InfoHub Logo

Kornel ýnıversıtetiniń zertteýshileriniń qorytyndysy boıynsha álemdegi ólim-jitimniń qyryq paıyzy aýa, sý, topyraq lastanýynyń kesirinen bolady eken. Atmosferaǵa shyǵarylǵan ýly zattar jyl saıyn úsh mıllıonǵa jýyq adamdy óltiredi. Atmosferalyq aýanyń lastanýynan bolatyn ólim-jitimniń negizgileri — qaterli isik, týa bitken patologıa jáne adam aǵzasynyń ımýndyq júıesi jumysynyń buzylýy.

Aýany lastaıtyn zattar adamnyń densaýlyǵyna ártúrli áser ete otyryp, túrli aýrýlardy týdyrady. Mysaly, janý ónimderi (dızel qozǵaltqyshynyń suıytylǵan gazy)  bar aýamen dem alý, (tipti qysqa ýaqyt ishinde bolsyn) júrektiń ıshemıalyq aýrýyn alý qaýpin arttyrady.

Ónerkásiptik kásiporyndar men avtokólikter erte ólim qaýpin arttyratyn qara tútin men jasyl-sary dıoksıdi bólip shyǵarady. Tipti atmosferadaǵy osy zattardyń salystyrmaly túrdegi tómen konsentrasıasy qyryq jasqa deıingi ólimniń 4-ten 22 paıyzyna sebepshi bolady. Avtomobıl kólikteriniń tútinimen, sondaı-aq kómir jaǵatyn kásiporyndardyń shyǵaryndylarymen aýaǵa qan uıyǵyshtyǵynyń joǵarlaýyna jáne qanaınalym júıesinde trombtardyń paıda bolýyna ákep soǵatyn usaq las bólshekter taralady. Lastanǵan aýa qan qysymynyń joǵarlaýynyń birden-bir sebepshisi. Atmosferanyń lastanýy qan qysymynyń deńgeıin baqylaıtyn júıke júıesine áser etip, onyń ózgerýine sebep bolady. İri qalalarda emdeýge jatqyzýǵa týra kelip jatatyn jaǵdaılardyń shamamen bes paıyzy dál osy aýanyń lastanýyna baılanysty oryn alady.

İri ónerkásiptik qalalardy qalyń tuman — tumsha (smog) basady. Bul aýanyń óte qatty lastanýy, ıaǵnı tútin men gaz qaldyqtary nemese ýly gazdar men joǵary konsentrasıaly aerozolder qospasy bar qalyń tuman. Bul qubylys ádette jelsiz, tynyq aýa raıynda baıqalady. Bul adam densaýlyǵyna zıan keltiretindikten, iri qalalardyń kúrdeli máselesine aınalǵan. Ásirese balalar men aǵzasy álsiz, júrek-qantamyr, sonymen qatar, tynys alý júıesiniń aýrýlarymen aýyratyn qart adamdar úshin qaýipti. Ol tynys alýdyń qıyndaýyna, aýyr jaǵdaıda tipti onyń toqtaýyna sebep bolýy múmkin. Shyryshty qabyqtyń qabynýyn týdyrady. Aýadaǵy zıandy zattardyń jerge jaqyn shoǵyrlanýy tańerteńgi kezde baıqalady, al kúndiz aýanyń joǵary aǵynynyń áserinen joǵary qaraı kóteriledi. Bronh demikpesi aýanyń lastanýymen tikeleı baılanysty.

Aýanyń lastanýy damý kemistigi bar balalardyń týý yqtımaldyǵyn arttyrady. Atmosferadaǵy zıandy zattardyń mólsherden tys konsentrasıasy erte bosanýǵa, jańa týǵan nárestelerdiń salmaǵynyń az bolýyna, keıde tipti nárestelerdiń óli týýyna sepepshi bolady. Eger júkti áıel ozon konsentrasıasy men kómirteginiń joǵary konsentrasıasy bar aýamen dem alsa, ásirese júktiliktiń ekinshi aıynda, onyń qoıanjyryq, jyryq tańdaı, júrek qaqpaqshasynyń aqaýlary sıaqty damýynda aqaýy bar balany týý yqtımaldyǵy úsh ese artady.

Oqýǵa keńes beremiz:

Aýanyń lastanýy densaýlyqqa qalaı áser etedi

Qolqa demikpesi jáne sebepteri

Aýanyń lastanýy densaýlyqqa qalaı áser etedi

PM2.5 bólshekteri degen ne?

---