InfoHub Logo

Jol azabynan qaljyraǵan Shansharhan kishkentaı aryq boıyndaǵy, qoıý kóleńkeli tuttyń túbine otyra ketti. Tershigen ájimsiz mańdaıyn bet oramalymen qaıta-qaıta súrtkilep, alqyzyl jibek kóıleginiń túımesin aǵytyp, raqattana jelpinip-jelpinip aldy. Baıaý esken kóktem samaly jigittiń sándep taraǵan ádemi qara shashyn bobyratyp jiberdi. Syldyr qaqqan aryq sýy áziniń salqyn lebimen sharshaǵan jolaýshynyń aıyzyn qandyrdy.

Jigit oń aıaǵynyń protezin sheship, aǵashqa súıep qoıdy. Tizesinen tómenirek kesilgen aıaǵynyń ushy qyzaryp, eski jaranyń aýzy azdap ashylǵan eken. Aıaq qabynyń ishindegi qan sińe bastaǵan jumsaq maqtany qolymen tútip jatyp, ol qatty keıistik bildirdi:— «Áı, aınalaıyn ınjenerler-aı, jarym aıaqqa temir dorba kıgizgenderiń durys-aq! Al, sony jeńilirek qylsańdar qaıter edi?..»

Kúni boıy osynaý etektegi aýyldyń esik-terezesin qaǵyp, naǵashy apasynyń úıin izdegen bul jigit nátıjeli maǵlumat eshkimnen de ala almady. Jurt túrlishe derek aıtty:—«Ondaı adam munda turmaıdy». «Ol kisi bul jerden kóship ketken». Al, keıbiri kádimgideı jol siltedi:— «E, seniń aıtyp otyrǵanyń qylı kóz Jeksenbaı eken ǵoı!.. Bylaı júresiń, shyraǵym; Sonaý qyzyl shatyrly úıdiń sol jaq búıirin janaı ótesiń de kilt ońǵa burylyp, qaz, úıregi mol úlken kóshemen júre beresiń, júre beresiń...»

Shansharhan biraz tynyǵyp dem alǵan soń, protezin qaıta kıip, jyltyr qara taıaǵyn qolyna alyp, qaladaǵy óz úıine qaıtý úshin jolǵa shyqty. Protezdiń birqalypty aıanyshty syqyry kóńilsiz kókek únimen úndesip jatqandaı edi.

Naǵashy apasynyń úıin izdep, kóp sendelip sharshaǵan jarymjan adam, endi qalaıda, qalaǵa tez jetýdi kózdedi. Bet alysy avtobýs toqtaıtyn úlken jol. Úmiti birjola úzilgen jigit. «Bul aýylǵa sirá da qaıtyp oralmaspyn»,— dep ózine-ózi ant etti.

Úzilip-úzilip shyqqan sulý sazdy án protez syqyryn kilt toqtatty. Jigit eleń etip, qumarlana tyńdaı qaldy. Manaǵy sharshap-shaldyǵý, aıaqtyń qaqsaýy tap qazir birjola ǵaıyp bolǵan syqyldy. Apasy da, qala da, bári de múlde umyt qaldy. Ánge elitken bozbalanyń býyn-býyny bosap, birtin-birtin júzi de jadyrap sala berdi. Syzylta salǵan qyz áni jigittiń keýdesine bulaq sýyndaı bop quıylyp jatty! Ámý, Syrdarıany Aral teńizi óz arnasyna erkin syıǵyza alsa da, qyz ánin jigit óz keýdesine, tipti, syıǵyza alatyn emes. Bulaq sýyn ishkenmen qaınar kózin kórýdi arman etken adamdaı, ol jolsyz dalamen án shyqqan jaqqa qaraı eriksiz aıańdap otyrdy.

Kóktemniń sulý sáýlesine qanaty ilinip qalǵandaı, kók aspanda boztorǵaı diril qaǵady. Aıdyń kólge tósin súıgizip, shyqylyqtaǵan qarlyǵashtar, kóktem-bıkeshtiń qap-qara monshaǵyndaı baǵan symdarynda qaz-qatar tizilip otyr. Zeńgir kókte úshkildene ushyp «tyrýlaǵan» tyrnalar kóktemniń bazarshysyndaı erkin mańyp barady. Tutas gúldegen alma baqtar jerge qonǵan aqsha bulttaı kózge jyraqtan shalynady. Aıdalǵan jerdiń ylǵal topyraǵynyń ıisi qandaı súıkimdi!.. Osy bir tabıǵı kórinister, osy bir ómir tirshiligi, qyzdyń syzylta salǵan áninen tynys ap turǵandaı.

Shalǵyoraq, aıyryna súıenip, názik, syrly ándi uıı tyńdaǵan pishenshiler — «Bul kimniń qyzy eken, á?» — dep, bir-bir tamsanysyp, salqyn shalaptaryn qomaǵaılana taýysa simirdi.

Qyz ánin bar tabıǵat maýjyrap tyńdaǵandaı. Tipti, shómelege basyn qunyǵa suǵyp, toıyp alǵan ala sıyr da aýzynan silekeıin shubyrtyp, tyrp etpeı, mańqıa ańyryp qapty.

Dombyranyń shegindeı án kilt úzildi. Sharbaqtan sekirip túsken Shansharhan kemis aıaǵyn aýyrtyp aldy. Ol kógal ústine shoıtań etip otyra ketti.

Kókten be, ıakı jerden be, áldeqaıdan syqylyq atqan qyz kúlkisi estildi.

— Jigitim, baq gúldegende urlyqqa túsýińiz qalaı, álde alma pisetin merzimdi umytyp qalǵansyz ba?

Shansharhan júzindegi kúızelis nyshanyn sezdirmeıin degendeı jalma-jan túsin ózgertip, boıyn sergek ustap, aq jarqyndyqpen jan-jaǵyna qarady. Eshkim joq. Ol kózin ýqalap, ańtarylyp turyp qaldy. Bu nesi?..

Qatqyldaý bir zat Shansharhannyń basyna top etip tıgendeı boldy. İzinshe qoldyń basy ǵana sıarlyqtaı áıel balanyń qyzǵylt ádemi týflıi aldyna domalap tústi. «Bul týflı kótergen, shirkin, qandaı qyz ekeni» — degen oımen ol tóbesine qarady. Alma aǵashynyń asha butaǵynda bir qyz otyr. Aqshyl sáten kóıleginde alma gúliniń reńine uqsas álemish qulamysh túrli tústi órnekter kóp-aq. Kelisti qyz músini gúldin abat kóbigine shomylyp, astasyp ketken. Tek qana onyń qyzyl shyraıly júzi aq qaǵazǵa tamǵan qyzyl boıaýdaı kózge jyldam shalynady. Qara kózi tóńkerilip, qıyla qarap túr. Tizesinen edáýir joǵary ysyrylǵan kóıleginiń etegin qymsyna qymtyp qoıady. Sóz basyn ázilmen bastaǵan qyz, beıtanys janǵa abaısyzda týflıin túsirip alǵandy. Óziniń mundaı dórekilik qylyǵyna ishteı qatty nalydy. «Basy jarylyp qalsa masqara ǵoı»,— degen oımen ol sekirip jerge tústi. Jábir kórgen jannan keshirim suraýdy maqul kórdi.

— Siz keshirińiz, zamandas!.. Men baıqaýsyzda...

Jeńil týflı basqa dál tıgenimen, kópti kórgen kómbis quıqa terige onshama áser etpegen edi. Ekinshi týflıdiń de tóbesine dál túsýin baǵyp otyrǵan jigit, qyz keshirimine tipti, mán bergen joq.

— Biz sıaqty boıdaqtarǵa osy bastan kóndigip, shynyǵa bergen jón, qaryndas. Erteń kún záýi kep semály bola qalsaq, kim biledi...— dep ol jymıa kúldi.

Olar tanysty. Qyz baǵbanshynyń qyzy bolyp shyqty. Aty — Dınara.

Aspandaǵy úlpildek aqsha bultty, aıdyn kól, taý, ormandy, astyq dalasyn balbyratyp, qoıdyń kúıisin toqtatqan án, osy bir qyzdyń myna oımaqtaı aýzynan aǵytylyp, tamyljı shartarapqa sharyqtady-aý, shirkin! Aq torǵyn úlbiregen qyz tamaǵyn, sulý ándi uzatyp salǵan nárli qyzǵylt erindi ruqsatsyz ópkisi kelip-aq turdy Shansharhannyń.

— Sizdiń lázzátti ánińizdiń toryna men qumyrysqadaı shyrmaldym,— dedi ol júrek syryn sezdirip.— Sizdiń toryńyzdan sytylyp shyǵý, maǵan qıynǵa soǵyp tur. Sizge men baǵynyshtymyn.

— Qalaı, siz ándi jaqsy kóresiz be?— dep Dınara bozbalanyń nıetin bilgisi keldi.

— Ándi de, ánshini de súıemin!

Qyz uıalǵandaı tómen qarady.

— Dınara men qatty qorqyp otyrmyn.

— Kimnen?

— Taǵdyrdan.

— Nege?

— Búgin ǵoı, mine, oıda joqta ekeýmiz bir-birimizben kezdesip otyrmyz. Óte jaqsy! Al, budan bylaı, tákappar taǵdyr bizdi óle-ólgenshe kezdestirmese ne isteımiz? Qaıdan tappaqpyn men seni?..

«Men seni qaıdan tabamyn»,— degendeı qalyń jynys dúr silkinip, japyraqtar sybdyr qaqty. Toqymdaı qara bult birtin-birtin molaıa túsip, «sen ony taba almaısyń»,— degendeı, alma baqtyń búr jarǵan appaq arshyn tósine yzǵarly tizesin batyra tústi. Yzyńdaǵan jel, sybdyraǵan qaıyń, sabalaǵan nóser búkil tabıǵat bir-aq sóz aıtyp turǵandaı edi. Ol sóz — «Men seni qaıdan tabamyn?..»

Dınara tań sáriden alma aǵashtyń basyna shyǵyp alyp, árdaıym án salyp otyratyn-dy. Onyń eki kózi, bıyl kóktemde ǵana paıda bolǵan dalanyń ırek soqpaǵynan aırylmaıtyn. Qyz júregine tik tartylǵan sol soqpaqpen bir jigit kúnde kep turady. Ol — Shansharhan. Ánshi qyz óleńiniń atyn «Mahabbat kóktemi» deýshi edi.

Esedi baıaý ǵana kóktem lebi,

Tabıǵat qandaı ǵajap, kórkem edi!

Nelikten aıly túnde uıqy qashyp,

Nelikten júrek týlap, órtenedi?

Aradan ótsin kúnder, kóp jyl meıli,

Júregim saǵan ǵana «kep júr» deıdi.

Qylt etse seniń tóbeń anaý saıdan,

Nelikten tula boıym eljireıdi?!

Maqta óńirindegi kolhozshylar, túbekte sıyrlaryn jýsatqan malshylar, tezek tergen kempirler, ózennen sý ákele jatqan qyz-kelinshekter asqaqtaı kóterilgen sulý ánge tamsana, jappaı qulaqtaryn tosqan. «Tamasha án!»

Etik tigip otyrǵan zor deneli, býryl shashty Dınaranyń ákesi qalyń ultanǵa bizin shanshı salyp, bar yqylasymen ánge nazaryn aýdardy. Az sáttik múdiristen keıin, kir jaıyp júrgen báıbishesine ajyraıa qarady.

— Mártebeli kempirim, qyzyń ne deıdi?

— Bizdiń Dınash ándi jaqsy salady.

— Sózin aıtam, sózin... «Júrek órtenedi» deı me, nemene?

— O, baıǵusym, júrekte neń bar? Tezirek másimdi jama, sýǵa baram,— dep adýyn áıel erine zirk-zirk etti.

Orta jasqa kelgen kolhoz baǵbany nymmen jipti ysyp-ysyp qoıyp, aýzy-basy jybyrlap, óziniń qupıa tásil maqsatyn ishteı saqaıtqandaı, alasa sákige myqshıa otyryp, jaı ǵana ezý tartty.

— Boıjetken eken. Ym.. Solaı de!..

Qalpaǵynan aıyrylǵan kúnbaǵystar eginjaıda sıdıyp tur. Qýraǵan japyraqtary bir-birimen súıkenisip, syldyr-syldyr etedi Kúz mızamdary ushyp barady. Keıbiri uzyn shópterdiń basyna shyrmala ketedi. Súmbile túsip sý sýyp qaýyn-qarbyz bolǵan shaq. Aradan aılar ótkizip Shansharhan Dınaraǵa búgin ǵana soǵyp otyr. Alma baǵyna aparatyn soqpaqty taba almaı, onyń ábden ıt rásýási shyqty. Jalǵyz aıaq joldy shyrmaýyq, qumaı basyp ketken. Ol keıde toqtaı qap, qulaǵyn qanshama tossa da eshbir áýez esite almady. Tek qýrap ketken túzdegi júgeriniń beımaza sybdyry ǵana qulaqqa shalynady.

Shansharhandy árdaıym qosh alatyn ánniń ystyq qushaǵy kúl kele sýynǵanǵa uqsaıdy. Ózine tańsyq sulý án, ózine tanys súıkimdi beıne bul mańnan ketkendeı, aınala tym-tyrys. Kóktemgi kórki — gúlinen, jazǵy qyrmyzy almasynan aırylǵan alma baǵy qýqyl tartqan, óńsiz, ómirsiz. Sabaǵynan úzilip, shaıqala jerge túsken sarǵylt japyraqtar úmit otyn sóndirgendeı. Kúni keshe azan-qazan bop jatatyn quzar terek basy búgin jym-jyrt. Uzaq qarǵalar da balapandaryn ushyryp ketse kerek.

Qalyń buta arasynan Shansharhan Dınaranyń kógildir shatyrly úıine kóz tastady. «Anaý sypa ústinde Dınara únemi shaı iship otyratyn-dy... Koıkasy bar, biraq kórpe-jastyǵy joq... Ia, myna bir tartylǵan jińishke jipke jýylǵan ishkıimi, kóılekteri jaıýly turatyn edi?.. Al, qazir o da joq... Má saǵan, shal úıden shyqty, qolynda shoqpar taıaǵy bar»...

Budan keıin Shansharhan úı jaqtan mynadaı óktem daýys esitti.

— Kerim-aı, Kerim! Atymdy ertte, qudalardyń aýylyna baryp, Dınara jandy kórip keleıin!..

Kóńilsiz qıal tumanyna shomǵan jigit aýyr kúrsindi. Baq ishin tynymsyz kezip, úlken alma aǵashtyń túbine sulq otyra ketti. Dınara osy daraqtyń basyna shyǵyp alyp án salatyn-dy. Tóbesine túsken qyz týflıi!.. Alǵashqy tanysý... «Men seni qaıdan tabam»,— degen óziniń aıanyshty sózi, bári de esinde Shansharhannyń.

Án mekeni qulazyǵan. Shyrqalǵan ánge telmire qarap turatyn kógildir aspan qazir tómen salbyrap túsip kele jatqan sekildi. Saqal-shashy esken pendedeı, jalǵyzaıaq joldy shóp basqan. Sirkiregen jańbyrdan taısaqtap, ala sıyr maıa qýysyn panalap tur. Sýdyrlap túsken saryala qaz taban japyraqtar oı-sezimdi qajap, kóńildi qamyqtyrady. Bulbulynan aırylǵan baq tym kóńilsiz.

Sazbalshyqqa túsken izge Shansharhan tesile qarady. Dınaranyń izi. Bashaıyna deıin anyq túsken. Ol etpetinen iz ústine qulady. Protezdiń tize tustaǵy búkpe temiri syqyrlap, jigittiń solqyldap jylaǵanyn ańǵartqandaı edi...

---