InfoHub Logo

Qaı jyly ekenin aıtpaımyn.

«Saryaǵash» sanatorııinde bir qyz kelip tanysty.

Myna maǵan.

Ózi.

Maýsym aıy jańa bastalǵan. Altynshy korpýstyń shyǵys jaǵyndaǵy áli ıgerilmegen jon-jonastyń ústi de, qos qaptaly da qaptaǵan jylqy jelkek. Tań bozaryp atqanda tap-taza aýaǵa shyqsań she, aqbóriktenip qarsy alady. Jelkek bitken jaınańdap. Asqazanyń aýyrmaı qalady.

Erteńgilik emdámge bara jatqanyńda aınalyp taǵy qaraısyń. Aqbóriktilerge. Sıyr sáskede, em-domnan oralǵanda jáne de jon-jonastyń jıeginen moıyn sozasyń. Aıkóriktilerge. Maýsymnyń maısań shýaǵyna maýjyrap, baısal tarta túsetindeı. Jylqy jelkekterdiń keıbireýleri. Jas baıtaldaı baıyz tappaı bas shulǵyp, shydamsyzdanatyndary da az emes. Ara-aralarynda. Tula boılaryndaǵy tumsa búrtikterinen ýyz dertip turǵandaı sezilerin qaıtersiń-aı, qaıtersiń.

Sanatorııdiń em-domy men emdámi, shıpaly sýy ǵajap-aq. Osylardyń bárine qosa jelkektermen de jaıdarmandanyp, jazyla bastaǵandaısyń.

Altynshy korpýs shetkerileý. Jaı-jaǵdaıy jupynylaý. Joldamasy arzandaý. Qarapaıymdaý, qatardaǵy emdelýshiler men demdelýshiler jatady.

Kirip-shyǵyp júrgender joqtyń qasy. Bári derlik asyǵyp-úsigip em alýǵa jónegen.

Jelkekterime qol bulǵap qoıyp, buryla bergenimde, nan jıde atalatyn nán jıdeniń arǵy jaǵynan aq qalpaq kıgen qyz kóringen. Kidirmeske shamań joq. Aq qalpaqty qyz alǵashqyda aıkórikti jelkektermen aralasyp adastyrǵan. Qundyzdaıyn qulpyrǵan shańqan shanaqtarymen quralasyp qurmalasqandaı kórinip, qınalysqa qamaǵan. Sálden soń ǵana qalyń jelkekten jáne bıik shashyratqydan gúlqaıyrdaıyn ózgeshelene, óńdene bólinip shyǵyp, maýsymnyń mamyq soqpaǵymen maǵan qarata aıańdaǵan. Basynda dóńgelengen aq qalpaq. Ústinde jeńderi jeńil jelpeńdi, etegi elpeń jelpeıli, jup-juqa aq kóılek. Keýdesine kitap qysyp alǵan, ıá-ıá-ıá, kádimgi kitapty keýdesine qysqan qyz kele jatty.

Jymıyp, jaqsy bir tanysyn kórgendeı jylýarly amandasqan.

Tańyrqap, tamaq qurǵattym. Asqazannyń ústińgi jaǵy syzdap, túpki tusy muzdaǵan. Silemeıli qabatynyń qabynǵanynan shyǵar, silekeıim bólinbeı, tilim tutyqqan. Qyz-daǵy qatty qyzarǵan. Onyń-daǵy onsha mazasy joq-aý. Sonshalyqty sulý bola tura solaı sezilgen. Janarlary jasaýrap, uzyn-uzyn kirpikteri jypylyqtaǵan. Qyzǵaldaqtan sál-pál ǵana kúreńitip kóriner kórkem erinderiniń kóbe-jıekteri kezerińkiregen eken. «Aı, aınalaıyn-aı, a?! Seniń de asqazanyń aýyrady eken-aý...» Degim kelgen. Demegem. «Dertimiz bir eken ǵoı». Demek em. Deı almaǵam.

Bireý biler, ekeý bilmes. Bizdiń qazekeń asqazan men júrekti qatty shatastyrady. Baǵzydan beri. Burynnan-aq. Bilmegendikten emes. Júdá jaqsy bilip turyp-aq sóıtedi. «Júregim jaman bop tur», — deıdi. «Júregim aınyp, loblyp, birtúrli beıtaptanyp otyrmyn», — deıdi. «Júregim sazyp tur», — deıdi. Osyndaǵy júrek degenderiniń bári asqazan ekeni aıdan anyq. Mundaı-mundaı mysaldar jetip-artylady. Uzyn sózdiń qysqasy, qazekeń asqazannyń ornyna júrekti jumsaı beretindeı. Júrek shirkindi asqazan dep túsinetindeı. Soǵan qaraǵanda she, basqa ulttardy qaıdam-aý, qaıdam, bizdiń qazekeńniń júregi men asqazany áldebir nárseler arqyly emes, tikeleı jarasa jalǵasatyn, unasa ulasatyn sıaqty. Muny medısına salasyndaǵylar bile me, bilmeı me? Túsine me, túsinbeı me? Bul – óz aldyna bólek másele.

Altynshy korpýstyń aldynda, sál ǵana sekóndterdiń ishinde, «Saryaǵash» sanatorııiniń, kúlli kýrorttyń kóleminde bir aptanyń boıynda kórinbegen kóktem jaratylystyń janynda osyndaı-osyndaı oılar zýyldaı zyńyldatqan. Zýaladaı basymdy.

Aq qalpaqty, aq kóılekti, keýdesine kitap qysqan sulý qyz ótip ketetin shyǵar, áıtpese altynshy korpýstan bireýdi izdep kelgenin aıtyp, jón suraıtyn bolar dep túıgendeı túısikte edim. Ótip ketpedi. Jýyq arada jón suraıtyndaı syńaıy joq. Aqbórikti, aıkórikti jelkekterimmen aralasyp ketkendeı abyrjyta adastyrǵanda, qundyzdaıyn qulpyrǵan shashyratqy shanaqtarymen quralasa qurmalasyp, kórinińkiremeı qalǵanda qınalysqa qamalǵanymdy aıtyńqyradym ǵoı. Jańa ǵana. Jazdym ǵoı. Artynsha ańǵarsam, sol qylyq-qulyǵym suqılyq pen sumqaılyqtyń, taǵatsyzdyq pen tabansyzdyqtyń arasynan tabylardaı tapyrashtyń tyrtańy tárizdendi. Úıli-barandysyń. Úılesimdi-úlgili úı ıesi sanatyndasyń. Ózińshe. Áne, jylqy jelkekterge deıin úıli-barandylyǵyńdy biletindeı, úıme-júıme kúıde úıirlese sybyrlasatyndaı. «Ýa taýasaý bılhakkı, ýa taýasaý bıssabr» dep, bilgen aıatymdy sybyrlaı kúbirlep, óz-ózimdi kinálap, óz-ózimdi sabyrǵa shaqyrdym.

— Aǵaı, men sizge keldim, — dedi aq qalpaqtyń aq qanat jarǵaǵyn bir shetinen shymshyp ustap, altyn basyn azdap qana ıińkiregen tańǵajaıyp taldyrmash. Keýdesine kitabyn qysa túsip.

— Ma-ǵa-a-an?! — dep tańyrqadym suraý belgisi men lep belgisin qatar qoldana qaırandanyp.

Sulý qyz sáýirdegi ýyzdaı súıkimdi ári jap-jas eken. Shaqshadaı basym shyr aınalǵan. Maǵan kelipti. Osyndaı qyz. Ózi. Senbeıtin sıaqtymyn.

— Siz meni tanymaısyz, aǵaı, — dedi ózimsine kúlimsirep. Bir burym etip órgen qaraqońyr shashyn oń qolymen ýystaı ustap, qos anarynyń ortasynan bylaıyraq jyljytty. Sol qolyndaǵy surǵylt sómkesin sál bulǵańdatty. — Álde tanısyz ba?

— Tanymaı turǵanym, — dedim asqazanymnyń ishi me, álde syrty ma, qattyraq qyzyńqyraǵany betimnen bilingendeı yńǵaısyzdanyp.

— Tanysyp qoıaıyq, — dedi tańǵajaıyp taldyrmash. — Názıa.

Men atymdy atadym.

— Vanaǵa baratyn shyǵarsyz? — dedi Názıa.

— Iá-ıá, — dedim. — Anaý jelkekterdi qımaı tur edim.

— Jelkekterdi me, álde shashyratqylardy ma? Men sizdiń «Shashyratqy nege jylaıdy?» degen áńgimeńizdi oqyǵam. «Qazaqstan áıelderi» jýrnalynan. Sizge hat ta jazǵam. Jýap bermedińiz, — dedi tańǵajaıyp taldyrmash burynǵydan beter qaıran qaldyryp. — Vana jaqqa barsańyz, anaý-mynaýyńyzdy alyp shyǵyńyz. Birge aıańdaıyq. Ózińizge ótinishim bar.

Altynshy korpýstyń tórtinshi qabatyna qanat baılap ushyp shyǵyp, qalyqtaı kelip, qasyna qaıta qondym.

Ekeýmiz qatar júrip kelemiz. Sanatorııdiń bas emhanasy bıikteý qyratta. Arada qaraǵashy qalyńyraq saı bar. Sol saıǵa túskenshe túk te tildespedik. Qıa bettegi beton baspaldaqpen kóterile bastaǵanda búı dedi:

— Meniń hatymdy aldyńyz ba, aǵaı? Biraq sizge ondaı hattar tańsyq emes qoı. Jıi jazatyn shyǵar? Qyzdar?

— Hatyńdy alǵan sıaqtymyn. Jaýap jazýǵa yńǵaısyzdandym-aý deımin.

— Áıelińizden qoryqtyńyz ǵoı, á-á?! — dedi keýdesindegi kitaptyń muqabasyn shertkilep. Tutqıyldan tıise totaılanatyny tańǵalarlyqtuǵyn.

— Múmkin, — deımin men de. — Áıelden qorqatyn zaman. Iá-ıá, endi-endi esime túsip jatyr. Kitaphanada isteısiń. Belbulaq aýdanynyń Balbulaq aýylynda. Shymkenttiń mádenıet ınstıtýtyn támámdap, tú-ý-ý taý túkpirindegi alys aýylǵa ketkensiń. «Shashyratqy nege jylaıdy?» degen áńgimeni oqyp, eki-úsh kún kóz jasyńdy kóldetkensiń. Gúlzırany ózińe uqsatqansyń. Solaı ma? Hatyń áli saqtaýly. Jýrnaldyń ishinde.

— Men sizden jyl boıy jaýap kútýmen júrdim ǵoı, aǵaı, — dedi Názıa. — Júregińiz qatqyl eken. Onsha emes eken. Júregińiz.

— Asqazanym onsha emes, — dedim men. — Qazaqta júrek pen asqazandy shatastyrady.

Názıa syqylyqtap kep-kep kúldi. Túsingenine qýandym. Qýanyshymdy qymtadym.

— Sizdiki qaı qasqyr-ıt? — dedi. Gastrıtti meńzegeni.

— Ózińdiki she?

— Meniki talaýraǵan gastrıt, aǵaı.

— Meniki alaýlaǵan gastrıt, Názıa.

— Qandaı emdámdesiz, aǵaı?

— Tuzsyz, qýyrǵansyz emdám.

— Túrińizden baıqalady. Tuzsyzdyq, — deıdi Názıa rahattana syqylyq qaǵyp. Qalpaǵyn alyp basynan. Kún ıis esip shashynan. Jeń-jeleńi jelkildep. Jaǵasyz moıyn minsiz-di. «Ýa, taýasaý bıssabr» deımin ishimnen.

— Seniki qaı emdám-dúr? — deımin syrtymnan. Kúlkisine ilesip. Qylyǵyna elitip. Asqazanym atqaqtap. Júregimniń ornyna.

— Meniki sút emdámi, — deıdi Názıa qyzyńyz dymqyldana qaıqıǵan qońyrqoshqyl kirpikterinen sáýle syrǵanatyp.

— Kóılegińnen kórinip tur, — deımin men jańaǵy shymshyǵanynyń qarymtasyn qaıtarmaqqa tyrysyp. Tyrmysyp.

— Qoıyńyzshy, aǵaı! — dep erkeleıdi ol. — Kóılegim de, qalpaǵym da appaq. Túk te kórinbeıdi.

— Sol sút tústestigińdi aıtam, — dedim aqtalǵan bolyp.

— Sóıtseńizshi. Báse, — dedi Názıa burtıyńqyrap. — Jazatyndar bárin kórip-bilip qoıady degen sóz esime túsip, qorqyp ketkenimdi qarańyzshy. Asqazanym dúrsildep tur.

Úılesimdi-úlgili úı ıesi retinde kelinshegimdi oıladym. Kóz aldyma keltirdim. Aýdandyq gazettegi typ-tynysh, tymyrsyq, úırenshikti aǵysty alasapyrandatyp, oblys ortalyǵy shaqyrǵan. Qatty qınalǵam. «Qınalma. Jurt qatarly, jún-jurqaly kúıde qap qoıasyń. Shaqyrsa, baǵalaǵany shyǵar. Barǵanyń jón!» — dep qaıraǵan. Kelinshegim. Áldebir qyz-qyrqyndy toptar tıise bastasa, birden sondaǵy beınesi elestep sala beretin. Bul joly da sóıtti.

Qıadaǵy tegistik tepseńde jan-jaqtan quıylǵan shuǵylalar sharpysa shattandy. Keýdesine kitap qysqan qyzdyń jaratylysynan kim-kimińizdi de baýraı tartyp alatyndaı appaq sáýleniń seziletinin ańdadym. Baılanyp qalǵandaı aınalyp, alystaı almaı ańtaryldym. Qyz saǵatyna qarap, shorshydy. Jyldamdata sóılep, jaǵdaıyn jaıbaǵystady. Keshirim ótinip, ótinishterin órnektedi. Qysqashalap qaıyrǵanda, bylaıtuǵyn. Belbulaq aýdanyndaǵy Balbulaq aýylynyń kitaphanashysy Názıa Nurlyhanqyzy. Asqazany aýyrady. Stýdent kezinde tapqany. Talaı-talaı em-domdar qabyldaǵan. Sonda da syrqattan saýyqpaǵan. Emdám tártibin erekshe qatań saqtaıdy. Qulantaza jazylýdy qıaldaıdy. «Saryaǵash» sanatorııine óz betinshe kelgen. Joldamasyz. Kezekti eńbek demalysyn paıdalanyp. Kitaphanashylardyń peshenesine «púıtepke», ıakı joldama jazylmaǵan. Úsh apta emdelmekshi eken. Bir aptasy ótip úlgeripti. Ájepteýir jeńildepti. Asqazanynyń aýyrǵany basylypty. Bir aptanyń bederinde eki márte kóripti. Myna meni. Syrtymnan. Sýretimnen jáne ázirshe shyǵyp úlgergen jalǵyz kitabymnan, ásirese, gazet-jýrnaldardaǵy maqalalarymnan beske biledi. Kýrortqa bir shaqyrymdaı Kókterek aýylynyń bergi betindegi shetki úıdiń bólmesin jaldap turyp jatypty. Sanatorııge tek shıpaly sý ishpekke, vana qabyldamaqqa jáne asqazanyn jýǵyzbaqqa keledi. Endi eki aptadaı merzimniń ishinde myna menen, ıaǵnı «beske biletin» aǵasynan múmkindiginshe janynda júrińkireýdi qıyla ótinedi. Árıne, júrińkireıtin basqa bireýim bolmasa. Basqasha, bótenshe oılap qalmaýǵa tıis ekenmin. Tek aǵasy retinde ǵana, jazǵandaryn túk qaldyrmaı oqıtyn qalamgeri retinde ǵana kitaphanashy qaryndasy qamqorlyq kútedi. Sebep deısiz ǵoı? Alystaǵy aýyldyń kitaphanashy qyzy sál syrtqa shyqsa, bitti. Bireýler sońyna túsip, súıip-kúıip qalǵanyn maǵlumdap, mindetti túrde alyp qashatyn kórinedi. Buryn da bir-eki márte sondaı oqys oqıǵalardy bastan keshipti. Eti tiriliginiń arqasynda ǵana ázer qutylypty. Tutqynnan.

— Ótinishim ózgeshe me? Shoshytty ma? — dedi Názıa. — Renjip tursyz ba? Álde, júrińkireısiz be? Menimen?

— Júrińkirep kórýge tyrysaıyn, — dedim. — Asqazanymmen aqyldasaıyn aldymen.

— Kýrortyńyzda keshqurym bastalyp, tún ortasyna deıin sozylatyn bı bolady eken. Oqta-tekte qatyssaq, qaıtarda shyǵaryp salasyz ba? — dedi Názıa. — Asqazanǵa bılegen paıdaly desedi.

Synaı qarady. Qaıqy kirpikterinen sáýle syrǵanaıdy. Qandaı qıyn ótinishinen de bas tartýǵa bolmaıtyndaı bolmysyna qaıransyń. Aqylyń aıran. Asqazanyń oıran.

— Shyǵaryp sala alasyz ba? — dedi taǵy. — Ótken aptanyń ózinde Keles jaqtyń jigitteri eki ret alyp qashpaqqa áreket jasady, aǵaı. Alyp qashqysy keletinderden qorǵaı alasyz ba? Qorqasyz ba?

Qorqaıyn dedim. Qyzdan. Syrtymnan syr bildirmeımin.

Sol kúni tún ortasyna taman qaltyraı bastaǵam. Keles jaq ta, Kókterek tus ta qap-qara edi. Qalaı shyǵaryp salmaqshymyn? Aýqalym mynaý, asqazanym anaý. Biri qaljyraıtyndaı. Biri qatty qaltyraıtyndaı. Názıańyzdyń túr-turpaty men syr-symbatyna, ásirese, bıine qyzyqpaǵan, qadalyp qaramaǵan jan joq-ty. Kúlli kýrortyńyz boıynsha alty júzden astam adam emdelip-demdeledi deseńiz, sonyń jartysyna jýyǵy bı keshindegi bólekshe bıkeshińizden kóz almaǵan.

Kókterekke qarata jip-jińishke soqpaqpen júredi ekenbiz. Sanatorıı qorshaýynyń syrty soraıǵan-soraıǵan sora men sıyrquıryq. Jylqy jelkek emge joq. Aspanyńyz alqarakók. Juldyzdar jap-jaqyn. İri-iri. Aı batyp ketken. Jańa ǵana, sońǵy válsti bılep júrgenimizde she, Názıa qyz:

— Aǵaı, anaý qalyń arshanyń arasynda aǵarańdaǵandardy ańǵardyńyz ba? — dep, ıyǵymdaǵy ystyq alaqanyna sál-pál salmaq ústegen. Shámshi Qaldaıaqovtyń shalqı esilgen «Baqyt qushaǵynda» áni kidiristep, kibirtiktep, irińkirep sala bergendeı sezilgen. Maǵan.

Endigimiz mynaý. Samal salqyn. Soralardyń arasy qarabarqyn. Qyzyńyz emen-jarqyn. Synaı kúlimsireıtin sekildi. Erkeleı, emin-erkin adymdaıdy. Keýdesine kitap qysyp alǵan. Oqymaǵan jazýshylary kemde-kem. Ásirese, áńgime degen janryńyzdyń jaýharlary jaıynan jyrlaǵanda myna maýsymyńyzdyń samaly dalada qalady. Kitapqa degen súıispenshiligin sezgirlikpen orap aıtady. Oılary orasan. Janyndaǵy «júrińkireı bastaǵan» aǵasyna ne jaǵatynyn jyldam baıyptaǵanyn qarasańyzshy. Úshjarym saǵatqa sozylǵan bıdiń basynan aıaǵyna deıin-aq, úsh júzdeı adamnyń nazary bir ózine japyryla jyǵylǵanyn bilip júrip-aq, birtalaı jazýshylaryńyzdyń áńgimelerine shyryn sholý jasap úlgergen. Kýrortyńyz ben Kókteregińizdiń orta tusynda topylıyn sheshken. Sol qolyna qosaqtap ustaǵan. Oń qolymen kitap qysyp júredi ǵoı. Omyraýyna.

— Aǵaı, — dedi jumsaq topyraqty jalańaıaq basqan kúıinde birdeńe aıtpaqqa oqtalǵandaı. — Úndemes ekensiz ǵoı.

Úndemedim. Orta joldan asqanymyzdyń áseri shyǵar, asqazanymyz atqaqtaýynan, júregimiz sýyldaýynan arylyńqyrap, sabyrǵa aýysqandaı edi. Erterek erkinsigen ekenbiz.

— Saıyn Muratbekovtiń ... «Úskirigi» she...

Degen. Deı bere demi úzilerdeı yshqynǵan. Názıa qyzyńyz. Biz de bir mınótke jetpeı, baılaýly jattyq. Bes-alty jigit. Bálkim birqatary bozbala. Tanaý shirkinge áýelgide jýsan men ermenniń, sonsoń esekmıanyń ıisteri keldi. Ezilińkiregen esekmıa. Sasyq.

— Ataman, sóılesseı! — dedi bireýi. — Ýaqyt tar.

Atamany bolar, aıaq jaǵymnan attap, alǵy jaqqa ótti.

— Kóke! Sen kimsiń? Myna qyzǵa qandaı qatysyń bar? — dedi.

Názıa da baılaýly. Biraq men sekildi shóp-shalam ıiskep jatpaǵany, túregep otyrǵany baıqalady.

— Eı, sender ol kisige siz dep sóıleńder, bildińder me?! — dedi kitaphanashy qyz daýsyn kóterip, nyp-nyq senimmen.

— Sulý qyz! Sen tynysh otyr! Áıtpese! — dedi ataman.

— Ol kisige tıisseńder ózderiń sorlaısyńdar, — dedi Názıa nyp-nyǵyz úni tıtimdeı de dirildemeı. — Bul kisi — qalamger aǵaı.

— Ne deıdi? Qandaı aǵaı? — dedi. Birnesheýi qosarlanyp.

— Aldap otyr-eı, alyp qashatyn qyzdaryń. Aǵaıy bolsa, úshjarym saǵat boıy bir-birine jabysyp bıleı me bular? — dedi eń artta temeki tartyp turǵan bireýi.

— Aǵasy, kim bolsańyz da bizge báribir, — dedi ataman. — Bylaı keliseıik. Siz bizdi kórgen joqsyz. Biz sizdi kórgen joqpyz. Mundaı sulý qyzdar Kelestiń kelisti jigitterine ǵana laıyq ekenin eskertemiz. Arǵy jaǵyn aıtpaımyz, ishiń bilsin, álý-aı. Túsindińiz be, kóke?! Kelistik pe?

— Qyzdan surańdar kelisimdi, — dedim men.

— Keles aýdanynyń Júzimdik aýylyna byltyrdan beri onshaqty kelin tússe, sonyń júz prosenti alyp qashyp aparylǵan. Kýrorttan da eki qyz áketkenbiz, — dedi ataman.

— Aldymen aǵaıdyń qolyn sheshińder. Sodan keıin keliseıik, — dedi Názıa.

Olar oılandy.

— Jaraıdy. Asqazany aýyratyn adamdar ǵoı. Qarsylyq kórsete qoımas. Sheshińdershi, — dedi ataman.

Túregeldim. Tóńirek túgeldeı túnek. Tóbedegi juldyzdar da tym-tym jyraqtap, joǵarylap ketken. Ataman búıirin taıanyp turypty. Qalǵandary menen sál seziktense, soqqylap tastamaqqa, tas-túıin daıyn tur. Názıa aǵarańdaıdy. Bet-júzi aıqyn emes.

— Qyz! – dedi ataman.

— Aty Názıa ǵoı, – dedi bireýi.

— Atyn káıtem! Zatyn úıińe jetkizsem boldy emes pe?! – dedi ataman kekesinmen. — Áı, qyz! Siz dep sóıleńder dediń. Sóıledik. Aǵaıymnyń qolyn sheshińder dediń. Sheshtik. Keliseıik degensiń. Keliseıik te, keteıik. Aǵaıyń asqazanyn azaptamaı-aq kýrortyna qaıta bersin. Jaraı ma?

— Boldyńyz ba? – dedi Názıa.

— Ázirshe bop turyppyn, – dedi ataman.

— Onda endi meni tyńdańyz, aǵa! – dedi qyz.

— Áı, myna qyz meni aǵa deıdi-áı! Meni osy ýaqytqa deıin eshqandaı qyz aǵa degen joq edi!

— Aǵa, tyńdańyz, – dedi Názıa sonda. – Janyńyzdaǵy jaýyngerlerińiz de jóndep qulaq qoısyn. Qyz alyp qashýǵa mashyqtanǵan ekensizder. Myna men de mundaıǵa ábden úırengen qyzbyn. Etim ólgen. Talaı márte alyp qashqan. Baryp qaıtqam.

— Ne deıdi?! – dedi ataman shynymen-aq shoshyp.

— Úırengenmin deı me? – dedi bireýi.

— Úılengem deı me, álde? – dedi ekinshisi.

— Qyzbyn deıdi ǵoı, biraq ha-ha-ha! – dedi úshinshisi.

— Asqazanym shyndap syzdaıyn dedi. Júregimmen juptasa. Dalpyldap jaman qus ushyp ótti. Jalpyldap japalaq ileskendeı. Tún salqyn tartyp barady.

Paýza bitti.

— Etim ólgeniń qalaı? Úırengeniń neń? Qyz! Qyzsyń ba, áıteýir? — dedi ataman.

— Iá, qyzbyn, – dedi Názıa túk te saspaı-aq, asqazany aýyryp kórmegen, eshqashan aýyrmaıtyn adamdaı. – Buryn da meni alyp qashqan. Boraldaı aýylyna. Shaıan jaqqa. Kónbegem. Jańatastyń jigitteri de bir kórgennen ǵashyq bop, alyp qashqan. Kónbegem. Qalmaǵam.

— Kóndiremiz! – dedi ataman. — Qaldyramyz!

— Aǵa! – dedi Názıa atamandy jibitip. – Aǵa, alyp qashqanǵa kóngen emespin, kónbeımin de. Onyń ústine...

— Kelip qapsyń Keleske. Bıiktersiń beleske! – dedi biri. – Ataman! Tań

atqansha tura beremiz be? Sóz sozylyp, is suıylyp barady.

— «Onyń ústine» dep qaldyń, onyń nemene? – dedi ataman.

— Alyp qashqanǵa ólsem-daǵy kónbeımin degen sertim bar. Onyń ústine anaý aǵaıym mundaıǵa jol bermeıdi. Oblystyq gazette isteıdi. Osyndaı taqyryptardy jazady. Odan da typ-tynysh taraǵanymyz jón. Túsindińiz be, ataman aǵa?

Ataman asyǵyp janyma jaqyndaǵan.

— Kýáligińiz bar ma, kóke? – degen. Kórsetkem. Shuqshıysqan. Bári.

— Jaraıdy. Bul joly qutyldyńdar. Biraq, bizden de zorlar bar. Báribir tutylasyńdar, — dedi ataman tistenip.

Altynshy korpýstyń tórtinshi qabatynda, kórshiles bólmelerde turatyn, asqazan aýrýynan zardap shekken, zaqymdy zapylarmen muńdaspyz ǵoı. Zábir-japamyzdy shet-pushpaqtap shertińkiredik. Názıamen bılemekke zerzattanar tórteýiniń zini ketip, kúzetshilikke kúbjiń-kúdiksiz kóngen. Qyzǵa aǵalyq yqylastaryn, bizge inilik izetterin aıamaı-aq arnaǵan. Tórteýi de myna menen kishirektuǵyn. Kýrortyńyz ben Kókteregińizdiń arasyn beseýmiz bılep alyp ek. Altynshymyz Názıa. Eki aptanyń boıynda, esh qaýip joq oıynda, bıge úzbeı keletin. Tún ortasy taıana bes batyr qyzǵa eretin. Qorǵap-qorshap, ádebıetińiz týrasyndaǵy ádipteler áńgimelerine eltip, bıik betkeıdegi shetki úıge qalaı tez jetkenimizge tańdanatynbyz.

Omyraýyna kitap qysqan kúıi ol qalatyn. Aı astynda. Ashylǵan qaqpanyń aldynda.

Beseýmiz máz kúıimizde kýrortqa oralatynbyz.

Qyz da ketti kúrsintip. «Saryaǵash» sanatorııinen qyzyq ta ketti. Maýsymyńyzdyń mıyn shaıqap, jylqy jelkekterdiń ulpasyn ushyryp, shashyratqylardyń shanaqtaryn shalyqtap, shilde jetti. Igerilmegen jon-jonastardyń kúngeı búıirleri bir-aq kúnde kúıip-kúreńitken.

Bizben birge búk túsken tórteýińiz baýyrlaryn ázer jazyp, aǵalaryn arqadan qaǵyp, jubatpaqqa jumylǵan. Bizdi jubatý arqyly ózderine-ózderi basý bildirgeni baıqalǵan. Tórteýi de merzimderin taýys-támámdap, qyzyl «Ikarýsqa» qarata bettegende she, shetke shyǵara ıkemdep, jeke-jeke pikirlerin bildirgen. Shydaı almaǵannan shyǵar. Asqazandary.

Alǵash Aqtóbege attanatyn baýyrymyz búı degen: «Shynyńyzdy aıtyńyzshy, aǵa! Jaı ǵana janynda júrińkireýmen shektelgenińiz ras pa?»

Basymdy ızegendegi syqpytyma senbeý múmkin emes-ti. Sendi. İshegin tartty. Qaqalyp-shashaldy. Jótelip tyndy. Keńirdegi jyrtylardaı qınaldy.

Ekinshi inimiz Semeıdentuǵyn. Jarma jaǵynan. Aǵynan jarylyp: «Aıaýly arý eken. Kýrorttyń kórki boldy. Ilandym ımandylyqqa, — dedi qushaqtap. — Ókinbeńiz. Asqazanyńyz aýyrmasyn».

Úshinshi jigitimiz Jezqazǵan jaqtan-dúr. Iyǵyma qolyn salyp: «Aı, aǵataı-aı! Aǵataı-aı! Aǵataıym-aı!» — dedi yqylyq atyp.

Tórtinshisi Taldyqorǵanda týyp-ósken ǵoı. Jumataı aqynnyń jyrlaryn jatqa biletin. Birer shýmaqty nóserlete tógip, qatty kúrsindi. «Keýdesine kitap qysqan kórkemdiktiń kúzetinde júrýge jazǵan Jaratqanǵa rızamyn!» — dedi oń alaqanyn júregi men asqazanynyń arasyna basyp. Qazaqtarsha búgilip. Qytaılarsha ıilip.

Erteńine biz-daǵy qalamyzǵa qaıtqanbyz.

Oblystyq gazettiń beınetine batyp kete barǵanbyz. Onyń qandaı qıamet ekenin bastan keshkender ǵana biler. Bylaıǵylardyń sezinbegi beımúmkin beınet qoı ol.

Belbulaq aýdanynyń Balbulaq aýylynan kelgen kógildir konvert kózge ystyq kóringen. İzetpen ǵana izdeý salǵandaı etip jazypty. Kitaphanashy qyz. Aǵasynyń qolyna tikeleı tıe me, tımeı me degen ǵoı.

Jaýap qaıtardym. Keshikpeı ekinshi haty jetken. Redaksıadaǵy qalyptasqan qaǵıda keremettuǵyn. Qyzmetkerdiń aty-jóni atalyp, «Jeke ózine» dep kórsetilse, jan balasy ashpaı, arnalǵan adamǵa tikeleı tapsyrylady. Jeke ózime jetetin hat jıiledi. Asqazany aýyrmaıtyn bolypty. Qulantaza aıyqqan. Eptep-eptep emdám tártibin saqtaıtyn kórinedi. Azdap-azdap tolyńqyraǵanyn tuspaldaıdy. Tek qana keı-keıde júregi mazalaıdy eken. «Júrek pen asqazandy shatastyryp júrmin be, qaıdam?» dep, qaljyńdap ta qoıady-aı.

Besinshi álde altynshy hatynda: «Sizdi saǵyndym, aǵaı...» depti.

Osylaısha kúz ótken. Qys jetken. Qyz hattarynyń mazmuny qoıýlanǵan. Bizdiki birsaryndylaý, asa ustamdylaý. Ustalǵan kúnniń ózinde eshkim eshteńe deı almaıtyndaı, artyq kiná taǵarǵa túk tappaıtyndaı. «Aınalaıyn-aı, áýrelenbeı-aq qoıalyqshy» dep jazýǵa da qımaımyn. Sonshalyqty sumqaı da emesteımin. Belbulaq aýdanynyń Balbulaq aýylyna hat jazyp otyryp, ózimdi-ózim jerkene jek kóretin jaǵdaılarym az bolmaıtyn. Al Názıanyń ǵajaıyp hattaryn saqtamaqtyń ornyna, oqyp bite sala parshalap jyrtyp, joıyp jiberetinim saýysqannyń saqtyǵy ma eken?!

Kóktemińiz kúlimkózdengen. Qolynda Balbulaqtyń báısheshegi bar Názıa kúlimsirep kirip kele jatypty. Bir bólmede úsh adam otyratynbyz. Qynaı bel qońyr plashy qandaı jarasymdy edi. Qońyr bereti dóńgelenip, qalyń shashyn jasyra almaı dódegelenedi. Ekeýmiz de eleńdeı qarasqan ekeýden yńǵaısyzdandyq. Ol báısheshegin berip, altyn basyn ıip, omyraý tusyma betin tıgizdi. Men mańdaıynan súıdim. Qońyrqaı etigi tik baltyrlaryn toq kórsetedi. Sál-pál tolyńqyraǵany, asqazany aýyrmaıtyny, qulantaza aıyqqany aıqyn ańǵarylady. Sonda-daǵy tańǵajaıyp taldyrmashtyǵynan tanbaǵan.

Aldymdaǵy ala qaǵazdan bas kóterýge shamam joq-ty. Túnimen shyǵyp, tańerteń taraıtyn nómirdiń birinshi betine baratyn materıaldy bir saǵattyń ishinde jazyp, máshińkege bastyryp, bas redaktorǵa qaratyp, jaýapty hatshyǵa jetkizýge mindetti edim. Názıa mundaı máseleni túsiner me?! Sonsha jerden kelgende. «Kútip otyra turasyń ba?» dep, kónetoz qyzyl kreslomyzdy meńzegem. Janymdaǵy kórshiler shyǵyp ketken. Olardyń shuǵyl tapsyrmalary joqtuǵyn.

— Myna maqalany túske deıin tapsyrýǵa tıispin. Jańaǵylar ázirshe kire qoımaıdy. Erkin bol, gazet oqy, — dep jubatamyn.

Eki saǵattan soń qalada qydyrdyq. Túski tamaqty birge ishtik. Emdám dámhanasynan. Asqazany aýyratyn adamdar sıaqtanyp.

— Sizdiki qaı qasqyr-ıt? — deımin. «Saryaǵashtaǵydaı».

— Ózińizdiki she? — deıdi Názıa. Kýrortta kezdeskendegideı.

— Meniki — kútinbeseń, shabalanyp shyǵa keletin qasqyr-ıt.

— Meniki... múlde jazyldy ǵoı, aǵaı, — deıdi Názıa. — Siz áli de emdámdesiz be? Tuzsyz, qýyrǵansyz...

— Iá-ıá. Siz she?

— Men emdámdi de, em-domdy da doǵarǵam, aǵaı.

Ol túski tamaqtan shyǵyp, pıonerler parkine kirgen soń jaýtań qaqqan. Men onyń jaýtańdaǵanyna jaýap qata almaǵam. Azdap-azdap áńgime aıtysqanbyz. Oǵan shaharyńyzdyń shadymany shash-etekten sekildi. Maǵan onyń alystaǵy aýyly erekshe qyzyq syqyldy. Parktiń túkpirinde taǵy da jaýtańdaǵan. Men kúrsingem. Bolashaǵymyzdy boljaǵym joqtuǵyn. Bári bulyńǵyrtuǵyn. Tús qaıta bere baspahanaǵa, gazettiń kezekshiligine barýym kerek. Kezekshilikti eshkimmen de, eshqashan da aýystyra almaısyń. Názıa túsingendeı. Et kombınaty jaǵynda eki jyldan beri barmaı ketken aǵasy turady eken. Sol kisilerge sálem berip, keshki avtobýsqa úlgerýi kerek-dúr.

— Hat jaza bereıin be? – deıdi qoshtasarda Názıa.

— Jazbaı kór! Kóresiń! – dep batyldanǵan boldym. Ózimshe.

— Maýsymda... Byltyrǵydaı ýaqytta... Shymkenttiń shyǵysyndaǵy áli ıgerilmegen jon-jonastyń ústinde kezdesemiz be? – dedi Názıa. Janarlary janyp. Qońyr beretin sheship. Qoıý-qońyr shashyn shashyp jiberip, qaıta jınap.

Aýzym ańqıǵan. Asqazanym atqaqtaǵan. Qaıran qalǵam.

Ol alystap barady.

Kezekshilikke ketkem. Kúrsin kernep keýdeni.

Obaly ne kerek, Názıa hatty sıretpedi. Maýsymda ýádesinde turdy. Shahardyń shyǵysyndaǵy áli ıgerilmegen jon-jonastyń ústinde jolyqtyq. Uzaq qydyrdyq. Jylqy jelkekter aqbóriktenip, aıkóriktenip úlgergen eken. Aq qalpaǵy burynǵydaı. Aq kóılegi byltyrǵydaı. Surǵylt sómkesine Balbulaqtyń jazdyq almasyn syqaı toltyryp ákelgen eken. Talasa-tarmasa jep taýystyq. Sonsoń kitap álemine aýystyq.

Odan keıin de birneshe ret jolyqtyq.

Qoryqtyq. Ol emes. Men.

Sońǵy jolyǵystan soń, qurǵaq qydyrystan keıin Názıa qyz hat jazbaı qoıdy. Áýelgide áýrelenip, júıkem júndeı tútilip, júdep júrdim. Birsin-birsin boıym baıyz tapty. Oıym baısal tartty. Umytqanymyz jón. Bir-birimizdi. Báribir, úılesimdi-úlgili úı ıesi retinde kelinshegimmen ajyrasa almaıtynym aqıqat. Bala-shaǵamdy qaldyra almaıtynym shyndyq. Asqazanyń syzdap, júregiń muzdasa-daǵy, kónesiń.

Uzaq ýaqyt ótken. Haty jetken. «Aǵaı! Aqyry alyp qashqandarǵa kóndim ǵoı. Jańatas jaqtamyn. Biraq kúıeýimdi túk te jaqsy kórmeımin. Senesiz be?! Qaıta-qaıta bardym ǵoı sizge. Túsinbedińiz. Sezinbedińiz. Qaramadyńyz. Qaıtem. Kóndim. Názıa».

Birjarym jyldan keıin kenet telefonmen tildesti. «Jumysyńyzdan jarty saǵatqa shyǵa alasyz ba?» — deıdi. Maýsym aıytuǵyn. Daýsynda túsiniksiz diril bar. «Shymkentińizde ıgerilmegen jon-jonas qalmapty, qaıda kezdesemiz?» — deıdi. «Pıonerler parkine, baıaǵy túkpirge kel», — deımin. Jumysymyzǵa jaqyn ǵoı.

Moınymnan qushaqtap, solqyldaı jylap qoıa bergen. Baıaǵy Názıa emes. Basqa. Bóten. Omyraýyna kitap qysqan, ádebıet jaıynda ádemi áńgimeler ádipteıtin, nebir nurly sholýlar jasaıtyn kitaphanashy qyzǵa uqsamaıdy.

Alyp qashqan kúıeýi nashaqor, ishimdikke qunyqqan bireý bop buıyrǵan. Qol jumsaǵan. Aýylyna barmaıdy. Qalada qalady.

«Nege-nege-nege?! Qaramaı qoıdyńyz?! Birjarym jyl buryn...Asyl qazynamdy ózińizge ǵana arnap saqtap em, sizge buıyrǵanymda, bulaı ókinbes edim ǵoı, aǵaı... Bir túnińizdi qımadyńyz... Eń bolmasa bir-aq túnińizdi...»

Uzaq únsizdik ornady. Óshtim.

Bar tapqanym: «Bir tún birge bolǵanymyzda, maǵan buıyrǵanyńda... Qazir bárine meni kinálaıtyn ediń ǵoı», — dedim. Dálel-dáıek aıtqandaı bolǵanymmen, ózimnen-ózim jerkengenim nelikten eken?! Kenet baıaǵydaǵy, «Saryaǵash» sanatorııiniń altynshy korpýsyndaǵy tórt jigit tizilip tura qaldy. Qarsy aldymda oıqastaı elestep. Tórteýi túgel qosylyp, áldebir ánge basatyndaı. «Aı, aǵataı, aǵataı!» deıtindeı. Álgi ánniń qaıyrmasy.

Arada qanshama jyldar jyljyǵanyn jasyryn qaldyraıyn. Aıtpaıyn.

Kenet oblystyq aýrýhanaǵa tústim. Birese júrek deıdi, birese asqazan deıdi. Osy zamanda dárigerlerińiz-daǵy baǵzydaǵy qazaqtar sekildi. Asqazan men júrek shirkinderdi shatastyryp ala beredi. Senseńiz de, senbeseńiz de erkińiz, Názıa sulýyńyz hám emdelip jatypty. Onyki de belgisizdeý bop turypty. Ne júrek, ne asqazan ekenin anyqtaı almapty. Jaǵdaıyn qysqa ǵana maǵlumdady. Jalt etip bir qarady. Jalqy márte jarq etken. Bitti! Palatasynan shyqpaıtynǵa aınalǵan. Meni jazyldyń dep shyǵarǵan. Báribir, del-salmyn. Meń-zeńmin. Bir apta ótkende baıaǵy ózim jumys istegen oblystyq gazetten kórdim ǵoı. Oqydym. Qazanama berilipti. Názıa Nurlyhanqyzy. Kitaphanashy. Júrek talmasynan ajal qushypty.

Keýdesine kitap qushyp júretin qaıran qyz. Aıkórikti, aqbórikti baıtal jelkek, bálkim baıdaly gúlqaıyr sekildi sırek jaratylys. Qazanama basyna baıaǵy, jas kezindegi sýretin beripti.

Bizden qansha jas kishi edi ózi? E-e, esime endi tústi. Aıtpaı-aq qoıaıyn. Ana dúnıesi aqjarylqap bolǵaı da.

---