InfoHub Logo

Bul — bir ǵanıbet toı boldy! Osyndaı qyzyqtyń aıaǵy áste bolýy tıis emes-aq. Buny, ómir boıy jalǵasa beretin, sońy joq toı dersiń... Jas qosylǵandarǵa myqty densaýlyq pen kemel keleshek tilegen usynystar — shynylardyń syńǵyryna ulasyp, araq pen sharap qylq-qylq jutylyp jatty. Ádette, «Tóbeles bolmaǵan toıdyń qyzyǵy joq» degen dástúr eskirgen tárizdi. Tań ábden appaq bolyp atqansha: qonaqtar án salyp, bı bıledi. Sonan soń, sol tatýlyqtaryn joǵaltpaı, «keteraıaqtaryn» da qylymsymaı ishisip, qımastyqpen qoshtasty.

Hamıt pen Gúlnár aeroportqa tartty. Bıletteri aldyn-ala alynǵan bolatyn-dy. Eshqandaı kedergisiz, tıisti merziminde attanyp ketti. Aspan jolyna eki saǵat ýaqyt jumsap, tús aýa, aman-esen eline de jetti. Úılerine kelgen bette jatyn bólmege bet aldy. Bir abıyry, balalary jazǵy demalysta, aýyldaǵy ata-ájesine ketken-di. Alańdaıtyn eshkim joq. Jáne erteń jumys kúni. Osy jatqannan typyr etpese, kelesi tań atqanda denderi aıyǵyp, atsha shaýyp ketpeı me... Bastyń gýilinen, aıaqtyń dýyly ozyp tur.

Hamıt áıelin aımalaǵysy kelip, mahabbat ymyrasyn tanytyp edi, anaý jaqtyrmaı, birdeme dep mińgirlep, teris aýnap tústi. Kórpeni kótergen tóbeshikke yntyǵa qarap, ókpeleı salsam ba eken, álde taǵy bir baq synasam qalaı dep jatyp, Hamıttyń ózi de qor ete túskenin ańǵarmady. Bireý búıirinen nuqyp qalǵandaı oqys oıandy. Aqshań etip áıeline qarady. Ol alańsyz, uıqy qushaǵynda eken. «Janym-aý, túnimen eliktiń laǵy sekildi sekirdiń ǵoı. Áli, qyzǵa bergisizsiń!» degen oımen eljirep, áıeliniń betinen shóp etkizdi.  

Bólme ishi eleń-alań. Shól qysyp tur eken. İsh kıimimen as bólmege bardy. Tańdaıyn jibitpek boldy. Kóz qıyǵy qabyrǵa saǵatqa túsikende júregi toqtap qala jazdady. Saǵattyń kishkentaı sıraǵy segizdi kórsetip, úlkeni toǵyzǵa qaraı qısaıypty. Jalma-jan jatyn bólmege baryp, áıelin oıata bastady. Anaý, jumysqa jaıyraq baratyn aıtyp, kórpeni basyna tars búrkedi.   

Hamıt ómir boıy qalyptasqan ǵadetinshe jýynyp-shaıynyp, kıinip syrtqa shyqty. Aıaldama da alys emes edi. Bul jetkende avtobýs ta kele qaldy. Salondaǵy adam qarasy mardymsyz eken. Nege bulaı degendeı bir alań qylań etti de artynsha kóńili ornyna tústi. Oǵan sebep, bos orynnyń kóptigi men kúndegi zyǵyrly ıin tirestiń joqtyǵy aldanysh bolǵan syńaıly. Óziniń qalaǵan ornyna baryp jaıǵasty. Shirkin, árdaıym osylaı joly bola berse ǵoı.

Qalalyq mádenı-demalys saıabaǵynyń tusyna taıaǵanda — mýzyka oınap jatqan sekildendi. Jaqyndaı túsken saıyn, dúńkili údep, rastyǵyn dáleldedi. Mynadaı tańsáriden merekeletip jatqan jaǵdaıǵa — Hamıt aýzy ańqaıa tańyrqady. Bunyń myıy jetpeıtin is-sharany qala basshylyǵy tekten-tek uıymdastyrmas, bir oılaǵandary bar shyǵar dep, taǵy sabyrǵa keldi. Avtobýs ishi birte-birte bosaı bastady. Kidirgen aıaldamalardan otyrǵan jańa jolaýshylar neken-saıaq.

Ol ózine qajetti tustan túsken kezde — Hamıtty túnniń qalyń qarańǵylyǵy qarsy aldy. Tirshilikti ańǵartqan seleý-seleý kóshe shamdarynyń syǵyraıǵany bolmasa, bul mań — kúndizdiń ózinde abyr-sabyrdan aýlaq, tynysh aýdan edi. Kúlli dúnıeniń qulaǵy bitip qalǵandaı tym-tyrys tynyshtyq. Hamıt súıenetin bir nárse izdegendeı, qos qanatyn jaıyp, múlgigen túnniń qushaǵyna endi. Keshipeı jumysqa jetip, «planerkadan» qalmaý edi eń basty maqsaty. Myna tumshalaǵan qara túnek seıilip, aq tańǵa jol bergenniń ornyna tutasyp barady. Ary qaraı úńgı túsken saıyn, alańy ulǵaıyp, úreı úıirsektedi.  Eli kóship ketkendeı, bir tiri jan kezdeser emes. Kenet, áldene aldynan qarań ete túskendeı boldy.

— Áı, týysqan, toqtaı turshy!..

— Saǵan qańǵyǵan ıt týysqan! Mende qaı ákeńniń basy bar? — dep álgi qara tez-tez tarpyldatyp, uzaı jóneldi.   

Hamıttiń keńseleri osy tustan alys emes-tin. Bylaıǵy jurt bul jerdi «Shaıtan qýys» dep ataıtyn. Kúndiz, qalyń toǵaıdyń saıasyndaǵy: qustary án salǵan, tórt qubylasynan qońyr salqyn esken ǵajaıyp meken. Al tún balasy bul jaqqa eshkim attap baspaıdy. Ózimen ózi jeke turǵan keńseni de eshkim kúzetpeıdi. Urlaıtyn dáneńesi joqtyǵynan emes, urylarǵa da jan kerek bolǵandyqtan. Bul aýdan — nebir tańǵajaıyp, sumdyq oqıǵalardyń kýási. Adasyp, kezdeısoq kirip ketken adam men mal úshti-kúıli joǵalyp ketedi-mys. Árıne, ony óz kózimen kórgen eshkim joq. Al, áńgimege senimsizdik tanytyp, ras-ótirigin shyǵaratyn erjúrek te osy kúnge deıin tabyla qoımapty.

Hamıttyń onsyz da gýildegen basyn — myna jaǵdaı: múldem aranyń uıasyndaı shýlatty. Asa bir keleńsiz sátke tap bolǵanyn búıirimen sezedi. Sóıte tura, tolyq taramaǵan mastyǵy: «Shurq etpe baýyrym, sálden soń tań da atady. Jumysyńa dál ýaqytynda keldiń!» dep dem bergendeı...

Álde, osynyń bári «Shaıtan qýystyń» aldyn ala jobalaǵan arandatýshylyǵy ma eken? Áıteýir, Hamıtty jyly tósekten turǵyzyp, bir ázázil osy araǵa jetektep ákelgeni aqıqat. Múmkin, túsi shyǵar?.. Endi bir sátte Hamıt, dúnıeniń dońǵalaǵy keri aınalyp bara jatqanyn baǵamdady. Tań bozyndaǵy dańǵyrlaǵan mýzyka, jaıshylyqta bir-birine mingesken jolaýshylardyń sırektigi, sát saıyn túnerip bara jatqan mylqaý tún...

Ol keńseniń syrtqy esigin julqa tartty. Temirmen qaptalǵan aýyr esik bylq etpedi. Kire beristegi qalpaq astynan shashyraǵan onsyz da máz emes jaryqty, jyndy kóbelekter múldem tutyp tastapty. Myna suryqsyz sýretti kórgende — shyn-shaıtannyń mekenine tap bolǵanyna záredeı kúmáni qalmady. Aǵashtan órilgen qos qabatty keńse — jerdiń tósinen qaqyraı jyrtylyp, shetsiz-sheksiz ǵalamǵa shyrqap ketken qara qoıdyń terisindeı ǵana aralǵa uqsady. Óleýsiregen shamdaldyń jaryǵy jetken tus — sol araldyń erneýi edi. Odan ary attasań, túpsiz quzǵa quldyraısyń...

Hamıt tabaldyryqqa quıryq basyp, arqasyn qabyrǵaǵa súıedi. Zyńyldap basy aınaldy. Barsha álem óziniń bastapqy paıda bolǵan núktesine qaraı, keri yzǵyp bara jatqan sekildenedi. Endi birazdan soń ol, on segiz myń ǵalamdy jaratqan Jaratýshynyń qaq aldynan shyǵatynyn sezdi. Sóıtip, adamzat aldyndaǵy asa mańyzdy tarıhı mindet júktelgen, adam keıpine engenin túısindi. Solaı máńgirip otyrǵanda, kózi ilinip ketti.

... Ol, qolyna asa taıaq ustaǵan aq saqaldy qarıanyń aldynda tizerlep otyr eken deıdi.

— Á, keldiń be? — dep úlken adam taıaǵymen edendi bir túıdi.  

— Keldim, aqsaqal, — dep Hamıt kúmiljidi. İshteı oılanyp qaldy. «Qaıda keldim? Myna shal kim?». Sosyn bári esine sap ete tústi. Bul — Jaratýshynyń ózi eken ǵoı? Mana, osy kisimen kezdesýge qustaı ushyp kele jatqan joq pa edi? Jaryqtyq úlken adam eken-aý? Qolyndaǵy asasy — Hamıttyń ákesiniń qısyq taıaǵynan aýmaıdy. Jyny kelgende óstip jerdi bir túıip qalýshy edi, ol jaryqtyq ta...

— Sender kúnnen-kúnge laǵyp, júrgen jerlerińdi lastap boldyńdar! Osynsha eńbegimdi zaıa ketirdińder! Meken etýge Jer jetpegendeı Aıǵa bardyńdar. Odan ary da timiskilenip júrsińder. İzdegenderiń ne?

— Ǵylym ǵoı... damyp bara jatqan... Sizdi tanýǵa umtylǵan túrimiz.

— Senderdiń túrleriń jaman! Meni tanyp, taýyp alsańdar, ne isteıtinderińdi boljaýǵa dátim barmaıdy!

— Sonda biz qubyjyq boldyq pa?

— Qubyjyqtan da qorqynyshtysyńdar! Jer betine jaratqan kúlli tirshilikke qamqor bolsyn dep, ózime uqsatyp, myılaryńa sana quıdym. Maǵan serik bolǵannyń ornyna saıtanmen aýyz jalasyp, jumaq pen tozaqty osy dúnıeden týdyrdyńdar. Qylǵan qıanattaryńdy jazatyn qaǵaz da qalmady. Túńilgenim sonshalyqty, endi senderdi ózderiń salǵan úıshikterińe qamap, ózderińmen erki bir ań-qustardy aıyrylǵan mekenine qaıtarýdy uıǵardym. Kóshe men dala endi solardyń enshiliginde. Sender, temir torly terezelerińnen syrtqa qarap telmiresińder. Áne qara, quralaıyn ertip, kıik ketip barady. Oǵan qarsy qonjyqtaryn jetektep aıý kele jatyr...

Áldekim Hamıtty túrtkilep, baýyryna kirgisi kelgendeı qysylysa jatty. Ol kórip jatqan túsinen shatasyp, óń men joqtyń arasyndaǵy halde kúbirledi.

— Janym, Gúlnárim meniń! Aıaýlym meniń! Qandaı jumsaq ediń?!.

Osy kezde bastary aýyryp, kimge tıiserin bilmeı kele jatqan ekeý Hamıtty kórip, kilt toqtady. Ústinde táp-táýir kıim. Demek, qaltasy da bos bolmaýy tıis. «Ólmegenge óli balyq» degen osy shyǵar? Alaqandaryn ysqylaǵan qos qaǵyndy tonaýǵa bet aldy. Oıana qalsa, bastan bir uryp, esinen tandyra salýǵa bir-bir tas ustady. Aldyndaǵysy bilegin sybanyp, qoldy Hamıttyń qoınyna zyp tyqty. Sol-aq eken:

— Oıbaı-aı!!! — dep baj etip, qolyn keri sýyryp aldy.

— Ne boldy eı?!

— Qolymdy qaltasy qaýyp aldy!

— Qalta qabýshy ma edi?

— Qoınyna tyqqan qaqpany bar eken! Mine, qan saýyldap barady!

— Qurysyn qashaıyq! Bul tegin emes — «Shaıtan qýystyń» bir páleketi shyǵar?

Eki qaǵyndy údete tarpyldatyp, uzap ketti. Hamıttyń qushaǵynan sytylyp shyqqan qara qanden anadaı jerdegi terek túbine baryp, sıraǵyn kóterip sarydy da dúr-dúr silkinip, ornyna qaıta kelip jaıǵasty. Hamıttyń uıqydaǵy qoly tóńiregin sıpalap, ony joǵaltyp jatyr eken.

---