InfoHub Logo

Ol ýaqytta Mańqystaýǵa baram degenderge basshylar qarsy bolmaıtyn. Bosatý jóninde nusqaý da bar edi, sol kezde. Osyǵan qaramastan meniń jolym tym qıynǵa tústi.

Orýdjev bastaǵan ǵalymdardyń quramynda bolyp Mańqystaý munaıynyń búgini men bolashaǵyn baıqaǵan sapar maǵan úlken áser qaldyrdy. Orýdjev, Esenov sekildi áıgili geolog oqymystylardyń óz ara sózderin tyńdaı otyryp, qazynaly túbektegi úlken ister kóz aldyma eriksiz elesteı bergen. AN-2 samoletimen Gýrevke qaıtar jolda sol áserlerdi ózimizshe oı tarazysyna salmaqtaı kele bir táýekelge bel baılaǵan sıaqtymyn. Endigi baǵytym — qazynaly óńirdiń órkendi isine myqtap aralasý.

Gýrevke kele obkomnyń birinshi hatshysyna aryz berdim. «Meni Mańqystaý túbegindegi ekspedısıa jumysyna jiberýińizdi suraımyn. Óz mamandyǵyma oraı ornalassam bolǵany, Partıa senimin adal aqtaımyn...»

Ótinishimdi oqyp otyryp, sekretar ózgere qaldy. Sonan soń júzime tike qarap:

— Komýnıser jumysty surap almaıdy. Kerek kezinde ózimiz jiberemiz, — dedi.

— Munaı izdestirý jóninde mamandyǵym bar. Sondyqtan eńbek maıdanynyń aldyńǵy shebinde júrgim keledi,— dep óz oıymdy odan ári jalǵastyra tústim men. Biraq, is sheshimi keıinge qaldy. Hatshymyz qabaq ashpastan «bara ber» degendeı ısharat bildirdi. Endigi áńgimeniń paıdasyz ekeni de belgili. Munan ári bógelmeı shyǵyp kettim. Biraq óz sheshimimdi ózgertken joqpyn. Qalaıda úlken munaıdy ıgerýge aldymen barmaqqa bekindim. Biraq, qyzmet yńǵaıy men jeke maqsat-murattyń árýaqytta saı kele bermeýi zańdy nárse. Joǵary basshylar alysty kórdi me. Basshy organdar uıǵarymynyń aqyryn kútý de kerek. Partıalyq buljymas tártip bárimizge ortaq. Jumys múddesi jeke maqsattan shyǵa bermeıdi. Árqashan ózińnen surap, unaǵan jerge jiberip otyrýǵa árdaıym múmkindik qaıda? Árbir komýnıs ańǵaratyn qarapaıym nárse, bul.

Sol kezderi Gýrev, Oral, Aqtóbe oblystaryn biriktiretin Batys Qazaqstan ólkesi qurylyp jatqan-dy. Álgi oılardyń artynsha men endi Aqtóbeden kelip shyqtym. Buryn Gýrev oblysynda munaı jetekshi sharýashylyq eseptelinip, óndiris bóliminiń jumysy kóbine sonymen baılanysty edi. Al, ólkede munaı óndirisiniń salmaǵy azaıyp, kóbine aýyr óndiristiń basqa salalarymen, onyń ishinde aýyl sharýashylyǵyna, tyń astyǵyn jınaý jumystaryna óndiris mekemeleriniń kómegin arttyrý sıaqty kúndelikti qaýyrt máselelerimen shuǵyldanatyn boldyq. Munaıdy tipti umytýǵa qaldyq. Munaı jóninde jumys josparyn keńeıtip bekitýge barǵan sátterde ólke sekretary birer joly eskertý aıtty. Sońǵy ret barǵanymda:

— Jigitim, sen mynany myqtap esińe usta. Munaı ólkeniń aýyr óndirisi ónimderiniń 2 prosentteıin ǵana quraıdy. Ár nárseni óziniń salmaǵyna qaraı josparlaý kerek. Eger ólke boıynsha jylyna 10-15 mıllıon tonna munaı óndirilse, biz de oǵan tıisinshe mán beremiz. Sondyqtan bul jospardyń qajeti ne? — dedi renjip.

Men óz oılarymdy taǵy da dáleldeýge tyrystym:

— Bizde munaı óndirisiniń bolashaǵy úlken. Osy bastan kóterińki josparmen jumys istep úırengen jón emes pe?! Óıtpese biz eshqashanda 10-15 mıllıon tonna munaı bere almaımyz.

Budan ári men ózimniń ótken jyly ǵalymdarmen kezdeskenderim jóninde jáne Mańqystaý munaıynyń bolashaǵy jaıyndaǵy pikirimdi aqtara aıta bastadym. Sekretar keıde zeıin qoıa, keıde jaıbaraqat tyńdap otyrdy. Alaıda, munaı jónindegi oılaryma toqtaıtyn sıaqty. Aqyrynda ol maǵan kóldeneń usynys aıtty:

— Jaqsy. Olaı bolsa sen osy Mańqystaýǵa jiber dep qyńqyldaı beretin ediń. Qazaqstan Ortalyq partıa komıteti Mańqystaýdan partkom qurýdy uıǵaryp otyr. Soǵan baramysyń?

— Oılanarlyq is eken,- dedim men mundaı jaýapty jumysqa batylym jetpeı.— Mańqystaý iri másele. Múmkindigi bolsa óz mamandyǵyma, tikeleı óndiris jumysyna jiberseńiz eken. Ol jaqqa mamandar da qazir óte kerek.

— Ony qajet bolǵanda ózimiz aıtamyz. Ázirge baram deseń osyǵan bar.

Men kelisim berdim.

Ózim óndiriske tikeleı aralaspasam da ańsaǵan Mańqystaý munaıynyń basy-qasynda bolatynyma qýanyp shyǵyp kele jatqanda Almatydan jumys babymen Aqtóbege kelgen bir joldasyma tap boldym. Kópten kórisken joq edik. Shurqyrasa kettik.

— Munda kelgenderiń jaqsy bolǵan. Endi bir sekirseń Almatydan bir-aq shyǵasyń. Tezirek Almatyǵa aýysýdyń amalyn kózdeý kerek. Bizder de o jaqta qarap jatpaspyz. Dalada biraz júrdińder, jeter endi. Balalar ósip kele jatyr...

Tanysym meni Almatyǵa barýǵa baýrap jatyr. Meniń janǵa jaıly jaqsy jerde júrgenimdi tilek etedi. «Almatyǵa áldeqashan kelmediń be?» — dep keshikkenime renish aıtady. Árkim óz aqylymen «adasady» ǵoı. Qazir barlyq jurt qoǵamdyq maqsatty joǵary ustaıdy, sonyń jolynda bir paıdaǵa jaraǵysy keledi. Menińshe munaıshynyń ómiri munaıly óńir emes pe. Almaty ondaı adamdar úshin ásem astana demalys orny retinde qadirli. Munaıdaı tys munaıshy sýynan aıyrylǵan balyq dalasynan aıyrylǵan kıik sıaqty, dep uǵamyn, men.

Bul bir jaǵynan daǵdyǵa da baılanysty. Áýelden adam óz dalasyn súıe bilýi kerek. Erterekte bizben birge ınstıtýt bitirgen jigitter ishinde ony-muny syltaý taýyp Moskvada qalyp qoıǵandar da boldy. Olar munaı óndirisiniń ıisin jóndi sezbese de syrt maǵlumattarymen de keńse buryshynda otyryp, munaı jóninde qaǵaz jazady. Olardan eshkim jospar suramaıdy. Kóp synamaıdy. Janǵa tynysh, jaıly oryn. Osylarǵa kerisinshe, munaıly túbek maǵan bárinen de qymbat kórindi. Ózimiz bala jastan arman etken jer asty syrlary aldymyzdan munaı fontany bolyp atqylap aqtarylǵaly turǵandaı bolady. Almatylyq joldasym meniń bul oıymdy estigende tańdana qarap qaıran qaldy. Ol maǵan tilge kelgenshe ekeýmizdiń «eki tilde sóıleıtinimizdi», budan ári bir-birimizdi túsinbesimizdi sezip, men qosh aıtysyp júre berdim.

Úıge kelip jańa jumysqa aýysatynymdy aıtyp, semá músheleriniń talqysyna saldym.

— Mańqystaý jeri qazir semámen turýǵa qolaısyz. Otyn, sý jetispeıdi, jol jok. Turǵyn úı jaǵdaıy nashar. Kishkene qurylys salynyp, qala formasyna kelip, birkelki jasalǵansha osynda tura turǵandaryń jón bolar,— dedim men.

Ákem bul usynysty qabyldamady.

— Senen bólinip qalyp jutqan taza aýadan bizge qasyńda otyryp jutqan shań artyq. Mańqystaý — qazaq ata-babań meken etken jer. Bir jola kóship baramyz.

Úı ishiniń bylaıǵylary da sol kisini jaqtaı ketti. Jalpy munaıshylar semásy kóshpeli ómirge úırenip bolǵan. Jańa munaı alańdaryn izdeý, kishi-girim kásipshilikten kólemi úlken óndiriske aýysý degen jıi bolyp turatyn nárse. Bizdiń ınjenerlerdiń bári Embiniń búkil kásipshilikterin túgel aralap shyqqan. Onsyz óndiris bolmaıdy. Munaıshylarda; barar jeriniń jaǵdaıyn surap, saýdalasyp jatpaıdy. Basqa jerge jumysqa aýdarǵanda, «áıelim kónbeıdi, eger semáńmen ajyras demeseń qaldyr» dep tiresip otyryp alatyndar munaıshy bola almaıdy. Kóshpeli turmystyń aýyr-jeńiline ata kásibinen úırenshikti bizderge jańa jurtqa aýysý jańalyq emes. Qazir de «úırenip qalǵan qaladan dalaǵa qalaı baramyz», — dep qabaq shytqan eshkim joq. Shalynyń sózin quptap, munaıǵa jaqyndaǵanymdy anamyz da yńǵaılaı berdi. Sóıtip, Aqtóbeden Mańqystaýǵa kóship baratyn boldyq.

Ol kezde Mańqystaýǵa tek aýa joly arqyly, onda da, kishigirim AN-2, LI-2 samoletteri qatynaıtyn edi. Jańa salynyp jatqan Aqtaý, Eralıev, Jetibaı, Ózen poselkeleri qolaıly aeroport bolmaǵandyqtan úlken samoletter qona almaıtyn. Óndiris júkteri teńiz arqyly, shuǵyl kerekti zattar samolótpen ákelinedi. Aqtaýda teńiz sýyn tushshytatyn qondyrǵy iske qosylyp, Aqtaý men Eralıev poselkesiniń halqy sýdy osydan alady eken. Eki aralyq týra 70 shaqyrymdaı jer. Kún saıyn sý tasıtyn 20-30 mashına úzdiksiz eki arada júrip turady. Jetibeı men Ózen aýyz sýdy 50-60 shaqyrym jerdegi Borly, Jarma qudyqtarynan tartady. Bárine de qudyqtan sý shyǵaratyn vakým mashınasy aýadaı qajet kórinedi.

1963 jyldyń maı aıynyń bir kúninde Aqtóbeden Gýrev arqyly sol kezdegi «Mangyshlakneftegazrazvedka» tresiniń ortalyǵy, Kaspıı jaǵasyndaǵy kishkentaı poselke Eralıevke kelip túskende burynǵy qýań dalanyń kóktemi maǵan erekshe ushyrasty. Sol jylǵy ótken qys bul óńirde qar qalyń jaýyp, kóktem jaýyn-shashyndy bolǵandyqtan Mańqystaý jeri adam aıtsa nanǵysyz ádetten tys qulpyryp tur eken. Jer ylǵaldy bolǵasyn shań ataýly da tipti joq. Joldar endi-endi degdip, kólik júrýge yńǵaıly bolyp qalǵan. Barlyq júk, adam mashınamen tasylyp, barlyq jumys mashınamen tynyp turǵan jerde joldyń mundaı qolaıly, aýa raıynyń jaqsy bolýy jumys jaǵdaıyn jeńildete túsipti. Onyń ústine bul ólkege respýblıkanyń kómegi de qaltqysyz kórsetilip jatqan. Respýblıkanyń geologıa mınıstri jaqsy kóńil bólip, qajetti tehnıka, materıaldar jaǵyn kidirissiz berip jatyr eken.

Osy jaǵdaılardyń kórsetilýine qaramastan tresiń jumysy tipti nashar bolyp shyqty. Burǵylaý jospary 65 prosent qana oryndalǵan. Jumystaǵy tehnologıalyq, eńbek tártipteri tómendep ketkendikten avarıa sany kóbeıgen. Ústi-ústine úıilip kelip jatqan tehnıkanyń paıdalanýy nashar, kútimsizdik jaǵynan tózýge bolmaıdy, ár tehnıka ár jerde shashylyp jatyr. Saıası-tárbıe jumystary salaqsyǵan. Tresiń ol kezdegi basshysy Dmıtrıev joldas kásipshilikteri shashyrańqy, ári úlken de qıyn sharýashylyqty basqarýǵa áli kelmeı, tizgindi bos jiberip, abyrjý ústinde eken. Osy mańdaǵy eń iri Ózen ekspedısıasynyń jańadan qoıǵan bastyǵy Shýrandın munaı burǵylaý jumystarynan beıhabar, basqa ken burǵylaý jumystarynda istegen kisi. Ózderi jumystyń egjeı-tegjeıin jete bilmeıtindikten burǵylaý isindegi mamandarǵa naqty talap qoıa almapty. Sondyqtan jumysshylar arasynda onyń bedeli de tómen kórindi.

Búkil materıaldyq-tehnıkalyq resýrstar, transport, kadr, fınans máseleleri ekspedısıa bastyǵynyń qolynda bolǵandyqtan ol sol qorlardy qaı baǵytqa, qaı ýaqytta jumsap otyrýdy bilýi kerek. Olardyń durys paıdalanýyn qadaǵalaýǵa tıis, óndiris, eńbek tártibin qatań baqylaýǵa alady. Biraq, munyń bári de tıisti dárejesinde bolmaı shyqty. Bastaýysh partıa uıymdarynyń óndiriske yqpaly da nashar.

Mańqystaýdaǵy jumystarmen alǵashqy tanysýda osy sıaqty kóp kemshilikterdiń beti ashyldy. Muny tez arada jóndeý maqsatymen ólkelik partıa komıtetinen kómek suraýǵa tıis boldyq. Olar jumysty tezdetti. Ólkelik partıa komıtetiniń sekretary Esenov joldastyń basqarýymen bastaýysh partıa uıymdarynyń birikken jınalysy ótkizilip, onda partkom quramy bekitildi. Oǵan Dmıtrıev, Ózbekqalıev, Ótegenov sıaqty basshylarmen qatar óndiris ozattary da kirdi. Partkom óz jumysyn bastaýysh partıa uıymdarynyń rolin kóterip, partıalyq tártipti nyǵaıtyp, olardyń óndiriske basshylyǵyn kúsheıtýden bastady. Ol úshin bastaýysh partıa uıym sekretarlaryna tájirıbeli joldastar jiberildi.

Ózende — burynǵy oblystyq partıa komıtetiniń nusqaýshysy sol kezdegi ekspedısıa bastyǵynyń orynbasary Ótegenov Mustafa sekretarlyqka taǵaıyndaldy. Jetibaıda — eskilikti partıa, kásipodaq qyzmetkeri, bas geologtyń orynbasary Esmýrzın Bazarǵalı bekidi. Eralıevte — partıa uıymdastyrý jumystaryn partkom múshesi Tıtkov Ivan Fılıppovıch qolǵa aldy. Búl kisi buryn oblystyq, ortalyq partıa apparattarynda jaýapty qyzmetter atqarǵan, qurylys jónindegi úlken maman, ózi Uly Otan soǵysynda Belorýssıa ormandarynda «jeleznák» atanǵan partızan quramasyn basqarǵandaǵy erligi úshin Sovet Odaǵynyń Batyry ataǵyn alǵandy. Sharshamaı-talmaı eńbek etetin, bir sózdi, berik, naǵyz komýnıs edi.

Mundaı qajyr-qaırat ıelerimen qatar eńbek etýdiń qashan da nátıjeli, jemisti bolatyny belgili. Jumys alǵashqy kúnderden-aq alǵa basty. Bulardyń basshylyǵymen komýnıserdiń bedeli artyp, olar óndiriste naǵyz avangard bolyp aldy. Partıa jınalystary eń úlken, qurmetti trıbýnaǵa aınaldy. Neler kókeıtesti, ózekti máseleler sonda talqylanyp, sheshýin tabatyn boldy. Ekspedısıa, jáne bylaıǵy uıymdarǵa tres basshylyǵyn kúsheıtý maqsatynda partıa komıteti basqarmanyń birikken májilisin ár on kún saıyn shaqyrady. Onda jumys qorytyndylary talqylanyp, ár sharýashylyqqa baǵa beriledi. Birde-bir jetistik, ne kemistik ataýly bul májilisterdiń nazarynan tys qalmady. Partıa komıteti men tres basshylary qandaı da bir kúrdeli máselelerdi bolmasyn mamandarmen birlesip sheshti. Partıa komıteti jumysshylar men ınjener-tehnık qyzmetkerlerdiń partıa qataryna ótýine nazar aýdardy. Bir jyldyń ishinde partıa qatary eki eseden astam ósti. Komsomol, kásipodaq uıymdarynyń jumysy óris aldy.

Ekspedısıa poselkelerinde halyq sany kúnnen-kúnge óse berdi. Olardyń árqaısysynda sol jyldardyń ózinde-aq 10 myńdaı adam turatyn dárejege jetti. Bul týraly tres basshylyǵy partıa komıteti, oblys, respýblıka basshylaryna arnaıy másele qoıyp, solardyń járdemimen úsh poselkede sovet, mılısıa organdary quryldy. Aýrýhanalar ashyldy. Baılanys júıeleri uıymdastyryldy. Halyqtyń mádenı-turmys qajetterin óteıtin mekemeler ashyla bastady.

Partıa uıymdary óndiriske jańa tehnıkanyń keńinen óndirilýine erekshe kóńil bóldi. Kadrlardy oqytyp daıyndaý, olardy irikteý, ornalastyrý jumystary jaqsartyldy. Qadyrov, Rysqalıevtardyń tájirıbeleri keńinen taratyldy. Jappaı jumylyp istegen osyndaı sharalardyń arqasynda Manqystaý barlaýshylary bir jyldyń ishinde iri Ózen ken ornynyń munaı qoryn eseptep, memlekettik ken qorlary komıtetine bekittirip, paıdalanýǵa daıyndap úlgerdi. Barlaýshylar kollektıviniń mundaı jeńiske jetýine respýblıka geologıa mınıstrliginiń naqty basshylyǵy keń jol ashty. Sol kezdegi Mınıstr Shahmardan Esenov Mańqystaý munaıyn ıgerýge ózi tikeleı basshylyq etti. Keıde aılap jatyp burǵylaý, skvajınalardy synaý jumystaryn óz qolymen qalypqa túsirip ketken kezderi boldy. Ol Mańqystaýdy óz sharýashylyǵym dep qarap, partıa komıtetine keıde kún saıyn áldeneshe ret Almatydan telefon soǵyp jatatyn. Sóıtip, Mınıstrge de boıymyz úırenip ketti.

Bir kúni Shákeń Jetibaıǵa samoletten túsken. Mashına kele qoımaı, sonaý aeroporttan ekspedısıaǵa jaıaý barady. Ekspedısıa bastyǵy Halel Ózbekqalıev masterlermen, seh bastyqtarymen jıyn ótkizip otyr eken. Mınıstrmen amandyq aıtysqan soń ol áńgimesin jalǵastyra beredi.. Jınalǵandardy tezirek jiberýdiń amalyn jasap, tapsyrma berip jatady. Jurt taraǵan soń Shákeń Halelge ázil aıtyp jatyr:

— Baıaǵyda, ózim ekspedısıada istep júrgen kezimde mınıstrdiń kelýi degen bir bólek oqıǵa edi. Ony kútip alyp, tobymyzben qasyna erip jumysymyzdy kórsetip júretinbiz. Osy kúni mınıstrdiń salmaǵy azaıdy ma, álde ekspedısıa basshylary elemeıtin bolǵan ba, tipti ózi qarsy almaǵanymen turmaı mashınasyn da jibermeı qoıady, — dep kúledi.

Shynynda da burǵylaý masteri men mınıstrlik arasyndaǵy munshalyq jaqyndyqty, qarym-qatysty ózim de birinshi ret osy Mańqystaýdan kezdestirdim. Muny kúnde kórip, sezip bilip júrgen bylaıǵy basshylar múlde qarapaıym. Mınıstrliktiń bólim basshylary da bizdi jıi aralap, Batys Qazaqstan munaı barlaý basqarmasy men tres basshylaryna járdem berip turatyn edi. Joǵary jaqtan kún qurǵatpaı kórsetilip jatqan mundaı naqty basshylyq, jergilikti basshylyqtyń keıbir shalaǵaılyqtarynyń ornyn toltyryp, jalpy jumys barysynyń bir qalypty júrýine jaǵdaı jasady. Sóıtip, bular partıa uıymdarynyń sharýashylyq jónindegi alǵan sharalarynyń ýaqytynda oryndalyp turýyna qısapsyz járdem etetin.

Ýaqyt asqan saıyn Mańqystaý túbeginiń san syrlary ashylyp jatyr. Mundaǵy qazynaly jer qoınaýyn áńgimelegende aldymen aıtarymyz ot darıasy — munaı ǵoı. Jer astyńa dendegen burǵylar jańalyq ústine jańalyq ashady. Jaz túse master Barmaqovtyń brıgadasy Qaraman-ata túbinen munaı shyǵaryp, Qaramandybas dep atalǵan munaı alańyn ashyp berdi. Ózendikter de Shopan-atadan Ózen alańyn paıdalanýǵa tapsyrdy. Meńireý dalanyń san ǵasyrlar baýyryna basqan baılyǵy Komýnıstik partıa basqarǵan sovet adamdarynyń qýatty qolymen halyq ıgiligine qyzmet ete bastady. Búkil elimiz bolyp úmit artyp, kóz tikken alǵashqy nátıjelerge qol jetisimen partıa qazynaly óńirge halqymyzdy kóptep tartty. Endigi osynaý úlken Munaıdy meńgerýmen qatar el ornatý isi de kezekte turdy.

Bizdiń aýdanymyzdaǵy kóp qıyndyqtardyń eń bastysy turǵyn úı problemasy boldy. Tresiq qaraýyndaǵy ýaqytsha úıler salatyn jalǵyz qurylys uıymy bar. Bir ǵana bul uıymmen úı qurylysy jónindegi qazirgi qajetimizdiń ózin aıaqtaý múmkin emes. Sondyqtan keıingi partkom májilisinde bul máseleni qarap, baspana tabý jóninde jedel sharalar qabyldandy. Osyǵan baılanysty árbir poselkede ondaǵan quramaly aǵash úıler salyna bastady. Eralıevte teńiz jaǵalaýynan árqaısysy 200 oryndyq júzbeli balyq zavodtary ornatylyp, myńnan jumysshy sonda turdy.

Úı salýdyń basqa da amaldary qarastyryldy. Jergilikti qazaqtar kıiz úıge, ýaqytsha baspana salyp alyp ta ornalasty. Júzdegen vagondar qaz-qatar qoıylyp, qonysqa aınaldyryldy. Árıne munyń bári tek barlaýshylar úshin ýaqytsha sharalar. Óıtkeni olar - búgin mynda, erteń onda degendeı kósh-qonnyń adamdary.

Degenmen osynaý ýaqytsha qonystardyń ózinde jaǵdaı jaqsara bastady. Naǵyz jumysshy poselkesine aınaldyryldy. Kerek-jaraqtyń bári bar. Mańqystaý barlaýshylarynyń qazirgi bul jaǵdaıy turaqty poselkelerdegi turǵyndardan eshbir kem emes. Alaıda, «kóshpeli» turmystan turaqty qurylysqa kóshýimiz kerek. Osy jumystarmen qınalyp júrgen kezde maǵan bir hat keldi.

«Qymbatty Rahmet Ótesınovıch, — depti beıtanys bireý. — Men sizdi Aqtóbeden bilemin. Sondyqtan hatymdy sizge jazyp otyrmyn. Men qazir osyndaǵy bir qurylys mekemesin basqaramyn. Turmys jaǵdaıym — bári jaqsy. Biraq áýelden qıyndyqqa úırengen basym, myna jerde zerigip júrmin. Mańqystaý dańqy bizge de jetip jatyr. Úlken eńbekke aralasqym keledi. Maǵan eń aýyr degen ýchaskeńizdi berersiz. Mamandyǵym qurylys ınjeneri, Komýnıstik sálemmen, otstavkadaǵy polkovnık, Sovet Odaǵynyń Batyry — I.F.Tıtkov».

«Kókten izdegenimiz jerden tabyldy». Qazirgi ýaqytta Mańqystaý úshin naǵyz kerek adamnyń ózi ótinish aıtqan. Munaıly túbekke alasapyran ýaqytta qurylys uıymyna mundaı kánigi maman keledi degendi kim oılaǵan. Biz dereý shaqyrtý jiberdik. Kóp uzamaı Tıtkov ta Mańqystaýǵa jetti.

Orta boıly, kesek deneli, dóńgelek júzdi, egde kisi eken. Ótkir kózderi men ıilmeı, tikireıe bitken shashtarynan jiger, qaırat baıqalǵandaı, ór minezdi adam ekeni kórinip tur. Egdeligine qaramastan qımyly shıraq. Sóz kezegin qatań ustaıdy. Al, bireýdi tyńdaǵanda bar yqylasymen búkil denesimen berile tyńdaıdy. Orynsyz sózge ózi joq, naǵyz isker adam dersiń.

Tıtkovti en aýyzba-aýyz áńgimelese otyryp, etene tanystyq. Ol soǵystan buryn ortalyq Rossıa oblystarynda oblystyq partıa komıtetteriniń qurylys bólimderin basqarypty, keıin KPSS Ortalyq Komıtetinde nusqaýshy bolyp istep, soǵys aldynda Belorýssıaǵa qurylys mınıstriniń orynbasarlyǵyna aýysypty. Sol jerde soǵysqa kirisip, jaý tylynda áıgili partızan quramasyn basqarady. Fashısermen aıqastarda kórsetken erlikteri úshin kóptegen ordendermen, medaldarmen nagradtalǵan, sol jerde Sovet Odaǵynyń Batyry degen joǵary ataqqa ıe bolady. Soǵystan keıin armıa qatarynda biraz ýaqyt bolyp, otstavkaǵa shyqqan soń da qarap otyra almaı mamandyǵy boıynsha jumys istep júr eken. Otan soǵysy jyldaryndaǵy bastan keshirgenderin «Myltyqtyń ámirimen» degen kitap qyp jazyp, shyǵarypty. Qazir de estelik jazýdy jalǵastyryp júrgen kórinedi. Tıtkovtyń Mańǵystaý sekildi qaınaǵan ómir ortasyna kelý sebebi de osynaý qalam tartý ónerinen de týsa kerek.

Tıtkov birden-aq jumysqa aralasyp. ketti. Ol tresiń qurylys bólimine bastyq boldy. Az kúnde qurylys jumystaryn jaqsartýdyń biraz sharalaryn iske asyra bastady. Qysqa merzim ishinde quramaly aǵash úılerden qalashyqtar paıda boldy.

Tas úıler de kóbeıip qaldy. Eralıevten qurylysqa qajetti tas materıaldaryn óndiretin karer ashyldy. Eki-úsh aıdyń ishinde tres basqarmasy jańa keńsege kóshti. Sóıtip, qurylys isinde az-kem alǵa jyljý boldy.

Birde Tıtkov partkomǵa keldi. Qadirmen adamnyń partıa komıtetimen aqyldasqaly kelgeni meni qatty qýantty. Amandyq bilisken soń kelgen sharýasyn suradym;

— Qurylys jumystary bir qalypqa túse bastady, — dedi, ol jumys jaıyn áńgimelep. Ýaqyt ta jetkilikti. Maǵan jumystan keıin aınalysatyn partıalyq tapsyrma berińiz.

Salǵan jerden koǵamdyq jumys berip bylaıǵy isine kesel keltirem be dep oılanyp qaldym:

— Qandaı jumys atqarýǵa múmkindigińiz bar?

— Osy qoǵamdyq tártip nasharlap barady, — dedi ol qynjylyp. Ózi de qandaı koǵamdyq iske paıdaly ekenin bilip kelse kerek. — Erikti halyq jasaqshylary degen bolmaı ma. Sony basqaraıyn, — dedi Ivan Fılıppovıch. Baıqaımyn, keshke qaraı kóshede, qoǵamdyq oryndarda tártipsizdik bar. Jastar arasynda araq ishýshilik te joq emes. Klýbqa mas bop kelýshiler de bolyp qalady. Munymen kúresti myqty kolǵa almasańyz, jas jumysshylardy buzyp alamyz.

Men bul ótinishti qýana-qýana qarsy aldym. Qoǵamdyq tártipti saqtaý degen kún tártibimizden túspeı turǵan-dy. Muny jónge keltirýge Tıtkov sıaqty aǵa býynnyń buǵan qol úshin bergeni jemisti boldy. Sóıtip, az ýaqyttyń ishinde Tıtkov drýjına jumysyn jolǵa qoıyp berdi. Ózi jan-tánimen berile jumys isteıdi. Mekeme basshylaryna tynym bermeıdi. Bir jasaqshy shyqpaı qalsa onyń ornyna mekeme basshysynyń ózin turǵyzady. Qulaq aspasa - partkom qasynda. Keıinirek qart komýnıs nasıhatshylyq jumystarǵa aralasty. Kúnbe-kún ol óziniń komýnıstik boryshyn osylaı óteýge kúsh saldy.

Óziniń adal, múltiksiz kyzmetimen partkom nazaryna iligip, arqa súıegen bul sıaqty komýnıser bizde az bolǵan joq. Jetibaıdaǵy Entın, Ózendegi Ótegenovter de naǵyz komýnısiń ónegesin kórsetti. Qıyndyqqa maıyspaı qarsy turdy. Sóıtip, aǵa býyn komýnıserdiń is-tájirıbesi keıingi dúıim, óren jastarǵa qandaılyq úlgi ónege boldy deseńizshi.

Komýnıser qashan da alǵy sheptiń adamdary. Sondyqtan partıamyz komýnızm isiniń qıyny men qyryna aldymen óziniń osy ekpindi otrádyn jiberip keledi. Artta qalǵan sharýashylyqtarǵa basshylyq jumystardan baryp jatatyn komýnıser sanynda esep joq. Bul dástúr sol kezeńderde basym edi. Tıtkov sıaqty ekpindi maıdanǵa attanǵan komýnıserdiń biri Halel Ózbekqalıev bolatyn.

Naq sol jyldary Ózbekqalıev «Mangyshlakneftegazrazvedka» tresiniń bastyǵy edi. Ol óziniń osynaý qyrýar mindetterimen qatar Mańqystaý munaıynyń taǵdyry Jetibaıdan sheshiler ýaqytta, Jetibaıǵa ózi baryp bul jumysty tikeleı basqardy. Qajetti jerinde brıgadırden bastap master de, burǵyshy da boldy. Qarapaıym jumysshynyń mindetin atqardy. Sóıtip, Halel Ózbekqalıev jyl jarym ýaqyt ishinde úkimet pen partıanyń tapsyrmasyn oıdaǵydaı oryndady, qysqa merzimde Jetibaıdy paıdalanýǵa ázir etti. Sonan soń ǵana burynǵy tres basshylyǵyna qaıta keldi.

Tabandy komýnıs qıynshylyqtan qoryqpaıdy. Qajyrly eńbegimen el senimin aqtady.

Mańqystaý munaıynyń alǵashqy ashylý jyldarynda da jáne keıin de munda kelýge tilek bildirýshi mamandar ár jerden-aq tabylyp jatty. Árkimniń de úlken ister mańynda bolyp, onyń aýyry men jeńiline aralasqysy keledi. Mundaı ıgi tilek adamdaryna ár ýaqytta jol ashyq. Partıa komıtetiniń sekretary bolǵandyqtan olardyń kóbi menimen aqyl qosatyn. Birde jumys yńǵaıymen Gýrev oblystyq partıa komıtetine barǵanmyn. Kezekti jıynnan shyqqanymda áldekimniń «Seni bir jigit izdep júr» degenin estidim.

Kóp keshikpeı álgi jigitpen kezdestim. Jas kúnimizden birge ósip, mektepte birge oqyǵan Ábish degen joldasym bolyp shyqty. Kópten kórispegen soń kózge ystyq. Tap sol erte kezdegideı meıirli júzinde kúlki izi oınaıdy. Jınaqy qalpy. Uqyptylyǵy kirshiksiz kıim kıisinen de baıqalyp tur.

Ábish sonaý soǵys jyldarynyń sońyn ala munaı jumysyna aralasyp, eńbekke jastaı shynyqqan jan edi. Orta mektepti de tolyq bitire almady. Biz ony jumystan shyǵaryp alyp, oqýǵa tartqanymyzda elektrosvarshık mamandyǵyn alǵan ári brıgadır bolyp isteıtin ony sol kezdegi basshylary jalynyp-jalpaıyp jibermeı qalǵan. Sonymen Ábishtiń ómir soqpaǵy bizden qıǵashtaý ketti. Mine, endi sol Ábish meni úıine bastap keledi.

Qazir Ábish qalanyń qurmetti adamdarynyń biri. Eńbek ozaty. Onyń aty gazet betinen, sýreti qurmet taqtasynan túspeıdi dese bolady. Eńbegine oraı birqatar qurmetti ataqtardyń da ıesi. Óziniń jeke menshik mashınasyna mingizip meni úıine alyp keldi. Qalanyń shet jaǵynan, jaıyqtyń jaǵasynan jaqsy jaı salyp alypty. Keń sharbaqtyń ishi baý-baqsha. Úı ishi jıhazdy. Áli de kelege kele almaı jatqan jupyny Mańqystaýdyń adamy - maǵan bul ertegidegi jumaqtaı kórindi..

Ábishtiń jubaıy da ajarly, aqjarqyn jan eken. Qonaqjaı qalpyn bildirip, jaqyn adamdaı jarasyp kettik. Áńgime arasynda Ábish óz syrynan da maǵan habar tastap otyrdy.

— Senen jasyrar eshnárse joq. Úsheýmiz de birge estik. Shúkir, turmys jaman emes. Adamǵa qajettilerdiń biri molshylyq bolsa, bizde bul jaǵy kende emes sıaqty. Biraq, maǵan áli de bir nárse jetpeı turady. Kóńilimniń bir buryshy olqy. — Ol sóz arasynda sál kidirdi. — Osy Mańqystaýdyń aty shyqqaly sol jaqqa qaraılaı beremin. Ne izdeıtinimdi ózim de bilmeımin. Úsh myń metr tereńdikke qazatyn barlaý burǵysynyń armatýralaryn svarkalaý, nemese munaı men gaz 150 atmosferamen teýip turǵan skvajınanyń aýzyndaǵy flanesti svarkamen bekitý, ıa munaı toly rezervýarlardy svarka jasaý men úshin bir qol jetpes arman.

Bul jerde de abyroısyz emespin. Jumys biryńǵaı. Jyly jerde, keń capaıda otyryp kúnbe-kún tanys detaldardy qurastyra beremiz. Kúnde sol, qysqasy jalyqtym. Mańkystaý qıyn da, qyzyq ta meken ǵoı. Meni jańa jer qyzyqtyrady da turady, — dep kúrsindi Ábish.— Sonda kóshsek qaıtedi desem, myna qurdasyń bet baqtyrmaıdy. «Dalaǵa qańǵyp ne izdeısiń, keregińniń bári osy úıde bar emes pe? Eger ketseń jalǵyz óziń ketesiń. Men eshqaıda barmaımyn!» dep úzildi-kesildi sóz aıtady. Dos adamsyń ǵoı. Osyǵan aqylyńdy aıt.

— Rasynda da, sol jaqta osyǵan ne bar, Rahmet-aý? Qıynshylyqty ózine túsindirip qoıshy! — dep Ábishtiń áıeli otyr.

Ábish sıaqty adamdardyń Mańqystaý úshin paıdasynda esep bar ma, Jer astynyń burǵylaý jumystary osynaý altyn qoldy adamnyń tapshylyǵynan qańtarylyp, talaı-talaı altyn ýaqyt jelge ushpady ma. Ábishti sol bir dilger iske jetekteı ketse ergeli otyr. Biraq, mynaý bazarly ot basy qaıda ol jerde. Aıaýly anaǵa eńseli úı kerek. Mańqystaý qıyn másele. Sanaly adamdar ózderi sheshsin, bul sapardy. Ol jaqta jumys jetedi. Ózderiń kelisip, kelseńder jaıly jumysty men mindetime alaıyn,— dedim naqty jaýaptan jaltaryp.

Mańqystaýdaǵy jumys jospardy birden-birge keńeıte tústi. Jer asty qabattarynyń syry ashylǵan saıyn úlken munaı kózderin jedel baǵyndyrýdyń áreketteri qolǵa alyndy. Eń bir úmitti jer Ózen aımaǵy bolatyn. Alaıda, endigi jumystyń mańyzdysy Ózende bola tursa da ondaǵy jaǵdaı máz emes edi. Aldaǵy dekabrge deıin, ıaǵnı 4 aıdyń ishinde Ózen alańynda ashylǵan 6 birdeı munaı qabattarynyń ár qaısysynyń kólemin belgileý kerek. Ol úshin qazylǵan skvajınalardy tez arada synaqtan ótkizý, sonymen qatar kóptegen geologıalyq materıaldar daıyndaý, munaı qorynyń mólsherin aldyn-ala eseptep, memlekettik komısıanyń bekitýine ázirleý qajet bolady. Mine, osy mindetterdi júzege asyra otyryp, kelesi jyly Ózen ken ornyn paıdalanýǵa bere alamyz. Al, Ózendegi jumystyń qazirgi jaǵdaıy bul asa jaýapty talapqa saı kelmeıdi. Partıa uıymdary qabyldap, olardy shuǵyl túrde iske asyrmaıynsha partıa men úkimet aldyndaǵy bıylǵy tapsyrmalardy ýaqytyly oryndaı almaý qaýpi tónip tur.

Osy jaǵdaılardy eskere kelip, partıa komıteti Ózende birqatar uıymdastyrý jumysymen aınalysýǵa tıis boldy. Sondyqtan batys Qazaqstan munaı barlaý Basqarmasynyń bastyǵy Ivanov ekeýmiz Ózenge shuǵyl júrip kettik. Men Evgenıı Ivanovıchti erterekten bilýshi edim. Instıtýtta birge oqydyq. Keıin ol Tatarıa jerindegi munaı kásipshiligine ketken de, biz Embide qalǵanbyz. Endi, mine, Otan talaby, ortaq maqsat Mańqystaý túbeginde eski dostardy taǵy da tabystyrdy. Áńgimemiz munaıly Ózendi ıgerý jaıly. Mine, nysanaly jerimiz Ózen poselkasy da kózge saǵymdana berdi... Jadaý jumysshy baspanalary kórine bastady. Aragidik eńseli tas úıler jańa qonystyń alǵashqy belgileri tárizdi. Mashına úsh saǵat degende mejeli jerge jetkizdi bizdi. Jataqtyń bir shetine kelip ornalastyq. Shala-sharpy jýynyp alyp jumysqa kirisip kettik.

Ótken kúzde Dúısen Úsenov densaýlyǵyna baılanysty Jetibaıǵa basqa jumysqa aýysqannan keıin ekspedısıa bastyǵyna Shýrandın joldas taǵaıyndalǵan. Bul kisi kópten ken barlaý jumystarynda istep kelgenmen, munaı alańdaryn burǵylaý jaǵyna shorqaqtaý eken. Buryn istemegen kásipti oıda joqta ıgerip ketý ońaı da emes. Ony oqytyp otyratyn jaǵdaı jáne joq. Sondyqtan bastyqtyń jumysyndaǵy olqy jerlerdi orynbasary ári partıa uıymynyń sekretary Mustafa Ótegenov pen bas geolog Halıla Mahambetov kóterisip keledi. Sóıtip, jumys salmaǵynyń osynaý eki jigitke aıryqsha túsetinin burynǵy saparymyzda, bas qosýlarda da baıqaǵan bolatynbyz. Jigitter abyrjýly kórindi.

Mustafa jumys biletin ári sergek sharýashylyq basshysy ǵana emes, sonymen qatar prınsıpshil partıa qyzmetkeri edi. Oblystyq partıa komıtetinde, bizge qyzmet istegen kezderden onyń bul qasıeti maǵan málim bolatyn. Kemshilikke tózbeý, ony qaımyqpaı qatań aıtyp salatyn týrashyldyǵy basym. Sol daǵdymen Mustafa salǵan jerden qyzý ketti:

— Menińshe ekspedısıa bastyǵy Shýrandınnen bastap keıbir basshy joldastar partıalyq jaýapkershilikti durys sezinbeıdi. Sonyń saldarynan ótken partıa jınalysynda bekitilgen óndiristik grafıktiń birtalaı pýnktteri oryndalmaı jatyr. Burǵylaý brıgadalarynyń ónimsiz jumys isteý sebepteri negizinen kadrlardyń is tehnıkasyn tolyq meńgere almaǵandyǵynan. Kóptegen jumyskerler tıisti daıyndyqtan ótpegen, asyǵys alynyp; jumysqa jiberile salynǵan. Jumysshy kadrlaryn daıyndaıtyn kýrstar áli kúnge deıin ashylmaı otyr. Qabyldanǵan jumysshylardyń ózin burǵylaý tehnıkasyna úıretý jóninde eshqandaı jumys istelinbeıdi. Sońǵy kezde, burǵylaý jumystarynyń shuǵyl jedeldetilýine baılanysty avarıalar kóbeıip ketti. Bul tek qana tehnıkalyq tájirıbeniń joqtyǵynan.

Qatar jatqan eki brıgadanyń biri jaqsy, birinde avarıa! Mysaly, Qadyrovtyń brıgadasy, Opıevtiń vahtasy nelikten avarıasyz únemi alda keledi? Onyń sebebi, mundaǵy jumysshylar burynnan kele jatqan, burǵylaý tehnıkasyn jaqsy meńgergen adamdar. Bularda eńbek tártibi, tehnologıalyq ereje joǵary. Mundaı burǵylaý ornyna bara qalsań beıne bir júrip jatqan mehanızm sıaqty, damylsyz qımyl, júgirip júrgen adam. Árqaısysy óz ornyn, óz jumysyn jaqsy biledi. Ózderi isteı beredi. Osyndaı ozat brıgadalardyń jumys tájirıbelerin keńinen taratý jónindegi partıa búrosynyń qaýlysy da oryndalmaı otyr.

Al, Shýrandın joldas bolsa, erteńdi-kesh júgiredi de júredi. Biraq nátıje shamaly. Kóptegen jańa tehnologıalyq ádisterdi, jańa tehnıkanyń túrlerin burǵylaý jumystaryna engizý jónindegi usynystarǵa ózi túsinbegendikten oǵan mán bermeıdi.

— Ivanov joldas! — dedi. Mustafa daýysyn kóterińkileý alyp.— Qazirgi grafık boıynsha Ózen ken ornyndaǵy barlyq barlaý jumystaryn osy jyldyń aıaǵyna deıin bitirip, oqy paıdalanýǵa tapsyrý úshin ekspedısıanyń birinshi basshysy tarapynan basshylyqty túbirinen ózgertý kerek. Eger bul kisiniń qolynan kelmese jumys basynda ózderiń bolyńdar, ne bolmasa basqa kisi jiberińder.

Partıa uıymy sekretary máseleni búıirinen qoıdy. Bul másele buǵan deıin de kóńil aýdarǵanymen naq osy jolǵydaı qozǵalmap edi. Alaıda, iske áli de bolsa baıyptylaý qaraý kerek sekildi. Basqarmadan Ivanovtyń ózi kelip otyr. Eski maman Shýrandınmen bálkim bul da istes bolyp kerer. Qolynan is kelmese Shýrandındi túbektegi tútep turǵan en jumysqa qalaı jibergen?

Ivanov bas geologped de sóılese otyryp, biraz jaıǵa ol da qanyqty. Ózgelerge syn da aıtyp qaldy. Ózendegi qazirgi qıynshylyqtardy da bir kez olarmen birdeı sezindi. Biraq, bizge áli de bolsa Ivanov sózi aıaqtalmaǵan tárizdi. Aqyrynda Evgenıı Ivanovıch bul oıymyzdan dál tústi.

Memlekettik tapsyrma oryndalǵansha ıaǵnı dekabr aıyna deıin osy ekspedısıa jumysyna Ivanov ózi tikeleı basshylyq etýdi mindetine aldy. Onyń ústine jaqyn arada Almatydan Mınıstr kelmekshi. Árıne, qadirli, qamqor basshy aldynda jaqsy istermen kóriný Mańqystaý munaıshylarynyń bárine ortaq abyroı degendi qosa aıtty ol.

Bas geolog Mahambetovtyń sózi de kóńilden shyqty. Onyń baıandaýy boıynsha qazirgi jumystyń osal jeri burǵylaý skvajınalaryn synaqtan ótkizý kórinedi. Munda qazir bes brıgada isteıdi. Bir smenada ǵana. Ol árıne, jetkiliksiz. Bul qarqynmen aıyna 15 obekti tapsyrý ornyna bes obektiden asa almaıdy. Sondyqtan ár brıgada barlyq smenada jumys isteıtin bolýy kerek. Oǵan adam qaıda? Onyń ústine jer asty jumystarynyń mamany, nemese kúrdeli jóndeý sehtarynyń operatorlary kerek. Olar tek munaı berip turǵan eski kásipshilikterden ǵana tabylady. Bul jóninde biz oblystyq partıa komıtetine, mınıstrlikke raporttar jiberip, solardyń usynystarymen Embi kásipshilikterinen 3-4 aıǵa operatorlar alatyn boldyq.

Bul jaýapty jumystyń iske asýyna osy Mańqystaý munaıyn ashýǵa tikeleı katysqan qart geolog, qazirgi Embi munaı birlestiginiń bastyǵy Dosmuhanbetov Joldasqalı kóp eńbek sińirip otyr. Jumys barysyn jete túsinetin Jákeń synaý brıgadalaryn túgeldeı masterlerimen, vahtalarymen, jubyn jazbaı sol kúıinde jiberipti. Shashaý shyǵarmaı alyp baryp, tez jumysqa kiristirip, ony basqarý úshin kásipshilik basshylaryn da jiberipti. Munyń ózi Mańqystaý munaıyn ıgerýge búkil Qazaqstan munaıshylary jabyldy degen sóz.

Shól daladaǵy jol qatynasynyń qıyndyǵynda esep joq. Aqtóbeden shyqqan vagon-býdkalary temir jol arqyly Mahachkalaǵa keledi. Odan teńiz arqyly Eralıevke jetkiziledi. Eralıevten arbalarǵa tıelip, ony traktormen súıretip Ózenge jetkizdi. Sóıtip, bir aıdyń ishinde Ózen janynan taǵy da vagon-úıler qatar túzedi. Munda Embiden kelgen synaý brıgadalary ornalasty. Bular da qıynshylyqtardy eleń qylmaı, synaý grafıginiń ýaqtyly oryndalýy úshin jan aıamaı eńbek etip jatty.

...Birde vagondardy aralap, elden kelgen osy jigitterdiń jaǵdaıyn kórýge shyqtyq. Bári de buryn birge istegen tanys adamdar. Árqaısysymen jolyqqan saıyn shúıirkelese ketemiz. Qysqasha amandyqtan soń jaǵdaıdyń qıyndyǵyn aıtyp, keshirim ótingen bolyp jatyrmyn. Bolashaǵymyzdy aıtyp jubatamyn. Alaıda, olardyń ózi Mańqystaý jaıyna myna aralas-quralas menen de qanyq. Qıynshylyqty, qatal tabıǵatty eler emes. Qaıta:

— Siz qysylmaı-aq qoıyńyz, — dedi Maqat kásipshiliginen kelgen master Ábdiǵalıev Mahıat. «Qara qazan qaınasa bárimizge de as bolar» degen, tek Mańqystaýdyń úlken munaıy tezirek aspanǵa atsyn deńiz. Qıyndyqsyz munaı joq.

Maqat munaı kásipshiliginde Mahıat Ábdiǵalıevpen birge eńbektes bolǵan edim. Ol jasynan, jumysqa berilgen, eńbekqor jigit edi. Qazir Embidegi aldyńǵy qatarly masterlerdiń biri. Osynaý berekeli jandardyń bizge kelgeni barshamyzdy-aq qýantty. Arqa-basymyz keńigendeı erkin tynystaı bastadyq.

Sol kúni olardy da Ózenniń qazirgi jaǵdaıymen, alda turǵan mindettermen tanystyryp óttik. Ekspedısıanyń kishkene qyzyl buryshyna barlyq komýnıser, masterler jınalǵan edi. Jergilikti jumysshylar da bar. Másele — dekabrge deıin Ózen alańy munaı qorynyń negizgi mólsherin taǵaıyndaý úshin kerekti burǵylaý, synaý jumystaryn tez aıaqtap shyǵý jaıynda boldy. Jınalǵandarǵa ekspedısıa bastyǵy bul týraly egjeı-tegjeıli túsindirgen soń olar sheshilip qoıa berdi. Ózendegi burǵylaý jumysynyń basty baǵytynda júrgen master Tóreǵalı Qadyrov aldymen óz baılamyn aıtty:

— Bizde júmysshy jetkiliksiz. Jumysshy jetpegen soń grafık oryndala ma?! Bar jumysshynyń tájirıbesi kem. Sondyqtan avarıa, biraq jıi ushyrasady. Bul isti retke keltirý úshin biz ár vahtaǵa 2 kisiden jańa jumysker alyp, ony úıretip shyǵaramyz. Bizden úırengen tájirıbeli jumysshylar basqa brıgadalarǵa aýystyrylady. Qaraýyna jańa adamdar alyp brıgada quraýyna da múmkin. Sóıtip, burǵylaý brıgadalaryn kóbeıtý kerek.

Tóreǵalı aıtqan brıgada daıyndaý isi kóp ýaqyt qajet etpeıdi. Osy ádispen 15-20 kún ishinde birneshe tájirıbe brıgadalaryn uıymdastyrýǵa bolady. Sondyqtan ozat brıgadalar janynan tájirıbe jetildirý toptaryn uıymdastyrýǵa kelistik.

—Meniń vahtam, — dedi burǵyshy Opıev Tynyshbaı, — memlekettik tapsyrma oryndalyp shyqqansha, dekabr aıyna deıin, demalyssyz isteýge mindetteme alady.

Brıgada óz jumystaryn aı saıyn tolyq eki ese artyq oryndaıdy!

Mehanıkalyq masterskoı kollektıvi de óz kúshterimen qysqa merzim ishinde týrba kesý stanogin iske qosýǵa ýáde berdi. Sóıtip, jumysshylar, masterler, ınjener-tehnık qyzmetkerler bári de partıanyń tapsyrmasyn oryndap shyǵýda qazirgi qıyndyqtarǵa qaramastan daıyn ekendikterin bildirdi. Asqana kollektıvindegi komsomoles qyzdar aýqatty jumysshylarǵa jumys basyna jetkizip bermekshi boldy. Bular sonymen qatar, saýyq keshterin uıymdastyryp, mádenı jumystardy óristetýge sóz berdi. Jas jumysshylarǵa bı úıretý úshin úıirme ashpaq. Birqatary jataqhananyń tazalyq jaǵyn da qolǵa alady.

Osydan soń Ózendegi jumystyń jaıy shuǵyl ózgermekshi. Ivanovtyń esebi boıynsha joǵary jaqtan kóptegen kómek kórsetilmek. Oblystyq partıa komıtetiniń kómegimen samolet sany eki ese kóbeıtiledi. Barlyq kerekti júkter samoletpen tasylatyn bolady. Gýrevtiń, Dossordyń jóndeý zavodtary Mańqystaý barlaýshylarynyń kerek-jaraqtaryn birinshi kezekte oryndaıdy. Eski kásipshilikterden synaý jumysyna qajetti nasos-kompressor týrbalary alynyp, samoletpen jetkiziledi. Bakýdegi Kaspıı parohod basqarmasy qosymsha júk tasýǵa kemeler beretin boldy. Geologıa mınıstrligi tary da kóptegen mashına, mehanızmder jiberedi. Adam kúshi Embi munaıshylarynyń kómegi arqyly tolyqtyrylady. Eńdigi mindet jergilikti partıa, sharýashylyq basshylarynyń osy múmkindikterdi oryndy paıdalanyp, jumysty durys uıymdastyra bilýinde. Sóıtip, júktiń aýyry taǵy da bizdiń moınymyzǵa tústi.

Osyndaı jumystarmen Ózende bir jetiden artyq júrip qaldyq. Burǵylaý, basqa da ister bir arnaǵa túsken sıaqty. Sonymen bylaıǵy kúndelikti jumystardy ekspedısıa basshylaryna tapsyryp, Ivanov ekeýmiz Jetibaıǵa jol tarttyq.

Ózenmen salystyrǵanda Jetibaıdaǵy ekspedısıa jumysy josparly túrde júrgizilip jatqan-dy. Munda mamandar jaǵy jetkilikti. Ekspedısıa bastyǵy — Halel Ózbekqalıevtiń ózi. Skvajınalardyń synaý jumystarynda endi Úsenov Dúısen isteıdi. Burǵylaý munaralarynda Rysqalıev, Petrov, Barmaqov sıaqty kánigi masterler bylaıǵy mamandardy sońynan erte otyryp, ekspedısıa boıynsha jospardy aıma-aı asyra oryndap keledi.

Qurylys jumystarynda da aıryqsha qarqyn bar. Júzden astam úıdiń qurylysy qatar júrgizilip jatyr. Qys túspeı turyp-aq bul úılerdiń bárin de paıdalanýǵa bererlik múmkindik bar. Sonyń ózinde halyq kóp, ústi-ústine kelip, úıdiń joqtyǵyn eleıtin emes. Amaldap shyǵarmyz, — dep jumysqa kirip alǵan soń ózderinshe baspana qamyn qarastyrady. Ýaqytsha «aýyldar» paıda bolyp qalypty. Barlaýshylar poselkesin ortaǵa alyp, bul ýaqytsha aýyldar qarasy da ósip barady eken. Bir shetinde «vagon-qalashyq» ornalasqan. Oǵan jalǵas kıiz úıler tigilip tastalǵan.

Biz kelsek, ekspedısıa basshylary túgeldeı jumys basyna ketken eken. Burǵylanǵan jerlerdiń birinen ashyq fontan atqylap, avarıa bolǵan kórinedi. Jumysshylardyń bári sonda bolǵan soń, biz de sol jaqqa tarttyq. Munaı atqylaǵan jerdi alystan-aq tanı kettik. Bul bir ken ornyndaǵy gaz qysymynyń kep jerinen jaqynda qazylǵan, qazir synaýda turǵan skvajınalar edi. Mundaı skvajınalardyń barlyǵy da qatań baqylaýǵa alynady. Múlt ketse bolǵany ár túrli apattarǵa bastaýy sózsiz. Olardy qazýda úlken saqtyq kerek. Jigitter baıqaýsyz bir jerden aldyrǵan sıaqty.

Anyǵy solaı eken. Kúndiz jumysshylar jer astyna trýba jiberýmen aınalysady. Biraq, ony aıaqtaı almaǵan soń, erteńge qaldyrady. Biraz tereńdikke endirilgen trýbany munaı men gaz shyǵyp, áldeqalaı syrtqa atqylap ketpes úshin aýzyna saz eritindisin toltyryp tyǵyndaıdy da, qasyna bir operator qaldyrady. Ol skvajınadan kúdikti esh nárse bolmaǵan soń kórshi burǵyshylarǵa ketip qalady.

«Shólmek myń kún synbaıdy, bir kún synady» degendeı qalaı ekeni belgisiz, kenetten eritindi ishinde gaz paıda bola bastaıdy da munaı qabatyn basyp turǵan salmaq jeńildeı túsedi. Aqyrynda munaı, gaz qabattary ústindegi gaz kópirshikterimen aralasyp jeńildegen eritindini kóterip tastaıdy da aspanǵa ata jóneledi. Sonda ǵana operator sanyn bir-aq soǵady.

Endi mine, barlyq adam osy fontannyń aınalasynda abyr-sabyr. Munaıshylar ómirinde mundaı kútpegen oqıǵa oqta-tekte bolsa da, ushyrasyp turady. Mundaıda burǵyshy, basqada mamandyqtaǵy myqty degen jigittiń synalar kezi keledi. Asa joǵary ystyqtyqta jerden aspanǵa atqan suıyq otqa jaqyndaý da múmkin emes. Jolyndaǵyny serpip tastaıtyn qýatty tolqyn ál bermeıdi. Alaıda, asaýdy úıretken qarýly qoldar munaıshylar arasynan da tabylady. Talaı-talaı ot ustap, osynaý maıdanda synalǵan ónerli de tájirıbeli jigitter alańǵa shyǵady. Solardyń biri Tájıev Hasan bylaı qaraǵanda eleýsiz, qarapaıym-aq jigit. Biraq bul jaǵynan óneri, qaıraty mol tájirıbeli ınjener edi. Ádette ol naq osyndaı syn saǵattarda múldem ózgerip ketetin. Hasan iske kiriskende qaraýyndaǵy ánsheıinde, erkin júrgen jigitter eriksiz onyń aýzyna qaraıdy.

Hasan qazir de munaı, gaz, topyraq, sý bári aralasyp quıyp turǵan sel astynda plashyn tumshalap alǵan, tóbesinen tómen qaraı sorǵalaǵan munaıdy eleń qylmaı janyndaǵy jigitterin basqaryp, shalt qımyldap júr. Fontan shýyly qulaq tundyrady. Alapat kúshtiń jan-jaǵyn elý metr qashyqtan búldozermen bóget jasap, qorǵandap tastaǵan. Fontanmen kúresip jatqandar sonyń ishinde, Halel men tresiń bas ınjeneri Myrzaǵalıev Qamysbaı, ekspedısıanyń bas ınjeneri Hısmetov Asabıı, avarıa jumystary jónindegi ınjener Qazıev Qýan, synaý jumystarynyń bastyǵy Úsenov Dúısen taǵy basqa birneshe ınjener-tehnıkter fontandy jabý jóninde asyǵys keńesip kórgen eken. Jınalǵandar birneshe usynystar aıtypty.

Talqylaı kelgende Tájıev Hasannyń usynysy qabyldanady, ekspedısıanyń mehanıkalyq masterskoıynda qajetti quraldar túnimen jónge keltirilip, tańerteń fontandy jabýǵa kirisetin bolyp kelisedi. Oǵan deıin barlyq daıyndyq jumystary qolǵa alynyp jatqan kórinedi. Burǵylaý munarasy turǵan jerge tamaq, kıim, medısınalyq kómek, órt sóndirýshiler brıgadasy sıaqty avarıalarǵa qarsy kúreske qajetti nárselerdiń bári jetkizilip qoıǵan. İri-iri temir jabdyqtardyń ortasynda svarshık jumys jasap jatty.

Men solaı qaraı bettedim. Jaqyndap kelgende svarshık jumysyn toqtatyp, betindegi qorǵanys qalqanyn alyp, maǵan qarap jymıa kúldi. Bet aýzy topyraq aralas maıdan kórinbeıdi. Tek tisteri ǵana aqsıady. Men tanı almaı ańyryp turmyn.

— Tanymaı tursyń ba, men Ábishpin ǵoı,- dedi álgi jigit ózime tanys únde.

— Sen qaıdan júrsiń? - deppin aýzyma basqa sóz túspeı. Ana joly Gýrevte, úıindegi aıtqan áńgimeleri mundaılyq tez iske asady dep oılaǵan joq edim. - Qalaı, áıeliń kóndi me?

— Kónbegende qaıda barady! Balalar bolsa er jetip qaldy. Ózimiz de qyryqtyń qyrqasyna ketip baramyz. Endi onyń sharýasy - menen aırylmaǵan ǵoı, - dep syqylyqtap kúlip aldy.

— Qaıda ornalastyńdar?

—Ázirge Halel bir qyzyl vagonyn berdi. Qysqa qaraı salynyp jatqan úılerden bireýin beretin bolar. «Kesh júre túzeledi» degen ǵoı. Al, keshke qonaqqa kel!

— Jaqsy, soǵarmyn, — dedim men.

Sonaý júzdegen shaqyrym jerden qyrýar qıyn eńbektiń qaınaǵan jerine kelgen jigit isine qýanyshymda múlde shek joqtaı. Tipti qushaqtaı alyp, eski dosty súıgim de keldi. Ol bolsa úıine súıreıdi.

Fontan jaıyn sóılesken soń turmystaryn kórgeli keshke úılerine bardym. Áıeli jumystan jańa kelipti. DES-te, poselkege jaryq beretin elektr stansıasyn júrgizip turǵandardyń biri kórinedi. Maı qoldaryn súrtip, súırikteı aq saýsaqtaryn birtindeı shyǵaryp jatyr. Sulý kelbetine tipti myna jumys kıimniń ózi-aq jarasyp túr.

— Jańa oryndaryń qutty bolsyn! — dedim men, qıpalaqtap. «Osynyń bári seniń kesiriń» dep maǵan bas sala ma degen qaýpym da bar.

— Seniń Ábishiń aqyry súırep keldi! Óz degeni bolmasa basqaǵa kónbeıtin, baıaǵy bala kúngi ádeti áli qalmaǵan. Nede bolsa, bolar is boldy. Endi sonyń mazasyn almaı, men de jumysqa kirip, maıǵa bylǵanyp júrgenim mynaý,— dep kúlimsireıdi.

Gýrevtegi keń saraıda kóńil qandaı bolsa Mańqystaýdaǵy mazasyz vagon ishinde de naq sondaı. Qıyndyqtan qaıyspaıtyn qaırat ıelerine qalaısha súıinbessiń... Olardyń Otan dep soqqan júrek ámiri, mine, osyndaı edi.

Erteńine avarıaǵa qarsy qoldanylatyn quraldar ázir boldy. Buǵan shyǵarylǵan brıgada, basqa da birsypyra jumystar burǵylaý ornyna ketti. Fontan atqylaǵan jer poselkadan 7-8 shaqyrymdaı edi. Aıdahardaı ysqyrǵan gazdyń shýyly túnimen qonaq úıinde jatqan bizge de estilip turdy. Endi jaqyndaǵan saıyn shýyl kúsheıe tústi. Keshegiden basym sıaqty. Fontannyń bıiktigi 41 metrlik munaranyń tóbesinen edáýir asyp túsedi. Gaz aralasqan qap-qara munaı aspanǵa atady. Keıde balshyq sıaqty jer qabatynyń zattary aralas túsip jatyr. Áldeqalaı solardyń arasynda úlken qysymmen kesek tastar atylyp munaranyń temirine soqsa, shaqpaq shaǵylyp ushqyn shyqsa bolǵany alyp fontan lezde jalynǵa aınalǵan bolar edi. Mańyna eshkim jaqyndaı almas ta edi. Mine, naq osy sátte fontan basyndaǵy adamdar taǵdyry syn ústinde bolatyn. Árbir sekýnd olar úshin úlken qaýip.

Alaıda, meıirimsiz tabıǵattyń qatal kúshine qansha adam qaýip-qaterge qaramastan qarsy kúresti. Fontan mańynda ondaǵan jigitter munaı suıyǵyna malshyna júrip eńbek etedi. Maıǵa malynǵan adamdardy tanyp bilý de múmkin emes. Bet-aýzyna parafındi munaı qalyp jabysqan. Kesheden beri damylsyz jumys qaljyratqan sekildi. Jigitter qarqyny báseń. Degenmen, júzderi jyly, kóz toqtata qaraǵan adam kúlki izderin ańǵarady. Qaýip-qater jaıynda tipti oılanbaıtyn da sıaqty.

Apatpen alysyp jatqandardyń kóbi burynnan-aq belgili, tájirıbeli munaıshylar, Olardyń kópshiligi-aq bul sıaqty fontandarmen istes bolǵan, baǵyndyrǵan. Solardyń ishinde baıyrǵy munaıshy Qadyr Qojahmetov, Qýan Qazıevterdi fontan basyndaǵy eńbek qımyldarynan baıqap qalamyz.

Búgin munda ekspedısıa bastyǵy Haleldiń ózi bastap, Qamysbaı, Hasın, Asabaılar da fontan mańynda júr. Olar árbir isti qadaǵalap, árbir jumysshyǵa nusqaý beredi. Burǵyshylardyń qýatty qolyna tizgin bermeı, birde baıaýlap, endi birde barynsha aspanǵa ytqyǵan munaı suıyǵy túski mezgilde báseńdegendeı boldy. Ekinshi kúnnen beri ysqyrynǵan alyp yshqyna baryp toqtady. Endi ǵana ústemdik alǵan adamdar daýsy estile bastady. Sóıtip, Jetibaıdaǵy alǵashqy asaý qolǵa osylaı baǵyndy.

— Jetibaıda alǵashqy nátıjelerge qol jetip jatqanda mundaǵy jumysymyzdy jandandyra túsetin basqa da sebepter ońynan týdy. Mundaǵy kollektıva taǵy bir tájirıbeli basshy tap boldy. Úlken kollektıvke, derbes partıa uıymyna hatshy izdep júrgenimizde Fort-SHevchenko qalasyndaǵy aýdandyq partıa komıtetiniń hatshysy tájirıbeli partıa qyzmetkeri Mustash Qusaıynov Jetibaıǵa kelýge kelisim beripti. Biz qushaq jaıa qarsy aldyq. Óıtpegende she? Ózbekqalıev sekildi ekspedısıa basshysyna Mustashtaı tájirıbeli, saıası bilimdi komýnıs qatar kelýi qıyn ýchastkedegi jumystyń alǵa basatynyna eshbir kúmán keltirmeıtin edi.

Aıtqanyndaı-aq Mustash kele saıası-kópshilik jumystaryn mazdatyp jiberdi. Partıalyq uıymdastyrý jumystaryn tez jolǵa qoıyp, partıa uıymyn basshy shtabqa aınaldyrdy. Barlyq máseleni partıa búrosy birlesip sheshetin boldy. Halel de jańa sekretarǵa járdemdesip otyrdy. Sonyń arqasynda az ýaqyttyń ishinde Jetibaıda óndiris jumystarymen katar mádenı qurylystar óris aldy. Klýb, kitaphana, qyzyl-buryshtar, partıa kabıneti sıaqty kópshilik oryndary salynyp bitip, jumys istep ketti, Jetibaıdyń kórkemónerpazshylary oblysqa tanylyp, báıgege ıe bola bastady. Jetibaı jastary sporttyń da kóptegen túrlerimen shuǵyldanyp, júldege ıe boldy. Jastar arasyndaǵy mundaı jumysty óristetýde tres komsomol uıymynyń hatshysy Ilmýhambetov Lazar da tynym kórmeı, jemisti eńbek etetin edi.

Kúz taqala bastady. Qulazyp jatqan shól dalanyń tabıǵatynda ózgerister bar. Aspanda ala bulttar júzip aýa salqyndaı bastady. Jumys ta ónimdi, adamdarymyz da kóńildi. Alda Uly Oktábr merekesi keledi.

Munda oktábr merekesin ótkizý týraly ázirlene bastadyq. Biz osy dalada birinshi ret mıtıń ashpaq boldyq. Muny saıası joǵary dárejede uıymdastyrý úshin Ivan Fılıppovıch Tıtkov qolǵa aldy. Kádimgi úlken qalalardaǵydaı trıbýna jasaldy. Onyń jan-jaǵyn urandar jazylǵan, qyzyl matalarmen kómkerip tastadyq. Kórkemónerpazshylardy uıymdastyryp, dýhovoı orkestr quradyq. Sóıtip, mereke kúni barlyq kollektıvter kolonna-kolonna bolyp alańǵa shyqqanda Mańqystaý dalasy qýanyshqa bólengendeı boldy. Eralıevte, Jetibaıda, Ózende Oktábr merekesi úlken saltanatpen ótkizildi. Bul kún búkil Mańqystaý munaıshylarynyń erekshe este qalarlyq tarıhı kúni edi.

Osynaý munaıly túbekke tus-tustan adamdar kelip, keshegi meńirý dala qaınaǵan tirshilikke, shat-shadyman ómirge aınalyp jatty. Shyn júırik, eńbek maıtalmandarynyń jeri bul. Talaı jan sol eńbekpen eseıip, baqyt tabýda. Dúrbeleń shaqta qyzý aralasqan maǵan bul Mańqystaý bárinen qymbat. Kúndiz tolassyz is órsem, túnde erteńi jaıly neler ǵajap tús kórýshi em...

Aýrýhanada 7 aı jatqannan keıin biz qalǵan emdi úıden jalǵastyrý jóninde dárigerlermen kelissózder júrgize bastadyq. Ýaqyt ozǵan saıyn naýqasqa boı úırenip, endi eldi, úıde qalǵan kári áke men balalardy oılaıtyn bolǵanmyn. Balalar da saǵynysh sezimderin qaǵazǵa tógip, hatty jazady da jatady. Sóz sońyn ylǵı da «oqýymyz jaqsy, denimiz saý, bizdi oılama» degen jubatý sózdermen aıaqtaıdy. Anasyna «Papa jazylmaı, kelme!» dep amanat artyp ta qoıady. Ánsheıinde sońymyzdan qalmaıtyn balapandar endi bólinip qalǵandaryna ábden moıyn sunyp, kónip bolǵan, «Anna Ivanovna jıi kelip, kirlerimizdi jýyp, úıdi jınap berip ketedi. Qoılybaı aǵa sabaqtaryn yzdy tekseredi. Bólekbaı aǵa hat jazýǵa kómektesedi...» dep ózderiniń qamqorsyz emes ekendigin bildirip jatady. Biz de balalardy saǵyndyq.

Keshe aýyldan Halel kelgen-di. El jańalyqtaryn uzaq aıtyp, úı-ishiniń amandyǵyn habarlap, biraz kóńil serpip ketti. Biraz jyldardan beri serpilip ushqan ushan-teńiz dala shaqyrǵandaı meni. Mańqystaý túgel kóz aldyma elestedi.

— Bizdi aýylǵa qaıtaryńyz, — dedim men kezekti aralaý kezinde bas dárigerge, — bári bir jatys, úıge baryp-aq jataıyq. Jýyq arada turǵyzar jaǵdaı joq kórinedi.

Aqyldasa kelip, dárigerler elge qaıtýǵa kelisim berdi. Aýyldy saǵynyp eki - kózi tórt bolyp jatqan adam endi kidiremiz be. Tezirek jınalyp, erteńine-aq aýrýhanadan shyǵyp kettik. Joldas-joralar qaýmalap shyǵaryp saldy.

Kóp uzamaı Mańqystaýǵa da keldik. Tańǵy saǵat 5-te stansıa basyna kútip alýǵa kelgen halyq perronǵa sımaı tur eken. Shirkin, munaıshylardyń baýyrmaly-aı! Bir semádaı, bir kisiniń balasyndaı, jınalǵan. Qandaı qaıyrymdy jandar edi.

Eki jigit kóterip alyp, dárigerlik jedel járdem mashınasyna ákelip saldy. Jigittermen amandasyp, óz úı-ishimnen kim bar eken dep izdeı bastadym. Balalarym kórindi. Birindep betterinen súıip, keıin jiberdim. Bireýi kelmedi.

— Atasynyń balasy qaıda, nege kelmeıdi? — dedim men joqtap.

Bireýler ıtermelep, atasynyń súıikti nemeresin alyp keldi. Tunjyrap úndemegen kúıi tómen qarap keldi de qolyn berer bermesten keıin qaraı qasha jóneldi.

— Saǵynǵany ǵoı! — dep dabyrap jatty jurt. Kóp ishinde ári qaraı suraýǵa múmkindik bolmady. Ákem de kórinbedi.

Mashına esik aldyna kelip toqtaı qalǵanda ádette aldymnan shyǵyp, betime úńile qarap turatyn ákemdi izdedim. Áli de joq. Joldastarym kóterip, ishke alyp kirdi. Keń bólmeniń tórine salyp qoıǵan tósekke ákelip jatqyzdy. Tolǵan jurt birinen soń biri aǵylyp kelip, amandasyp jatyr. Ákem áli kórinbeıdi. Kúdikti kóńil alas urdy. Sóıtip, oıym oıran bolyp, ózimmen ózim arpalysyp jatqanda eki-úsh úlken kisi qasyma otyryp, maqal-mátelmen maıdalap otyryp «taǵdyrdyń isin» jetkizdi. Qaıran ákemniń óz basyn jalǵyz balasynyń jolyna qurban (ólerdegi aqyrǵy sózi bolsa kerek) etkenin, ony «Alla taǵalanyń qabyl alǵanyn», balasynyń barlyq aýyrtpalyǵyn arqalap ketkenin estirtti. Jedeldetken ajal syry maǵan málim. Jalǵyz ulynyń qaıǵysyn jutqan 80-nen asqan kúırek qart qajyǵan shaqta júıke kúızelisine tap bolǵan da mıyna qan quıylyp qaza tapqan.

İshim oıran-topyr. Áıtsede syrtqa shyǵarýǵa bolmaıdy. Qaýmalaǵan halyq men úshin júr. Jeke qaıǵymen qajytyp ne kerek. Ózime qýat berip, shydap baqtym. Kóńilim buzylmasyn dep balalardy, ásirese, atasynyń súıikti nemeresin ózimnen aýlaq jiberdim. Biraq, tún balasyna ońashalyq ózime tıip oıǵa battym. Bala jastan ózim biletin áke ómirin túp-túgel kóz aldymnan ótkizdim. Talaı asaý eńbekpen alysyp 80 jasaǵan ák ómiriniń ekinshi de kóp emes tárizdi. Tek, adam armanǵa qanaǵat tutqan ba. Jalǵyz uly jaıly qaıǵy jep ketti. Munaıly óńirdiń bolashaǵyn kórmedi.

Qaıran áke! Tirshiliktegi bar armanyń ómir boıy ańsaǵan úlken munaıdyń basynda bolý edi. Búkil ómiriń osy munaımen ótti. Óz ósıetińdi oryndap jerlesteriń tilegiń boıynsha súıegińdi osy Mańqystaýǵa qoıypty. Óreli mazar, ornatypty. Tirshiliktegi armannyń oryndalǵanyn burǵylaý munaralarynyń dúbirinen estip jatyrsyń. Hosh!..

---