Aqshaqar
— Bó-óken...
Basyn kóterip edi, qyzara bórtken Ásıa qatarlasyp qalypty.
— Alyp júrshi, qolym talyp ketti.
Qyz portfelin ustata saldy. «Jep-jeńil, endeshe, qol talǵany nesi? Eı, bul qyzdan bárin de kútýge bolady...».
Ol qyzyl asyqtan sál asatyn kóbik qardy keship kele jatyp óstip ishteı kijindi. Sóıtkenmen, kóńiliniń kúńgirt buryshynda qyzdyń ózimsinip qolqa salǵanyna rızalyq pen áldeqandaı uıalshaq sezim bas kótere qalyp edi. Qyzdy qaıdam, Ásıa jolap ketse, bul ylǵı solaı. Bolmashy sebepten júregi aýzyna tyǵylyp, órekpı qalady ne qaradan qarap boıyn yza býady. Qaı sıqyry bar ekenin kim bilsin, áıteýir, jaıbaraqat qalmaıdy. Fızıkasha sóılese, Ásıa Bóken úshin elektr órisi bar qyz. Attas zarádtarsha teýip tynady, áıtpese, attas emes zarádtarsha tartyp qoıady. Osy joly tartý da, tebý de bar, ekeýi de taıtalasyp, jeńise almaı kele jatyr.
Kóz qıyǵymen Ásıanyń júzine júreksiz qarap edi... Qasyna kilbik kúmis qyraý turypty. Túbit bókebaı tobylǵy tory óńin asha túsipti, tompaqtaý kelgen erni sál ashylsa, kirshiksiz tisteri kórinip qalady. Búgin Ásıa basqa Ásıa, uıalshaq Ásıa. Qaraqat kózderin álsin-áli jelpigen uzyn kirpikteri kireýkeleı beredi.
— Onyń ne? Óıtip qarama. Bar ǵoı, áıtpese, ketip qalamyn.
Bókenniń beti dýyldap sala berdi. Shynynda da, sonsha telmirgeni nesi alty alasysy, bes beresisi joq qyzǵa! Ásıa ketem dese, kete salady. Minezi birde olaı, birde bulaı. Áıteýir, Bóken «Ásıanyń minezi, mine, bulaı» degen bir toqtamǵa kelgen emes. Kelýi keledi- aý, biraq qyzben kezdesip, til alyssa boldy, álgi pikiri aıaq astynan op-ońaı ózgerip shyǵa beredi.
Ne túlen túrtkenin kim bilsin, Báken byltyrlary Ásıaǵa bir dosynan sálem aıtyp, keshke qaraı mektep baǵyna kezdesýge shaqyrǵan. Dosy emes pe: «Sen týraly Ásıa ylǵı aıtyp júredi eken. Segizinshi klasta qyzdy kezdesýge shaqyra berýge bolady. Qydyrasyńdar, sóılesesińder. Men de jetinshi klastaǵy ánebir qyzdy mańaılap júrmin. Jetinshini bitirsin, sosyn men de oǵan hat jazyp qalýym yqtımal. Al Ásıa ózińmen birge oqıdy. Túk te etpeıdi, muǵalimge aıtpaıdy»,— dep jaqaýratyp bolmaǵan. Kóp uzamaı dosy moınynan sý ketip qaıtyp keldi. «Ne boldy?» Dosy tómen qarap mińgirledi. «Algebradan alǵan ekiligin túzetsin áýeli»,— depti Ásıa.
Bul mazaǵy ma, shyny ma, ekeýi ári oılap, beri oılap, mılary jetpeı qoıǵan.
Bıyl Bóken de, Ásıa da toǵyzynshy klasta. Byltyrǵy oqıǵany taǵy bir jiliktep taldap qarasa, qyz bulardy kelemejdepti.
Ásıa qurby qyzdarymen ýlap-shýlap kele jatsa, Bóken qosalqy kóshege burylyp ketetin ádet tapty. Bári jınalyp ap, Ásıa bastap Bóken týraly áńgime qaýjap, máre-sáre bolyp kele jatqan sekildi birtúrli. Áıtkenmen, qulaǵyn qanshama qalqaıtyp, mektepte tyń-tyńdap baqsa da, Bókenniń Ásıany kezdesýge shaqyrǵany jaıly sybys estilmeıdi. «Sony aldyń-duldyńmen júrip umytyp ketken shyǵar»,— dep, ishteı táýbasyna kelgen.
Bertin kele Bókenniń qoıdaǵy áke-sheshesi pensıaǵa shyǵyp, aýyl ortasyn oıyp úı satyp alyp, kóship keldi. Endi oqıtyn mektebi de bir, júrer joldary da jalǵyz-aq. Ásıamen oıda da, qyrda da kóp ushyrasýǵa, kóp qınalýǵa týra keldi. Alaıda arada kezdesý týraly sóz qozǵalmady. Oǵan Bóken qýanbasa, renjigen joq. Ádettegideı Ásıa týraly qanshama oılansa da bir sheshimge kele almady. «Ne Bóken jigit qusap kezdesýge shaqyrdy eken dep qaperine almady, ne aradaǵy úsheýi ǵana biletin syrdy kópke shashpaıyn dedi me»,— dep, qoıǵan.
...Bozbala joǵary qarap edi, álgi qamalaǵan qalyń oı biraz seıilip qaldy. Qar beıjaı japalaqtap jaýyp tur. Jer men kóktiń jigi jymdasyp ketipti: tórt qubyla aýyldan shyqqanda-aq qylyqty qyzdaı aqboz perdeni betine kólegeıleı bergen. Jer de qar, kók te qar, ekeýi shetsiz-sheksiz qar muhıtyn keship, jo-joq, aq shapan jamylyp, qalyqtaı ushyp kele jatqan tárizdi. Jel joq, sýyq ta sezilmeıdi. Qar japyraqtary aıaq astyndaǵy aq aıdynǵa alystan sharshap kelgen kishkene-kishkene aqqýlarsha qalbalaqtaı qonyp jatyr...
Kóńili bek tasydy. Oılanamyn dep, sharshap qalypty. Kózsiz, esepsiz boı qyzdyrar bir qımyl jasaǵysy bar. Bala kezinde, tórtinshi, besinshi klastarda osyndaıda ne isteýshi edi, qudaı-aý? Á, tapty, tapty...
Aspanǵa kóz tastap edi, basy aınaldy. Sorǵalaǵan úlpildek japalaqtar sansyz eken. Shamasy, myń mıllıon bolyp qalar. Túnde kók júzin emin erkin jaılap jatatyn jarqyraýyq juldyzdar jer jaryqtyqqa da sálem berip qaıtaıyq degendeı jamyrap keledi. Ol sol juldyzdardyń irileýin tańdap aldy da, aýzyn tosyp kútip turdy. Álgi semiz túıirshek jerge jaqyndaı bere, «Myna úńireıgen aspanǵa shynymen túsip ketem be» dep qorqyp qaldy ma, bir-eki dóńgelep turyp qaldy da, birese ońǵa, birese solǵa oıysyp, bultalaqtaı bastady. Bókenniń de ońaılyqpen qutqaryp jibergisi joq, aıaqtary aıqasyp, qushaǵyn jaıa qýady-aı. Qulaqshyny jelkesine ysyrylypty. Aqyry juldyzdy qoımaı júrip qaqshyp túskenimen, botınkasynyń tabany tozǵan ba, taıyp ketip, murttaı ushpasy bar ma. Portfel bir jaqqa, kók sur qoıan qulaqshyn kójekshe ytqyp ekinshi jaqqa domalaı qashty.
Qyz kúlkisin jasyra, qoltyǵynan súıedi. Kireıin dese, jer jaryq emes, bar tapqany tómenshikteı:
— Ózim, ózim...— deı beredi.
Ekeýi taǵy da únsiz. Ásıa jigittiń jasyp qalǵan jaǵdaıyn sezdi me, sóz bastady:
— Kel, Samat, qar ustaıyq.
— ...?
— Bilesiń be, qıyrshyqtar alystaǵy áýeden qalqyp túskenshe ábden tońady. Bozaryp kelip, aqyry appaq bop ketetini sodan. Biz búkil qardy ustap alamyz da, alaqanǵa salyp áldılep jylytamyz. Bizge kóp-kóp raqmet deıdi,— Eshbir kúlkisiz, óz sezine ózi rıasyz senip aıtyp tur. Bóken de: «Shyn-aý!»— dep oılady. Jalpy, mundaı kúnderi adamdar ótirik aıtpaýǵa tıis...
— Kettik, endeshe!
Qurǵaq qar qas, kirpikterine jabysady, muzdaı bop moıyndaryna quıylady, ony quıyn kóńil, qyzǵan qan elemedi de, saq-saq kúlip, dóńgelene úıirilip túsip jatqan túıirshikterge alaqan, aýyzdaryn tosyp álek. Qýanysh sáýlesi kilkip turǵan janarlar sharpysyp etip, qas qatymda qaıta qaı-qaıdaǵyǵa qashyp, bozǵylt aspannyń túkpir-túkpirinen nysana izdep, tym-tyraqaı tintkilep kete barady. Búlk etip bas kótergen boı bermes balǵyn bal sezimdi jetelegen essiz kúlki ǵana kúzgi san qıly qarbalastan moıny bosap, aq kórpeniń astynda óz demine ózi jylynyp jatqan dalı dalada qańǵyp qalyp jatyr.
Qar qýyp júrgen olar qalaı soqtyǵysyp qalǵanyn baıqamady. Ebelektegen túıirshikti ustaý úshin sozylǵan qyz qoly Bókenniń ıyǵynda qalyp qoıdy. Alasy aqyq munar kóz, shıe erin... Qıalyndaǵy qymbaty sol qalpy buzylmaǵan kúıi dál qasynda. Bóken ózin taban toqtamas tuńǵıyq tartyp bara jatqandaı sezindi me álde bir Ásıa úsheý bolyp elestedi me, nemene, áıteýir, eńkeıe berdi.
Ekeýiniń de esi aýǵan, ańtarylyp qaldy. Óbiskenderi shyn ba, joq pa, anyq bilmeıdi. Ol týraly oılanǵan da joq. Erinnen taraǵan ot-jalyn tamyr-tamyrdy túgel qýalap, talmaýsyratyp ketti. Azdan keıin ekeýi eki jaqqa jalt beristi.
...Qaıta aınalyp kelse, Ásıa ornynda tosyp tur eken. Tiktesip qaraǵan da joq, aralaryn alystaý ustap, adymdaı berdi. Sóıleıin dese, jańa ǵana ózderi jasap bitken názik birdeńeni baıqaýsyzda syndyryp alatyndaı júreksiz-aq. Dybys shyqsa, kókirekterinde baıaý shertilgen kúıdiń kúıkentaılary úrkip ketip, qolǵa qaıtyp qonbaıtyn sıaqty.
Qyz aýzymen qardy tosyp ala berip, bozbalaǵa jalt qarady da, syńqyldap kúlip qoıdy. Múmkin Bókenge, múmkin ózi ózine kúldi. Ol da kúldi. Manadan beri dybys shyǵarýǵa qoryqqanyna raqattana kúldi.
Oıda joqta tý syrttarynan mashına gúrili estildi de, qar úıirgen jeńil «Gazık» aldyn oraı berip, kúrt tormoz berdi. Jerge ádemishe jas jigit qarǵyp tústi. Sovhoz dırektorynyń shoferi Ánes... syptaı kıinip alǵan, sý jańa on somdyqtan aýsa ne dersiń. Dırektordy tasyp júrip, berisi sovhoz, arysy aýdannyń táýir adamdarymen aralasyp qalǵan sypaıy jigit qoı, amandyq-saýlyq surap, jalpyldap jatyr.
— Erteń klýbta bal-maskarad bolady, kelseńdershi,— dep saldy.
«Kelseńdershi» degen sózdi kóptik jalǵaýynda aıtsa da kózderi qyzǵa jyly ushyraı qarap, jutynyp tur. Ásıaǵa bul tym jaǵyp qalǵan ba, keshke taǵy kim-kimderdiń baratynyn surap, Ánestiń sózine kúlimsireı qulaq túredi. Anaý kezeginde:
— Kólik jatynan qam jeme, óziń túgil, búkil klasyńnyń qyzdaryn qosyp al, oryn jetedi,— dep mardamsydy. Kópsheden jekeshege, Ásıaǵa ǵana kóshken. Bókendi eptep qana shetke ysyryp tastap, qyzben jalǵyz ózi sóılesip turǵandaı-aq kúlkisi qatty, qımyly erkin. Osynyń bárin kórip, sezip tursa da, Bókende ún joq. Ne desin? Ánestiń qylyǵy, sóz saptaýynan, tipti qańtarylyp turǵan «Gazıginen» qanshama min tapqysy kelse de, ol armany jýyr mańda, tap búgin, osy jerde oryndala qoıatyn túri joq. Ánesteı ashyq-jarqyn, ázilqoı bola almaǵanyna ózin jerden alyp, jerge salady. «Sen, bala, myna jarasyp qalǵan ekeýiniń qasynda artyqsyń-aý osy!» degen ázizil oı sýmań-sýmań etedi. Muny osyndaı azapqa ıterip tastap, qoshýaq bola qalǵan ekeýge tunjyrap qarap, ishteı býlyǵady. Bir ýaqytta, tipti bolmaǵasyn, qolǵabyn qolǵabyna uryp, saýsaqtaryn sytyrlatyp edi, ekeýi kóńil bólmek túgil, kóz qıyqtaryn da salmady.
Ánes, áne, qyzdy qoltyǵynan ustap, kabınaǵa qaraı dedektetip barady. Esikti ashyp, otyrǵyzyp ta úlgerdi. Bókendi elemedi. Itpisiń, kisimisiń demedi.
Mashına dúr etti. Esikti sál ashyńqyraǵan Ásıa syrtqa basyn sál shyǵaryp:
— Bóken, otyrmaımysyń?— dedi.
Bul basyn shaıqady. Shaıqamaı-aq, otyra salatyn edi, bar pále «otyrmaımysyń» degen sózden shyǵyp ketti. «Kel, otyr!» dese, shapqylap ketetin edi. «Otyrmaımysyń...» Bul: «Otyrsań, otyr, otyrmasań, óziń bil» degen nemquraıdy ym ǵoı. Ymdy bilmeıtindeı Bókenniń beli besikten jańa shyqqan joq. Osy qyzǵa jolap ketse boldy, Bóken ózgerip sala beredi. Sebepsiz qýanady. Sebepsizden-sebepsiz min tapqysh, kinámshil, qıqar.
Bókende bar qıqarlyq Ásıada da bar dep kim oılapty. Qyz kabına esigin sart jaýyp aldy. «Gazık» alǵa ytqı bergende, Ánes buǵan jalt qarap, shekesine suq saýsaǵyn qadap, aınaldyryp-aınaldyryp jiberdi. «Otyrmasań, omalyp qal, keshshe neme! Jalyndym saǵan!» degeni bolý kerek. Bylaı shyǵa bere «Gazık» toqtaı qaldy. Samattyń júregi dir etti. «Álde Ásıa túsip qalatyn shyǵar? Appaq qardy qımaıtyny ras bolsa, túsip qalýǵa tıis». Joq, Ásıanyń ornyna Ánes tústi. Balondy teýip qaldy da, buǵan elbirete kótergen qolynyń basyn sál-pál jybyrlatyp, qoshtasýdyń yrymyn jasady. Qıyq kózderinde taba bar. Ádeıi istep tur. Bóken ekpindeı basyp umtyla berip edi, «Gazık» aq shymyldyqqa birtindep sińe berdi...
«Bitti!»— dedi Samat. «Ketti!» degisi kelip edi... Qaısysy bolsa da, dál aıtyldy...
Qos dońǵalaq izin aq jazyq belbeý qyp, tartynyp apty. Qar údeı túsken be, manaǵy jep-jeńil úlpershek qazir birqalypty qozǵalyspen sál dymqyl tartyp, sap-salmaqty bop jalpyldaı jaýyp tur. Jalpaq dala qara quryq tartyp, ymyrt urlanyp kelip qalypty. Tóńirekti aq munar sańylaý qaldyrmaı qymtaǵan, qaraıǵan ataýlydan qalǵan jalǵyz belgi — eki qolyn paltosynyń qaltasyna salyp kele jatqan Bóken ǵana. Aspandaǵy qarǵa da qaramaıdy, basyn tómen salyp, tuqshıyp alǵan. Qar aýlap, qushaǵyn jaıyp júgirgen Bókendi Ásıa ózimen birge «Gazıkke» salyp ap, alysqa alyp ketken tárizdi. Myna Bóken sovhoz ortalyǵyndaǵy mektepten úsh kılometr jerdegi fermadaǵy óz úıine qaıtyp kele jatqan toǵyzynshy klastyń qatardaǵy ǵana oqýshysy.
Kádimgi sup-sýyq qar qapalaqtap jaýyp tur...
Kenet... Bóken toqtaı qalyp, qar ústindegi badanadaı bolyp jatqan budyr-budyr mashına izine úńildi. Mine, myna jerde mashına toqtapty, karterinen tamshylap aqqan maı sap-sary bop jatyr. Mine, eki iz... Biri — báteńkeniń aıýdyń tabanyndaı úlken izi de, ekinshisi — qasyqtaı kishkene tabanymen qar betin oqtaýmen shuqyǵandaı qyz etiginiń kishkene taqasy... Úlken izder biriniń ústine biri túsip, qardy taptap tastapty. Eki-úsh qadam jerde dymqyl tartyp, sarǵaıyp úlgergen temeki tuqyly jatyr. Soǵan qaraǵanda, Ánestiń júıkesi biraz juqaryp qalsa kerek.
Bóken júgire jóneldi. Qar betindegi mashına dońǵalaǵynyń budyrymen qatar salǵan etik izinen kóz aýdarmaıdy. Dońǵalaq izi emis-emis qana bilinedi, kóbik qar búrkep úlgeripti, al taqa izi jap-jańa, saırap jatyr.
Ásıa «Gazıkten» túsip qalypty...
Jol ústinen názik tulǵa qaraıyp kórinisimen Bóken aıańǵa kóshti. Ásıa birtindep aq shymyldyqtan beri shyǵa berdi.
Qyz toqtaı qaldy da, portfelin arly-berli bulǵańdatqan kúıi muny tosyp aldy. Bir-biriniń begine qaraǵan da joq, qatar túsip, aýylǵa bettedi.
— Kabına ishiniń aýasy tar eken... Benzın sasıdy. Sosyn túsip qaldym,— Qyz úni uıań.
Bozbala tis jarmady. Biraq basyn ızedi. Qar qapalaqtap jaýyp tur...
— Qandaı tamasha! Qar ustaıyqshy, Bóken! Qolyn alǵa sozǵan qyz júgire jóneldi. Portfelin qarǵa shanshyp ketipti.
Bóken sál ańyryp turdy da, qyz portfelin qolyna aldy eńkeıip. Ári-beriden soń eki qolynda eki portfel, dalbańdap aýzymen qar aýlaǵan kúıi júgirip bara jatty. Qar qapalaqtap jaýyp tur...
You Might Also Like
