Qazbek, "SK-4" jáne tańǵy tús
«SQ-4» taǵy da tanapqa qaraı bettegen eken deıdi. Endi on shaqty ret aınalsa boldy, at jalyndaı az ǵana egin bitip qalady. Kenet, uıyǵan keshki aýaǵa býaldyrlanyp shókken shań arasynan eki kishkentaı qyz bala aq kóılekteri jelbirep shyǵa keldi. Tulymshaqtary selteńdegen olar názik qoldaryn bulǵap, kombaınnyń aldyn kese umtyldy. Shuqanaqqa súringen ánebir apyl-ǵupyl basqan kishkenesi qulap ta qala jazdady.
Rúl ustap otyrǵan Qazbektiń júregi shym etti. Iapyraý, Qalamqas pen Dına qaıdan júr?
Baný balalardy baqpaı ne aı qaraǵan? Kombaınnyń astyna túser me eken ózderi?
Tejegish tutqasyna qolyn apara bergen kombaıner qarabarqyn kóleńkeler qalbalaqtan qona bastaǵan tanaptarǵa kóz saldy. Orylǵan bıdaı jaldary uzynnan-uzaq saırap jatyr. Sol uzyn-uzyn aq bulaqtardyń naq ortasynda shabylmaǵan egin uıysa túsip, úrpe-túrpe bolyp tur. Qazir astynda gúrildep kele jatqan «SK-4» on shaqty ret aınalyp shyqsa boldy, Qazbek úshin bıylǵy jylǵy egin oraǵynyń aqyr-taqyr aıaqtalyp-aq qalǵany...
Sodan keıin... sodan soń kombaındy anaý kóz ushyndaǵy Qyzyltańǵa burady, Qyzyltańda óıtkeni saman kirpishten salynǵan úıde Baný tosyp otyr.
Osy oı basyna oralýy muń, tejegishti qushyrlana basyp qalyp edi, saqına-saqına tútindi atyp-atyp jibergen kombaın ilgeri... joq ilgeri betteı almady. «SQ-4»-tiń aldyn tosa qol ustasyp, kóılekteri aǵarańdaǵan Dına men Qalamqas tur edi.
— Aǵa, toqtańyzshy, aǵa. Biz bıdaı sabaqtary emes, Qalamqas pen Dınamyz ǵoı...
... — Qazbek, vstavaı, davaı, vstavaı, Qazbe-ek! — Iyǵynan qapsyra ustaǵan bireý julqyp-julqyp qaldy. Manaýraǵan kúıi kózin ashsa, jańaǵy saqına-saqına tútin atqan «SK-4»-te, kombaın aldyn kes-kestegen kishkene sábıler de lezde ǵaıyp bolyp, onyń ornyn shıkil sary júz ben kúlmeńdegen kógildir kózder basty. Kádimgi kúnde: «Qazaqsha úıret»...- dep, qyr sońynan qalmaı basyn qatyratyn komsomol uıymynyń sekretary Grısha... Dına men Qalamqastyń sýretin baldyr-batpaq bir-eki aýyz sózimen op-ońaı óshire salǵan Grıshaǵa yza bolǵan Qazbek teris aýnap ketti. «Qalqalarym-aı, tań aldynda túske kirdi ǵoı, tań aldynda túske kirgen adam saǵynyp-sarǵaıyp júredi deýshi edi».
Anaý qaıta jabysty.
— Ný, Kazbek, jalqaýom byt ne horosho. Ne tak lı?
Estirtip aıtpasa da Grıshanyń sózderin ishteı qup alǵan jigit eriksiz kúlip jiberdi. Komsorgtyń adam tilin qıynnan qıystyryp qalaı taba qoıatynyna tańy bar. Qazir ǵoı Grısha: «Jańabekov, sozalańdamaı, káne, tur. Egin bolsa masaǵynan tógileıin dep turǵanda bul jatysyńa ne joryq? Sen ózi oraq kezinde komsomol múshesiniń orny qaı jerde ekenin bilesin be?»- dep janyn jaǵadan alyp, dikektep kórsinshi. Biraq Grısha olaı demedi, shúldirlep: «Jalqaýom byt ne horosho»,- dep edi, boldy, bitti, ishinde birdeńe erip sala berdi. «Jańabekov joldas» osylaısha egin oraǵy tusynda jalqaý bolýdyń kún kóterilse, de, kergip jatyp alýdyń teristigin túsine qoıdy. Onyń ústine jataqhanadaǵy jigitter qaras-qurań qımyldap, tósekterin jınaı bastapty.
Qazbek jýynyp qaıta oralsa, aspaz apaı túnnen qalǵan sorpany jylytyp, týralǵan qıar, pomıdorlardy dastarqanǵa tizip qoıypty. Ystyq kotleti jáne tur. «Aınalaıyn, apaıym-aı!»- dedi ishinen. Qalaıy shanyshqyny kotletke kómip jiberip, kómekeılete asap edi, shala pisken et qazdaı tizilgen jas tisterdiń yrqyna kónbeı kirt-kirt ete qalǵany.
«Apaı-aı...» Bul joly renishti. Ala jaz boıǵy kórgen kúnderi osy. Birde sorpa sý tatyp ketse, kelesi kúni qasyqty salyp qalsań tik tura qalatyn makaron kóje aldyńa kele qalady. Obaly ne kerek, tyrysýyn tyrysady-aq, qolynan kelmese, endi qaıtsin... Sony bilgen jigitter de amalsyz shý shyǵarmaıdy, ári jumystan sharshap-shaldyǵyp kelgen adamǵa tas ta as ekeni belgili, táýekel dep aldyna kelgendi alyp jiberdi. Sol dástúr boıynsha Qazbek te tis jarǵan joq.
Biraq kóńil tereńiniń túbinde bir kádiktiń baılanyp qalǵany jáne ras. Tań aldynda kórgen túsi bar, myna shıki kotleti bar, qalaı degenmen naýqannyń sońǵy kúni sátti bastalmady...
Sorpany iship, qıar, pomıdordy soǵyn alǵasyn aldyndaǵy kotletti ysyra saldy. Stol basynan bylaı shyǵa berip edi, Grısha taǵy jetip kelsin. Áýeli araǵa aı salyp, jańa kórisip turǵandaı hal-jaǵdaıyn taqyldap surady deısiń. «E, jaqsy». «Bala-shaǵanyń, Banýdyń hali qalaı?» «Jaqsy». İshteı: «Mynaý nege qoltyqqa kirip, janyn jaǵasynan alyp barady?»- dep oılap qoıdy.
Sonan soń Grısha bet-aýzy shylp etpesten Qazbekti álgi jerde jatyp kelip maqtaǵan. Jańabekov degenin brıgada, sovhoz, ol túgil aýdan jastarynyń mańdaı aldysy eken. Qazbek: «Áı, osynyń shyn ba, eı?»- degendeı kóziniń alasymen qarap edi, oǵan komsorg shaldyrar emes, aldyǵa túsip aǵylyp barady. Endi she, byltyr bes júz gektar egin ordy. Jańabekovke sý jańa «Sıbırák» kombaınyn bekitip berýge oblystyq komsomol komıteti qaýly shyǵardy. Moskvadaǵy búkil odaqtyq halyq sharýashylyǵy jetistikteri kórmesine baryp qaıtty. Bul bir adamnyń basyna az ba.
Sóıtip, komsorg Qazbektiń basyn amalsyz ızettire beretin jyly sózderdiń tıegin aǵytty-aı kelip kep. Keıingi jyldary sovhoz, aýdanda alda bolǵany shyn edi. Bıyl da sáti tússe...
— Búgin sovhoz boıynsha egin oraǵyn aıaqtaımyz... Bir top jas kombaınshyny sen bastap aparsań...
Óz oıyna ózi eligip turyp, Grıshanyń sózderine ynta qoımap edi, sońǵy sóılemine kelgende qulaq tige qaldy. «Mynaý qaıda, kimderdi bastap aparasyń dep otyr?»
Grısha Qazbekti qushaqtaǵysy kelgendeı ıyǵyna qol saldy da, arqasynan qaǵyp-qaǵyp qoıyp:
— Qostanaı oblysyna barasyń,- dep saldy.
— Qostanaıǵa?
— Iá, kómekke.
Sóz barysyn jańa túsingen Qazbek yza boldy. Báse, neǵyp asty-ústine túsip, jezdeı qaqtap ketti dep edi. Sóıtse qular jerine jumsaq bóstek tósegen eken. Sonshalyqty tilin bezemeı-aq: «Qostanaıǵa barasyń»,- dep týra salsa, júregi ushyp ketpes edi ǵoı. Qyzyl sózge aldanatyndaı muny bala dep tur ma? Al, endeshe, egeskende barmady, Jańabekov sol Qostanaıyńa barmaıdy.
— Grısha!- dedi ol tyǵylyńqyrap sóılep, — Grısha, beri qara!
Komsorg «beri qarady».
— Bıyl mindettemeni asyra oryndadym ǵoı?
— Oryndadyń.
— Bul - bir. Egin aıaqtala demalys beremiz dedińder me?
— Eki,- dedi Grısha kúlimdeı.
— Joq, osy sózim ras pa?
— Ras...
— Ras bolsa, Qostanaıyńa men bara almaspyn.
— Nege, Qazbek?
Sol ornynda ańtarylyp turyp qalǵan komsorgke ol qaıyrylyp qaraǵan da joq, taban astyndaǵy sabandy sytyr-sytyr syndyryp, kombaınǵa qaraı bettedi. «Báse, nege, komsorg joldas? Sol suraqty eń aldymen ózine qoıǵanyń jón. Nege? Byltyr ýáde etilgen «Sıbırák» qaıda? Áneýgúni egin oraǵynan keıin alasyń degen demalys she? Qara teńiz kýrorttaryna beriletin joldama káne? Joq ta joq, ushty-kúıdi joq... Aý, biz kúndik normamyzdy alda-jalda oryndaı almaı qalsaq shyr-pyrlary shyǵady, al ózderi she? Aıtylǵan serttiń atylǵan oq ekenin olar umytsa da, Jańabekov umytpaıdy. Ol ózi de sózinde turyn beredi, soǵan qosa basqalardyń da eki sózin kótere almaıtyn jigit».
Jigit tańǵy shyqty qyzyl asyǵynan keshken kúıi egin shetinde qańqaıyp turǵan kombaınǵa qaraı aıańdady. Pyshaq qyryndaı qyraý tutqan muzdaı otyrǵyshtan qashqaqtap, «SK-4»-ti aınalyp biraz júrdi. Bosaǵan tetikterdi qataıtty, shalǵy saýsaqtaryn qolyndaǵy kiltpen birlep qaǵyp, rettep shyqty. Sút pisirimnen keıin basyn kóterip, kókjıekke qarap edi, kún qamshy saby kóterilgen eken. Jazdaǵydaı dir-dir balqymaıdy, qyzǵylt shet-sheti shańytyp tur.
Baspaldaqpen kabınaǵa kóterildi. Batys bettegi Qyzyltańnyń murjalarynan kóterilgen tútinder bir-bir qol oramalǵa aınalyp, jelbireı qalypty. Aýyldyń qaq ortasynda óz úıiniń murjasyn izdep edi, taba almady. «Baný ne tirshilik jasap júr eken? Sıyrdy tabynǵa qosyp, mektepke qaraı aıańdap bara jatqan shyǵar». Baný degende úıge sońǵy barǵanda kelinsheginiń oılamaǵan jerden óner shyǵaryp, teris qarap jylaǵany esine tústi. «Oý, ne boldy, jarqynym?»- deıdi ǵoı bul baıaǵysynsha. Sóıtse Qazbek degenińiz úı-jaı, mal-jandy umytyp, kádimgideı dala bezip tentirep ketse kerek. Oǵan salsa, úı-kúı degenińiz ana arbaıǵan-sarbaıǵan «SQ-4» eken. Kombaın shirkinniń gúr-gúri men aj-bujy Qazbek úshin Qalamqas pen Dınanyń papalaǵan úninen súıkimdirek-mis. Qazbek búıtip jyldyń tórt mezgilinde dala bezip kete barsa, eki bala kirip kelgen ákelerin tanymaı tyraǵaılap tura qashatyn kún de týar.
Baný osyny az sózben qysqa-qysqa tujyryp aıtsa da, jigit qulaǵyna bıshik shartylyndaı qatqyl tıgen. Kelinsheginiń betin qaıtarar máıekti dáleldi taban astynda taba almaǵasyn amalsyz: «Áı, Báke, sóziń durys. Qatyryp turyp qorytyndy shyǵaramyz, bálem»,- dep edi.
Al munyń bárin anaý seleý-seleý jıren shash Grısha bile me eken?
Qaıdan bilsin... Bilse jańaǵy: «Nege, Qazbek, nege?»- degen suraqty qoımas edi.
Jyldamdyq tutqasyn býlyqqan yzamen basyp qalyp edi, dúr etken «SK-4» alǵa ytyp ketti. Sosyn sap-sary masaqtardyń tup-týra alty metrin taspadaı tiligi, jutyp jatty, jutyp jatty.
Bul kezde kórshi alapqa Joldasbek, Qaıraqtar da túsken eken. Qaıtqan qustaı tizilip, alqapty apshydaı qýyryp barady. Keshe keshke bári de: «Erteń túske deıin, buıyrsa, bólimshedegi egindi oryp bitiremiz»,- dep ýáde baılasqan. Myna ekpin, myna jarys sol sózdiń tegin emes ekenin meńzeıdi.
Kombaınnyń birqalypty gýili men burqyraǵan qalyn shań, alma-kezek kelip, býnker astyna toqtaı qalǵan avtomashınalardyń qorabyna quıylyp jatqan dán tasqyny, qysqasy, kádimgi kúndelikti jumys Qazbekke ári-beriden keıin tańerteńgi áńgimeni umyttyryp ta jiberdi. Bar oı-maqsaty - bastalyp ketken uly saryndy sarynǵa jalǵastyrý. Osy tilek ústinde Qazbek óziniń bıyl jıyrma bes jasqa tolǵanyn, qamshy sabyndaı qyp-qysqa ómiriniń jeti jyly kombaın rýli men traktor rychagin ustaýmen ótkenin oılaǵan da joq. Dál osy kúni aýdandyq komsomol komıtetiniń birinshi sekretarynyń kabınetinde sovhoz, aýdan boıynsha taǵy ozyp alǵa shyqqan onyń aty atalǵanyn da bilmeıtin.
Ol týrasynda oılanýǵa ýaqyty joq edi.
Túske qaraı bári tyndy. Bıylǵy egin oraǵy aıaqtaldy. Kombaındardyń sońynan kóterilgen qalyń shań sonaý oıpańǵa qaraı shubalańdaı jyljyp baryp, sonda uılyǵyp jatty. Joldasbek, Qaıraq, Túlkibekterdiń de kombaındary toqtap, ár jerde qalqıyp-qalqıyp tur.
Qazbek áli ornynan turǵan joq. Rúlge bar salmaǵyn salǵan kúıi aldyna qarap otyr. Masaq súıregen sartyshqan: «Keler kóktemge deıin qosh! İs bitti, qý ketti...»- degendeı shıq etip, inge kirip ketti.
Qulaǵy shyń-shyń etedi.
Ári-beriden keıin ol da tyndy.
Jym-jyrt.
Kóktemnen qara kúzge deıin eńbek dúbiri bir tynbaıtyn myna dalaǵa mundaı tynyshtyq jaraspaıtyn da sekildi.
— Qazbek! Áı, mynaý kereń be ózi?
Kombaınnyń býnkerine shyǵyp alyp, attan salyp turǵan Qaıraq eken.
— Báriń beri jınalyńdar! Egin oraǵy bitti! Sender jýmasańdar men yrymyn jasaımyn.
Qolynda bótelke. Báse, keshe keshke aýyldan oralǵanda qaltasy tym tompaıyp kelip edi.
Jigit Qaıraqtyń kombaınyna qaraı aıańdap bara jatyp, sońyna jalt burylǵan. «SK-4» kúni boıǵy ekpini men entigin áli de basa almaı turǵandaı eńiske qaraı qudıyp baryp toqtapty. Saýsaq ushymen túrtip qalsa, syrǵyp beretindeı. Qazbek bálenshebaı kúni astynda temir tulpardaı oınaqtaǵan, eńbekti de, zeınetti de birge kóterip alǵan alyp mashınany aıap ketkendeı boldy. Aıaýy muń eken, Baný, Grıshamen bolǵan jaısyz áńgimeler esinen tas shyǵyp ketti. Aınala bere kúbir etip, bir aýyz sózdi daýystap aıtyp qalǵanyn ózi de ańǵarǵan joq.
«Nesi bar, baramyn. Kúni erteń, Qostanaıǵa attanamyn. Ol jaqta qar jaýyp jatqan kórinedi. Kombaınshylar kúndi túnge, túndi tańǵa uryp eńbek etip júr deıdi. Kómek kerek...»
You Might Also Like
