InfoHub Logo

Jıyrmasynshy ǵasyrdaǵy ádebıetimizdiń altyn ózegindeı bolǵan qaıran alpysynshy jyldar-aı... qanshama jyldar boıy qatal da qatigez qyspaqta qýsyrylyp turǵan bula kúsh bulqynyp shyqqan výlkandaı lap etip aspanǵa atylyp shyǵyp edi-aý... Ádebıettiń qaı janrynda da qaıta túleý men qaıta jańǵyrýlar prosesteri sonshalyqty shapshańdyqpen shuǵyl júrip jatty. Ásirese,kenezesi keýip, shóldep, ózegi talyp sýsyrap jatqan óleń ólkesi aǵyl-tegil, tolassyz jaýǵan nóser jaýynnan keıingi túzdeı dý kóterilip qulpyryp shyǵa kelgen-di. Poezıa atyrabyna Qadyr Myrzalıev oıly ormanyn alyp kelse, Jumeken Nájimedenov tylsym tereńnen shyńyraý kózin ashyp, al Muqaǵalı Maqataev onyń keńistik kókjıegin burynǵydan da keńeıtip jiberdi.Árıne, ádebıetke olardan sál erterek kelgen Tumanbaı Moldaǵalıev pen Saǵı Jıenbaevtar kóshken tumannan qalǵan shyqtaı móldir jyrlarymen jurttyń meıirin meılinshe qandyra bastaǵan-dy. Ol jyldary tipti aqbýryl, kók býryl tartqan aqyndarymyz da burynǵy tuıaqkeshti óristerin tastap, ádettegi taptaýyryn joldarynan jerinip jańa atyrapqa túren sap, jańa soqpaqqa túsýge áreket ete bastaǵan-dy. Iaǵnı, olardyń da shyǵyrmashylyq álemderinde túleý men jańǵyrýlar tolassyz júrip jatty.

Shynynda da, sol jyldary poezıa jamyrasqan jańalyq pen jadyrasqan jańǵyryqtarǵa tolyp ketip edi. Jaryqtyq óleń sol tusta dalanyń erkin jelindeı esip te, qanshama ýaqyt boıy kúrmelip jatqan túıindi sheship te, sheshilmegenderin aldaspandaı jarqyldap kesip te sóılep jatty.

Sol bir jyldary poezıanyń tyń ólkesi túgelimen derlik jańa qonysqa aınalyp, túgelimen derlik birjola ıgerilip bitkendeı edi.Endi eshkimge de qonys ta, ıgeriletin atyrap ta qalmaǵandaı kórinetin. Endigi óleń sóıleıtinderdiń solardyń tasasynda qalyp, solardyń kóleńkesinde júretindeı edi. Biraq óleń keńistigi degenimiz geografıanyń keńistigi emes eken. Kúsh-qaıratyń, talant-tabıǵatyń, erik-jigeriń jetse óleń degen álemniń kókjıegi keńigen saıyn keńı túsetin sıqyrly qasıetke ıe bolyp shyqty.

Alpysynshy jyldardyń ekinshi jartysynda-aq, bes-alty jyl ótpeı-aq poezıaǵa jańa lep ákelgen jańa lek kelip úlgerdi.

Solardyń ishinde sonaý qıanda jatqan Atyraý óńirinen qyzǵysh qustyń daýsyndaı estilgen Meńdekesh Satybaldıevtyń sergek te shymyr únine de qulaǵymyzdy tige qalǵanbyz.

Ol únniń tilegi de, nıeti de sáýirdiń aqsha bultyndaı qylaýsyz appaq bolyp shyqty.

Arman úshin!
Aıaman jandy myna,
Jamandyqtyń kónbeımin dań-duńyna,
Jaqsylyqty aq jibek aýaǵa orap
Úlestirem dúnıeniń barlyǵyna.

Aqyn janynyń jomarttyǵyna, aqyn júreginiń keńdigine, aqyn meıiriminiń kól-kósir moldyǵyna tánti bolǵanbyz.

Jalpy, óleń degen alyp atyraptyń relefi de alyp jerdiń relefi sıaqty san túrge, san qubylysqa túsip otyratyn qubylmaly ǵoı. Onyń da jer bederi sıaqty, bir tusyn sortań men tuz basyp jatsa, endi bir jeri kókoraı shalǵyndy, jasyl jaılaýly mamyq, al basqa bir óńiri orman-toǵaıly kórkem, odan árirek kózdi de kóńildi de ańyljytar qulazyǵan dala, onan keıin sýly da nýly alqap, sonan keıin... osylaı jalǵasa beredi. Osynaý san qubylyp, san túr men san túske aýysyp turǵan óleńniń ár alqap, ár óńiriniń óz klımaty, óz temperatýrasy, óz demi men lebi bar, ıaǵnı óz tabıǵatyna saı óziniń ómiri men taǵdyry bar. Oǵan ol óńir men óristerde eńbek etip jatqan aqyndardyń bolmys-bitimi men minezin qosyńyz. Shyn talantty aqyn ǵana sol bolmys-bitimi men minezine saı óleńderdi dúnıege keltirmek. Iaǵnı, shyn aqyn o basta qudiret quıyp jibergen talant qýaty arqyly óz bolmys-bitimi men minezin kórsetse kerek. Sondyqtan olardyń bireýiniń aq burqaq ashýly, bireýiniń qaqpanǵa túsken qasqyrdaı yzaly, endi bireýiniń tarydaı nárseden taýdaı oı izdep otyratyn pálsapashyldyǵy, úshinshi bireýiniń qara qyldy qaq jaratyn týrashyldyǵy, sonan keıingi bireýiniń mamyq maqta ústinde otyrǵandaı mamyrajaılyǵy, áıteýir, osylaı da osylaı jalǵasa beretin minezge, sol minez týdyratyn san túrli hareketke ıe bolmaq. Eger osy talap turǵysynan kelip qarastyrsaq, onda biz Meńdekesh Satybaldıevti meıirim men qaıyrymnyń aqyny der edik. Al meıirim men qaıyrymnyń aqyny ómirge tek jaqsylyq qana tileıdi. Sondaı aqyn ǵana atar tańǵa qarap:

Turmyn qarap qyryq birinshi jyl qusap
Atpasa dep qara bultty jamylyp, — dese kerek.

Meńdekesh Satybaldıev sondaı adam bolatyn. Qashan kórseń de onyń tula boıynan meıirimniń shýaǵy quıylyp, qaıyrymnyń sáýlesi tógilip turatyn.

... Men Meńdekesh aǵany sol aıtýly alpysynshy jyldardyń sońyna taman kórdim. Ol kezde men kóp jurt sıaqty “Gornyı Gıgant” deıtin jerde páter jaldap turatynmyn. Ol jerde menen basqa, búgingi tańda esimderi barsha oqyrman qaýymǵa keńinen tanymal Ánes Saraev pen Dúısenbek Qanatbaevtar da turyp jatty. Ekeýiniń otbasy bir aýladaǵy bir úıdiń eki qaptalyn qonys etken. Men olarǵa jıi baryp turatynmyn. Sol jyldary ol úılerge, qudaı-aý, kimder kelip kimder ketpeıtin deseńizshi?! Ábish Kekilbaev, Asqar Súleımenov, Tólen Ábdikov, Saıymjan Erkebaev, Qajyǵalı Muhambetqalıev, Esenjol Dombaev, Ahat Jaqsybaev, Tólen Qaýpynbaev, Shámil Ábiltaev taǵy basqa tolyp jatqan azamattar úıme-júıme bolyp topyrlasatyn da jatatyn. Esik aldynda qaptaldasyp qatar turyp, dastarhan basynda qaýqyldasyp áńgime soǵýshy edi. Búginde qarap otyrsaq, kóńilimizden de, kózimizden de bul-bul ushqan ol da bir zaman eken-aý?!

Bir kúni Dúısekeńnen Meńdekesh Satybaldıev kóship kelipti degendi estidim. Kóp uzamaı Ánekeń men Dúısekeńniń úıinde ol kisimen kezdestim de. Jaldap turatyn páteri Ánekeń men Dúısekeńderdiń úılerinen alys emes eken.

Meńdekesh aǵa shybyqtaı taldyrmash,, reń-ajary qaǵazdaı jup-juqa, aqquba, tolqyndy qara shashty, sóılegende ernin shúıirińkirep sóıleıtin, kúlgende balasha máz bolyp kúletin, aqjarqyn ádemi kisi eken. Syrtymnan meni de jaqsy biletin bolyp shyqty.Birden shúıirkelesip sóılesip kettik. Kóp uzamaı jumysqa kirdi. Men ol kezde televıdenıeden ketip, bala-shaǵamdy asyraý úshin kezdesken qara jumysqa jegilip júrgem-di. Aqyry Mańǵystaýǵa ketip tyndym da, Mákeńmen baılanysymyz short úzildi.

Mańǵystaý oblysy ashylǵannan keıin barlaý ekspedısıasynan bosap, oblystyq gazetke aýystym da kelesi demalysymda Almatyǵa soqtym. Oıda joq jerden kóshede Mákeńmen kezdese qalǵanym. Týǵan baýyryn kórgendeı qushaǵyna tartyp, jik-japar bolyp jaǵdaıymdy surap jatyr. Men jaǵdaıymnyń jaman emes ekenin, tek bir turmystyq tusaýdyń ǵana bar ekenin aıttym. “Ol qandaı tusaý” dedi Meńdekesh aǵa. Qolymdaǵy eki balany balabaqshaǵa ornalastyra almaı júrgenimdi, sonan áıelimniń úıde otyryp qalǵanyn qysylyp-qymtyryla jetkizdim. “Oıbaı-aý, ony shesheıik te” — dedi Meńdekesh aǵa. — “Senderdegi obdystyq atqarý komıtetiniń tóraǵasynyń orynbasary Esentaev degen kisi emes pe, men ol kisini jaqsy bilem, ózi bir jany jaısań jan. Sol kisige hat jazyp jiberem. Kómektesetin shyǵar” dedi. Men hat jaza qoıar ma eken degen ekiushtylaý oıda bolsam da, aq adal nıetine rıza bop, rahmetimdi aıtyp qoshtasyp júrip kettim.Demalystan oralyp jumysqa kirisip ketkem, bir kúni gazet redaktory “Seni Esentaev izdep jatyr, tez jet” degeni. Bardym. Tórtbaq tolyq deneli, biraq júris-turysy shuǵyl Esentaev meni emen-jarqyn qarsy alyp, Meńdekesh Satybaldıevten hat alǵanyn, ol hatty alǵan boıda tıisti oryndarǵa tapsyrma bergenin, sol tapsyrmasynyń jańa ǵana oryndalǵanyn, endi balalarymdy erteńnen bastap ornalastyrý kerek ekenin aıtty.Janym jadyrap sala berdi. Janym jadyramaı qaıtsyn ol kezde eki bala túgili, bir balanyń ózin balabaqshaǵa ornalastyrý degen qıamet-qaıym is bolatyn. Sóıtip, Mákeńniń bir hatynyń arqasynda arqam keńip, aldym dańǵaıyr bolyp edi.

... Búkil bolmys — bitimi meıirim men qaıyrymnan turatyn jany jaısań aqyn ámánda sergek, ámánda báıek. Ondaı aqyn eshýqytta da ómir men tirlik aldyndaǵy, zaman men qoǵam aldyndaǵy mindeti men jaýapkershiligin umytpaq emes.

Tilegimiz —
endi qaıta tógilmesin
kóz jasy men qan saýlap,
Oý, tiriler,
bizge qaldy,
bizge qaldy
dúnıedegi bar salmaq.

Aqyn endi qandaı bir dúleı kúshke de qarsy turýǵa, qandaı bir aýyrlyqqa da ıyǵyn tosýǵa ázir. Beli býýly, bilegi túrýli. Jarty ókpesi men alty qabyrǵasyn aldyryp tastasa da! Bári bir daıar! Al ondaı jan qashanda iri sóıleıdi, iri týraıdy. Qan quıly jaýyzdyqqa da, qatygez jamandyqqa da shydamaq emes. Ólse de jaǵalasyp ólmek. Ondaı aqynnyń poetıkalyq kredosy, azamattyq prınsıpi eshýaqta da ózgermeıdi.Ondaı aqyn týǵan jer, týǵan el týraly tolǵaǵanda

Baqyt emes baqytym
Eger seni
túk ýaıymsyz kúnde de joqtamasam, —

dep sóılese kerek. Ýaıymsyz kúnde de týǵan jer men týǵan elin izdep, joqtap otyratyn aqynnan kim-kim de aınalyp ketpes pe?!

---