InfoHub Logo

Aýyldaǵy klýbtyń aýksıonǵa túsetini týraly habarlama qarasha aıynyń jetisi kúni shyqqan respýblıkalyq gazettiń úshinshi betinde jarıalanypty. Baıaǵyda gazetterdiń úshinshi betteri aýyl sharýashylyǵynyń jaǵdaıattary jaıynda jabyla jazyp jatýshy edi, endi tek aýksıondarǵa arnalady. Eńsegeı aldymen iri-iri áriptermen órnektelgen: «Nazar aýdaryńyz: Aýksıondar!» degen bas taqyrypty oqydy. Úshinshi betke tórt-bes oblystyń aýksıondary týrasyndaǵy jarnamalar jaıǵasqan eken, birinen-biri ótip, tizile tógiledi.

«Al, nazar aýdardyq», — dedi Eńsegeı. «Aqparattyq habarlama» depti odan ári. «Bul «aqparat» degen sózińiz júdá ádemi sińip ketti bizge», — dep, ózinshe jymıyp qoıdy aýyl klýbynyń burynǵy meńgerýshisi. «Qazaqstan Respýblıkasy Qarjy mınıstrliginiń Memlekettik múlik jáne jekeshelendirý jónindegi Almaty aýmaqtyq komıteti 1998 jylǵy 23 qarasha kúngi 10.00 saǵatta jekeshelendiriletin nysandardy satý jóninde aýksıon ótkizedi», — depti. «Káne, ótkizińdershi, ne bar eken?» — dep myrs etken bolyp, tizimge kóz júgirtip edi, kóbisi aýyldyq klýbtar eken. Júregi atqaqtap ala jónelip, sýyldap baryp basyldy. Jantaıyp jatqan jerinen kóterile, tyqyr tysty jastyǵyn taz kilemniń shetine laqtyryp tastap, Almaty aýmaǵynyń arǵy jaǵyn oqymastan, Aqmola men Atyraýdy attap ótip, Pavlodardy puttap ótip, ádettegishe tizimniń tómengi tusynan oryn alatyn Ońtústik Qazaqstan aýmaǵyna alaqtaı qadaldy. «Burynǵy monshanyń turǵyn emes turaqjaıy», «Qalaaralyq avtostansa jer telimimen birge», «Kókónis saqtaý qoımasynyń ǵımaraty», «Mektep-keshenniń aıaqtalmaǵan qurylysy qorshaýymen qosa», «Burynǵy búdjet banki ǵımaratynyń bir bóligi» degen sıaqty túsinikti-túsiniksiz tizbelerdi túgendep, til syndyrǵan Eńsegeıdiń kóz aldyna endigi sátte «Aýyldyq klýbtyń ǵımaraty» degen jazýdyń biri emes, jıyrma shaqtysy birden qyzdaı syzylyp, qazdaı tizilip tura qalǵany. Júregi quryp-aq ketkir beker-bosqa bulqynyp, alqyna ma, aýyldyq klýbtar haqyndaǵy habarlamanyń sońyna taqap-aq qalǵanynda, samaıy solq ete tústi. Kózin ýqalap jiberip, qaıta qarady. Respýblıkalyq basylymyńyzdyń bas-aıaǵy dirildep, etek-jeńi elbireıtindeı. Ońtústik Qazaqstan aýmaǵy buldyrap barady. Ornynan turyp, gazetti ústeldiń ústine aparyp, qaıta jaıdy. Oń qolymen kózderin, sol qolymen úshinshi betti sıpaı súrtip, taǵy tesireıdi. «Aýyldyq klýbtyń ǵımaraty. 1958 jyly iske qosylǵan. Jalpy alańy — 260 sharshy metr. Bastapqy baǵasy 156 myń teńge. Eń tómengi baǵasy 8700 teńge». Aýksıonnyń ótetin kúnine, tipti saǵatyna deıin, Shymkent shaharyndagy meken-jaıyna deıin kórsetilgen. Oǵan qosa «golandtyq ádispen» dep qosyp qoıǵan. Eńsegeıdiń jyny qozatyny osyndaıdan ǵoı. Nege golandtyq ádispen?! Qazaqsha ádis quryp qalyp pa? Mindetti túrde áldebireýlerge eliktep, esi ketedi de júredi osy qazekemniń. Baıaǵyda, Sy-Sy-Syr yrdý-dyrdý ydyraı bastaǵanda she, osy Eńsegeı ázil-shynyn aralastyryp: «Óı, bárin qoıyp, qazekemniń enshi berý ádisin nege ǵana qoldana qoımaıdy osylar?!» — deıtin. Alystaǵy aýyldyń klýb meńgerýshisin kim tyńdasyn. Mine, el-eldiń enshileri qazaqsha bólinbegen soń aqyrynyń ne bop jatqanyn qarańyz. Endi «golandtyq ádispen» deıdi taǵy da. Sondaǵy satatyndary Stokgolm men Amsterdamnyń anaý-mynaýlary, áıtpese jyljymaıtyn múlki men jyljıtyn múkámáli bolsa, bir basqa. Qapsaǵaı aýylynyń qara qulyp salynǵan qarasha klýbyn nege ǵana golandtyq ádispen saýdalaıtyndaryna túsinbeıdi. Túsinbeıdi emes, tańdanady. Buryn da bunyń bulqan-talqan bolatyndaı biraz-biraz nárseleri bartuǵyn. Mysaly, myna Jabaǵyly taýynyń arǵy qaptalyndaǵy jal-quıryǵy burqyraı shabatyn jylqyny aparyp, «Prjevalskıı jylqysy» depti. Nege ol «Jabaǵyly jylqysy» emes?! Kúıesiń be, osyndaıǵa, kúımeısiń be? Qapsaǵaı betkeıinde, shoq-shoq qyzyl dolananyń arasyndaǵy búırek tóbeshikterde tutanyp jóneletindeı talaýrap turatyn qyzǵaldaqty «Greıgtiń qyzǵaldaǵy» dep jazady. Bile-bilse, qyzǵaldaqtyń tóresi Golandıada emes, Eńsegeıdiń elinde. «Qapsaǵaı qyzǵaldaǵy» dese ǵoı, áne, álemdik ádildik, ǵylymı dáldik, ilimı biliktilik sonda saltanat qurar edi. Jabaǵyly jylqysy men Qapsaǵaı qyzǵaldaǵy ǵana emes, osy aınala-tóńirektegi talaı-talaı dúnıe, shybyn-shirkeı, shóp-shóńgege deıin shet eldik nyspylarmen noqtalanyp ketken. Klýb meńgerýshisi kezinde qyp-qyzyl matalarǵa urandar jazyp otyryp, oı túbine túsińkirep, keı-keıde tereńdeńkirep ketip: «Osyndaı-osyndaı máselelerdiń astarynda birdeńeler buǵyp, jasyrynyp jatqan joq pa eken, ózi?» — dep te kúbirleıtin. Myna «golandtyq ádiske» tyz etpe tetkýi burynǵy klýb meńgerýshisiniń qyraý shala bastaǵan samaıynan sál joǵaryraqtaǵy sanasynda baıyrǵydan bulyńǵyrlanyp qalyp qoıǵan kúdik-kúmánniń tuıaq serpýi me, kim biledi?

Já, jaraıdy, qandaı ádispen, nendeı tásilmen satylatynyna bas qatyrmaqtyń qajeti shamaly. Qıalı qalyptan arylyp, áldebir áreketke kirispek jón shyǵar. Dál osy aýksıonǵa qatyssa she?! Mine, bas shirkinniń keıde óstip istep ketetini bar! Ras, aýksıon ótetin merzim tipti taıap kep turypty. Jeti-segiz kúnde úlgere alar ma endi Eńsegeı!? Qalaı bolǵanda da, qaıtkende de úlgerý kerek. Táńirge ne jazdy eken, áıteýir myna jalǵanda Eńsegeı Teńsegeıge taba bolýmen keledi. Bes-alty qoıdan, birli-jarym sıyrdan, jıyrma shaqty taýyqtan artyq dáýlet bitpedi. Qaz-úıregi kóbeıe bastasa, anda-sanda aýdan jaqtan jetetinder-aq jelkelerin qıyp-qıyp túsedi. Qaıbir jyldary qatyny baıqus kúni-túni tynym tappaı, túıetaýyqty úıirleı jaıyp, toptap aıdaýǵa jetkizip-aq edi, oblystyq mádenıet basqarmasynan bes máshınege tolyp kelgenderden túte-tútesi shyǵyp, túk te artylmady. Bir úıli jan kóbinese qara mekıen, qyzyl qoraz bastaǵan onshaqty taýyqqa qarap qala beretin. Al, anaý Teńsegeıdiń qoı qorasy da, sıyr qorasy da aýzy-murnynan shyǵatyn da turatyn. Jylqylary Qapsaǵaıdyń saılaryn bermeıtin. Tapaltaq-taltaq balalarynyń bári shetinen joǵary oký oryndaryna túsip jatyr taǵy da. Munyń sylqym-serileý suńǵaqtary toǵaıdaǵy toqymdaı jerdiń qaýynnan qalǵan suńǵylasyn terýmen álek. Ándetip teretinderin qaıtersiń-aı...

Byltyrǵy kúzde, súmbile túsip, sý salqyn tartqan shaqta osy Qapsaǵaı aýylyna toǵyz «KamAZ» birden kelip, búkil tal-terekti titirete gúrildedi ǵoı. Tizilip turǵan aǵash ataýlynyń saryala japyraqtary tógilip tústi. Eńsegeıdiń kórshisi Teńsegeı toǵyz «KamAZ» jáne jeti-segiz jeńil máshınemen kóshti de kete bardy.

Teńsegeı kóshkennen keıin tynysh tabarmyn, júıkem jeńilder, sharbaǵymnyń qabyrǵasy maıyspas, klýbyma sıyr súıkenbes dep edi. Qaı-da-a-a-an... Teńsegeıdiń qorasy men qotanynyń jurtyna búkil aýyldyń sasyq sıyrlary jınalyp alyp, oınaq salýǵa aınaldy. Solardyń árqaısysy munyń kildiregen seldir sharbaǵyna bir, áne jabylady, mine jabylady dep júrgen jabyǵyńqy klýbyna eki súıkenip ótkende, júıkesi júregin julqıtyn. Otyz jylǵa jýyq ýaqyty osy klýbqa ketken eken. Obaly neshik, kez-kezderinde, sát-sátterinde elý úıli aýyl adamdary túp-túgel Teńsegeıge emes, elden erekteý kórinetin Eńsegeıge qyzyǵa qaraıtyn. Jetpis segiz som seksen tıyndy turaqty túrde, aı saıyn, bir kún keshiktirmeı alyp turatyn. Shárili jaqta túk emes shyǵar, al aýyl úshin Eńsegeı eń úlken aılyq alatyn adamdar sanatynda sanalatyn. Maqtanǵany emes, mańdaıshaǵa «Úgit pýnkti» dep jazyp qoıyp, esikti qulyptap, qoldy qaltaǵa salyp qydyryp júretinderden, nemese «Selmag» pen bastaýysh mektep arasyndaǵy teńge japyraq pen ajyryq aralas kógalda otyryp alyp, qısyq araq pen «Kılkı» konservisin qosa qıqalaıtyndardan emes-ti. Eskirse de eńsesi túspeıtin klýb úıiniń ishi-syrtyn muntazdaı etip ustaı bildi. Jumysyn qyz-qyz qaınatyp-aq jatatyn. Aýdan jaqtan alǵan alǵys hattary bir abdyra. Josparly túrde de, josparsyz túrde de jınalystar, is-sharalar ótip, konsertter qoıylsh, kıno kórsetilip, aýdan jaǵynan, oqta-tekte oblys jaǵynan qonaq úzilmeıtin. Aýdanyńyz aı men apta qurǵatpas. Qapsaǵaı betkeıin qıalaı tiletin tastaq jolmen asyǵa aptyǵyp kele jatatyn edi olar. Eńsegeı esh qabaq shytpas, qaıta qýanar. Qatyny hám qabara qoımas eshqashan. Eńsegeı syndy er-azamat aman-saý bolǵaı, tabysynyń berekesin bergeı. Deıtuǵyn sekildi edi-aý sorly qatyn sonda. Álgiler keledi. Klýbtyń aldyndaǵy taspashóp tutasyp jatatyn jasylkók alańqaıǵa jup-jumsaq qana sekirisip-sekirisip túsedi. Eńsegeı osy zamanǵy sánmen tigilgen shıbarqyt shalbarynyń artqy qaltasynan bir býma kilt alyp, saldyr-gúldir kisen ashqandaı, klýbtyń esigin ashady. Júz oryndyq zal ishi sap-salqyn. İr-rá-hát! Qabyrǵalardaǵy qyp-qyzyl matalarǵa alýan túrli urandar jazylǵan. Mazmundy maqaldar men mátelder de joq emes. Mán-mánisti montajdardy da Eńsegeıdiń ózi epsekti qolymen erinbeı qurastyryp, jalyqpaı jasaı beretin. Ras, keı-keıde joǵarydan beriletin nusqaýlarǵa sáıkes jazylatyn urandardan múlde mezilenip, jalyǵyńqyrap, jaqtyryńqyramaı júretin kezderi de bolýshy edi. Birde kezekti sıezdiń sheshimderinen úzindi jazýdyń ornyna mynadaı sózder órnektedi: «Kóptiń qajetine jaraýdan asqan jaqsylyq pen sulýlyq bolmaıdy. Bethoven». Ózimizdiń qazaq ǵulamalarynyń ózgeshe ósıetterin órnekke salsań, ultshyl atandyratyndar tabylar dep qorytqan. Biraq, Bethovenniń sózinen de sógis ala jazdady. Aýdannan kelgen úgit-nasıhat bóliminiń nusqaýshysy qatań eskertý jasap, «Úshinshi Internasıonal» ujymsharynyń Qapsaǵaı aýylynda sıez sheshimderiniń nasıhattalýy nashar dep ketti. «Nemisterde neń bar, nusqaýshynyń kókeıindegini ditteı berseńshi», — dep, qatyny mazaqtady. Balalary kúldi.

Ondaı-ondaı hannyń qyzynda da bolady ǵoı, negizinen alǵanda, aýyl klýby, onyń meńgerýshisi Eńsegeı joǵarǵy jaqtaǵylarǵa jaqpaı qalǵan emes. Keıde aýdan basy aılar boıy, oblys tóri jyldar boıy at izin salmaı ketse, klýb meńgerýshisi kúlli álem nazarynan tys qalǵandaı, jaısyzdyqqa býylatyn. Ortalyqtaǵylardy ájeptáýir-aq ańsap, saǵynatyn. Qys kúnderinde, ujymshar ortalyǵyna jeteleıtin jol sýyryndy qarmen kúptele bitelip, asýlar sáýirge deıin táýirlenbes aralyqtarda Eńsegeı nebir qıal-ǵajaıyptarǵa shyn berilip, Shekspır men Gogoldiń týyndylaryn sahnaǵa shyǵarmaqqa árekettenetin. Eseptep qarasa, kúrdeli tragedıalar men komedıalardaǵy keıipkerlerdiń beınelerin jasamaqqa búkil aýyldyń eresekteri túp-túgel derlik jumyla júmsalyp ketedi eken. Kórermendi qaıdan tabady sonda?! Ártister tizimindegilerdi tutas shaqyryp, suhbat quratyn. Bas qosýdyń basy táp-tátti arman, orta tusy qyzǵyn pikirsaıys, sońǵy jaǵy burtıma bajyldasýǵa aınalyńqyrap bara jatatyn. Aqyrynda aýzy dýalylaý, Eńsegeıden eresekteý bireýi: «Osy bizdiń Qapsaǵaıǵa qaıdaǵy bir, shettegi Shekspırler men erkektigi kúdikti Gogolderdiń qajeti qansha, ózimizdiń Sadyqbek Adambekov pen Orazbek Bodyqov ta jetpeıdi me?» — dep, tyǵyryqqa tireıtin. Olardyń da kitaptary kóktemge deıin tabyla qoımas. Sondyqtan, jınalǵandar shaǵyn konserttiń baǵdarlamasyn jasap tastap, tatý-tátti tarasatyn. Kóp uzamaı-aq konsert te qoıylady. Aýyl eńbekkerlerine arnalǵan konsertti Eńsegeıdiń ózi ashyp, ózi jabady. Árıne, Shámshi Qaldaıaqovtyń ánderin berilip, eligip aıtýshy edi:

«Kettiń umyty-y-y-yp, múldem umyt-ty-yń;

Jibin úzdiń ǵoı, názik úmit-ti-i-iń...»

Oılap otyrsa, osy aýylda on jyldan astam ýaqyttaı úndi kınosynyń dáýreni júrgen eken. Aýdandaǵy tanystaryn tıimdi paıdalanatyn. Olar da biledi ǵoı, bularǵa neniń kerektigin. Kıno qoıatyndar Qapsaǵaıǵa erterek kelip, syrtqy qabyrǵadaǵy qońyr taqtaǵa úndi fılminiń atyn jazyp, jaıaý aıańdap klýb meńgerýshisiniń úıine betteıtin. Qara taýyqtyń jumyrtqasyn qýyryp jiberip, dastarhannyń shetine qos shólmekti sulata salsań, jetip jatyr. İr-rá-há-át. Sol jetpisinshi jáne sekseninshi jyldary Qapsaǵaıdyń túrǵyndary Úndistannyń eki serıaly fılmderin túgel kórip taýysty. Aqyrynda elý úıdiń árqaısysynan kem degende úsh-tórteýden úndi ánshisi, bes-altaýdan úndi bıshisi ósip jetilgeni ótirik emes. Úsh saǵatqa jýyq ýaqyt boıy klýb ishi kóz jasyna meldekteıtin. Eńsegeı de tym eljireýik tartyp, keıde qasynda qatar jatqan qatynyna qarap kep qalǵanda, onyń qyz kezindegi aqsha mańdaıynan qońyr alsha jemisindeı dóńgelek daq eles berip, bále bolǵan. Bertin kele, birte-birte úndi fılmderi de qataıa berdi, Qapsaǵaıdyń adamdary da qatygezdene tústi ǵoı.

Odan keıingisin jurtshylyq júdá jaqsy biledi. Egemen aýylǵa klýbtyń qajeti shamaly bop shyǵa keldi. Oblys pen aýdan jaǵy óz bastarymen álek, úlkendi-kishili atqaminerler jekeshelendirýmen álek-shálek. «Úshinshi Internasıonal» ujymshary ult-ultqa bolmasa da, telim-telimge, taǵysyn-taǵylarǵa bólinip, klýb ıesiz, meńgerýshi jumyssyz kúıge tústi. Bir jyldaı tegin istedi, ekinshi jyly esikke qulyp saldy lajsyz. Eńsesin túsirmeýge tyrysty. Erteden-aq psıhologıalyq ázirlikter jasap júrgendikten, jeńildeý qabyldaǵan syńaılytuǵyn. Aýyl ishinen de, aýdan jaqtan da kelińkireýshiler, kóńil aıtyńqyraýshylar boldy birazǵa deıin. Abyroı-bedelim bar eken dá dep jubandy alǵash. Esik aldyndaǵy sýy syldyraǵan jińishke aryq jaǵasynda, qońyr alsha túbinde otyryp án shyrqaıtyn. Án shirkinińiz, ásirese, juldyzdy tún aldyndaǵy aıly keshte alysqa estiler: «Kettiń umy-ty-y-y-sh, múldem umyt-ty-y-y-yń; Jibin úzdiń ǵoı, názik úmit-ti-i-i-iń...»

Keıde búkil aýyl kúrsingendeı kórinetin. Alaıda, olaı emes-ti. Ras, burynǵy klýbty jáne onyń burynǵy meńgerýshisin aıaýshylar bartuǵyn, ókinishke qaraı, tabalaýshylar basymyraq edi. Kimge kimniń jany aýyrar búginde. Adam shirkinderdi kinálaý da qıyn. Eńsegeı qaırańǵa shyǵyp qalǵan shabaqtaıyn shorshydy, amal neshik. Aılyq almasqa ketkennen keıingi asa qaýipti jaýyna aınalǵandardyń biri — qasyndaǵy qatyny. Baıaǵy: «Arýym kórip ańsadym; Erkeshim kórip eńsedimge» eliger elik qyzdyń iz-túzi joqtaı-aý, tipti. Kebejedegi unnyń túbi kórine bere Eńsegeıdiń etin shıkideı jemekke ázirlenip, zildene bastaıdy. E-e-eı, bu baıqus ta qaıbir jetiskeninen jemtik qamdaıdy deısiń. Bala-shaǵanyń qamy-daǵy. Aldyn-ala árekettenbese, úlkendi-kishili serilerden ne qaıyr...

Qatynynyń birazdan beri tórkin jurtynda jatyp alǵany mundaı jaqsy bolar ma, aýksıon jaıyn toǵaıdaǵy jerdi aınaldyryp júrgen Aqanserisimen aqyldasty. Kenenserisi áli jasyraq. Aýyldyń klýby eski bolǵanymen, súıegi myqty. İrgesi Qapsaǵaıdyń tepseńindegi tekshe tastardan qalanǵan. Ásirese, aǵashy asyl, buzyp alsań-daǵy, bir úıge molynan jetedi. Sahnasy qaıbir jyly qaıta tóselgen, qalyń taqtaı. Tóbesi jańalap jabylǵaly besinshi jyl-aý, shamasy. Shymkenttiń borpyldaqtaý, bozań shıpyry emes, balta shúıdesimen túıgileseń syr bermes Semeıdiń kógildiri kádimgi. Júdá, buzyp tastap, úı-jaı salmaǵannyń ózinde, otyz jyl ıe bolǵan klýbtyń basqa bireýge buıyrýy keshirimsizdeý emes pe?!

Ákeli-balaly ekeýi uzaq pikirlesti.

— Segiz myń jeti júz teńgege arzıdy ǵoı, qalaı oılaısyń? — deıdi Eńsegeı.

— Arzymaq túgilim, arzan ǵoı, — deıdi Aqanserisi. — I-ı, sony aıtam dá! — deıdi Eńsegeı enteleı túsip.

— Sol baǵanyń ústine sonshama aqsha qosylady-aý, kóbeıip ketedi-aý, kóke, — deıdi Aqanserisi sál-pál muńaıyńqyrap.

— Aýyl klýbyn jekeshelendirýge de kóp ala ma, nemene? — dep eliredi Eńsegeı.

— Alýy da múmkin, almaýy da múmkin, másele onda emes, — deıdi Aqanserisi baısaldy baıanǵa keship. — Báribir, biraz-biraz pul kerek, kóke.

— Qalaı sonda? Ne tuspaldap otyrsyń? Birdeńeni biletin be ediń óziń?

— Bastapqy baǵasyn kórip tursyz ba? — dep, Aqanserisi respýblıkalyq gazetti qolyna qaıta alady.

— Kórdim. Tómengi baǵasyn da jatqa bilemin.

— Kórseńiz, bilseńiz, sol tómengi baǵańyzben eki aralyqta birtalaı jumystar júredi. Kepildik jarnasy jáne bar.

— Ol ne taǵy da?! — dep, shoshyńqyrap, sosyn tańdanyńqyrap qarady balasyna.

— Jaraıdy, kóke, — dedi Aqanserisi odan beter qaıran qaldyra túsip. — Saqtap júrgen on myń teńgem bar edi, sony alyńyz. Jol-jónekeı stansadaǵy qyzyńyzdyń bir aılyǵyn surańyz. Nıet etken ekensiz, aýksıonga qatysyp qaıtyńyz. Alsańyz, alarsyz klýbyńyzdy. Almasańyz, demalyp, qydyryp kelersiz. Qalaǵa barmaǵanyńyzga kóp boldy goı.

Osyny aıtqan Aqanserisi áldeqaıdan aqsha shygaryp, ákesiniń alaqanyna saldy.

Arada eki kún ótkende Eńsegeı Shymkent shaharynda qyzyl «Ikarýstan» túsip jatty. Qyrǵy bazardyń qyzǵgyn ortasyna kirmeı-aq, shetindegi qujynaǵan asqanalardyń birinen laǵman jep almaqqa bekindi. Sony oılap, aınalasyn barlady. Burynyraqta, budan shırek ǵasyr shamasy ilgerirekte klýb meńgerýshileriniń kýrsyna kelip, qaıta daıarlaýdan ótkende Qoshqarata bulaǵynyń boıyndaǵy jıekjolda top-top bolyp ándetip júrgenderi, umytylmastaı saýyq-saıran qurǵandary, Shámshiniń shyǵarmalaryn kezek-kezek shyrqaǵandary kóz aldynda tizbektele tyraýlaǵan tyrnalardaı elestep, júrek tusy shymyrlaı jóneldi. Avtobýstan yǵyry shyǵa shýyldap turǵan qulaǵynyń túbin basyp-basyp, diril býǵan demin tereńnen tartyńqyrap, ózin-ózi sabyrǵa shaqyrdy. Kenet: «Kettiń umy-ty-y-yp, múlde umyt-ty-y-y-yń...» dep shyrqaǵan daýys anyq estildi. Baıanǵa qosylyp, qońyr alshanyń túbinde ándetken ózi sekildenip, áldekim ańyratyp otyrypty. Aınalasyna alaqtady. Tapty. Shashlyqtan shyqqan táp-tátti tútinniń arǵy jaǵynda, Qoshqarataǵa quldılaıtyn joldyń jıegindegi úıme-tóbe qoqystyń bergi jaǵynda otyr eken álgi ánshi. Taǵy tyńdady. Úni tanys sekildendi. Bul osy adamdy da bir jerden kórgen sıaqtanyp, eriksiz jaqyndaı tústi. Janyna da jetti-aý. Jerde jaıýly jatqan qaraqoshqyl oramaldyń ústinde azyn-aýlaq aqsha qobyraıdy.

— Eı! — dedi Eńsegeı shoshyp ketip, úni irtik-irtik shyǵyp, enteleı eńkeıip. — Eı, sen... sen... Shynymen...

Klýb meńgerýshilerin qaıta daıarlaıtyn arnaıy kýrsta jaǵasy kestelengen appaq jeıde kıip júretin, sol kúnderdiń sylqym serisi atanǵan, ánshiligi jóninen aldyna jan salmaǵan aqquba jigitti, búginde bútindeı búlinip bitken Qaldybaıdy betiniń ushyndaǵy qońyr alshadaı qara daqtan tanydy. Keıin de talaı kórgen edi ǵoı.

Al, Qaldybaıdyń muny tanyǵysy kelmedi.

Sóıleskisi de joq-ty. Bárinen de baz keshken, bul pánıden bezgen, baqıǵa alyp ketkenge deıin qaıyrshylyqqa kóndikken qalpynda otyra berdi. Eńsegeı aýksıonǵa dep Aqanserisi bergen bir býma aqshadan birazyn bólip alyp, Qaldybaıdyń qoıyn qaltasyna salyp edi, ol qobyrata qaıta sýyryp, aldyndaǵy qaraqoshqyl oramalǵa tastady. Túk bolmaǵandaı, kýrstasyn kórmegendeı, ánge basty qaıtadan. Biraq, bul basqaraq ántuǵyn: «A-a-aı; Ah-ha-aý! Arýym kórip ańsadym; Erkeshim kórip eńsedim...»

Bajasynyń úıine jetkende Eńsegeıde óń-tús shamalytuǵyn. Baldyzy tańdanyńqyrady, bajasy basqaǵa jorydy. Kórmegeli, kórispegeli kóp bolǵan. Eńsegeı bajaılasa, bajasy úsh qabatty bir úı, eki qabatty bir úı, uzynnan-uzaq taǵy birdeńelerdi sonarlatyp salyp tastapty. Baıaǵyda pálen adam bir bólmede jata berýshi edi, búginde bir adam bir bólmege syımasqa ketti. Bireýiń ne, bir adamyńyz pálen bólmeli bir úıge syımaýǵa aınaldy. Osydan tup-týra jıyrma bes jyl ilgeride, bajasy Almatydaǵy «polıtehta» oqyp júrgende, esigin ashsań, birden trotýarǵa shyǵatyn jalǵyz bólmeli páterde jeti adam emin-erkin jatyp, emen-jarqyn tirshilik keship júrgenine ishi eljireı tańyrqap qaıtýshy edi. Endi bár-bári basqashaǵa burylyp alyp, zaýlap ketip barady, áıteýir.

Erteńine erte turyp, kelgen sapary sebebiniń shet-pushpaǵyn sezdirdi. Baldyzy jalǵyz, bajasy áldeqashan issaparǵa ketip úlgeripti. «Aýksıonǵa qatysqaly júrseńiz, jaman emessiz ǵoı, jezde», — dedi baldyzy tálpish-totaılanyp. «Alystan at sabyltyp kelip, qolymdy bos sermep qaıtam ba, qaıdam», — dedi jezdesi. «Qoltyqtap kirgizip, quttyqtap shyǵarar edi, bajańyzdyń mańyzdy máselemen ketip qalǵany-aı», — dedi baldyzy kerile esinep. «Stansadaǵy qyz aılyǵyn almaǵan eken, birer myń qaryz bere turasyńdar ma?» — dedi jezdesi. Baldyzy qınalyńqyrap baryp, úsh qabatty úıge qaraı ketti. Úsh qabatty úıden shyqqany úsh myń teńgetuǵyn.

Aqanseri júdá jaqsy biledi eken-aı. Kepildik jarna dedi, basqa dedi, biraz sandaltty qaladaǵylar. Balasynyń jáne baldyzynyń arqasynda bárine de tótep berdi. Aqyrynda aýksıon da bastaldy. Júrgizýshi júdá hám máıin jigit kórindi. Sálemdesýiniń ózi eritip jibere jazdady. Táptishtep turyp tártibin túsindirdi. «Golandtyq ádis» degen sózi ǵana samaıynan joǵaryraq tusqa jaısyzdaý tıdi. Eńsegeı qalt jibermeı qarap, tyńdap-aq otyrǵan. Baǵa máselesin baǵamdap baryp, baǵana berilgen nómirdi kóterip kep jibergen. Alaıda, kesh qalypty, báribir. Taǵy da bireýler kóteripti. Qashan, qaı taraptan kótergenin kim bilsin. Mynaý ýyzdaı jas bala bolsa, birdeı-aq kóterdi emes pe? Qaıta Eńsegeı erterek qamdanbap pa edi? Aýksıon júrgizýshi jigit tıisti tártipti taǵy da táptishtep túsindirip, jeńimpazdy habarlady.

Eńsegeıdiń samaıy solqyl qaqty, qulaǵy shyńylǵa toldy. Qapsaǵaıdyń qyryq shaly birdeı qyryq shalǵy oraqty shoıyn tóske salyp alyp, jarysa shyńdap jatqandaı. Qyrǵy bazar janyndaǵy qaıyrshyǵa aınalyp ketken klýb meńgerýshisin, shóldi aýdannyń serisi Qaldybaıdy tanyǵandaǵydaı esinen tana jazdady. Aqanserisiniń aıtqany ǵana demeý bolyp, bylǵary oryndyqtyń arqalyǵyna súıenip, ornynan ázer kóterildi. Aýksıon júrgizýshisiniń daýsy alystan, álde ǵaryshtan talyp estiledi: «Qapsaǵaı aýyldyq klýby. 1958 jyly salynǵan. Jalpy alańy 260 sharshy metr... Aýksıonda utqan... Teńsegeıuly... Teńsegeıuly... Teńsegeıuly...» İrtik-irtik, úzik-úzik únnen qutylǵysy keldi erterek. Erteden-aq etene tanys eski kóshege túskende, kóńildenip sala berdi. Alsynshy. Ala bersinshi solar. Qaıyrshy bop ketkende qaıter edi. Qaıtetin edi...

«Qaıtatyn edim», — dedi Eńsegeı. Qyzyl «Ikarýstyń» júrgizýshisi kúldi: «Qaıda, kóke?» — dedi. «Qapsaǵaıǵa», — dedi bul. «Ondaı qalaǵa barmaıdy», — dedi júrgizýshi. «Aýdan ortalyǵynan túsem, odan ári taǵy kútem ǵoı», — dedi bul.

Qapsaǵaı aýylynyń klýby qyryq jyl boıy qoǵamyna qaltqysyz qyzmet etip edi. Onsh otyz jyl boıǵy meńgerýshisi osy kele jatqan Eńsegeı edi. Endi ne boldy?! Qyryq jyldaı qyp-qyzyl mataǵa matalǵan klýbyńyz jalǵannyń jalǵan jyqpyly ǵana eken dá. Tektilerge kektilerdiń qan japqan janarlaryn jalqyndatyp ótipti de. Ákesi marqumnyń ǵumyr boıyna kirmeı-aq ketýinde kep bar eken dá. Oıpyraı, jalqy márte basyn suqpaǵanyna qalaıynsha mán bermegen bul baıqus. Arǵy ata-babalarynyń sarqytyndaı asyl basyn qanqyzylǵa boıalǵan, aqsúıek áýletten órbigenderdiń ózin áýlekilendirip jibergen, kináz minezden maqurym etken, shaıtan-shataq shalyqtańqyraǵan shańyraqqa ımeı-aq ótken eken de. Dá-á-á-á... Otyz jyl boıy aqaqý-sekekýmen selkildep júrgende, erte me, kesh pe, sonyń jazyryn túbinde bir tartarmyn dep nege sanaǵa salmaǵansyń, sen beıbaq? «Oralyńnyń barynda oına da kúldi» oılanyńqyramaı aıtqan qazekeme obal joq. Osynaý sózderdi syńarjaq uǵynǵan urpaǵyna saýap. Saǵan da saýap. Sorly. Senen sorly bar ma endi? Eń bolmasa, aýyl klýbyn jekeshelendire almadyń. Senen de sorlyny kórgiń keledi, á?! Kórdiń ǵoı bireýin. Taǵy kórsem deısiń, á? Qýanǵyń kele me, jubanǵyń bar ma? Otyz jylǵy jiger jaqqan alaýyń, jelbiretken jalaýyń kimge dárý boldy endi? Jelip ótip kete baram, dediń-aý, á, myna pánı jalǵannan. Saýap saǵan, saýap. «Kóptiń qajetine jaraýdan asqan jaqsylyq pen sulýlyq bolmaıdy» degen kim-dúr, klýb meńgerýshisi? Á-á, anaý nemis qoı, Bethoven degen. Al, qajetine jaraǵan kóbiń qaıda? Jaqsylyǵyń men sulýlyǵyń kánekı? Úlken de ketti jónine, kishi de ketti jónine. Anaý da ketti shebine, mynaý da ketti jemine. Bári de tartty tegine. Teńsegeı ketti tebine. Sen sorly qaldyń shegine de shegine... Qaldybaı otyr qalada... Qaıyrshy bolyp, dalada...

Elý úıli aýyldyń shetine ilikkende qas qaraıyp qalǵan.

Eńsegeı eńireı jylap kele jatty.

* * *

Qapsaǵaıdyń qıasynan taǵy bir kóshkin qulap tústi. Bul jolǵy kóshkin búkil aýyldy solq etkizdi. Buryndary kóshkin degenińiz tek kóktemde ǵana jeńil-jelpi jelp etip, onda da tún balasynda urlanyńqyrap túsýshi edi. Endi kúz sońy, qys basynda, sáske-tús áletinde álekke sala beretin boldy. Jylańqy jańbyrdyń sirkiregenine segizinshi kúnge ketkenin saýsaq búge sanap otyrǵan Eńsegeı elmen birge úıinen údere shyǵyp, aýyldy baýyryna alyp jatqan Qapsaǵaı jotasyna qarady. Tumany aıyǵa bastaǵan bıik betkeıdegi qarasha ortasynda úsip úlgergen shoq-shoq qyzyl dolana da qaraýyta qaltyraıtyndaı. Solardan sál bylaıyraq tustan byltyr kóshken kórshisi Teńsegeıdiń jurtyndaǵy qoı qoranyń ornyndaı oıpań paıda bolypty. Topyraǵy opyryla oıylyp, sypyryla syrǵyp túsken jer qazanshuńqyrlana qazylyp, qantalaǵan sekildi.

Taýyq qora jaqtan qara mekıen shyǵyp, alsha aǵashynyń túbinen ótetin aryqqa qaraı bettedi. Sirkiri sıregen jańbyrǵa qanattaryn kezek jaıyp, qaıta jıyrǵan qyzyl qoraz onyń sońynan ilesti. Sement jetpeı qalǵan qıyrshyq tasty qumdaq alańqaıdyń shetine ilige bere qyzyl qoraz qara taýyqqa qarǵyp mindi. Tıisti sharýasyn tyndyryp alyp, qaǵyp-silkindi. Egeleri Eńsegeı qarap tur-aý demesten, qoqılana kerildi. «Bular ekesh bular taraptan da úı ıesine degen tıtimdeı reaksıa joq, uıat-aıatty aıtpaǵanda, — dep kúbirleı kúrsindi burynǵy klýbtyń burynǵy meńgerýshisi. — Bir táýiri, qyzyl qorazdyń serilenip, qara taýyqtyń sergektengenine qaraǵanda, kún ashylmaqtan úmit bar».

Jańbyr tolas taba bere eki birdeı «KamAZ» elire jarysyp, jerdiń apshysyn qýyra jetken. Klýb úıiniń eki shetine tura-tura qalysqan. Kabınalardan qarǵyp-qarǵyp túskender túp-túgel ustalar, shetinen sheberler eken. Besin shamasynda qos «KamAZ» úıme-tóbe bop tolyp, qıadaǵy tastaq jolmen yńyrana kóterilip bara jatty.

Erteńine Eńsegeı klýb ornyndaǵy qoqys ataýlyny jıyp-terip, ot qoıdy.

Tús aýyńqyraǵanda toǵaı jaqqa barǵan Eńsegeı, balalarynyń birtalaı tirlik tyndyryp tastaǵanyn kórip, tań qaldy. Qamystybulaq boıyndaǵy egistiktiń esilip jatqan topyraǵyna tántiligin tanytyp, Aqanserisiniń arqasynan qaǵyp, Kenenserisiniń kekilinen sıpady. Nar qamystan sybyzǵy jonyp otyryp, oıǵa jáne boı aldyryp qoıǵanyn baıqamady. Basyn kóterse, Aqanserisi aryq qazyp, Kenenserisi kóń tasyp júripti.

Ymyrt jabyla úsheýi birge qaıtqan. Klýb ornyndaǵy byqsyp janǵan qaldyqtardan iz qalmaǵandaı. Qalaımaqan qabaryńqy kúıdegi Qapsaǵaıdyń baýraıyna taǵy bir tún qonǵaly kele jatty. Seldir sharbaq janyndaǵy tómpeshikte seltıgen qyzyl tikenniń býyndary syrqyraı syzdap, aýyryp turǵan sekildendi. Klýb jurtynyń kúlin timiskilep kúshik júrdi.

---