InfoHub Logo

Aspannyń bulttan aýyrlap, Almaty ústin bulyńǵyr munar búrkegen qarashanyń alǵashqy jartysyndaǵy kúnderdiń birinde Jumeken Nájimedenovtiń úıine keldim. Jumekeńniń jaqynda ǵana aýrýhanadan shyqqanyn Mańǵystaýda júrgen kezde-aq estigem. Onyń aldynda ınfarkt bolyp aýrýhanaǵa túsken habary bizge jetkennen-aq hal-jaǵdaıyn surap, úıimen, jigittermen telefondasyp turǵam-dy.

Endi, mine, kóńilin suraýǵa úıine kelip turǵan betim. Júkeń ádettegisindeı aqjarqyn qarsy aldy. Demalyp jatqan bólmesine óttik. Tereze aldynda kýshetka, onyń qasyna shaǵyn stol qoılypty. Stol ústi burqyrap jatqan kóp qaǵaz. Meniń sol jaqqa kózimniń túse bergenin baıqap qaldy ma: «Daıyndap jatqan jınaq qoı. Ústinen qarap, qaǵyp-silkir jumysy ǵana qalyp tur. Ári-beri otyryp, qolyma qalam alam da, júrek búlk ete qalsa boldy, myna kýshetkaǵa qısaıa ketem», — dedi Júkeń. Bul sózderdiń bárin ol kirbińsiz, kóńildi qalypta, oınap-kúlip aıtqanmen, jaǵdaıynyń onsha máz emes ekenin baıqap qaldym. Biraq, shynyn aıtsam, sonshalyqty qaýip-qater bola qoıar degen oı qaperime de kirip-shyqqan joq. Qatty qulap turǵandiki ǵoı, álsizdik bolar degem de qoıǵam.

Kóp uzamaı máńgilik saparǵa júrip ketkenin estidik. Sońǵy sátke deıin jumys istegenin bildik... Artynan biraz ýaqyt ótkennen keıin, oıymyzǵa ózegińdi ot bop qaryp túser aqynnyń myna óleń joldary tústi:

Kúz kúnderi ne sýyq qys kúnderi,
Istep júrgende, áıteýir, is múddeli,
ajal shirkin aıańdap jetse-aý maǵan,
ketsem-aý men jumystyń ústinde ólip.
Synshylardyń ursýyn, tamsanýyn
aldan kútip qalsa-aý bir qansha jyrym.
Bir jınaǵym basylyp úlgere almaı,
mashınkaǵa basylmaı qalsa biri.
Ne bir túnde quıylyp, qara kórip,
kóp uıqas otyrǵanda qamap erip,
ketsem ólip núktege jete berip,
jan tappaǵan bir teńeý taba berip.

Áldeneshe jyl buryn aıtqan bul aýyr tileý qalaı dál keldi deseńshi! Shynynda da, ol kúzdiń qysqa aýysar tusynda múddeli is atqaryp otyrǵan jumys ústinde, onysyn mashınkaǵa berip úlgermeı, sońǵy núktesine jete bere júrip ketti. Osy óleńnen-aq aqyn minezi, aqynnyń bitim-bolmysy kórinip turǵan joq pa? Ol ne bolǵanda da óletin bolǵannan keıin qalaı ólseń de bári bir emes pe deı almapty. Aqyn júregi ajal keler kúni de azamattyq júk arqalap ketýdi qalapty. Solaı boldy da.

* * *

Jumeken Nájimedenov ádebıetke á degennen-aq eshkimge uqsamaıtyn, elikteý-solyqtaýdan múlde ada, óz daýsymen, óz jazý stıli, óz dúnıetanymymen kelgen bolatyn. Árıne, kelgen boıda-aq onyń qalamynan týǵan óleńniń bári jurttyń kóńiline sýdaı sińip, tastaı batty desek, jurttyń bári qoldan qolǵa tıgizbeı, qaqshyp alyp ketti desek, asyryp aıtqandyq bolar edi de, al onyń daýsyz talant ekenin jurttyń bári birden moıyndady desek, onda bizdiń bul sózimizge eshkim de qarsy shyǵa almas edi. Degenmen, bul jerde aıtylýǵa tıis bir shyndyqty naqtylap ketpese, taǵy bolmaıdy: tipti, keshegi emes, búgingi kúnniń ózinde Jumeken talantyn moıyndaı tura, eshkimge uqsamaıtynyn bile tura, onyń tvorchestvosyn qabyldamaıtyndar nemese qabyldaǵysy kele tura, qabyldaǵysy kelmeıtinder jetkilikti. Jáne bir baıqaǵanymyz, olardyń kóbisi-aq óz pikirin ózinde ustap qalmaıdy, qaıta talǵam taıyzdyǵynan týǵan nemese talǵam tárbıesiniń bólektiginen týǵan sol pikirin basqa jurttyń sanasyna kúshtep engizgisi keledi. Bul qaýipti qubylys. Tek Jumeken tvorchestvosyn túsiný úshin ǵana emes, ádebıet úshin de qaýipti qubylys. Óıtkeni qazaq poezıasynda buryn belgisiz múlde bir jańa alqap kótergen, sóıtip, óz álemin, jumekendik álemin ashqan, sonysymen qazaq óleńiniń mańyz-maǵynasyn, keskin-kelbetin baıytýǵa, qýatyn kúsheıtip, tynysyn keńeıtýge úlken úles qosqan aqynǵa mundaı poeısıa ustaný, eń aldymen, ádebıetimizdiń abyroıy men bedeline sóz aıtý, tipti, til tıgizý dep bilgen jón. Eger biz bul sózderdi aqynnyń kózi tirisinde aıtýǵa haqymyz joq bolǵan bolsa, endi aıtýǵa haqylymyz ári mindettimiz. Árıne, bizdiń bireýdiń bireý týraly pikirinde jumysymyz joq, tek ol pikir óz uıasynda qalmaı, basqalardy da ýlaı bastasa, onda biz oǵan úzildi-kesildi jaýap berýge tıistimiz.

Ras, Jumeken Nájimedenov tvorsestvosy birden qabyldanyp, birden uǵyla qoımaıdy. Óıtkeni ol ashynǵanyn da aıqaılamaı, astarmen jetkizgen, qatpar-qatpar qyrtystardan turatyn tym kúrdeli aqyn. Onyń dúnıetanymy, kórkemdik-estetıkalyq konsepsıasy, obrazdy oılaý júıesi, leksıkalyq deńgeıi, logıkalyq qurylysy óleńmen suhbaty az, ónermen tanystyǵy ústirt kez kelgen adamǵa birden uǵyla qoıýy qıyn. Onyń tvorchestvosy óziniń oqýshysynan qadalyp oqýdy, tipti, qaıta-qaıta oqýdy talap etedi. Nege olaı? Óıtkeni ol osynaý kúrdeli zamanamyzdyń bel balasy, tól aqyny. Zaman da kúrdeli, ondaǵy adam da kúrdeli. Sol kúrdeli zaman men adamdy jyrlar aqyn da kúrdeli bolyp jatsa, onda onyń nesi aıyp. Onyń ústine, talant tabıǵatyn eskermeýge taǵy bolmaıdy. Ol eshýaqytta da kóp aqyndarymyzdaı ádemi bir tapqyr sóz, tabylǵan teńeý úshin ne jalǵyz ǵana oı úshin óleń jazyp kórgen emes. Onyń bir óleńiniń ózinde nesheme tapqyr sóz, sony teńeýler, qabat-qabat qatparly oılar jatady. Iaǵnı ol ádemi bir sát, ádemi bir fondy qatyryp túsirip ala qoıatyn fotoaparatpen emes, qubylyp, túrlenip turǵan, ylǵı da qozǵalystaǵy myna dúnıeni sol qalpynda túsiretin kıno kameramen jumys istep ótti. Iaǵnı ol jalt ete qalar bir sáttik effekt, jarq ete qalar bir sáttik ádemi áserdi emes, ómirdiń talasýy men tabysýy, asonansy men dısonansy, tartylýy men sharpylýy qatar qonys tepken tutastyqty kórsetý úshin kúresti. Tipti, onyń «baıaý alǵan bir deminiń ózi kúrsiný men súısinýden quralǵan» kúrdeli bolatyn.

Kóbine-kóp ómirdiń ótpeli bir kezeńin qalt jibermeı ustap ala qoıatyn óleńdi oqyp úırenip qalǵan baz bireýlerdiń qyrtys-qyrtys bop aýdarylyp jatqan Jumeken tvorchestvosyn oqyǵanda maltyǵyp, tunshyǵyp qala beretini de sondyqtan. Osyǵan qarap keıbireýler ony dúnıeniń kúńgirt bir jyqpyl qýysyna kirip alyp, ózimen ózi bolyp qalǵan oqshaý aqyn dep oılaıdy. Joq, olaı emes. Bul múlde qate pikir. Onyń jyr shańyraǵynyń ózgelerden oqshaý turǵany ras, biraq ol eshýaqta da ómirden, ýaqyttan oqshaý turǵan emes. Onyń jyr shańyraǵy dál tóbesinde qara aspan satyrlap qaq aırylyp, qyp-qyzyl naızaǵaılar shatyrlap tebisip jatqan jel ótindegi jota ústinde tur!
Onyń óleńdegi daýsynyń qulaǵymyzǵa kúńgirt-qońyrqaı boıaýmen, kúńgirlep alystan estilýiniń syry onyń syrttaı baqylaýshy, syrttaı aıqaıshy bolmaýynan, jazylar taqyryptyń, ıaǵnı ıgeriler materıa men zattyń ishine kirip sóıleýinen. Tereńdiginen.

* * *

Ol ádebıetke alǵash aıaq basqannan-aq óleńge kontrasty boıaýlar, dramalyq tartystar alyp keldi. Ol kezderde kóbine-kóp aqynnyń ishki dúnıesindegi qýanysh pen kúıinish qorshaǵan ortadan, syrtqy dúnıeden, ásirese tabıǵat qubylystarynan kórinis tabatyn-dy:

Saılardan qaptaǵan kóleńke
Taýlardy qýsyryp barady.
(«Men týǵan kún»)
nemese:
Aq bulaq kórpesin ysyryp,
kók tasqa uıyqtady jalańash,
(«Men týǵan kún »)
nemese:
Urdy shapaq qara bultty qan qylyp,
(«Men týǵan kún»)
taǵy da:
Kesti sáýle japyraqty pyshaqtap.
(«Men týǵan kún»)

Bular tek tabıǵat dramasy, tabıǵat kórinisi ǵana emes, bular adam janynyń da dramasy, adam janynyń da kórinisi. Óıtkeni aqyn úlbirep turǵan tabıǵattyń úılesimi men úndestigin qyzyqtap, syrtqy sulýlyǵyna suqtanyp turǵan joq, onyń ishki dramasyna, ishki arpalysyna úńilip tur. Saılardan qaptap kóterilip, taýlardy qýsyryp bara jatqan kóleńkeni kórip shoshynyp qalasyz da, kórpesin ysyryp tastap, kók tasqa jalańash uıyqtap ketken aq bulaqty kórip aıaısyz; qara bultty qan qylyp urǵan shapaqtan, japyraqty pyshaqtap jatqan sáýleden de boıyńyzdy jınap alaryńyz sózsiz. Drama ma? Drama. Qorshaǵan ortanyń dramasyn, sóz joq, óziniń boıynda dramasy bar aqyn ǵana kóre almaq.

Degenmen, alǵashqyda tabıǵattyń ishki álemine, onyń ishki qubylysyna úńilip, sodan ǵana syr izdep, sodan ǵana syr tartqan aqyn bara-bara óz boıyndaǵy qubylystardy da syrtqa shyǵara bastady. Endi ol dramany kórýshi ǵana emes, sol dramany búkil jan dúnıesimen sezinýshi de. Aqyn eseıdi, aqyn ósti. Iaǵnı ol endi týǵan tabıǵattyń, qorshaǵan orta men týǵan jerdiń dramasy men tragedıasyn óz janynyń, óz júreginiń dramasy men tragedıasy dep uǵatyn dárejege kóterildi. Ózin solarmen birge qarastyrdy.

Tóbemde bulttar jarysty,
Tómende ottar janady.
Onan ushqan ár ushqyn
Kókiregime qonady.
Bulaq mezgil syrǵysa,
Men tamyrǵa taraımyn.
Synyp tússe bir buta,
Qabyrǵama qaraımyn.
Ýa, týǵan jer, shúkirsiń!
Topyraǵyńa kıeli
Bir esýas túkirse,
Ol betime tıedi.
(«Men týǵan kún»)

Osy bir úsh qana shýmaqtyń ózinen-aq aqynnyń azamattyq bolmys-bitimi, áleýmettik kózqarasy, qoǵamdaǵy orny, ómirlik pozısıasy taıǵa tańba basqandaı bolyp badyraıyp kórinip turǵan joq pa?!

Dál osy tustan bastap onyń pozısıasy qoǵam, qazirgi zaman problemalaryn boıyna sińirip, ýaqyt rýhymen organıkalyq baılanysta, órbip biteqaınasyp ketti. Buryn keýdesindegi «kishkene bastyń úp-úlken dúnıeniń syryna alań» ekenin ashsa, endi ol adamzattyń «judyryqtaı basymen-aq jumyr jerdi shyrq úıirer» qudiretti kúshke ıe ekendigin uqty. Dál osy tusta ol qorshaǵan orta daramasy men tragedıasy adam tragedıasy men dramasyna aınalatynyn ǵana bilip qoıǵan joq, sonymen birge, kerisinshe, adam tragedıasy men dramasy qorshaǵan ortanyń da dramasy men tragedıasyna aınalatynyn bildi.

Sol bir jas domalap kep jerge tústi,
Jer daǵy sezimderdi terbetisti.
(«Men týǵan kún»)
Adam qasireti — jer qasireti.

Endi ol aınalasyndaǵy qubylys zańdylyqtaryn zerttep tanýy úshin, ózgeni bilý úshin, eń aldymen, ózin tanýy kerek boldy. «Ózine tartyp týǵan kóleńkesin» kórdi. «Ózine ózi qusap jarasqan oıdy» sezip qýandy. Aqyrynda:

Ózińdi óziń uqpasań,
Seni kim uǵar dep ediń! —

dep úlken ómirlik fılosofıa túıedi. Bul aqynnyń ósý evolúsıasynan, tvorchestvosynyń dıalektıkalyq damýy áserinen, ómirlik tájirıbesinen týǵan fılosofıa bolatyn. Kórdińiz be, bárimiz sheshe almaı júrgen bir túıin eki-aq jolmen sheshimin tapty da júre berdi. Shynynda da eń aldymen ózińde óziń uq, sonda ǵana seni jurt uǵýy múmkin. Ózińdi óziń zertteý, ózińdi óziń bilý, eń aldymen, sol úshin kerek eken. Qandaı qarapaıym, qandaı dál.

Jalpy, Jumeken Nájimedenov tvorchestvosyndaǵy eń basty domınant ne dese, onda bárimiz bir aýyzdan: ol fılosofıalyq oı der edik. Jáne onyń fılosofıasy ómirdiń ózindeı qarapaıym, ómirdiń ózindeı tereń.

... Áli júrmin. Túk bitirgen joqpyn men.
Ish qazanyn jalaıdy yza ot tilmen.
Alyp-alyp kóp úmitti kóp kúnnen,
Dep ketem be túk bitirmeı óttim men?
Joq, ótkem joq, ótpegende qaldy nem?
Jıyrma besten óttim eldiń aldymen.
Týǵan edim eń sońynan bul jurttyń,
Eń sońynan soǵar ma ekem sandy men?
Osy oılarmen atty, ánekı, tań daǵy,
Taǵy bir kún kele jatyr janǵaly.
Men ótkem joq, ótedi eken jyldar tek,
Biraq mende qalady eken salmaǵy.
(«Men týǵan kún»).

Bulaı sóıleý, jyldar salmaǵyn óz boıynan sezine bilý tek úlken talant qolynan ǵana kelse kerek. Óleń áp dep bastalǵannan-aq ózin ózi janyshtap, ózin ózi suraq astyna alyp, ózin ózi tergegen aqyn, sońǵy shýmaqta sabasyna túskenmen, ózin ózi aqtap alǵan joq. Qaıta ýaqyt aldyndaǵy óz mısıasyn burynǵydan da aýyrlatyp tur. Biz, ádette, osyndaı bir jaqsy óleń oqyǵanda, bir dem, bir leppen jazylǵan eken dep jatamyz ǵoı. Onymen biz óleńniń organıkalyq tutastyǵyn bildirgimiz keletin bolý kerek. Shynynda da, óleń bastalǵannan onyń ón boıynan shıryǵyp estiletin diril eń sońǵy núktesine deıin úzdigip ýildegen qalpynda ilesip otyrady. Ár sózi tiri. Ár sózi qozǵalysta. Óleń boıyndaǵy kózge kórinbes, tek ıntýısıamen ǵana uǵylar sózdiń mıkrotalshyǵyna deıin aqyn júreginiń lúpilimen, aqyn júreginiń dirilimen sóılep tur. Mine, Jumeken fılosofıasy! Onda qurǵaq aqyl, jasandy qondyrǵy bolmaıdy. Onyń ár sózi, ár oıy ómirdiń ózinen kóterilip, kóktep shyǵyp jatady.

Áleýmettik kózqarasy, azamattyq bolmys-bitimi qalyptasyp, qoǵamdaǵy ornyn belgilep alǵan aqynnyń Ýaqyt aldyndaǵy jaýapkershiligi burynǵydan da aýyrlap, burynǵydan da arta túsedi. Aqyn — shalt, aqyn — mazasyz. Óıtkeni ony «jańa kelgen kún bulbulyn ózgeshe saıratyp uıaltyp tastady». Sondyqtan ol «dúnıe ultany sógilse, ózin shege qyp qaǵýǵa daıyn», sondyqtan ol «tań ata bala bop oıanyp, kún bata shal bolyp jatyp júr». Aqyn budan bylaı janyna — damyl, jyryna — migir bergisi joq. Endi ol Alataýdy tastap, Qoshalaqtyń qumyndaǵy Áshim shalmen sálemdesip, «Qarýlar palatasyna» bir-aq asady. Bárin bilgisi, bárin kórgisi keledi. Aqynnyń:

Anda barsam — myna jaqty kórmeımin,
mynda kelsem — ana jaqty kórmeımin, —
(«Men týǵan kún»).

deýi de osy tus. Munda úlgere almaı qapylyp júrgen aqynnyń dúnıeniń qushaqqa syımas keń ekendigin de sezinýi jatyr. Onyń aspanǵa «sen eger de kózi bolsań adamnyń» dep sóıleýi de iri masshtabtylyqty ańsaýdan týsa kerek.

Tirshilik pen ýaqyt sahnasynda ótip jatqan san dramanyń — kúıinish pen súıinishtiń, qaralyq pen aqtyqtyń, adaldyq pen aramdyqtyń, shyndyq pen ótiriktiń bir-birimen taıtalas saıysyn bir sátte qamtyp kórem deý, túptep kelgende, ár jerden bir qarpyp sóıleýge nemese syrttaı qyzyqtaýshy, syrttaı baqylaýshy bop qalýǵa ákep soǵatynyn aqyn tez uqqan-dy. Sondyqtan ol ýaqyt pen keńistiktiń geografıalyq keskin-kelbetin emes, ýaqyt pen keńistiktiń tarıhı bolmys-bitimine kóbirek úńilýge bet burdy. Endi ol úmiti men kúdigi qatar almasyp, tarazy tilindeı qylpyldap turǵan ýaqyt portretin qolmen ustap, kózben kóretindeı boıaýlar arqyly keskindeýge kiristi:

Aýa jasyl, sý da jasyl, qyr jasyl,
Jasyl boıaý qurǵamasyn, qurǵasyn!
Qyzyl boıaý qyzartady...
al endi

Jasyl boıaý jasartady álemdi.
Jer — jap-jasyl, kóńil daǵy jap-jasyl,
Kún qalaısha qyp-qyzyl bop janbasyn!
Qyzyl kún men jasyl jerdiń ortasyn
Ózge bir tús buza ma dep qorqasyń...
(«Men týǵan kún»).

Jumeken Nájimedenovtiń osy kezdegi poetıkalyq kartınalary ózgeshe bir dúnıe. Jipke monshaq tizgendeı, ylǵı bir úzilip keterdeı dirildep turǵan dybysqa ylǵı bir jutynyp turǵan sıqyr sózderdi tize bilgen aqynnyń sheberlik-zergerligi qandaı deseńizshi! Oqı bergennen-aq sóz bitkenniń bári bir-birimen kishkene kúmis qońyraýlardaı soqtyǵysyp, aınalańdy kúmbirlegen únge kómip jiberedi. Biraq aqyn salǵan sýret kontýry sol kúmbirlegen ún asytnda basylyp qalmaı, qaıta, burynǵydan da ajarlanyp, burynǵydan da qyrlana túsedi. Qulaqpen estigenińizdi kózben kóresiń de, kózben kórgenińizdi qulaqpen estı alasyz.

Jaıdaq qumdar sýyrylyp,
jalyn sıaqty aǵatyn.
Jalpyldaǵan týyrlyq —
japalaqtyń qanaty.
Shegirtkeler toby udaı
qyp-qyzyl bop qanaty,
aqtikenniń shoǵyndaı
pyshyr-pyshyr janady
(Sonda)

Mine, sheberlik! Endi osydan keıin qum sýretin estigen de, kórgen de joqpyn dep kórińizshi. Deı almaısyz. Óıtkeni qulaǵyńyzda — ysyldaǵan qum sýyly, kóz aldyńyzda — qubylyp turǵan qum sýreti.

Jumeken Nájimedenovtiń poetıkalyq kartınalaryn osy óleńderdi alyp otyrǵan jalǵyz «Jaryq pen jylý» kitabynan ǵana emes, búkil tvorchestvosynan molynan kezdestirýge bolar edi.

Ony biz sóz ben dybys konsentrasıasynan ǵalamat boıaýlar tapqan biregeı aqyn deı alamyz. Biraq onyń tabıǵat peızajdary tek tabıǵat peızajy deńgeıinde qalyp qoımaıdy, kóbine-kóp ýaqyt peızajyna aınalyp ketedi:

Kókbettenip turdy aspan,
Qumnyń júzi qarasur.
Jel sýypty sur qashqan, —
Alasur, qıaq, alasur.
Ulylyǵy ne kerek —
ýildep tońyp dala tur.
Dir-dir etpeı, ebelek,
bir tasaǵa bara tur.
(Sonda)

Árıne, bul — dalanyń kúzgi sýreti ǵana emes. Aldymen sýretke qarap, sonan soń únge qulaq tosyńyz. Osy bir joldardyń ar jaǵynan sonaý soǵys jyldarynyń sup-sýyq lebi men demi júregińizdi mup-muzdaı qyp qaryp ketpeı me?!

Biz bul jerde Jumeken Nájimedenovtiń sóz-sýreti men dybys boıaýyn tekten tek qyzyqtap qarastyryp otyrǵanymyz joq. Ony aqyn da qyzyqtamaǵan. Onyń bári ýaqyt úni men ýaqyt sýretiniń aqyn janyna, aqyn júregine molynan sińýinen. Talant tabıǵatynan. Minezden. Ne bolǵanda da, Jumeken Nájimedenov poezıadaǵy grafık emes, jıvopısshi. Óıtkeni ol árbir syzyq-shtırhtan kózge túsip kórinip turar erekshelikti tapqannan góri, árbir jazylǵan boıaýdan jymy bilinbeı úndesip keter tutastyqty tapqandy qalaıdy. Ol óleńniń ár sóz, ár býyn-býnaǵyn shúpildep turǵan dybystyń sansyz boıaýlaryna qalaýynsha shomyldyryp ala alady. Sondyqtan onyń óleńderin oqyǵanda, ondaǵy sózderdiń bólek-bólek bolyp kózge túspeı nemese úzilip, kesilip qalmaı, bir-birimen jymdasa tutasyp ketetini de sodan bolsa kerek. Sóz joq, ol kartınalar aqyn sheberligin ǵana tanytatyn kartınalar emes, eń aldymen, ómirdiń ózin tanytatyn shyǵarmalar. Iaǵnı ómirdiń ózinen kóshirilgen kartınalar. Onyń shyǵarmalarynda, ásirese soǵys taqyrybyn arqaý etken shyǵarmalarynda, ómirdiń ózi sóz alyp, ómirdiń ózi óleńge aınalady.

Sonaý jyldar edi bul...
Kúzetti aspan kúńirengen el únin.
El kúzetti ákesi joq balany,
Shal kúzetti jesir qalǵan kelinin.
Kúzetti ana nárestesiz besigin,
Jar kúzetti kúıeýiniń esimin.
Tún ishinde túndeı qara shal qaqty
keı jesirdiń kiltteýli esigin.
Ar kúzetti týǵan jerdiń kartasyn,
kólin, taýyn, jesirlerin, jartasyn.
Kúzetti ini er-toqymyn aǵanyń,
aı kúzetti kári aspannyń qabaǵyn.
Jatty solaı birin biri kúzetip...
(«Temirqazyq»)

Oqyńyz da, qulaq tosyńyz. Qulaq tosyńyz da qaıta oqyńyz. Óleń astarynda tóselgen kúńirengen úndi qaıtalap tyńdap kórińiz. Ańǵar—ańǵardy qýalap soqqan jeldeı ańyrap, botasy ólgen arýanadaı bozdap turǵan joq pa?! Etińizden ótip, súıegińizge jetkendeı. Soǵys zary men soǵys qasiretine sýǵarylǵan osy bir joldardy qanshama salmaq, qanshama tragedıa jatyr deseńizshi?! Oqı bastaǵannan óleń astarynan ańdaǵaılap bas kóterip shyǵa keletin únge qulaq qoımaı, taza sózdiń ózine ǵana den salsańyz, onda bul joldar kóp boıaý, kóp árin joǵaltyp, jalańashtanyp qalary sózsiz. Kimge qalaı ekenin qaıdam, meniń óz basyma osy joldar qaraly kıim kıip joqtaý aıtqan jesirdeı áser etedi.

Bul — Jumeken Nájimedenovtiń «Kelin» poemasynyń ývertúrasy. Osylaı tereńnen tutasyp, demin tereńnen alyp bastalǵan poema ǵumyryn taǵdyr tarazysyna salǵan adam janynyń qasiretine, adam janynyń kúrsinisine arnalǵan.

Dúnıeni keli etip túıip, jerdi tozań etip jiberer soǵys zulmattyń alapat salmaǵy bir kúnniń ishinde náp-názik kelin ıyǵyna da kelip tústi. Bir taǵdyr ómir tabaldyryǵyn attamaı jatyp, búkil qyzyǵynan tonalǵan jesir bop, áli dúnıege kelip úlgermegen kúnásiz sábı ákesiz jetim bop qaldy. Biraq kelini tórt jyl boıy soǵys salǵan salmaqty qasiret jasyn iship júrip qaıyspaı kóterip shyǵa bildi. Tórt jyl boıy kúngeıine kóleńke, aryna daq túsirgen joq. Tórt jyl boıy ol da soǵysty. Kelin úshin soǵys — ar men ojdan úshin soǵys bolatyn. Onyń bul soǵysta mereıi ústem bolyp shyqty. Sondyqtan da kelin erligi — ar erligi, ojdan erligi. Sondyqtan da kelin — adaldyq pen tazalyq sımvoly.

Poemadan aqyn atynan aıtylar bir de bir aıqaıdy, bir de bir asqaq daýysty kezdestirmeısiz. Bári de sol qalpynda, ashshy, shyndyq qalpynda sóılep tur. Óıtkeni aqyn syrtqy daýys, syrtqy qapylystan góri, túý tereńnen, júrek túkpirinen kóteriler ishki únge, ishki sharpylysqa qatty den qoıǵan. Iaǵnı adamnyń anketalyq ómirbaıanyna emes, ishki ómirbaıanyna, jan-júreginiń ómirbaıanyna zer salǵan. Sonyń arqasynda aqyn tereń dramalyq adamgershilik pozısıalardy, bıik moraldyq qasıetterdi ashyp kórsete bildi.

Bul «Kelin» poemasy qazaq poezıasynyń arǵy-bergi tarıhynda dúnıege kelgen poemalardyń eń úzdik úlgileriniń, injý-marjandarynyń qatarynda turary sózsiz.

Sondaı-aq bul jerde aqynnyń osy soǵys taqyrybyna jazylǵan «Qandy sút», «Sońǵy mahabbat» poemalary da tek aqyn tvorchestvosynyń ǵana emes, sonymen birge ádebıetimizdiń de bıik deńgeıine bir tolyq ólshem bola alatynyn aıta ketý lázim.

Ylǵı da ózin ózi úńgip, ózi arqyly ózgelerdiń janyna úńilýdi maqsat tutqan aqyn, ylǵı da izdenis ústinde júretin aqyn, sóz joq, shyqqan bıigine shýaqtap, tapqan tabysyna toıattap qalmaq emes. Ondaı tvorchestvolyq minezge ıe talant attaǵan saıyn jańalyq ashyp jatpaǵanmen, túptep kelgende, ne ózi, ne ózge ashar jańalyqty bir eli bolsyn jaqyndatary sózsiz. Ondaı tvorchestvolyq minezge ıe talanttyń keı-keıde olqylaý tusy bolǵanmen, toqyraý tusy bolmaq emes. Jumeken Nájimedenov dál osyndaı tvorchestvolyq minezge ıe talant bolatyn.

Shynynda da, álgindeı epıkalyq aýqymdylyǵy jaǵynan bolsyn, fılosofıalyq tereńdigi jaǵynan bolsyn, emosıalyq qýaty jaǵynan bolsyn, «Joq, umytýǵa bolmaıdy» sıaqty qýatty kitaptyń ýysynan shapshań bosap shyǵyp, basqa taqyrypqa aýysý úshin, qanshama tvorchestvolyq ójettilik, qanshama tvorchestvolyq jiger kerek deseńizshi! Jumekende sol ójettilik pen jiger tabyla bildi.

Aqyn qolynan burynǵy shyǵarmalarynan tek taqyryp topyraǵy jaǵynan ǵana emes, týystyq súıeginen bastap, ıntonasıalyq demine deıin múlde bólek «Kúı kitaby» dúnıege keldi.

«Kúı kitaby» — belgili-belgili kúılerdiń mazmunyn maqamdap baıandap beretin óleńder jıyntyǵy nemese olardyń sózben salynǵan ılústrasıalary emes, bul kitap — kúı rýhynyń poetıkalyq galereıasy. Sondyqtan da oqı bastaǵannan-aq ár óleńniń ón boıynan tartysqa toly tutas bir dáýir úni atoılap shyǵa keledi. Ár óleńnen sol bir zar zamannyń zarlaǵan únin, áleýmettik bolmys-bitimin tanısyz. Bul kitap, saıyp kelgende, tarıhqa úńilýdiń jańa bir tyń formasy. Iaǵnı tarıhymyzdyń keskin-kelbeti men tutas bir áleýmettik ortanyń psıhologıasyn kúı arqyly, ıaǵnı óner kózimen kórip ashý. Kitap ıdeıasy, eń aldymen, osynysymen qundy.

Ystyq urdy mańdaıǵa —
kekireginde birte-birte eridi ún.
Kúıshi qashty mazaǵynan túrmeniń
azabyna búkil baıtaq eliniń.
(«Túrmeden qashqan». «Temirqazyq»).
Qımyl kirdi bar alapqa,
kóz úırendi áreń buǵan.
Kóleńkeler qara qatpa
júgiredi qarań-qurań.
(«Qyzylqaıyń». «Temirqazyq»).
Kenetten...
Saldy aýyzdy áldenege,
bul shirkin azý salsa áldene me!
Naızaǵaı basqandaı-aq,
tabanynan
bir diril tarap jatty bar denege.
(«Nar ıdirgen». «Temirqazyq»).

Birinshi shýmaqtan siz tutas bir dáýirdiń áleýmettik teńsizdigimen qosa, azapqa kónse de, mazaqqa kóne almaıtyn kúıshiniń úlken minezin tanyp, baǵamdaısyz. Endi ekinshi shýmaqqa kóz salyńyzshy. Munda mýzyka sarynynyń ishki qozǵalysy, ishki jantalasy eles-sýret arqyly beriledi de, siz sol bir kezeńniń úreıli kartınasyn dál janyńyzdan kórgendeı bolasyz. Mýzykadaǵy qulaqpen ǵana uǵylar abstraksıaly kórinis qolmen ustap, kózben qaraýǵa bolardaı naqty, materıalanǵan kóriniske aınalyp shyǵa keledi. Úshinshi shýmaqtaǵy obraz qudiretine qarańyzshy. Kúı áserinen alpys eki tamyry ıip bara jatqan nar denesindegi diril alapaty qandaı?! Munyń nar tabanynyń astynda shatyrlap silkinip jatqan qyp-qyzyl naızaǵaıdy kóz aldyna keltire alatyn adam ǵana uǵa almaq.

Bul jerde taǵy bir eskerter jaıt — Jumeken Nájimedenov kúı aıasynda ǵana qalyp, kúı rýhyna ǵana qyzmet isteýmen shektelmegen. Ol kúılerge ózinshe poetıkalyq traktovka jasaýmen birge, olardyń kórkemdik-estetıkalyq konsepsıasyn asha ketýdi umytpaǵan. Árıne, muny Jumekeńniń eń basty maqsaty edi dep uqpaǵan jón. Bul kitapty jazǵandaǵy onyń eń negizgi maqsaty — álginde aıtyp ótkendeı — ótkenimizge óner arqyly úńilý. Iaǵnı kúı tutas bir qoǵam qaıshylyqtylyǵyn kórsetýdegi Jumeken qolyndaǵy estetıkalyq, tvorchestvolyq qural qyzmetin atqarady desek, shyndyqtan kóp alshaqtamas edik...

Jumeken Nájimedenovtiń lırıkalyq keıipkeri — jan-jaqty, san qyrly, kórgeni de, kóńilge túıgeni de kóp, jany baı jan. Biraq ol búkil el men jer qamyn oılaı alatyn, ótkenimiz ben erteńimizge qatar úńile alatyn azamattyq bıik órege, qarapaıym tirshilik topyraǵynan, ıaǵnı «ot basy, oshaq qasyndaǵy» dúnıeni tanyp bilýden baryp ósip shyqqanyn eshýaqta umytpaıdy. Búkil ýaqyt salmaǵyn ıyǵynda sezinip, búkil planetany kózimen sholyp qaraı alatyn onyń lırıkalyq keıipkeri kosmosta qalqyp tura almaq emes.

Onyń baqylaıtyn obektisi de, baqylaý pýnkti de — Jer. Ol jerdegi qubylystardy jerde turyp qana qaraı alar qasıetke ıe. Sondyqtan búkil jer sharyn globýs qushaqtaǵandaı qushaqtaı alatyn onyń úlken minezge ıe lırıkalyq keıipkeri adam men adam arasyndaǵy qatynasqa «turmystyq tirshilik», «ot basy, oshaq qasyndaǵy» áńgime dep qaraı almaıdy. Óıtkeni ol sonshalyqty úlken dıapazon, iri masshtabtylyq deńgeıge ózim kóterildim, endi qalǵanyń ne bolsań, o bol degen oıdan aýlaq. Dedi-aq, túý tómenge bir-aq quldyrap túsetinin jaqsy biledi. Óıtkeni ol tómende turyp bıikke qaraı almaý qandaı rýhanı toǵysharlyq bolsa, bıikte turyp tómen qaraı almaý da sonshalyqty rýhanı toǵysharlyq ekenin erte sezingen. Óıtkeni ol álem qamyn oılaı alatyn, ózi shyqqan bıikke basqa adamdar da shyǵý kerek ekenin, al ondaı bıikke kóterilý úshin, eń aldymen, túý tómende júrgen adamdardyń bir-birimen til tabysyp, uǵysýy qajet ekenin bilgen-di.

Sondyqtan ba Jumeken Nájimedenovtiń lırıkalyq keıipkeri keıde birqydyrý ýaqyt óz aramyzda, aýyl-úı ishinde «qydyrystap» júrip alatyn-dy. Biraq onyń lırıkalyq keıipkeri, «jerge tústim ǵoı» dep, ondaı saparlarynda ár nárseni jipke tizip júretin pendeshilik usaqtyqqa eshýaqta barǵan emes. Ol jurttyń bárimen qoıan-qoltyq, aralas-quralas júre tura, óziniń azamattyq pozısıasyn, azamattyq mısıasyn sol bıik qalpynda sezinip, sol bıik qalpynda saqtap qala bildi.

Aqyn adam psıhologıasyna, adam janynyń qatpar-qatpar astarlaryna sol azamattyq pozısıamen qarap ótti. Ol adam janyn ýlaıtyn, adam sanasy men oıyn ártúrli moraldyq «juqpaly aýrýlardy» taratatyn mıkrobtardan tazartý úshin, sóıtip, onyń ornyna sulýlyq pen adamgershilik qasıetterdi egý úshin kúresti. Adam boıyndaǵy qubylystar men qaıshylyqtardy qadala zerttedi, qopara aqtardy. Jáne sony sol qalpynda ashyp kórsete bildi.

Mynaý oıdyń táttisi-aı, qanar ma adam,
tym táttilik tańdaıdy oıar bolar.
Úmit degen ádemi kóbelek qoı,
qaı jerińe gúl ósse, soǵan qonar.
Mynaý oıdyń ashysy-aı,
bolar, bolar!
Tym ashshylyq qaıtesiń, obal bolar.
Kúdik degen — Saýysqan,
al Saýysqan
Qaı jerińde jara bar, soǵan qonar.
Jan áserin júrdiń-aý kútip yqtap,
jarań ashyp,
gúl tońyp jypylyqtap —
bir jaǵynan kózdi arbap Kóbelegiń,
Saýysqanyń bir jaqtan shyqylyqtap.
(«Men týǵan kún»)

Adam men adam arasyn bylaı qoıǵanda, bir adamnyń boıynda birin biri ala almaı, silkinip jatqan qanshama qaıshylyq, qanshama konflıkt bar deseńizshi! Asyly, adam jany bir-birimen únsiz uǵysyp, bir-birimen únsiz tabysyp, tartylyp jatatyn attas zarádtardan emes, jaı oınatyp, jasyn laqtyryp jatatyn keri attas zarádtardan tursa kerek. Olaı bolsa, adamnyń ómirdegi kúresi de — óz boıyndaǵy júrip jatatyn kúrestiń naqty kórinisi. Iaǵnı adam ómirde, tirshilik qareketinde óz boıynda shaıqasyp jatqan jaqsylyq pen jamandyqtyń qaısysy ústem tússe, sonyń soıylyn soqpaq. Úmiti bar adamnyń kúdigi de bar. Biraq qaısysy basym túsedi? Áńgime, mine, osynda. Aqyn joǵarydaǵy óleńinde bir sáttik qubylysty, Úmit pen Kúdik sharpylysyn ǵana alǵan. Biraq bul jerde ol qazylyq aıtyp, qazymyr aqylgóısip te, anaý qasıet jaqsy, mynaý qasıet jaman dep, jalań pálsapa soǵyp ta jatpaıdy. Adam bolmysyn sol qalpynda jalańashtap kórsetip berip tur. Kózben kór de, ishten túı! Saıyp kelgende, Jumeken maqsaty — adamnyń ózine ózin tanytý. Biraq budan aqyn pozısıasy kórinbeı, tasada qalady degen oı týmasa kerek.

Aıtatynym aqyl bop júr úıtkeni,
tyńdaǵan jan maqul dep júr úıtkeni:
óz esigim qysty talaı qolymdy,
óz aýlamda qapty talaı ıt meni.

Bul ne? Ókpe me, naz ba? Joq, álde túńilý me? Qaısysy? Aqyn pozısıasy kórinse, dál osy jerde, óz aýlasynda óz ıtine talanyp jatqan jerde kórinýge tıis. Odan ári oqyp kóreıik:

Qyzyq-qyzyq sóıleıdi adam, kúıinbe,
buzyp-buzyp sóıleıdi adam, kúıinbe.
Beze almadym til tıdi dep qurbymnan,
ıt qapty dep beze almadym úıimnen.
(«Men týǵan kún»).

Bul joldardan keıin aqyn pozısıasyn anyqtaımyn dep aramter bolýdyń qajeti shamaly.

Jalpy, Jumeken Nájimedenov óziniń tvorchestvosynyń osy bir kezeńinde, meıli ol «kúlkimen birge kóz jasy da taýsylyp qalǵan» soǵys kezindegi balalyq shaǵyn áńgimelesin, meıli ol dospen arasyndaǵy qarym-qatynasty qarastyrsyn, meıli ol mańdaıyndaǵy jalǵyz ulymen suhbat quryp syrlassyn, meıli ol «ózimen ózi» bop, ózin ózi paraqtap, aýdarystyryp ketsin, eń aldymen, adam tanýǵa, adam janyna úńilýge qatty den qoıdy. Onyń osy tustaǵy úsh kitaby /«Mezgil áýenderi», «Ulym, saǵan aıtam», «Qyzǵaldaq týraly ballada»/bul sózimizge tolyq kýá.

Jumeken Nájimedenov óziniń ádebıettegi aıtar sózin tek óleńmen ǵana emes, birqydyrý ýaqyt boıy prozamen de aıtyp kórdi. Ol da bir aqyn tvorchestvosyndaǵy sóz kezegin kútip jatqan ózgeshe kezeń. Bul joly oǵan biz aıaldaı almaımyz. Tek aıtarymyz: araǵa jyldar salyp óleńge qaıta kelgen Jumekenniń múlde basqasha bolyp oralǵany. Beıne bir ol proza aýylyna bizge úırenshikti atyna minip ketip, qaıtarynda biz kórip-bilmegen, júrisi de, minezi de erek basqa bir at minip qaıtqandaı.

Shynynda da, osy tustaǵy onyń óleńderi óziniń epostyq aýqymdylyǵymen, tirshilik prozasy topyraǵynan kóktep shyqqan taqyryp qarapaıymdylyǵymen oqyrman qaýymdy birde-aq eleń etkizgen-di. Sondaı-aq onyń taqyrypty qoparyp-kóteretin, qorytyp-shyńdaıtyn, jurtqa jetkizer tásil-quraldary da óziniń ár tekti, san alýandylyǵymen tánti etip edi.

Adam janyna ózi ashqan ylǵı sol bir tustan, ylǵı bir sol jolmen sapar shege berý ne bersin. Túptiń túbine kelgende, ózgeni bolmaǵanymen, ózińdi qaıtalap tynatynyń sózsiz ǵoı. Sondyqtan Jumekenniń adam janyna ár tustan, ár jolmen barlaý jasaýyn, ol úshin ártúrli tvorchestvolyq tásil-quraldar qoldanýyn, bir jaǵynan, batyldyq dep te qaraǵan jón. Óıtkeni óleńdegi bolsyn, ónerdegi bolsyn óz jolyn anyqtap alǵan adamnyń basqa bir tyńnan jol salýy — óte sırek kezdesetin qubylys.

Onyń óleńderindegi sújet, alegorıa, mysqyl, satıra, gıperbolanyń, mıf, ańyz-ertegilerdiń osy tusta molynan kezdesýi áıteýir qyzyqtaýdan emes, osy nıetten, ıaǵnı adam janyna basqa tusynan barlaý jasaý nıetinen týǵanyn, jáne olar ózin ózi aqtap turǵanyn aıta ketkenimiz lázim.

Aqyn sheberliginiń qıal keńistiginiń, tásil-quraldarynyń jetilip óskendigi sonsha, endi ol jylt eter kúlki ǵana shaqyryp, sónip qalatyn kishkentaı mysaldyń ózin úlken adamzattyq oıǵa kótere biletin boldy...

Zoologıa muǵalimi bir shákirtinen tyshqan qansha jasaıdy dep suraıdy. Qyńyr shákirt qyńyr jaýap beredi: ony mysyqtan suraý kerek deıdi. Bitip, aıaqtalyp turǵan mysal ǵoı. Biraq Jumeken dál osy bitip turǵan jerden óleń tabady. Baqsaq, dál osy bitip turǵan jerde «mysyq-tábet», «mysyq-tilek», «mysyq kóz», «mysyq-tirlik», «mysyq taban saıasat» buǵyp jatyr eken.

Ony tek Jumeken ǵana kóre alypty:

Jaýyzdyq pen aramzalyq búginde
ár esiktiń túbinde.
Aýzyn ańdyp ár inniń,
ár eldiń bir syldyratyp butasyn,
ash mysyq bop dúnıeni kezip júr.
(«Temirqazyq»)
Aqyn búkil adamzat balasyn saqtandyryp tur.

Kishkentaı nárseden úlken oı túıý. Jumeken óleńiniń boıyndaǵy bar qasıet bolatyn. Biraq mundaǵy tásil múlde bólek. Osy tásil arqyly Jumeken oqyrman júregine burynǵydan da bir taban jaqyndaı túskendeı.

Onyń bul tustaǵy aınaladaǵy kórinis pen qubylystardy qabyldaýy, olardy sózge kóshirýi de ádettegiden ózge, bólek bolǵany qulaqqa tosyn estilgeni ras.

Tasbaqalar tabysty kisinesip,
(«Temirqazyq»)
nemese,
Saýsaǵymen aýanyń
qara bultty aq shyńǵa baılap qoıyp saýamyn!
(Sonda)
nemese,
Al tabıǵat qaırat jumsap biz úshin
ár butasyn múıiz etip súzisip,
gaz ben ýdan tur qorǵap.
(Sonda)
Bókse artyp em — tarǵyl tasy toqtyqtan
týlap úrkip, jyǵyp kete jazdady.
(Sonda)

Sóz joq, bul joldardy kez kelgen oqýshy, tipti, oqyǵany men toqyǵany kóp degen oqýshynyń ózi birden qabyldaı qoıýy qıyn. Biraq bul jerde halyq oıyna, múddesine, halyq armanyna qyzmet etken iri aqyndardyń bári derlik eshýaqta da talǵamǵa qyzmet etpegenin qatty eskertýimiz kerek. Ondaı iri aqyndar eshýaqta da oqýshy talǵamynyń qolyna sý quıar quly, oqýshy talǵamynyń sýlyq-maılyǵyna júgirer malaıy bolmaǵan. Qaıta, ondaı aqyndar kóne kórpege kómilip otyrǵan konservator talǵamnyń záre-qutyn qashyryp, ornynan kóshire keletin. Óıtkeni naǵyz aqyn oqýshy talǵamyn qalyptastyrý úshin, ony jańa bıikke kóterý úshin qyzmet etetin-di. Iaǵnı, ádette, ol oqýshy sońynan salpaqtap erip otyratyn kónbistik minezge emes, múıizi qaraǵaıdaı bolyp kóshbastar serkelik minezge ıe bop keletin. Jumeken Nájimedenov dál osyndaı aqyn-dy.

Bul jerde joǵarydaǵy joldar ne úshin jazylǵan, olar ne úshin kerek edi degen zańdy suraq týary sózsiz. Árıne, Jumeken sıaqty berik minezdi aqyn eshýaqta da jalt etip kózge túsýi úshin, áıteýir, jurttan bir oqshaý kórine qoıý úshin jumys isteı almaıdy. Sondyqtan joǵaryda biz mysalǵa keltirgen joldar, eń aldymen, bizdi qorshap turǵan ýaqyt pen zamannyń Jumeken qabyldaýyndaǵy kúrdeli kórinisi. Aqyn ábden qulaqqa sińimdi bolyp ketken, birden jutylyp, birden qabyldanatyn obrazdar júıesimen adam janynyń nemese ýaqyttyń bizge belgisiz túkpirinen jańalyq alyp shyǵý múmkin emes ekenin bildi. Ýaqyt pen adam janynyń bizge belgisiz qatparlaryn ashý úshin tosyn minez, tosyn qareket kerek dep uqty. Olaı bolsa, buryn bizge belgisiz jańa obrazdardy tosyn júıesi dúnıege kelmek. Sondyqtan joǵarydaǵy joldardy tek osy turǵydan ǵana qabyldaǵan jón.

Jumekenniń sońǵy jınaqtary óziniń epostyq aýqymdylyǵymen, eposqa tán minez-qareketimen, birden kózge túsedi. Árıne, olar shalqyp, sharyqtap, aspanda qalyqtap turǵan joq. Olar realızmniń qara topyraǵyna otyrǵyzylǵan, soǵan tamyr sap, sodan kóktep ósip shyqqan dúnıeler...

... Mine, aqyn Moskvadaǵy Pýshkın eskertkishi túbinde tur. Aqyn aqynmen suhbattaspaq. Ol ózin, halqyn tanystyryp ótti. Dala atynan sóz sóıledi. Biraq Pýshkın únsiz. Onyń «kózindegi uly qaıǵy qabaǵyn kótertpeıdi». Jańa zaman, jańa tirliktiń kelgenimen habardar etken aqyn endi Pýshkınge jarynyń jazyǵy joq ekendigin, onyń artynan ergen sózderdiń bári ósek pen jala ekendigin aıta kelip:

Ósek-ǵaıbat órshitken qaı ońbaǵan?
Mýzań syndy
jaryń saǵan boldy adal! —

dep ashyna shyryldaıdy. Osy kezde Pýshkın eskertkishi qalaı tebirenip ketti deısiz ǵoı:

Buıra basyn silkip tastap uly aqyn
júreginen oń qolyn ap,
surapyl
yrzalyqpen sozdy maǵan;
bir oımaq
Qýanyshtyń shyqty betke nury oınap.
Meniń ystyq alaqanymdy ustady —
qabyrshyq bop tastar synyp tústi, áne.
Jazyldy da jeleńiniń qat-qaty,
tas tuǵyrdan túsip kele jatty aqyn.
(«Temirqazyq»)

Jumeken Nájimedenov, mine, osyndaı tas eskertkishtiń ózin tebirentip, ony tas tuǵyrdan túsire alatyn qudiretke ıe bolǵan kezinde, aqyndyq talanty ábden kemeline kelip, tolysqan shaǵynda kóz jumdy.

Ol bir óleńinde «bir sózdiń tasasynda asylym bar» degen eken. Shynynda da onyń «ár sózdiń tasasynda asylym bar» deýge haqysy bar edi. Ol sózdi endi biz aıtamyz.

* * *

Bul maqala túıindelmeıdi. Óıtkeni Jumeken týraly aıtylar sóz áli alda. Sondyqtan bul maqalany onyń tvorchestvosyna jasalynǵan barlaý, ekskýrs, shtrıh, eskız dep qabyldaǵan jón.

---