InfoHub Logo

Keıingi kúnderi Shýaqty kentiniń turǵyndary maýyqqan mysyqtardyń jan túrshiktire shyńǵyratyn daýystarynan shoshyp oıanatynǵa aınaldy. Úı-jaılary basqashalaý bádizdelgen «Shalǵyn» móltek aýdanynyń adamdary úshin burnaǵy jyly ashylǵan bazar shýy da, Daraboz batyr dańǵylymen kúni-túni, ersili-qarsyly aǵylatyn temir kólik shýyly da, tipti taıaq tastam tustaǵy shoıyn joldyń tarsyl-gúrsili de, túp-túgel nánipátir edi. Alaıda, aqpan aıy bastala bere, qas qaraıyp, tumanytqan túnniń etegi erkin qymtap úlgermeı jatyp-aq tus-tustan qulaq tundyra ún qosatyn mysyqtar aza boıdy qaza qylatyn boldy.

Osy jaǵdaıatqa baılanysty alǵash áńgime aıtylǵanda, «Zaıyp» fırmasynyń prezıdenti mıyǵyn túrtken mysqyldy suq saýsaǵymen basqan-dy. Al, «Shalǵyn» móltegindegi úıine qonyp shyqqan kúnniń ertesine óziniń dosyna, qala ákiminiń bildeı birinshi orynbasaryna telefon soqty.

Qyzmetinen qaljyrap oralyp, suryq qashyrar sansyz suraqtyń qamaýynda qulaqtaryna maqta tyǵyp: «Men úıde joqpyn, estidińder me-áı, men joqpyn, tek úsh adamǵa ǵana barmyn», — dep otyr edi, «Zaıyptyń» prezıdentine quraq usha qýanǵandaı. Telefondy qulaǵyna taqaı bergende, kenet shahardyń kúlli mysyqtary daýys salyp qoıa bergeni.

«Yń-ń-ńa, yń-ń-ńa, a-a-a-a...»

«Ýǵa-ǵa-ǵa, ý-ý-ýǵa-ǵa, a-a-a, ǵy-ǵy-ǵy-r...»

«A-a-a-ah! I-ı-ıh!»

«Y-yr-ǵǵ-a, y-yr-ǵaǵ-ǵa, yr-y-y-r...»

— Estip tursyń ba? — dedi «Zaıyp» jaǵy.

— Óziń she?! Nemene, sen de estidiń be myna páleni?! — dep shoshydy ákimshilik jaǵy.

— Quddy adam ǵoı mynaý, adam! — dep kúldi «Zaıyptyń» prezıdenti.

— Iapyr-aı deseńshi! İsh bolmasa bireýi «mıaý» demeıdi-áı, júdá! — dedi qala ákiminiń birinshi orynbasary. — Mysyq adamǵa, adam mysyqqa aınalyp aldy-aý, osy, a?!

— Bu dúnıe ne bop ketti ózi? Zaman ne boldy? — dedi «Zaıyptyń» prezıdenti. — Mysyq ekesh mysyq ta basynyp, basqa shyqty. Ózi, sender osy problemamen aınalysyp jatsyńdar ma?

— Ne isterimizdi bilmeımiz, jurttan da jalyby kóp. Jaısha habarlasyp tursyń ba?

— Sony aıtsam dep em.

— Neni?

— Mysyqty da. Aıtpaqshy, erteń muhıttyń arǵy jaǵyna ushamyn ǵoı, kóriskenshe!

— Óziń be?

— Telefonnyń áńgimesi emes. Ábden sharshadym, sál-pál bylaı, degendeı...

— Túsindim, — dedi qala ákiminiń birinshi orynbasary. — Áı, áı, toqtashy, saǵan aıryqsha tapsyrma bereıin. Aqyry, muhıt ótip, alys ketip barasyń ǵoı. Anyqtap, aıqyndap surashy, maýyqqan mysyqtarmen, myna kesepatpen qalaı kúresedi eken órkenıetti eldegiler? Shyn aıtam, jóndep bilip qaıtshy, jaraı ma?

— Jaraıdy-jaraıdy, mynaýyń qyzyq boldy-aý! — dep qarqyldaı kúldi «Zaıyp» jaǵy. — Ha-ha-hah, qaraptan-qarap, ó-ó-óh, óstip júrip júk jamap alatynym bar... Ó-óh-ózimiz hám mysyq bolyp bara jatqanda... ja-jah-jaraıdy...

Sál ǵana saıabyrsyǵan mysyqtar shyńǵyrma áýenderine qaıta basty. Jan-jaqtan jamyrasa jylasyp-syqtasqandaı ma-aý, saǵynysyp tabysqandaı ma-aý, álde saq-saq kúliskendeı me-aý, nebir údemeli únder kenttiń astyn ústine keltire jazdaıdy.

* * *

Instıtýttyń dap-dardaı kafedrasynda aǵa oqytýshy bolyp istep júrgen jerinen taǵdyr aıdap otyryp, bazardan bir-aq shyǵardy. Shilde aıy ortasynan aýa bere «Shalǵyn» móltek aýdanyndaǵy bazarda turdy. Kelestegi klastasynyń eki aı boıy úgit hám nasıhat jumysy bolmaǵanda, qańǵyryp, qońyz terip ketýi de ábden kádik-ti. Ol oqtyn-oqtyn oblys ortalyǵy arqyly ótedi de, buǵan kókónistiń áıteýir bir túrinen birneshe jáshigin tastap ketedi. Solardy alǵash uıala-uıala, keıinnen ájeptáýir umtylyspen saýdalaı bastady.

Birde ınstıtýt kafedrasynda eki jylǵa jýyq ýaqyt birge jumys istegen profesor kempir budan qyzanaq aldy. Áýelgi kezderi tanys kisiler kele qalsa, betinen oty lap etýshi edi. Al, profesor kempir munyń aldyna úshinshi aıda kelip turǵandyqtan, onsha qyzara qoımady. Profesor kempir buǵan qarap-qarap aldy da, qatty kúrsindi. Kúrsingeni túp-túgel ótirik edi. Eger osy apaıynyń kúrsinisin kókónis tartatyn tarazysyna salsa, jalǵandyǵy ap-anyq ańǵarylar edi. Ol kisi tipti kózine jas almaqqa árekettendi. Jýyq arada janarlary jasaýraı qoımady. Profesor kempir kemseńdegen bolyp, buǵan bir, qyzanaqqa eki qarady. «E-eı, zaman-aı, ne bop ketti bu dúnıe?» — dedi. «Eń aqyry, saýdaǵa ıkemi joq sen balany da bazarǵa aıdap shyǵarǵan soń, ne úmit, ne qaıyr?!» — dedi taǵy da. «Ý-ýh!» — dep qosty. «Beker istediń ǵoı, balam», — dedi odan ári jalǵap. «Bárin estidim, árkim ártúrli aıtady», — dedi taǵy.

Munyń kelinshegi prorektormen birge sol kisiniń kabınetinde, kútpegen jerden, kenetten qulyptalyp qalyp, bul áńgime áp-sátte tarap ketken. Sodan bir kún ótkende, bul osy profesor kempirden qalǵan bir bólmeli úıin tastap, kelinshegine qaıyrylyp ta qaramastan, bezip kep jónelgen. Endigi turysy mynaý, profesor apataıynyń aıtysy anaý.

Qyzanaq alýǵa qyzyǵyp, tórt-bes adam tizilip turyp qalǵan-tyn. Bul lám-mımsiz, tómen qarap, tyńdaǵan bop turǵan. «Apaı, áńgimeńizdi qysqartsańyzshy», — dedi kezektegilerdiń biri. «Alasyz ba, almaısyz ba?» — dedi ekinshisi. «Eki kilá tarta ǵoıshy», — dedi profesor kempir. «Ý-ýh!» — dedi taǵy da. «Qandaı talantty bala ediń, eki jylda kandıdat, úsh jylda doktor, profesor bolady dep júr ek qoı seni», — dedi. «Jaqsy-jaqsysynan sal, aınalaıyn», — dedi aqyrynda.

Keles qyzanaǵynyń jamany joq-ty. Eń táýirlerinen tartyp berdi. «Kafedraǵa ne sálem aıtasyń?» — dep janyn egeýledi egde profesor. «Jaqynda Kelestiń júzimi keledi, apaı», — dep bultardy bul. Kempir ketkennen keıin de, qyzanaqty qaıta-qaıta tarazyǵa tartyp jatsa da, teńgesin sanap alyp tursa da, samaı tustary shyńyl qaǵyp, «kafedra», «kafedra» deýmen boldy. Birazdan soń basyn kóterip, ıyqtaryn qozǵap-qozǵap qoıyp, kenet qarsy bettegi kıim-keshek satatyn qat-qabat qatarlarǵa kózi túsip ketip edi, áldebir tustan profesor apataıynyń tesile qarap qalshıǵanyn baıqady.

Tap sol bir sátte Hanym kele jatty.

Hanymmen tanysqanyna biraz ýaqyt bolǵan. Alǵash kórgende onsha mán bere qoımaǵan. Bálkim, buryn da kelgen shyǵar, bul qaıdan bilsin. Qyz-kelinshek, áıel ataýlyǵa mán-mańyz qaýzap, nazar jyǵyp, qaraýdy qoıǵan. Túńilgen ábden. Osylaı oılaıtyny ras-ty. Ózimdi-ózim emdep, janymnyń jaraqatyn jazyp júrmin dep sanaıtyny ótirik emes.

Sol joly ol, ıaǵnı myna Hanym, bazarda alymsaq azaıyp, satymsaq shamaly sharshańqyrap, kóz shyrymyn almaqqa sál ǵana múlgip keter mezette keldi. Aınala-tóńirekke qarap alyp, jýyq mańaıda kúdiktiń joqtyǵyna kózi jetip, til qatty buǵan.

— Atyń kim? — dedi sál-pál tálpishtenip.

— Bazarshy, — dedi bul esinep. İle-shala uıalys taýyp, qyzaryp ketkenin sezingen.

— Atyńdy aıtpaısyń, zatyńdy alǵanǵa qaramaısyń, qandaı bazarshysyń óziń? — dedi áıel. — Men osymen úshinshi ret qyzanaq alǵaly turmyn.

— Qaıdam... Baıqamappyn... Keshirińiz...

Osy sózderdi bólip-bólip, asyp-sasyp aıtqanyna tań. Taban astynda ózin-ózi joǵaltyp alǵanyna jyny keldi. Sasqalaqtaǵany shyǵar, qoldary jiti qımyldap ketkendeı kórindi, basynyń basshylyǵyna baǵyna qoımaı, qyzanaqtyń birinen soń birin alyp, súrtkishtep, qaıta qoıa bastady.

— Meniń atym... Jaraıdy, men de aıtpaıynshy saǵan, — dedi erketotaı kúıinde. — Jaıynda, men «Hanym» degen sózdi keremet unatam. Sen de solaı ataı ber, jaraı ma? Men seni Bazarshy deıin.

Qolyn usyndy Hanym. Birden ala salýǵa yńǵaısyzdanyp, óziniń oń alaqanyna kóz tastaǵan Bazarshy, aýdaryp-tóńkerip álekke tústi. Keı jerleri jyrym-jyrym, keı tustary tilim-tilim. Bazarǵa qoıyp ketkeli qolyna, ásirese alaqanyna anyqtap úńilmegen eken de. Munyń hal-kúıin Hanym ańǵarmaı qalǵan joq árıne. Sondyqtan shyǵar, usynǵan qoly áýede qalqyǵan áppaq shaǵaladaı jarqyrap tura bergen-di; sál sátten soń alǵa sozyp, almaýǵa amal qaldyrmady. Alaqanynyń kúıip-janǵan ystyq taby jyrymdalǵan jaralaryn dep-demde emdep jónelgendeı, solqyldatyp áketip barady. Alaburtqan kúıde áıelge qarady. Shashyn qyzǵylt qońyrǵa boıapty, kelte kespesten, ıyǵyna jeter-jetpesten ýystaı býypty. Moıny, tamaǵy, beti, mańdaıy — bári áppaq, tap-taza. Sary kúz sekildi sap-sary kóılegindegi iri-iri qara sheńberler zyr qaǵyp ketkendeı.

Bazarshynyń bastan-aıaq qarap, esineýdiń qaıda ketkenin bilmeı, esinen adasqanyna rıza keıipte kúlimsiregen Hanym qarakóleńke munarǵa oranǵan bazar túkpirlerine tintkileı kóz tastap alyp:

— Kún qysqaryp barady, á? — dedi.

— Qansha tartaıyn? — dedi Bazarshy budan ári ne isterin, ne aıtaryn bilmesten.

— Qansha tartsań da, óz erkiń, — dedi Hanym erke únmen.

— Qansha kótere alasyz? — dedi bul da batyldyq tanytyp.

— Oho! — dedi Hanym. — Ózińmen qosa, túp-túgel kóterip áketsem she?

— İhim, — dep, tamaǵyn qyrnap, tejelińkiredi Bazarshy.

— Jaraıdy, bul joly bes kilá tarta ǵoı, — dedi Hanym. — Al, túptiń-túbinde áketem seni!

— Shynymen be? — dedi bul qyzanaqtan beter qyzaryp.

— Men sózde turatyn hanymmyn. Aıtsam, istemeı tynban...

Qyzanaqty qalaı tartqanyn, qalaı salyp bergenin, qaıtip qoshtasqanyn bilińkiremeıdi Bazarshy. Odan keıin de birneshe márte keldi. Kúlkisi, kózqarasy ózgermeıdi; kóptiń kózinshe syr bermeı ǵana, tıisti nársesin tartqyzyp alyp ketedi. Bul bildirmeı ǵana qaraıdy kelip, qaraıdy. Júrisi sol, emin-erkin ári erke kúıden jańylmas. Bul móltekte symbatyna teń keler jan tabylmas... Búkil ǵumyrynda tıtimdeı qınalys kórmegen, qıyndyqtyń dámin tatpaǵan jan shyǵar, sirá.

Qarashanyń sońynan qańtardyń aıaǵyna deıin, eki aı boıy kórinbeı ketti. Eki aıdyń ishinde Bazarshy azapty az shekken joq. Azap ataýly Hanymǵa ǵana baılanysty emes-ti. Bazardaǵy alǵashqy qys aýyr soqty. Jaýrap-jasynap, dirdektep, saýdasy da júrmeı, saly sýǵa ketti. Mıtyń-mıtyń tirligin muz qursaýlap, tumaýratyp jatyp ta qaldy. «Shyda, bul saǵan sosıalızm kafedrasy emes, keler kúzde mynaý degen saýdager bolyp, sylqym bir sulýǵa úılenesiń áli!» — dep qaıraıtyn Kelestegi klastasy ǵana. Sóıtip, júdep-júnjip júrgende, aıaz qysqan boztorǵaıdaı búrisip turǵanda, «Shalǵyn» móltek aýdanynyń ataqty áppaq úıleri jaǵynan Hanym kórindi-aý aqyrynda.

Aqpan aıy jańa bastalǵan. Súri qardyń satpaq-satpaq betinde alysyp oınaıtyn mysyqtar molaıǵan. Keshke qaraı olardyń shyńǵyrǵan shýylynan qulaq tunatyn shaq edi. Áppaq úılerdiń ózi surqaılanyp kórinetin kezeńde, surǵylt tuman arasynan jarq etip shyǵa kelgen Hanym ánebir kezderdegideı aınala-tóńirekke tintkileı qaramaı-aq, top-top adamdarǵa kóńil aýdarmaı-aq, búrise tońyp turǵan Bazarshyǵa tike tartty. Qolyn usyndy. Tup-týra alǵash qolyn bergen kúngideı, qazan aıyndaǵydaı. Tek ústinde qara sheńberler zyr qaǵatyn sary kóılek emes, jalt-jult etken ishik ton. Bazarshy bul joly qol berýge qaımyqpady. Kókpeńbek kúıde yrjıyp, alaqanǵa jetkenshe asyqty.

— Men seni aıaımyn, — dedi Hanym sybyrlaı erkelep.

— Al, men kókpeńbek bolyp turyp-aq aıaǵandy jaqtyra bermeımin, — dedi bul.

— Men seni aıaımyn jáne aıalaǵym keledi, — dedi Hanym, tóńirektegi aıazdy túgel eritip.

— Shynymen be? — dep, Bazarshy kúzgi jaýabyn qaıtalady.

— Men sózimde turdym, — dedi áıel. — Seni áketkeli keldim.

Bazarshynyń tili kúrmeldi, bálkim, baılandy da. Hanym buǵan tildeı qaǵaz usyndy. Muz kursaǵan mıtyń tirlikke tıtimdeı bir shoq túskendeı, Bazarshynyń búıiri jylydy.

— Búgin keshkisin kútem, janym! — dedi áıel. — Anaý kórinip turǵan áppaq úılerdiń shetkisi. Alys emes, adaspaısyń. Kútem...

Bul ne jumbaq? Kel deıdi, kútem deıdi. Sene me, senbegeni jón be? Bazarshydaı kir-qojalaq paqyrda nesi bar bul sulýdyń? Mazaq etpek pe, álde? Kúdikteneıin dese, janary aldamaıtyn sekildi emes pe? Jarqyly bar, jalǵandyq joq sıaqty ǵoı. Barý kerek pe, barmaý kerek pe endi? Kókónis saýdalap kónterilene bastaǵan, jýynyp-shaıynýǵa da jaǵdaıy joq, tatar sheshetaıdyń jaldamaly jyrtyq tamynda turyp jatqan bul Bazarshy anaý áppaq úılerge qalaı kirer? Kútem dedi-aý: «Kútem».

Osyndaı oılarǵa qamalyp, basy aınala bastaǵanda, tanystaý daýys qulaǵyna urdy. Meńireıgen keıipte qarsy aldyna karasa, kafedranyń taǵy bir ókili, dosent aǵataıy turypty. Hanym qusap qolyn sozady-aı. Amandasty. Dosent aǵataıynyń alaqandary asa etti-tin. Munyń saýda salasynda shytynap, shynyǵa bastaǵan qolyna tandyr nan tańdaǵandaı aýdaryp bir, tóńkerip eki qarady-aı. Tartyp ala qoıǵysy kelip bir oqtaldy da, qumaryn qandyrsynshy dep túıip, odan beter umsyndyryp, dosent-tanaýǵa taqaı tústi. Bul aǵataılaryn jas oqytýshylar «dosent-tanaý» desetin-di. Bul kisi de «Shalǵyn» móltek aýdanyna bazarlap kelgen joq. Profesor kempir Bazarshy bala haqynda úsh aı boıy hıkaıa shertken shyǵar. Qoldarynyń qalaıynsha tozǵanyn, túriniń qaıtip totyqqanyn, qara buıra shashynyń túbittenip, túte-tútesi shyqqanyn táptishtep talaı tamsanysty ǵoı bári. Endi myna dosent aǵataıy bár-bárin qaıta jańǵyrtyp qaıtpaqqa kelgeni-daǵy. Zertteý hám zerdeleý jónindegi jumysyn tyndyryp, taýaryn alyp, tanaýyn kóterdi. Bir qyzyǵy, burynǵy oqytýshy bul qaıtarǵan teńgeni teris aınalyp turyp sanady. Kafedrada áldebir sharýa-sharalarǵa aqsha jınaǵanda da, ekinshi qabattaǵy kasadan jalaqylaryn alǵanda da, bul kisi tıyn-tebenine deıin teris aınalyp turyp sanaıtyn. Bul joly da sóıtti.

Bazarshyny kenet kúlki býdy. Búkil bazardy basyna kóterip, kóp aılardan bermen qarata tuńǵysh ret bar ynty-shyntysymen, qatty-qatty kúlgisi kelip ketti. Ózin-ózi ázer-ázer ustady.

— Kafedraǵa ne sálem aıtasyń? — dedi «dosent-tanaý» keterinde kekesindileý únmen. — Jaman emessiń, kózińde bir ushqyn bar sekildi.

— Ólemiz be, aǵaı, keıde bizdiń de kúlmek quqymyz bar shyǵar, — dedi Bazarshy bala. — Kelip-ketip turǵaısyzdar, saǵyndyrmaı...

Bazardan shyǵarda ǵana qatty sharshaǵanyn sezdi. Eki qolyn sál joǵaryraq kótereıin dese, ıkemge kónbeıdi tipti. Zar qaqsaıdy taǵy da. Tastaq kóshesine burylatyn tustan troleıbýs kútýi kerek-ti. Tórt qatar joldyń shetkisimen buralyp ótip, tórtinshi troleıbýs keler. Sońǵy aıaldamasy bolǵandyqtan, aqpannyń tumanytqan, unamsyz keshinde adam onsha kóp otyrmas. Qarakóleńkeleý buryshtaǵy bos oryndyqqa bir jaıǵasyp alar ma edi, shirkin-aı! Sodan sozyla syzylǵan troleıbýs Tastaq kóshesine qarata syrǵanaı jóneler. Qalǵyp keter-aý baıǵus Bazarshy. Sońǵy aıaldamada júrgizýshiniń ózi-aq túrtip oıatar. Keıde osy tórtinshi troleıbýs toqtaý tappaı kete berse, kete berse; kete berse, shirkin-aı, deıtin. Máńgi-baqı toqtamasa, dep arman etetin.

Ánekı, tórtinshi troleıbýs tórt qatar joldyń arǵy shetkisimen burala syzylyp, Daraboz batyr dańǵylyna shyǵyp baryp toqtady. Bul minbekke múlde asyǵar emes. Adamdar otyra bastaǵan. Bazarshynyń bir buryshtaǵy bos oryndyqqa jaıǵasýyn kútkendeı, tórtinshi uzaq kidirgen. Keı-keıde osy troleıbýstyń meńireıe máńgirip turatyn kúıin ózine uqsatatyn.

Bazarshy minbedi aqyry. Troleıbýs tomsyraıa renjigendeı, ánsheıindegi baıaý minezinen jańylyp, julqyna qozǵaldy. Urlyqka baratynyn bireý baqylap turǵandaı-aq, aınalasyna alaqtady bul. Artynsha, ózin-ózi baǵyndyra almastan, ózine-ózi kele almaǵan kúıi, «Shalǵynnyń» orta tusyndaǵy áppaq úılerge qaraı buryldy. Tabandarynda jan joqtaı, óz adymyn ózi sezbeıtindeı. Jon arqasy qunysa tyrysady, jaýyryndarynyń astyna bále izdegen bezder uıalap alǵandaı.

Áppaq úılerdiń janyna jaqyndaǵanda júreginiń atqaqtaǵan únin ap-anyq estidi. Ony da onshalyqty tyńdaǵysy joq. Bul úılerdiń tóńiregi de tap-taza eken, aınaladaǵy árbir túp aǵashyna deıin óz ornyn, jón-jolyn taýyp, bıikterge qaraı bedeldi túrde, túp-túzý órlep bara jatqandaı. Bazarshy bárin ańǵaryp, saýys-saýys kúıinde mármár baspaldaqpen joǵary kóterilip, tildeı qaǵazdaǵy tıisti nómir jazylǵan qarakók temir esikke de jetti-aý. Sál kidirip, áli de bolsa keri qaıtýdyń kesh emestigin oılady. Buldyr sana túkpirinen qylańytqan bul oıyna kirjıip, óz ishine ózi úńilmekten qashqaqtap baqqan. Bazarshy tym-tym sharshaýly-tyn. «Ne bolsa, o bolsynshy, qurysynshy bári de...» Dep, kúbirledi ishinen. Qaltyraǵan qolyn qońyraýǵa qaraı kótere berdi.

Qarakók temir esik kútkendegiden tezirek ashyldy. Qos qabatty ári asa aýyr eken. Qarsy aldynda Hanym turdy. Aıaı qarady ma, aıalaı qarady ma, jeńil-jelpileý kóringen jymıys lez-demde shynaıylyqqa aınalǵandaı.

— Birinshi ótinishim: qysyla kórmeshi, ózińdi emin-erkin ustashy, óz úıińdeı kórshi, janym! — dedi Hanym. — Aldymen beti-qolyńdy shaıyp al da, shaıǵa otyr. Jeńil sorpa ishkenińshe, biz Arzan ekeýmiz saǵan ádemilep turyp vana ázirlep qoıamyz.

Jeńil ǵana shaıynyp, shaıǵa otyrdy. Orta boıly, shashyn bir burym etip órip alǵan qyz bala maqta gúldi kesemen sorpa ákelip qoıdy. Keremetteı pınúar halat kıip alǵan, shashy sol qońyr qyzǵylt kúıinde, sál-pál sáýle shashyratqan Hanym:

— Tanysyp qoıǵyn, Arzan degen qaryndasyń bolady, — dedi. Qyz japondarsha jumsaq ıilip, tájim etti, tike qaraǵan joq. Tez-tez basyp, shyǵyp ketti.

— Ekinshi ótinishim: myna sorpany ádeıi ǵana, óte az quıǵyzdym, janym, — dedi Hanym. — Negizgi tamaqty sen vanadan shyqqannan keıin, demalyp bolǵan soń, ekeýmiz birge jeımiz, jaraı ma? Al, men kettim. Arzanǵa járdemdeseıin. Saǵan vanany óz qolymmen ázirleseıin. Jaraı ma, janym?!

— Jaraıdy, — dedi Bazarshy bal tatyǵan sorpany soraptaı bastap.

Baıqasa, bul áli aýyzǵy bólmede otyrǵandaı. Aınaladaǵy asa kúrdeli álemniń ashylyp, aıqyn tarta bastaǵan tustarynan ańǵarǵany sol, alty-jeti bólme bar sıaqty. Báriniń esikteri bólek-bólek. Tátti-dámdi sorpadan basy taǵy aınaldy. Ter tus-tustan burshaqtady. Kir kótergish dep kıetin qaraqońyr, qalyń jeıde shylqyldaýǵa aınaldy. Osy sátte Hanym sulý qaıta oraldy qasyna. Qolbyrap otyrǵan kúıin ańǵara qoıyp, turpaty tańsyq jıhazdyń bir búıirin ashyp jiberdi de, mamyq túkti, úp-úlken oramal áperdi. Búkil bólmeni nazǵa toltyryp, qaıta ketti.

Kózi kilegeılenip, kirpikterin ázer qımyldatyp, uıqysyrap barady eken; qarasa, qarsy aldynda pınúar halaty jaınap, ózi odan beter janyp, Hanym turypty.

— Úshinshi ótinishim: endi vanaǵa barasyń, — dedi Hanym, — saǵan ádeıilep ázirlegen jeńil kıimderdi, arnaıy alǵan halatty jatyrqamaı kıgin, jaraı ma, janym? Mynalardyń bárin Arzan qaryndasyń jýyp, keptirip, útiktep qoıady... Jaraı ma, janym?!

— Jaraıdy, — dedi bul. «Óńim be, túsim shyǵar», — dep, ornynan turdy. Bazarshy alty aıdan bermen qarata alǵash ret vanaǵa qaraı bettegen edi.

«Dosent-tanaýdyń» úıindegi vana bólmesine bulardyń qatty qyzyqqandary jaı áýreshilik eken. Obaly neshik, dosent aǵataılary kafedradaǵy birer jigitti úıine shaqyryp, shaı bergen. Kafedra meńgerýshisi zeınetkerlikke shyǵady eken degendi estip qalyp, dámesin bildirip, dám tatqyzǵany ǵoı, baıaǵy. Sonda, sol kisiniń úshinshi qabattaǵy úıine, ásirese, vanasyna jas oqytýshylar ájeptáýir tańdanyspen qaraǵan-tyn. Armanǵa aınalyp ketken vanaǵa túse bere-aq býyn-býynyna, súıek-súıegine ystyq bý enip, shashynyń ara-arasynan ter shúmektep qoıa berdi. Kózin ashqysy kelmeı, qaıda, kimniń úıinde ekenin oılamastan, rahatqa batqysy bar. Sóıtpekke tyrysyp baqty. Vanadan keıin: «Al endi, bara ǵoı, Bazarshy», — dese-daǵy, rıza bolatyndaı.

Qalǵyp ketken eken. Qansha ýaqyt ótkenin bilmeıdi. Kenet esik ashylyp ketkendeı boldy-aý dep, shoshyp oıanyp, kózin ashsa, Hanym kirip, tańdana qarap qalypty. Jaltyr vana ishinde taıǵanaı domalap, áýrege tústi.

— Keshir, janym, — dedi Hanym. — Jym-jyrt bolǵan soń qorqyp kettim emes pe? Ótkende, bizdiń ortalyqtaǵy úıimizge kórshi turatyn bir kisi vanada jatyp-aq júrip ketken, aıtqan jerden aýlaq. Qatty qoryqtym, janym.

Hanymnyń kos janary dymqyl jarqylmen aptalyp, ǵajaıyp perdemen kaptalyp, Bazarshyǵa qarap-qarap turdy-turdy da, terge malshynǵan, burynǵy buıra, búginde túsiniksizdeý shashynan bir julqyp, qaıta shyǵyp ketti. Baǵanaǵy pınúar halatynyń belinen tómengi jaǵy túımesiz-tin. Taıǵanaqtap jatyp-aq munyń muńdy kózderi qaıda-qaıda túskenin tálpish qatyn baıqamaı qalǵan joq, árıne. Sý ishinde otyrǵan kúıi jýynýǵa kirisken. Denesinen shyǵyp jatqan kir Tastaq kóshesinen byljyrap aǵatyn qoımaljyń qaldyq sekildi. Hanym sulý taǵy bir sebep taýyp, kirip kelmese eken dep táńirinen shyn tiledi Bazarshy. Áı, áıteýir úlgerdi-aý. Endi jaıbaraqattaý jaǵdaıda qaıta-qaıta shaıyndy. Ystyq sýdyń aǵysyna yńyldaı kóz tastaıtyndaı halge de jetip, munysyna bas shaıqady. Adam degenińiz, mine, osyndaı. Jańa ǵana jasyp, jasqanshaq tartqan paqyryńyzdyń yńyl shyǵarǵysy bar-aı endi. «Ne bolsa, o bolsynshy, qurysynshy bári de!» — dep kúbirlep, sol jaǵyndaǵy kıim ilgishke kóz qıyqtady. Ǵumyrynda ústine ilmegen hám ózgeden kórmegen dúnıelikter tizile tógiledi. Árbirin alyp kıgen saıyn beti bir-bir dý-dý etedi. İshkıim jaǵyn túgendep, júdá beıtanys matadan tigilgen, uzyn halatty da ıemdenip, belin býyp aldy. Sol sátte sál de bolsa, basqashalaý, bótendeý bireýge aınalǵanyn ańdady. Aına ataýlyǵa kóz salmaý jolynda kúresip baqty. Alaıda, aınadan qashyp qutylý múlde múmkin emes-ti. Ózin-ózi tanymady. Túp-túgel sypyryp tastap, qasha jónelgisi kelgendeı de kúı keshkendeı. Qashpady biraq Bazarshy.

Hanym qamyr ılep turypty. Kóre sala bıleı basyp kelip, unnyń urpaǵy juqqan qoldaryn tıgizgisi kelmeı, qos shyntaǵyn Bazarshynyń tolqyndy ystyq sý men tolqynystan solyqtaǵan keýdesine tiregen kúıi eki betinen alma-kezek qadala súıdi.

— Janym, — dedi Hanym erkeleı, shydamsyzdana nazdanyp. — Sen myna bólmedegi (súp-súıkimdi ıegimen nusqady) dıvanǵa jatyp, biraz tynyǵyp alshy. On-on bes mınótten soń ekeýmiz et jep, shaı ishemiz. Jaraı ma, janym?!

Sońǵy jyldary Shýaqty shaharynda «jańa eýropalyq jóndeý júrgizý» degen shyǵyp edi, bólmeleriniń bári ertegidegideı kórinetini sodan bolar, sirá. Tóńiregine tańdana qaraýdan sharshańqyrap, tereń dıvanda jatyp qalǵyńqyrap barady eken, Hanymnyń janyna kelgenin lebinen sezgendeı, kirpik arasynan syǵalady.

— Shamdy jaqqym kelmedi, — dedi Hanym. — Janym, sharshaǵanyń basyldy ma?

Bazarshynyń janyna otyrdy. Qaı jeri tıse de, erite elbiretip jóneledi. Bazarshynyń batyly baryp, alǵashqy súıgeni ıkemsizdeý shyqty. Hanym sál jymıyp qoıyp, ornynan turyp, jetekke aldy.

— Júr, janym, tamaq jeımiz, — dedi. Sol qolynan ustaǵan boıy ústel janyna jetkizdi. — Ne ishesiń, janym?

— Báribir, — dedi Bazarshy.

Hanym jıhaz-jabdyqtardyń áldebir qupıa qoınynan qaraqońyrlaý qutyny alyp shyqty.

— Mynaý bir zatty aıryqsha qymbatty, jaqyn tartqan bir jigitpen ǵana birge tatsam deıtin em, — dedi ol. — Jettim aqyry armanyma... Maqsaty-ma-a-a...

Daýsy dirilge býyldy. Janarynan baǵana baıqaǵan dymqyl jarqyldy qaıta tapty. Mádenıettiń joǵary deńgeıindegi qaıtalanbas mashyqpen quıǵanyna deıin qandaı jarasymdy edi, shirkin-aı.

Konáktiń dámin onsha ajyrata almaıtyn. Sonda da anaý-mynaý zat emestigin túısindi. Ádeıi kesilip qoıylǵan altynsary almadan aldy. Sálden soń taǵy qaıtalasty da, et jeýge kiristi. Dámdi qamyr men maıly etti apyraqtaı japyra jónelgenin aldyndaǵy ydystyń túbinen túıir gúl kóringende ǵana ańǵardy. Tábetin tejeı alar túri joq, tartynbady.

— Alshy, — deıdi Hanym. — Sendeı Bazarshyǵa bul degeniń nemene? Alshy, janym.

Ystyq-ystyq sorpa berdi ózi.

Jatar aldynda shárbat shyryn ishkizdi.

Alǵashqyda karsy bólmedegi dıvanda ol Bazarshyny baltátti qushaǵyna alyp, uzaq-uzaq aımalady. Árıne, Bazarshy mundaı-mundaıdy tek kınolardan ǵana kóretin edi. Bir kezde Hanym muny basqa bir bólmege qaraı jetektep áketip bara jatty. Áıeldiń jıirek jetekteı bastaǵanyna namystanyńqyrap, onyń belinen ózi qushaqtańqyrap, alǵa shyqpaqshy edi; qaı bólmege kirý kerektigin bilmeıtinin eskerip, kidiristedi. Hanym sulý belindegi Bazarshy qolyn asqan rızashylyqpen qysa túsip, oń búıirdegi bólmege buryldy. Jumbaq esik ashylǵanda, jup-juqa, buıra tolqyndy, kógildir perde paıda boldy. Hanym áldebir tetik arqyly sál ǵana ysyrdy ony. Arǵy jaǵy jumaqtan beter sekildenip sezildi. Hanym sál áregirek baryp, taǵy birdemeni shyrt etkizgendeı. Kenet onyń ústindegi jep-jeńil, úlbiregen názikesh nárse sypyrylyp tústi de, tómennen kóterilgen qyzǵylt munar búkil bólme ishine araılana tarap bara jatty. Áppaq dene mynadaı munarsyz da ǵajaıyp edi, endigi ertegiden esi shyǵyp ketkendeı. Baıaýlaı bastalǵan bir áýen alystan talyp estilip, birsin-birsin taıana túsip, terbete teńseltken. Hanym «Ah!!!» — dep, Bazarshyny qushaqtaı qulap túsken.

Bazarshy baıaý ǵana bastalgan álgi áýendi endi tanydy. Qaıyrmasy: «Saǵynysh-a-a-aı, saǵy-nysh-a-a-aı!» — dep keletin án eken. Mundaıda Hanymnyń aıtpaǵany qalmaıdy eken. Nebir sózderdi qalaı-qalaı taýyp aıtady deseńshi.

— Kórshiler... Kó-kórshi - ihiler, — deıdi Bazarshy. — Kórshileriń estip qoımaı ma?

— Estı bersin, estisin qaıta! — deıdi Hanym kúıip-janyp. — Ja-ja-jahany-ym, estimeıdi. Qoryqpashy, bul jaı ǵana, qatardaǵy úılerdiń biri emes qoı... A-ah-arma-ny-yh-y-ym...

Tań aldynda da talshybyqtaı buralyp Bazarshynyń baýyrynda jatty. Birazdan soń erkeleı jorǵalap, tórt adam emin-erkin sıatyndaı tósektiń arǵy shetine aýnap-aýnap-aýnap baryp, oınaqylana shaqyrdy. Sol kúıi jetelep aparyp vanaǵa túsirdi. Ózi. Alǵash jas baladaıyn mápeleı jýyndyrdy. Sosyn ózi jas balasha erkelep, máz-máıram boldy. Ózi qosyla shomylǵanda, Bazarshy odan kózin ala almady. «Mundaı sulý dene kınolarda da kezdese qoımas», — dep masattandy.

Sáske kezinde túndegi et jegen bólmede shaı ishisip otyrdy. Túndegi jeńil jeleńin ańsaı izdep edi, onyń ornyna jeıde men shalbarǵa kelińkireıtin, keń de kelisti, basqa birdeńe kıipti.

Tús aýǵansha taǵy da birge uıyqtasty ekeýi. Erkelep jatqan Hanym:

— Endi Arzandy qaıta shaqyramyn, — dedi Bazarshynyń shashyn tilimen buıralap qoıyp. — Men sharshadym, janym. Endi saǵan tamaq isteı almaspyn búgin.

— Ol kim ózi? — dedi Bazarshy manaýrap.

— Qyzmetshi qyz ǵoı.

— Sonda... Qyzmetshi ustaısyńdar ma? Qyzyq eken!

— Óziń qyzyqsyń, janym, — dedi Hanym. — Myna úıdiń qaı jaǵyna jetem men? Buǵan qosa qalanyń ortasynda eki qabatty kotejimiz bar.

— Oho?! — dep, uıqysyn ashty Bazarshy.

— Bular az deseń, qalalyq ákimshiliktiń qarsy betindegi erekshe úıde tórt bólmemiz taǵy tur.

— Ózderiń nesheýsińder sonda?

— Úsheýmiz, janym, úsheýmiz, — dedi Hanym, — úsheýmizde úsh úı bar. Kúıeýim «Zaıyp» deıtin ataqty fırmanyń prezıdenti. Qaladaǵy myqtylar sanatynda. Baılyǵy men dáýleti jaǵynan, árıne. Al, jalǵyz qyzymyz Amerıka Qurama Shtattarynda oqıdy. Men senen áldeqaıda úlkenmin, Bazarshy bala!

— Senbeımin, — dedi bul tańdanyspen.

Kenet esiktiń qońyraýy bulbulsha saırap qoıa berdi. Bazarshynyń baıǵus júregi sýlap alyp jóneldi. Hanym esik jaqqa bettegen.

— Kel, Arzan, kel-kel, — dedi Hanym. — Tezirek birdeńe istep jibermeseń, biz ash-jalańashpyz. Apaıyńnyń qaıraty bir qamyr jaıǵannan artylmas, aınalaıyn.

— Qazir-qazir, bári ázir bolady, — degen qyzmetshi qyzdyń jýandaý daýsy estildi. Hanym munyń qasyna qaıta oraldy.

— Men seni saǵynyp qaldym, janym, — deıdi Hanym. — Senesiń be, sen?! Esikti baryp ashyp, Arzanmen az ǵana ýaqyt sóılesip qaıtqannyń ózine shydaı almadym...

Sol sátte Hanymnyń tamaǵynan shynymen-aq óksigen ún shyqqandaı bolǵany anyq. Bazarshynyń ıyǵyna eki qolyn qabattap qoıyp, olardyń ústine ıegin súıep, birazǵa deıin únsiz qaldy.

— Kú-kúıeýiń qaıda? — dedi Bazarshy únsizdikke shydaı almastan.

— Muhıttyń arǵy jaǵynda, «teńiz jaǵalaı júgirgen tarǵyl mysyq», — dedi Hanym.

— Kimmen ketkenin, nemen ketkenin bilem. Bilmegen bolam. Sezbegen sıaqtanam. Bárin-bárin aıttym-aý, támát-támám ettim-aý...

Sol kúni Bazarshy taǵy da qonyp qalǵan.

Eki apta boıy, kún saıyn da, kúnara da keldi. Sanaqtan jańyldy. Sońǵy túni ekenin Hanymnyń sózinen bildi bir kúni:

— Búgingi tún, bálkim, sońǵy túnimiz bolar, — dedi ol. Janaryndaǵy dymqyl jarqyl jas tamshysyna aınalyp, tómen syrǵanady.

— Shynymen be?! — dep tutyqty Bazarshy.

— Múmkin... Saǵynyp ketsem... Bazardan qaıta ákelermin... Kim bilsin-aı, kim bilsin, biraq...

— Sonda... Seniki tek kek qaıtarý ǵana ma?

— Kimnen? — dedi Hanym bilip turyp-aq.

— Árıne, kúıeýińnen de.

— Bilmeımin, janym, bilmeımin, — dedi ol. Sosyn, artynsha: «Bul á-á-áhán; burynǵy án-ne-nehen ózge-re-e-ek», — dep, Shákárim aqynnyń atyshýly án-óleńiniń joldaryna ulastyryp baryp, jylaýyn údete tústi.

Bazarshy ony uzaq jubatty...

* * *

Shýaqty kentiniń áýejaıyna muhıttyń arǵy jaǵynan kelgen ushaq baıaý qalyqtap baryp qondy. Arada jarty saǵat ótkende, «Zaıyptyń» prezıdenti óziniń súlik qara «Mersedesimen» qalaǵa qaraı zýlaǵan. Kentke jaqyndaı bere qalta telefonyn qolyna alyp, dereý dosyna qońyraý shaldy:

— Alo-e-ehóý, — dedi «Zaıyptyń» basshysy shet el aksentine salmaqqa tyrysyp. — Amansyńdar ma?! Mine, biz de kep qappyz qalalaryńyzǵa.

— Oý! Óziń qalaı? Ózderiń qalaı?

— Ker-r-remet! Mı-ı-ıa-ahaý! I-ıh-ha-ah-a!

— Áı, aıtpaqshy, meniń aıryqsha tapsyrmamdy neǵyldyń sen?Aqpanda qaǵynatyn mysyqtarmen qalaı kúresedi eken órkenıetti eldegiler?

— Suradym, — dedi «Zaıyp» jaǵy. — Bildim bárin.

— Iá-ıá, qalaı eken? — dep shydamsyzdandy ákimshilik jaǵy.

— Birinshiden, ol jaqta qazir aqpan emes eken, tamyz aıyndaı-aq tamyljyp turypty, — dedi prezıdent. — Bizdińshe aqpan olarda mamyr sekildi...

— Ne deıdi endi sonda?

— Órkenıetti eldiń mysyqtary da órkenıetti bolady da. Sózbe-sóz aıtsam, sen sekildi qala meriniń birinshi orynbasary bylaı dedi:

«O, qymbatty qazaqstandyq myrza, suraǵyńyzdy óte jaqsy túsindim. Bizde qańǵybas mysyq degen uǵym múlde joq. Álgi aıtqan aıyńyzdy asyǵa kútemiz biz. Mysyqtarymyzdyń oınaq salýyna arnaıy oryndar, ádeıi qarjylar bólemiz. Mysyqtardyń shyńǵyrma shyǵarmashylyǵy súıkimdi estilip, súısine tyńdaımyz. Kerek deseńiz, qazaqstandyq myrza, magnıtofonǵa jazyp alýǵa umtylamyz». Áne, áriptesińniń sózi osy. Qyrǵyz dosyma qotarǵyzyp, qoıyn dápterime jazyp alǵam. Oqyp otyryppyn.

Qala ákiminiń birinshi orynbasary sener-senbes kúıde, súlesoq tartty. «Zaıyptyń» prezıdenti: «Mı-ı-ıa-ah-aý!» — dep, ázildemekshi edi, onysy dalaǵa ketti.

---