InfoHub Logo

Jaras Sársek — kisiligi de, kishiligi de bir basyna molynan jetetin, jurtty da syılaı alatyn, ózin de syılata alatyn jaısań azamat. Aspaıdy da saspaıdy. Bıazy sóıleıdi, bıpaz júredi. Tipti úlkenge sálem berer kezinde de aldymen jaǵa, omyraýyn jóndep, shashyn tarap alyp baryp sálem beredi. Júrisi de erek. Denesi qarshyǵadaı shaǵyn bola tura, qashan kórseń de, salmaǵy tonna tartatyndaı asyqpaı bappen basyp bara jatqany. Ol osynysymen, óleńinen de, ózinen de, sózinen de Jetisýdyń búkil ósimdiginiń ıisi burqyrap turatyn qurdas zamandasym, marqum Jumataı Jaqypbaevty eske túsiredi. Ol da osy Jaras sıaqty jartas kóterip kele jatqandaı asyqpaı bappen basatyn.

Júris-turystary uqsas bolǵanmen, ekeýi bir-birine múldem uqsamaıtyn bólek aqyndar. Arnalary da bólek, óristeri de bólek.

Jaras ta altynkópirlikterdiń ishinde alǵash kóringen, jurt aýzyna erterek ilingen, kózge birden túsken aqyndardyń biri.

Halqy erkeleý,
Súmbe deıtin aýyldan
Almatyǵa ózimdi izdep kelip em, —

deıdi ol alǵashqy óleńderiniń birinde. Basqa jurt Almatyǵa ilim-bilim, orta izdep kelýshi edi, al bizdiń Jaras Almatyǵa ózin izdep kelgen. Á degende tosańdaý estilgenmen, ańlap qaraǵan jan bul joldardyń astarynan úlken mán men maǵyna kórgen bolar edi. Shyndyǵynda da, qaı-qaısymyz Almatyǵa ózimizdi taný úshin, ıaǵnı ózimizdi tabý úshin keldik qoı. Ózińdi tanı almasań ózińdi taba almaısyń. Iaǵnı ózińdi taba almasań, ózińdi tanı almaısyń. Jurt ta seni tanı almaıdy. Bul — beseneden belgili jaıt. Jaras osyny dál tapqan.

Ózimdi izdep taba aldym ba bul mańnan
Ol jaıynda jar salǵam joq erterek.
Moınyn qysyp muńdanady bir arman,
Qoınyn ashyp bir úmit júr erkelep.

Árıne, men ózimdi-ózim tanydym, ózimdi-ózim taptym dep eshkim de aıta almaıdy. Tipti, ózin-ózi tapqanyna kózi jetken adam da. Aıtsa, ol adam dańǵoı, nemese ózin-ózi áli tappaǵan adam. Seniń ózińdi-óziń tapqanyńdy bylaıǵy jurt aıtýy kerek.

Bizdiń syrt kóz retinde birden aıtarymyz, Jaras Sársek ózin ózi tapqan aqyn. Onyń qazir ádebıette óz orny, óz daýysy bar.

Ol, taýda ósse de, taý ózenderindeı burqan-talqan bop, tasyp-tógilip, astan-kesteni shyǵyp, aptyǵyp, asyǵyp sóıleıtin aqyndardyń soıynan emes. Óziniń júris-turysy sıaqty bappan sóıleıtin, bappen sóılep otyryp, qatparly qyrtysqa, astarly astarǵa úńiletin aqyn. Sondyqtan da ol jurttyń bári kóre alatyn jaıttardy emes, «tigisterdiń qyrtysyn qalqan etken bıtterdi, asaıaqtyń erneýin talqan etken ıtterdi» kórgendi jaqsy kóredi. Sondyqtan da ol:

Topyraǵyn tamyrdyń jerinbeıtindigine,
tańqalamyn
Sodan soń kórinbeıtindigine, —

deıdi.

Atam qazaqta «aıtpasań, sózdiń atasy óledi» degen asa qadirli, asa qasıetti sóz bar. Bul sóz, eń aldymen, aldyna aq qaǵazdy aq jaınamazdaı jaıyp, qolyna tekti qustyń qaýyrsynyndaı qalam ustaǵan aqyndy úlken múddelerge mindettep turǵan sóz. Eger sen tabıǵat bergen talantyńdy sol mindettiń údesinen shyǵarýǵa jumsaı almaı, anadan bir úrkip, mynadan bir shoshyp, anaǵan bir jaltaqtap, mynaǵan bir jalbaqtap, ózińdi-óziń rásýa etip aıta almadyń ba, onda sen sózdi ǵana emes, ózińdi de óltirip tynǵanyń. Sóz, qashanda kıeli. Sóz ólse de, onyń kıesi ólmeıdi. Onyń kıesi dúnıeni kezip júretin bolsa kerek.

Ertede-erte, tunshyǵyp ólgen sózder myń,
Túregep kelip túsimde meni qarǵady.
Táńirim,
Maǵan kórsin dep taǵy kóz berdiń,
Kórsoqyr ekem,
Aqtalar amal qalmady.
Sózim men kózim kebinsiz ólik sekildi —
Jalańashtandy,
Barady bastan kúz ótip.
Halqyma qaıtyp kórsetem qansyz betimdi.
Ólikterimdi otyrar bolsam kúzetip.

Siz endi, bir páske, sózderdiń ólikterin kúzetip otyrǵan aqyndy kóz aldyńyzǵa elestetińizshi. Tula boıyńyz dir ete túseri sózsiz! Sonan keıin aqyn:

Kelisti ul deýge keıpimde keskin kem meniń
Besikten bosap,
Esikke jetpeı kónergem, —

dep jabyǵyp, kúızeledi. Jabyǵyp, kúızelmeı qaıtsin «ermin dep elge semserdi súıip sert etse de» «qara orman oıdy qashqaqtap júrip mert etip, onyń da beıitin keýdesine salyp» kóterip júrse.

Bul óleń, sóz joq, ózin eldiń perzentimin, halyqtyń azamatymyn dep júrgen kim-kimdi de qatty oıǵa qaldyratyn, osy men ózi ne istep júrmin, ne siteýim kerek edi degen máńgilik suraqtar astyna baılap qoıatyn óleń. Shynynda, biz nege osynshama kúıgelek, nege osynshama jaltaqpyz?

Apyr-aý, biz myna ómirge «urpaq únin uran etsem dep edim, muń-zaryńdy bir án etsem dep edim» dep kelmep pe edik?! Sol anttaı ýádeniń údesinen, kózin almaı qadalyp qarap otyrǵan qalyń qaýymnyń seniminen nege shyǵa almaımyz?! Jandy jaralaıtyn, oı-sanany sarsyltatyn suraq kóp. Suraq, suraq, suraq! Jaras ta sol suraqtarǵa jaýap izdeıdi. Árıne, onyń áleńkedeı jalańdap turǵan bul suraqtarǵa naqty jaýaby joq. Bul suraqtarǵa eshkim de naqty jaýap bere almaq emes. Onyń tek naq bileri, sol eliń men jeriń úshin áreket et, qolyńdaǵyny úlestir, aýzyńdaǵyny jyryp ber. Sondaı áreketke daıyn ekenine ol ǵashyq jannyń aldynda turyp sert bergendeı bolady.

Sezim deıtin janymdy órtep jasyndy ot,
Sen shól bolsań jaýmaq bolǵam jaýyn bop.
Asqaq basyn tabanynda taptaǵan
Átteń meniń babam-syndy jaýym joq!
Seniń ǵana ústem bolyp jarlyǵyń,
Meniń tipten shyqpaı sónip qaldy únim.
Men denemdi tórtke bólip joq bolam
Úlestirip kemtarlarǵa barlyǵyn.
Kóńilimnen kórip sońǵy jolymdy,
Kózsiz taýyp baram sonsoń qorymdy.
Áli eshkimniń jaǵasynan almaǵan
Syıǵa tartam qolsyzdarǵa qolymdy.
Shatastyrǵan jasyq penen jasyndy
Qanshańyzdy bassyz ıyq basyndy.
Syıǵa tartqan qolymmenen kesip al
Azyǵy kóp, jazyǵy joq basymdy.

Endi aqyn óziniń qolymen óziniń basyn kesip alsyn meıli, báribir ol, ne nársege de beıil.

Iyǵyna úlken júk arqalatyp, aldyna iri maqsat qoıǵan ondaı aqyn myna dúnıeniń jalt-jult etken qyzyǵy men dýyldaǵan toı-dýmanyna qaramaq emes.

«Kóńildi jyr jazýǵa kelmeı qoıdy yńǵaı bir» dep ondaı jaltyldaq, jyrtaqaı ómirden ózin syrt ustap qana qoımaı, qulqynyń da, nıetiniń de múlde joq ekenin bildiredi. Al ondaı aqyn sonda ne istemek, neni baqpaq?

Ózime-ózim aqyn boldym, láılidim,
Jyrǵa qosyp Májnúnin Láıliniń.
Qara túnde bilte shamnyń túbinen
Aýylyn sholyp otyramyn qaıǵynyń.

Endi aqynnyń muńdasy da, syrlasy da eliniń qaıǵysy. Mundaı sátte onyń kózine «qardyń ózi appaq qaıǵy» bop kórinedi. Degenmen, eger aqyn tek halqynyń qaıǵysyn baqylap-sholýshy deńgeıinde qalsa, onda ondaı aqynnan ne úmit, ne qaıyr. Onda ol ózin ǵana emes, oqyrmanyn kúıretýge, onyń saǵyn syndyrýǵa qyzmet etse kerek. Shyn aqyn, ádette, halqynyń qaıǵysyn kóre otyryp, oǵan qanjylap ortaqtasa otyryp, odan rýhanı qaırat alýǵa tıis. Ia, ıa, qaıǵynyń ózinen rýhanı qaırat alýy tıis. Osyny jaqsy túsine bilgen Jaras Sársek aýylyna hat jazǵan bir sátinde «daıyn bol, tańdanbastan, men bir kúni naladan naızaǵaıǵa aınalǵanda» dep óziniń basty maqsatyn jaıyp salady. Halqynyń búkil muń-zary men ýaıym-qaıǵysyn jan-júregine quıyp alǵan aqyn, qalaıda naladan naızaǵaıǵa aınalýǵa mindetti. Onsyz bári beker, bári bos sóz. Árıne, qaıǵyǵa ortaqtasa bilý de úlken azamattyq bolmys. Biraq ol aqyn úshin azdyq etedi. Óıtkeni aqyn paryzy qaıǵyǵa ortaqtasa otyryp, sol qaıǵyny seıiltýge umtylsa kerek. Osyndaı maqsat-tilekke bilegin sybanyp, belin býyp shyqqan aqyn «attap ótip óziniń qabirinen» jolǵa shyǵady. Tosyn minez. Tosyn áreket. Basqa-basqa óz qabirin attap ótip jolǵa shyǵý, tipti «qaıda bararyn» anyq bilmeı tursa da, osyndaı tosyn minezdi qajet etse kerek.

Sóz joq, ol joldyń kedir-budyry, ıreleń-buralańy kóp. Ol endi talaı-talaı qıamet-qaıym qıyndyqqa, talaı-talaı sarsańǵa túsirip sabyltyp qoıatyn kedergilerge kezdeseri haq. Ómir degen de qyzyq qoı. Júrgen saıyn, ony kórgen saıyn, oǵan úńilgen saıyn dal bolasyń, tipti bárinen kóńiliń sýyp, aıdalada qalǵandaı búkil ishki dúnıeń ańyljyp, ne isterińdi bilmeı del-sal bop, daǵdarysqa túseriń haq. Ondaıda aqynnyń:

Qyr basynan tómenge senbeı qarar,
Qaıyńdar-aı, bul kúnde jaıym basqa.
Sharıǵat pen tabıǵat uqsas deýshi em
Adam basqa eken ǵoı, qaıyń basqa... —

dep muń shaǵatyn tustary az bolmaıdy, árıne.

Biraq, báribir, dúnıeniń ár bir úni men dybysyna qulaǵy túrik, onyń ár bir qımyl-qareketine kózi ashyq, bárin bylaı qoıǵanda «Táńiriniń kerýetiniń syqyrlaǵanyna» — deıin estip, bilip otyrǵan Jaras Sársektiń «aqyn bolý azap qandaı, Táńirim» dep aıtýynyń ózi-aq onyń zor mindet, úlken maqsat jolyna túskenin kórsetse kerek. Bizdiń Jarastyń sol azapty jolda arymasyna senimimiz mol.

---