InfoHub Logo

Dúnıege jańadan kelgen árbir kitap - avtordyń tól perzenti. Al ol kórkem shyǵarma bolsa, onyń ústine poezıalyq týyndy bolsa, bul jınaqty perishte-sábıdi qolǵa alǵandaı ińkár kóńilmen, shynaıy taza kirpıazdyqpen aıalap ustap kóresiń. Mynaý jaratylystyń syr-sıpatyna úńilip qarasańyz, mundaı baqqa bireýler kesheńdeý qol jetkizip jatady. Qalaı bolǵanda da, jaryq dúnıede odan asqan baılyq, odan asqan qazyna bar ma? Kitap ta sol sıaqty. Onyń ishinde poezıanyń orny da, joly da óz aldyna bir tóbe.

Meniń aldymda elýge kelgeninde ásem árlenip, aıshyqtalyp, órilip, tasqa basylyp shyqqan jerlesimiz Rza Ońǵarbaıdyń «Taýshyqtyń sansyz taýlary-aı» atty tóltýma kitaby jatyr. R.Ońǵarbaıdy buǵan deıin halyq aqyn retinde tanydy ma, tanymady ma, men oǵan sáýegeılik aıtpaımyn. Rzekeńniń tirliktiń qym-qýyty, el ishiniń sharýalarymen júrip, buǵan deıin jan-júregin jyrlatýyna qoly tımedi me, táýekeli barmady ma, ony da aıtý qıyn. Ne bolsa da onyń áý basta shyryldap dúnıege kelgeninde sol jan-dúnıesine Allanyń qudiret-pármenimen qonaqtaǵan jyr jaýqazyny kúnderdiń kúninde búrshik jarmasy múmkin emes edi. Kim bilsin, ómirdiń ashshy-tushshysyn tolyq kórip, aınaladaǵy barsha qubylys, jaqsy men jamannan, jarasymdylyqtar men qaıshylyqtardan tolyqqandy oı túıip, tolysqan shaǵynda qalamdy qolǵa alǵany da bir esepten durys boldy ma? Atpal azamat Rza boıyndaǵy tektilik turpat pen ór ólkesine uqsas narlyq minez márttik pen jaısańdyq, naǵyz aqynǵa tán alǵaýsyz sezim men baladaı rıasyzdyqtan, tereńderden túıin túıetin tunyq syrshyldyqtan óriledi. Ón boıynda atoılaǵan osy sezim qudireti «Taýshyqtyń sansyz taýlary-aı» dep tebirene tolǵanǵan Rza aqyndy týǵan aýyldan Aqtaýǵa alyp kelip edi. Ol bekerge tebirenbepti, bekerge kúńirenbepti. Aqyn Taýshyqtyń taýlarynan elý jasqa deıin marjan jıǵan eken, sonysyn endi halyqqa, áleýmetke tartý etpekshi eken. Táýekel qaıyǵyna otyryp, jyr jelkenin kerip shyqty endi, mine.

Kezim joq ortańyzda men júdegen,

Elim-aı, ózderińmen eljiregem.

Senderdiń sezimderiń quıylypty

Keýdemde bolyp tunba-móldir óleń.

Keledi endi jumbaq syrǵa bókkim,

Júrektiń jubanyshy jyrǵa kettim.

Ákimdik, sen de meni keshirgeısiń,

Men seni jyr jolyna qurban ettim, -

deı kelip, «Aqyndyq jaratylǵan perishteden, ákimdik mansap jumys men istegen» dep óz janynyń ákimdikten góri aqyndyq aýlyna tym jaqynyraq ekendigin aıqara jaıyp salady. Olaı dep beldi bekem býýynda da úlken mánis bar eken.

«Elýińde bastasań jyr óner me?»

Deme júrek, silkin bir, túregel de.

«Eshten keshtiń ózi artyq» demeıdi me,

Qol berelik bizder de uly ónerge, -

dep Poezıa Táńirisine taǵzym etedi. Odan ary qaraı:

Janarymnan jaltyldap dala taıyp,

Taýlardy bir tańdantyp qarataıyn.

Qane, soqshy, eskek jel, sen erkeleı,

Kókbestiniń kekilin tarataıyn, -

dep quıǵytyp alyp jóneledi. Aqyn kitap taqyrybyn qalaı tap basyp qoısa, árbir óleńinen bárimizge bala kezimizden ystyq, júregimizge qaıda júrsek te sartap saǵynysh bop uıalaǵan aýyldyń otty beınesin boıaýy qanyq tilmen kesteleı ákep kóldeneń tartady.

Qýanyshta shek bolmaı tasyp aqqan,

Jasyrynsaq

tappaı jurt basy qatqan.

Bir shetinde Taýshyqtyń taqyr jatyr,

Balaǵymdy túrip ap asyq atqan.

«Ózimdi kórip qaldym».

Bir ǵajaby, aqynnyń ballada jazýǵa óte beıimdigi. Onyń bir zańdy reti, jigit aǵasynyń el áńgimesin, el dástúrin, aýyl adamdarynyń qyr minez qasıetin ábden tanyp, bilip bolǵandyqtan da bolsa kerek. Máselen, «At ústinde oınalǵan jasyrynbaq», «Aqtaý men Qarataý», «Aqqýlar ińkár bolǵan qut mekenim», «Aq maıaly edi bizdiń el», «Jýsanbaı» sekildi shyǵarmalary avtordyń keń pafospen jyrlap kete alatyndyǵyna da bek sendiredi. ishki jan syryn syrtqa shyǵara berýge syrbazdyq tanyta beretin Rza aqynnyń týǵan jerine, onyń tabıǵatyna, ásirese Taýshyqqa, onyń qasıetti taýlaryna degen sheksiz mahabbaty buryn buǵynyp jatady eken. Sol baıaǵy bula qalpy býlyǵyp, býsanyp, býyrqanyp shyǵypty. Áseri mol aryndy óleń-ózen.

Oranbasyn deýshi edim orda muńǵa,

Qalǵyp turǵan Qarataý qorǵanyń ba?

Sýsyz ólkem, jelegiń - adyraspan,

Buıralanǵan boz jýsan ormanyń ba?

Kúıki tirlik kúnder-aı, maǵynań joq,

Sezimderim sergimeı sabylam kóp.

Kókbóriniń ornyńda kópek ıt júr,

Qarǵy taqqan keıbireý qabylan dep.

Atar boldy bul kúnde mazany ap tań,

Qol kóterdik kúrdeli qazanattan.

Jurnaǵy joq meıirim, shapaǵattyń,

Men qorqamyn jetesiz azamattan.

Qyrqalarym qybyrsyz bıik tarlan,

Qumbyl dalam qýaryp kúıik tańnan,

Qarataýǵa qarasam, kóz aldyma

Qart keledi qabaǵyn túıip alǵan, -

dep búgingi qoǵamdaǵy kereǵarlyqtarǵa, munarly ólkeniń ishteı tynǵan muńdy pishinine zerdeli azamattardyń nazaryn aýdarady. Kóldeneń kók attylarǵa Qarataý beınesindegi abyz qart bolyp ses kórsete qabaq túıedi. Alaıda, mundaı beıneli obraz, astarly sıpattaýlardy túsinip-túısiný úshin de tanymdyq-talǵampazdyq túısik kerek. Rza ardy bermegen arǵy atalarǵa meńzep, solardyń rýhy men ǵurpyn, keskin-kelbetin joǵaltpaýǵa úndep otyr.

20.04.2001 jyl.

---