InfoHub Logo

Qoǵabaı qaýsyryna tústi.

Syrtta jańbyr búrkip tur. Jaýsa eki-úsh kún qatarynan silbelene sozylyp, jýyr mańda basyla qoımaıtyn kúzdiń kádimgi jylaýyń aq jaýyny.

Beli burańdap tómen domalaǵan tamshylar avtobýs áınegin syzǵylaıdy. Lyqyldaǵan dymqyl tómen tartyp, salbyraǵan qarynymen jotalardyń basyn syzǵan tuman birte-birte saıǵa qulap marǵaý jyljıdy. Jaıshylyqta tóbeden tónip, asqaq qaraıtyn jota-jotalar jańbyr tamshylary quryp tastaǵan seldir perde astynda bozamyq tartyp, shyn qalpyn tanytar emes. Sý soryp, qaraıǵan telegraf baǵanalarynda qoltoqpaqtaı kúıkentaılar moıyndaryn ishke tyǵyp, buıyǵyp-buıyǵyp otyr. Esik ashylǵan saıyn qaýlap kirgen aýadan shirı bastaǵan shóptiń, kesh pisken búldirgenniń biliner-bilinbes juqa ısi seziledi.

Taý arasyn qýalaǵan jol sorabyna etpetteı jabysyp, jańbyr astynda súmetilip kele jatqan kertesh tumsyq kishkene avtobýsta úsh-aq adam otyr. Olar — betin mańdaı áınekke bireý jelimdep japsyryp tastaǵandaı aýyldan shyqqaly artyna áli burylyp qaramaǵan shofer, aldyńǵy oryndyqta buıra shashy qyltyldap otyrǵan on jetilerdegi jas qyz, sosyn kúzdiń kóńilsiz, kúnindeı buldyr oıyn quryqtap jatqan Qoǵabaı.

Dóńgelegi shuqanaqqa túsip ketken avtobýs bir loqyp, kóterip tastaǵanda Qoǵabaıdyń kózi teatrdyń aınalmaly sahnasy qusap jaı burylyp, izetpen keıin ysyrylyp qalyp bara jatqan qorym jartas betindegi appaq jazýlarǵa tústi. «Etý dorogý postroıla brıgada Kogabaıa Nygmetjanova, 1946 g». Qoǵabaı ornynan turyp keterdeı qopańdap alǵa umtylyp edi, mańdaıyn áınekke soǵyp aldy. Saýsaqtarymen shekesin ýqalaı bergenin sezgen, al aýyrǵanyn, qudaı aqy, sezgen joq. Jańbyr shaıyp, aıqyndaı túsken jazýdan kóz aıyrmaı, erinderi dybyssyz qybyrlaı beredi. «Iapyraı, sol, shynymen sol ma? Otyz jyldan assa da bederi óshpepti, izi ketpepti-aý».

E, ol bir terdiń tuzy sińe-sińe kónge aınalǵan gımnasterkany sypyryp tastap, kúni boıy qaılany qarshyldatyp, kóktasqa urǵanda qyńq demeıtin temir mańdaı zaman edi ǵoı. Sarymaıǵa túsken salqyn júzdi kezdikteı taýdy qaq jaryp ótetin osy joldy jyl ishinde salyp shyqqan. Ol kezde Qaısha búgingi qyzyl ıek qyńyr kempir emes, betinen qyzyly ketpeıtin úrme etek kelinshek. Ol as-sýdyń álegimen kúni boıy keń qursaq qara qazanǵa túsip júrse, bular tańnyń atysy kúnniń batysy kóktaspen alysatyn.

Tik jaǵa gımnasterka, eki qulaǵy erbıgen galıfeli sol bir jigitter — qazir shalqaıyp jatyp pensıa alatyn bir-bir úıdiń aqsaqaly.

Qaısha bolsa úıden qansha adym uzap shyqsa qyńqyl-syńqyldy sonsha eselep qaıtatyn qyrys qara kempir.

Dál ózi... Ózi eń aıaǵy shaıdyń qyzyly kelispese urys-keriske bir taban jaqyn qyrqyljyń shaldyń naq ózi. Qaradaı qyzynyp sala beretin mineziniń arqasynda qyzyl kóz shal degen ataǵy jáne bar.

Sóıtken qotıyn Qoǵabaıdyń eńsesi sońǵy bir-eki jyl júzinde kúrt túsip ketti. Kirpıaz minezi kóbeıip, úıden qarǵa adym shyǵýdy qoıdy. Ótken aıda qaraǵaıdan qıyp salǵan jańa úıiniń shaıyr ańqyǵan qabyrǵasy tóbege shyǵyp, tóbe tómen eńkeıip shyr kóbelek aınalyp, aýdaryspaq oınap sala bergenin qaıtersiń. Aq kelin, kórshi úıdiń aq qaırań kelini, jaýyn jaýsa baltyrlary bir túrli burynǵydan da aǵaryp sala beretin doǵdyr kelin muny alaı aýdaryp, bylaı aýdaryp, ańyry alqyzyl ernin qyrshyp turyp: «Júrekke shapqan revmatızm»,—dedi. Sosyn basyp ishke alyp, janarynyń jaltylyn sóndirip turyp; «Bizdiń qoldan kelmeıdi. Aýdanǵa barmasańyz bolmas», — degendi taǵy ústemelegen. Mezgilsiz maýsymdaǵy myna sabylma júris — sol bar-joǵy alty sózdiń qýǵyny.

Avtobýs eńiske qaraı qudıyp syrǵı jóneldi. Taban astyndaǵy saı túbinde bes-alty úı jaırap jatyr. Kún ashylypty. Shyǵysqa bettegen qorǵasyndaı qalyń bulttyń qoınynan najaǵaı oqtyn-oqtyn kózin qysyp, solǵyn jarqyldaıdy. Jota-jota yǵyna kóleńke qulapty.

Shetki úıdi súzip tastardaı tuqjıa aǵyzǵan avtobýs qabyrǵadaǵy tamshy aıǵyzdaǵan qarala-torala izder tań qalarlyqtaı aıqyndala qalǵan shaqta kilt burylyp, on shaqty qaz-úırekti úrkite toqtady.

— Bes mınýt aıaldama! — dedi de shofer qarǵyp túsip, syrtyn japamen uryp tastaǵan sharbaq qorany aınalyp ketti.

Aıaǵy uıypty. Jerge túsken bette tizesi búgilip bara jatqasyn esik jaqtaýyna súıene berip edi, qyz júgirip kep qoltyǵynan demedi. Kóz aıasy ornyqty, kekili jalbyraǵan súıkimdi bala eken. Qudaıǵa shúkir, keıingi balalar retti ósip keledi ǵoı.

Bir top jalańbas, jalańaıaq bala ár jerde áınek synyǵyndaı jyltyrap shashyrap jatqan shalshyqty keship, sanyn shapaqtaı shapqylasyp júr. Bir-bir kókórim taldy at qyp minipti.

Appaq etim kep-kep,

Totıaıyn sep-sep.

Kósheni kese súmeńdep ıt ótti. Oramal astynan shashy burqyraǵan jas áıel shelektegi shaıyndyny shetki úıdiń baspaldaǵynan shashyrata saldy da, buryla berip, balalardy kórdi me, qaıyrylyp tura qaldy.

— Janyń shyqqyr, jalań aıaq sý keship júrgeniń ne? Qanshama qaqsasam da jeteńe jetpedi-aý, jelkeń úzilgir.

Toptan qara tory bala bólinip shyqty.

Bala yshqyry keń shalbaryn álsin-áli kóterip qoıyp, aldyn kese ótip bara jatyr. Murny támpıgen áp-ádemi bala.

— Qoısańshy, apaı! Ol áli jas...

Jas qyz tutyǵyp, sóziniń aıaǵyn jutyp qoıdy.

Áıel eki búıirin taıana qalyp, qyzǵa kóziniń jylanyn sap shaqshıa qarady.

— Zekisem óz ishimnen shyqqan shubar jylan! O nesi, ól de maǵan. Odan da shıki ókpe taýyp ap, áýeli soǵan ursyp al. Quıysqanǵa qystyrylmaı ketshi ári!

Qoǵabaı baspaldaqqa kóterildi de, áıeldi jolynan ysyra taıaqpen túrtip, esikti ashty.

— Shyraq, kirshi! Kire qoıshy!

Kelinshek qus tumsyqty jýan, jumyr taıaqqa bir qarady da, jyp berip úıge kirip ketti. İshten qońǵyr-qońǵyr sóıleıdi.

Qyz bala mańaıynda urshyqtaı aınalyp, elp-elp etedi.

— Aǵa, qaıtesiz...

Avtobýsqa otyrysty.

Júregi eki-úsh márte bulqynyp baryp, talmaý soǵysyn qaıta tapty.

«Jap-jas... Iapyraý, ózi bala bolmady ma? Shyny synyǵynan «kese jınap», qýyrshaq jasap oınamady ma? Eń qymbat kóretin jannan qarǵys estigen bala ózgeden ne kútedi, basqaǵa kórseter ónegesi ne? Álde bul tildi kelinniń soǵys jyldary ózegi talyp, óńiri ashylyp, kem ketikte ótken balalyń shaǵynan qaıtarǵan esesi shyǵar. Sol soǵys sorlatty dep tógilgen kóz jasty qazir ý ǵyp shasha berseń, ómir órteńge aınalar. Joq, olaı etýge tipti de qańymyz joq. Biz qan maıdandy keshtik, azabyn tarttyq, so da artyǵymen jetilip artylar. Soǵystyń sýyq demi keıingi urpaqty sharpymasyn... Sharpyttyrmaımyz! Bul zań, naq solaı — zań!»

Denesin salqyn ustap tońazyp qapty. Aýyl — artta. Murjadan shyqqan seldir tútinder aýaǵa baıaý taralyp, jasqanshaq kóteriledi. Áýe tap-taza, tek shyǵysqa aýnaǵan bult qana aspan etegine túsken jalpaq jamaý sekildi. Kún tómendegen saıyn qyzara, úlkeıe túsip, kókjıekke quldılaı bastaǵan. Júzin sáýle jalaǵan narttaı qyzyl shaǵyl jartastar betin batysqa bere telmirip qapty. Saı tabanymen salǵan laq-eshkiler aýylǵa saýlap barady.

Bir top tal túbinen eki jigit túregelip, avtobýsty toqtatty. Bujyr bet shapyrash serigi eshkimdi tanymasa da, basyn ústi-ústine ızep, sálem berdi. Kóziniń kemdigine ózi kinálideı júzi tómen, jasqanshaq. Tirkemesine shóp lyqa tıelgen traktor jol shetinde qańtarýly tur.

Kekildi sary qyzdyń qasyna jaıǵasyp úlgeripti. Bujyr bet shapyrashy shoferge eńkeıip, qaıta-qaıta keshirim suraı beredi.

— Traktor buzylyp... Kún salqyn... Bilesiz ǵoı...

Shofer bek túsingen syńaımen onyń arqasynan qaǵyp-qaǵyp qoıdy. Tegi jańbyrly, syzdy kúnge syzattaı bolsa da ózderimen birge ózgeris ala kelgen eki jigitke ishi jylyp qalǵan tárizdi.

— Qaı aýyldan túsýshi edińder? Á, Sarshı me? Uıqyny soǵyp, otyra berińder, ózim oıatamyn. — Jigit aqsha usynyp edi, mekirenip almady. — Qaltańdy tesip bara jatqan joq shyǵar, salyp qoı. Bárimiz de joldyń adamymyz, túsinemiz.

Kekildi sary qyzǵa qyljaqtaı bastady.

— Qaryndas-s, qaı ólkedensiz?

Uzaq jol... Ór, eńis, saı, jazyń... Jastyń shaǵyn oılap ketti. Soǵys... Odan soń otyzdy eńserip qalǵan shaǵynda ońý izdep, qalaǵa ketti.

Júregi taǵy shanshyp ketti de kózin jumyp, keýdesin sıpalap biraz otyrdy.

— Atyńyzdy estýge qushtarmyz, qaryndas... Ýaqyt bar, áńgime dúken quraıyq. Kóńildi kótermese kir basady.

Jaǵy-jaǵyna tımeı zaryldaǵan kekildi saryny qyz short kesti:

— Áńgimege qulqym bolsa ózim aıtamyn, — Ysyrylyp syrt aınalyp otyrdy. Jigit te beti qaıtpastyń naq ózi eken, bógelmedi.

— Bilesiz be, qasynda otyryp, qyzdy áńgimege tartpaý baryp turǵan ádepsizdik. Bir kınodaǵy bıkesh qasyndaǵy bozókpe jigitke osylaı dep urysyp tastaǵan. Oǵan qalaı qaraısyz? Qate me, joq pa? Jaýap berińiz. — Jigit qyz tarapynan endi báribir jyly qabaq tanylmasyn sezip, uıatty jıyp qoıyp, ádeıi ashyq kelekege kóship otyr.

— Balam, mazasyn almasaıshy. Qaryndasyńnyń kóńil-kúıi joq ekenin kórip otyrsyń...

Kekildi sary Qoǵabaıǵa jalt qarady da, shylymnyń tuqylyn terezeden saýsaq ushymen syrtqa ytqytyp jiberip, tipten kósile otyrdy. Shapyrash kózin birde ashyp, birde jumyp, manaýraı qalǵıdy.

— Aǵaı, aıtasyz ǵoı... Bile bilseńiz bul qyz menimen tanysqysy kelip-aq otyr.

Qyz qol oramalyn sýyryp, pysh-pysh etedi.

— Aınalaıyn, qaraǵymnyń qadirin uq ta qaryndasyńa maza ber.

— Qup, taqsyr.

Kekildi tonnyń jaǵasyn kóterip tastap, teris qarap otyrdy.

«Qylyǵyn erteń jipke tizip aıtyp berseń qudaı biledi, qyzyly betine qaınap shyǵyp, jat ta uıalar edi. On segiz jas jelken kerip, muhıtqa alǵash shyqqan jas balyqshy taqilettes aýytqymaly kezeń-aý. Aýdy áıteýir balyqqa typyrlatyp toltyrý kerek ekenin jaqsy bilse de, qaı ıirimnen qalaı aý salady, ony suraı kórmeńiz, taza-taqyr maqurym».

— Áı, qylı, beri kel!

Shapyrash ornynan óńkıip turdy da, kekildiniń qasyna kep otyrdy.

— Jep qoımaımyn, beri jańynda!

Anaý taqalyp otyrdy.

— Aıta qoıshy, mynaý nesheý? — Kekildi eki saýsaǵyn joǵary kóterdi.

Shapyrash túkke túsinbeı ań-tań. Anaý suraǵyn qaıtalady. Kóz qıyǵynda aıar kúlki jylpyldap júgiredi.

— Ek... ekeý.

— Túý, taýyp aıttyń. Qalaı ǵana ústinen tústiń, á? Áı, matematıka fakúltetine túspeı ǵylymǵa qyrýar zıan keltirip júrgenińdi bilesiń be? Galýanyń orny áli bos dep estigemin... — Maıpazdaı shapyrashtyń shashynan sıpap otyryp, qyz jaqqa urlana qarap qoıady. Qostaýdy kútken syńaıy bar. Shapyrash qısyq tisterin kórsetip kúledi. Dymdy uqpaǵan qańǵyma kúlki.

Qyz ekeýine de alara qarap qoıady.

— ...Endeshe Jámılaǵa barǵanyńdy aıtshy.

Shapyrash basyn shaıqady.

— Nege?

Shapyrash ezýine erik bere jazdap, qyzǵa jasqana qarady da, tómen qarap ketti.

— Qysylma, qaryndasqa da qyzyń kerek. Jol jalyqtyrdy, qane, basta. Jámılaǵa qashan baryp ediń?

— Ártister kelgen kúni.

— Jalǵyzsyń ǵoı?

— Joq, qasymda Qasymnyń shofer uly bar-tyn.

— Ony nege ertip eń?

— Qoryqtym...

— Kimnen?

Únsizdik.

— Kimnen deımin? Aýlasyndaǵy ıtinen be? — Kekildi qoldy-aıaqqa turǵyzbaı qýyryp barady.

— Já... Jámıladan.

Kekildi qarqyldap kep kúldi. Toqtaý joq. İshin basyp, jaýyryny búlkildeı kúledi. Syrttaı qarasa jylap otyrǵan sıaqty.

— Qoryqtym de. Basy ekeý me? Álde jalǵyz kózdi shyǵar?

Shapyrash ábden júnjip, buǵyp alǵan. Tyrnaǵy alynbaǵan maı-maı saýsaqtarymen oryndyqtyń bylǵarysyn pármensiz tyrmalaı beredi. Ala shyt kóıleginiń etegi sholaq tonynyń syrtyna shyǵyp ketken.

Qyz terezege telmiripti. Keıin qaraýǵa qorqatyndaı shofer rúlge jabysyp alyp, yzǵytyp kele jatyr. Kújireıip, oryndyqqa bar denesimen batyp shóge túsken.

Qoǵabaı aýyr qozǵalyp, oń jambasyna aýysyp otyrdy. Demalysy jıileı tústi. Basyn shalqaıtyp oryndyq arqalyǵyna saldy da, óńirin aǵytty. Avtobýs tóbesindegi qara kóleńke buryshtan órmekshi tor toqypty. Barmaqtaı bal arasy soǵan oratyla salbyrap tur.

Kekildiniń daýsy shyń-shyń etedi.

— Sonymen úıiniń qasyna bardyńdar...

Anaý tuqshıǵan kúıi murnyn qos-qosynan tartty.

— Qylı, saǵan aıtam.

— Sodan soń... Qasymnyń shofer uly bir balany jumsap álgi neni... Jámılany shaqyrtty.

— Keldi me, sóılestińder me?

— Keldi.

— Sóılestińder me deımin. Áı, qylı, qashanǵy jas Balasha táı-táı jeteleı beremin? Aýzyń bar, aqylyń bar, ezip maltalamaı sóıleseıshi.

Shapyrash myńq etti.

— Sóılestik. Sodan keıin... ekeýi klýbqa ketip qaldy.

— Kim ekeýi?

Jámıla men Qasymnyń shofer uly.

— Ha-ha... Oı, qasqa, jaradyń.

Kekildi sóıleı almaı kúlkige shashaldy. Kezi jasqa tolyp, júzi qyp-qyzyl bop ketken. Kúlip-kúlip, qumary qanǵasyn, shapyrashqa qaıta shúılikti.

— Jámıla qazir qaıda?

— Kúıeýge shyqqan. Qasymnyń shofer balasyna...

— Toıyna shaqyrǵan shyǵar?

— ?!

Kekildi jaýap kútpesten qarqyldaı jóneldi. Otyryp kúledi, turyp kúledi, aıaqtaryn sozyp jibergen kúıi taqasymen jer tepkilep kúledi. Mańdaıyna túsken seleý kekili shashaý-shashaý. Shapyrash oń jaǵyna bir, sol jaǵyna bir alaqtap qarady da, kúle saldy.

Shofer jyldamdyqty qosa túsken.

Qyz betin basyp jylap jiberdi.

Ornynan qalaı atyp turǵany Qoǵabaıdyń esinde joq. Kózinde kúlki izi sýyp úlgermegen kekildiniń, tańyrqaı qaraǵan shapyrashtyń betinen jandyra tartyp-tartyp qaldy. Odan ary...

...Aspan qap-qara emes, kógildir edi ǵoı. Kún qaıda? Zembilde jatyr ma ózi? Mynaý aýrýhana ma, janym-aý? Ózi alystan at sharshatyp izdep kelgen aýrýhana! Aqyry... jetip tynypty.

— Infarkt....

— İshke alyp júrińder!

Qara aspan shaıqalyp terbele bastady. Qadaý-qadaý juldyzdar jyltyldaıdy. Bireý, ekeý, úsheý... Az, óte az. Qara aspannyń bir shetinde qyzdyń júzi qaraýytady. Ekinshi pushpaǵynda kekil jelpildeıdi.

— Aǵaı, keshirersiz. Úndemedi.

— Menen bir bilmestik... — Alaqanyna ystyq tamshy tamǵanyn sezdi. Qoǵabaı kekildiniń qolyn álsiz qysty.

---