InfoHub Logo

Biz ádette bárine ýaqyt tóreshi, bárin de ýaqyt kórsetedi degen sózderdi jıi qoldanamyz. Bul sózderdi biz ózimiz qurmet tutatyn qundylyqtardyń kózden tasa, kóńilden tys qalyp esesi ketip bara jatqandaı sátti sezingende, ózimizdi jubatqandaı bop aıtatynymyz bar. Árıne nesin jasyramyz, kóbine-kóp solaı ekeni de ras. Biraq tereńirek úńilip, árirek bajaılap qarasań, ómirde kileń solaı bola bermeıtinine de kóziń jetedi. Óıtkeni qara qyldy qaq jarar ádil dep oılaıtyn ýaqyt degenińizdiń ózi keıde opasyz. Onyń keıde badyraıyp turǵan bar nárseniń ózin kózapara kómeskilendirip, buldyrlandyryp, alystatyp jiberetini bar. Tipti múlde óshirip jiberýi de kádik.

Meniń muny aıtyp otyrǵan sebebim, arǵy zamandarǵa barmaı- aq, kúni keshe ǵana azamattyǵyn da, shyǵarmashylyǵyn da ózimiz erekshe qadirlep, qurmet tutqan aǵalarymyz ben zamandastarymyzdyń esimderi búgingi tańda múlde aıtylmaı, aıtylsa da sırek aıtylatynyn kórip, bilip otyrǵandyqtan.

Máselen, ańsar, ińkar sezimniń aqyny, tógilip turǵan móp-móldir káýsar talant, qaıtalanbaıtyn ǵajap lırık Saǵı Jıenbaev, óleńderiniń ón boıynan týǵan jer topyraǵynyń demi esip qoıa beretin Qudash Muqashev, óleń órisin keńeıtemin dep basyn taýǵa da tasqa da soǵyp, jantalasyp ótken Júsip Qydyrov, qyzǵysh qustaı sharq uryp ushatyn shymyr jyrlar ákelgen Meńdekesh Satybaldıev, sózderi ot búrkip, shoq túkirip jatatyn Ómirzaq Qojamuratov, ózi de, sózi de Oqjetpesteı asqaq bop ótken Erkesh Ibrahım jáne de basqa qanshama aqyndarymyzdyń esimderi tek mereıtoılarda bolmasa, aıtylýdan qalyp bara jatqany bárimiz biletin shyndyq qoı. Olardyń shyǵarmalary kúndelikti rýhanı aınalystan shyǵyp barady. Ókinishti-aq!. .

Sol aqyndardyń ishinde, sóz joq, Sabyrhan Asanovtyń da esimi bar. Al Sabyrhan Asanov, biz jaqsy bilemiz, alpysynshy jyldary ádebıetke kelgen tolqynnyń keýdejardy talanttarynyń biri bolatyn.

Sabyrhan Asanov ádebıetke, eń aldymen, aınala tirshilikten úılesim men jarasymdylyq, ásemdik pen sulýlyq izdep kelgen aqyn. Sondyqtan da ol óz óleńderine, kóbine-kóp, izgilik pen ınabattylyqty, qýanysh pen shattyqty arqaý etti. Ol qaıǵy men qasiretti, muń men nalany qaýzaǵannnan góri, jalt ete qalǵan úmit pen jalt ete qalǵan armandy qalt jibermeı qaz-qalpynda sóz- sýretke túsirgendi qalady.

Alataýdaı bolsyn meıli aıbyny,
Jetistirip jaza almaıtyn qaıǵyny.
Jyrlary da bitti onyń deı berińder,
Qýanyshym bitse meniń qaı kúni!
Bul — onyń sol jyldardaǵy basty kredosy.

Ol tek súlýlyqqa, ásemdikke umtylady. Onyń “baqytymdy sezinemin, dostarym; gúl ustaǵan saýsaǵymnyń ushynan” deıtini de sodan bolsa kerek. Sondyqtan da ol tabıǵat álemindegi ǵajap, sulý qubylystardy sózdiń sýretine túsirýdiń has sheberleriniń birine aınaldy. Senbeseńiz, qarańyz:

Aǵashtyń butaǵynda áreń otyr,
Qanatsyz balapandaı qaltyldap qar.

nemese:

Qaraılaıtyn ótkendi,
Qaýlap óser kók te endi.
Qalqıǵan álsiz qulaqtar,
Kóterip turdy kóktemdi.

nemese:

Qýǵyn kórgen ala bult tynym tappas,
Aıdyń shamyn bir jaǵyp, bir óshirip.
nemese bota týraly:
Syr boıynan úzbeı ótkir qıaqty,
Balpańdatyp tastaıdy kep aıaqty.
Jalǵyz ózi sahnaǵa shyǵa kep,
Bı bılegen balerına sıaqty.
Qozy-laqqa tıisip ne jaýsynbaı,
Júredi ylǵı shydam erki taýsylmaı. . .
Bólek shyǵyp bozdaǵanda daýysy,
Kishigirim parovozdyń daýsyndaı.

nemese:

Jel japyrǵan taýdyń dýdar bastary,
Bulańdaıdy quıryǵyndaı balyqtyń.

Sózben salynǵan tunyp turǵan tabıǵat peızajdary. Taǵy da bári de jandy terbeliste, qımyl-árekette. Oqısyń da, tutas bir tabıǵat peızajdaryna arnalǵan galereıany aralap shyqqandaı bolasyń. Sulýlyqtyń tunyǵynan sý iship, sulýlyqtyń sáýlesine shomylyp shyqqandaı lázzat alasyń. Janyń jańbyrdan keıingi daladaı jadyrap, kóńiliń taýǵa shyqqandaı marqaıady.

Sabyrhan Asanov tabıǵat kórinisterin fotoǵa túsirgendeı sózge túsirip qana qoımaıdy, keıde olardy adam janyndaǵy myń san qubylystarmen astastyra qarastyrady. “Qobaljyǵan kóńildeı bop qozǵalyp, qoıý bulttar qoparylyp kóshedi”. Bul — tek sátti teńeý ǵana emes. Bul — salmaǵy aýyr, aıtary mol metafora.

Onyń ón boıyn toltyryp kernep bara jatatyn óleń tabıǵatyn osy topyraqtan izdegen jón

Bólise almaı bul dáýirdiń dúrmegin,
Bir jaqsy óleń júregimde júr meniń,
Shyǵa almaǵan jandaı beıne qamalyp,
Taba almastan tas esigin túrmeniń.
Atqan tań ba, alaýlaǵan araı ma,
Jaqsylyqty jany qalap qalaı ma.
Kúrsingende kózden ushqan muń bolyp
Kórinbesten kókjıekke taraı ma?
Kóktem be álde,
On eki aıda bir kelgen,
Nóser bolsa tipti nesin irkem men.
Shattyq pa eken shaıqatylǵan aýada,
Sezim stansıalaryna tirkelgen.

Sergek sezim stansıalary ǵumyr boıy tolassyz jumys istep ótken aqynnyń, sóz, mahabbat taqyrybyna jazylǵan óleńderi az bolmasa kerek. Iá, dál solaı. Óz qolymen baspaǵa daıyndap ketken tańdamalysynyń atyn jan-jary Sholpannyń esimimen ataýynyń ózi tekten-tek emes. Ol óziniń óleńderinde kóktemge qalaı qaıta-qaıta orala berse, mahabbat taqyrybyna da dál solaı aınalyp soǵa beredi, taǵy da ol óleńderiniń bári derlik keneresine kelip, shúpildep tolyp turǵan sezim. Alataýdyń baýryna qonǵan aqsha bulttaı úlpildep turǵan ańsar arman. Sabyrhan Asanov mahabbatty belgili bir kezeńniń, ıaǵnı jastyq shaqtyń ǵana taqyryby dep qaramaıdy. Aqyn úshin ol — máńgilik taqyryp. Qudaıdan qalap alǵan, qulaı jyǵylǵan taqyryby. Jyrlaǵan saıyn shóli bir qanbaı, kenezesi kezergen ústine kezerip otken taqyryby. Tipti ony mahabbatqa tabynyp ótken aqyn deýge bolady. Ony beıne bir mahabbat qana bılep-tóstep, oǵan tek mahabbat qana ámirin júrgizgendeı.

Sensiń meniń bıleýshim, ámirshim de,
Tyrp etkizbeı qoıatyn Táńirsiń de.
Saǵan ǵana tabynam jer betinde
Kúsh-qýatyn júrektiń tanysyn dep.
Sen bıiksiń barlyq bar bıikterden,
Bar bıikti aldyna ıip bergen.
Sen tazasyń, sen taza móp-móldirsiń,
Quraǵan kóz jasy men quıyp terden.
Kim bar, qane, bir saǵan teń keletin?!
Ne danyshpan sen dese sendeletin.
Ánshi bitken bir sen dep án salatyn,
Arý bitken senimen emdeletin.
Sen ótkirsiń otty sóz, otty isińmen,
Qyz ben meniń shyqpaýshy eń kóp túsimnen.
Jarym bolyp jatyrsyń janyma kep,
Sende ǵana qıanat joq dep túsinem.

Mahabbatty ǵana bıleýshisi men ámirshisi dep kóretin aqyn, árıne, onyń aldynda putqa tabynǵandaı tizesin búgip, basyn ıip, kóz jasyn pora-pora aǵyzyp, ezilip, egilip otyrmaıdy. Ony janynyń shuǵyla-shýaǵyna orap, lúpildep soǵyp turǵan júreginiń ústine salyp báıek bop terbetedi. Sodan kúsh alady, alapat qýatqa ıe bolady. Ulǵaıyp, irilenip, “aınalasyna ot taratyp jatatyn sónbegen planetaǵa” aınalyp bara jatady. Sol bir sónbegen planeta qyzýyna seniń de janyńnyń órtenbeýi, seniń de júregińniń qarylyp, qaqtalmaýy múmkin emes. Sen de sol mahabbat degen ǵajaıyp sulý álemniń ishine enip, onyń ajary men bazaryna suǵyńdy qadap, suqtanyp, arbalyp bara jatasyń.

Baqyt bop qonsań basyma,
Taý bolsań da kóterem.
Dańǵyl jol bolsań taýsylmas,
Boıyńda qańǵyp óter em.
Órt-jalyn bolsań órshigen,
Ketsem de janyp qushtar em.
Keń jazyq bolsań, tósińnen,
Saǵymyń bolyp ushar em.
Bolar ma, sirá, jeńgeniń,
Erkimdi aldyń eńserip.
Ózenim bolsań sen meniń,
Óser em boılap teńselip.
Shyǵysym bolsań sen meniń,
Tań bolyp sende atar em.
Batysym bolsań sen meniń,
Kún bolyp baryp batar em.
Qıyn-aý endi senbegim,
Kúnáń da bolsa, ósekke.
Arýym bolsań sen meniń,
Jatar em tartyp tósekte.
Sen qudaı bolsań, pendeńmin.
Ne deseń de kóner em.
Ajalym bolsań sen meniń,
Qarsylaspaı óler em.
Eger bar bolsa, mahabbat gıminińizdiń ózi dál osyndaı-aq bolar-aý!

Sabyrhan Asanov óleńderiniń taǵy bir óleń órisi — qazaq dalasy, týǵan el men týǵan jer. Ol bul óleńderinde de keń baıtaq dalasy haqynda, eli men jeri týraly úzilip keterdeı úzdige sóılep, olarǵa degen ańsar saǵynyshy men káýsar súıinishin qotara tógip, qoparyla aqtarady. “Tósińdegi túıe bop túregeler meniń sen dep bozdaǵan saǵynyshym” dep emirene tebrenedi.

O, dala, dala, seniń keńdigińdi,
Erjetip tentek balań endi bildi!
Kóz salsam, qýanǵannan keýdem meniń,
Túndikteı jelpildeımin jeldi kúngi.
Jalyqpaı kezip alqap alabyńdy,
İzimdi taýyp aldym bala kúngi.
Júgirip keń tósińde kettim jalǵyz,
Túrýge úlgere almaı balaǵymdy.

Bir qaraǵanda qarapaıym ǵana joldar, qatardaǵy ǵana shýmaqtar. Alyp bara jatqan eshteńesi de joq sıaqty. Solaı bola tura, ón boıyna bir tylsym qýat jınaǵan bul shýmaqtar jady óte nashar adamnyń óziniń esine jattalyp qalady. Nege? Onyń sebebi, bul hal — qaladan aýyly men dalasyn ańsap barǵan búkil qazaq balasynyń basynan ótken hal.

Bárimizdiń basymyzdan ótken dalaǵa degen saǵynysh. Sabyrhannyń týǵan el men týǵan jer týraly júrekjardy jyrlarynyń ózin tutas bir úlken maqalaǵa arqaý etýge bolady. Ol jyrlardyń bári derlik ońtústiktiń aptapty kerimsalyndaı aptapty ystyq. Alataýdyń aqar-shaqar bıiktigindeı asqaq, Saryarqanyń dalasyndaı keń jazıra.

Bul jerde biz aqynnyń qatal dertke shaldyǵyp, tósek tartyp ótkenin oısha sholyp, qamyǵa qunyqqan sátterine az da bolsa toqtalmaı ótsek, eń aldymen, ózimizge syn bolar edi.

Kúnder zýlap, túnder zýlap ótýde,
Talaılardyń túbine ol jetýde.
Bul tirlikke bir kelýin kelgen soń,
Kim erkimen kóner deısiń ketýge.
Biraq mezgil óz degenin isteter,
Qaptap kóktem, qaptap kúz de, qys ta óter.
Birte-birte kemip júrek jalyny,
Birte-birte boıdan qýat, kúsh keter.
Birte-birte tilek, arman tıylar,
Úlbiregen úmit jibi qıylar.
Bar ómirim biraq túıir tamshy bop,
Janaryma jaquttaı bop jıylar.
Sabyr tilep, sonda ishteı tynarmyn,
Tynarmyn da tuńǵıyqtaı tunarmyn,
Sol bir tamshy ketpesin dep domalap,
Kirpigimdi qaǵa almastan turarmyn.

Dertti aqynnyń jan-júreginen alǵaýsyz aqtaryp salǵan osy bir sher men muńǵa toly óleńin oqyp otyryp, sen de bir asa qımas sezimmen, ishteı bordaı úgitilip, kún shýaǵy túsken tońdaı ezilip bara jatasyń. Bar ómiri bir-aq tamshyǵa aınalǵan aqyn taǵdyry qandaı aýyr. Kirpigin qaǵyp qalsa, ómir mólt etip úzilip túspek. Sondyqtan ol kirpigin qaǵýǵa qorqady. Seniń de kózińe mólt- mólt jas tyǵylyp, myna ómirdiń sonshalyqty baıansyz, sonshalyqty turlaýsyz ekenin burynǵydan da jiti sezinip, burynǵydan qumbyl uǵyna túsesiń. Qudaı-aý, bárimizdiń de ǵumyrymyz qas pen kózdiń arasynda móltildep ilinip turǵan bir-aq tamshy jas eken ǵoı. Eger kirpik bar bolǵany jalǵyz-aq ret qaǵylyp ketse. . . bitti! Arǵy jaǵy tuńǵıyq. Bir-aq tamshy ómir!. .

Óziniń osy bir dertti aýyr halin bar jan-tánimen sezingen aqyn, báribir óziniń o bastaǵy bolmys-bitiminen, Alla-taǵala bergen tabıǵatynan tanbaıdy. Pánı ómirden baqılyqqa ketetinine anyq kózi jetken aqynnyń sońǵy ósıetteı myna bir eki shýmaǵyn oqyńyzshy. Ǵumyr boıy qyz ben kóktemdi súıip ótken sabyrhandyq minez ben sabyrhandyq bolmysty aýmaı tanısyz.

Qoınynda qyzyqtarym ótken bar,
Qoınynda alaýlaǵan kóp tańdar.
Meni eger de almaq bolsań, taǵdyrym,
Qyz kezindeı kúlimdegen kóktemde al.
Ketpeı turǵan kezinde ólkem qataıyp,
Batsam, baryp jumsaq jerge bataıyn.
Bar mezgilden kóktemdi artyq kórýshi em,
Gúlge oranyp, kúnge oranyp jataıyn.

Mine, aqyn ósıeti. Tirliginde qalaı ómir súrse, ólimine de sony tilepti.

Gúl men kúnge oranǵan Sabyrhan Asanov óleńderi bizderdi áli talaı ret qyzýymen de, qyzyǵymen de ózine qushtar ete bereri sózsiz!

---