InfoHub Logo

Yrysqalı qartty bala kezimnen bilemin. Qabaǵy shyǵyńqylaý, ashań júzdi, shoqsha saqaldy, bir aıaǵyn syltı basatyn, qaıratty kisi álige deıin kóz aldymda. Ashýlanǵanda kóziniń alasy kóbeıip, sustana qalatyn. "Shash al dese bas alatyn", sonaý otyzynshy jyldary on jylǵa ustalyp kelgen. Keıingi alǵan jas áıelinen eki ul, eki qyzalaǵy bar. Jazdyń ystyq kúnderinde shalbarynyń bir balaǵyn túrip qoıatyn. Sebebi jara shyǵyp, isip, bileýlengen aıaǵyna qara maı jaǵatyn-dy. Súıtip júrip tynym tappaıdy — shóp shaýyp, sovhozdarǵa vagonmen kelip turatyn mal jemin túsirip, óziniń ýaqjandyǵyn jemdep, saýyn túıelerin qudyqtan sýaryp, óriske aıdaıtyn. Jasy kele óziniń sur esegin minip júretin, úıinen qashyqtaý jerdegi toı-sadaqalarǵa da sonymen baratyn-dy.

Birde esegimen temirjolshyǵa tas qıyrshyǵyn tasıtyn mashınalardyń jolyna qaraı bara jatqanyn kórdim. Qasynda qolyna papki ustaǵan, jıyrmalardaǵy jas jigit bar.

— Yrseke, assalaýmaǵaleıkúm! — dedim daýysymdy kótere.

— Ýaǵaleıkúmússalam! Amansyń ba? — dep ol ádettegishe amandyq-saýlyq surasty da, — raıonnaıa kelgen qonaq bala edi, taýdyń ústindegi aýylǵa barmaqshy eken, tanys shopyrlarǵa jetkizip tastań dep aıtaıyn dep...

Sóıtkenshe bolǵan joq, "ZIL-130" avtomashınasy toqtaı qaldy. Endi bir qaraǵanymda Yrsekeń sur esegimen shoqytyp bara jatty...

...Araǵa jyldar salyp, bir kezdegi ózim turǵan aýylǵa barýdyń sáti tústi. Burynǵydaı emes, salıqaly, jany jaısań aýyl qarttarynyń qatary sırep qapty. Kórisip, sálemdesý úshin Yrsekeńniń úıine bas suqtym. Jasy toqsanǵa kelgen ol kózáınek kıip, aq saqaly omyraýyn japqan qarıa bolypty. Baıaǵy ádetimshe aýyz toltyryp, daýystap sálem berdim. Sálemimdi alyp, betime bir qarady da, atymdy atap "sol emessiń be?" — dedi, tanyǵany ǵoı. Biz sálem — saýqat alysqansha Yrsekeńniń kempiri — Qamqa sheshemiz shaı qoıyp, qazan asyp tastapty. Men asyǵystyǵymdy aıtyp, ruqsat surap em.

— Ruqsat joq — dedi aqsaqal, -senderdiń sálem bere keletinderiń qalaı, otyrar-otyrmastan "ketemin" deıtinderiń qalaı. Bir talaı jerden kelip otyrsyń jáne seni kórmegeli qashan?!...

Ony shesheı de qoshtap jatyr. Úlken kisilerdiń kóńilin qımaı, jaıǵasyp otyryp, Yrsekeńdi áńgimege tarttym.

— Qalaı, qazir toı-sadaqa degendeı, baryp turasyz ba?

— Shúkir, áıteýir, baldar shaqyrǵan jerge mashınamen aparyp-ákeledi.

— Al, baıaǵy sur esegińiz qaıda?

— Oıbúı, ol áldeqashan "kapýt" boldy ǵoı, — dep kúldi.

— Qalaısha...

— Bul bir qyzyq áńgime, — dep Yrsekeń lekite kúlip aldy, — kezinde bir túrikpennen satyp alyp edim, ózi de attaı bolatyn, ólerine kórindi me, ólde aýyrdy ma, ábden arydy. Qoraǵa baılap, jem-shóbin aldynan almaı, biraz baǵyp ta kórdim. Birde myna on ekinshi razezdegi Bekmurat aqsaqal as beretin bop, kóliktiń reti bolmaı jáne ol kezde búgingideı mashına da kóp emes, ádettegishe sur esegimdi erttep minip, júrip kettim...

...Bul kúzdiń qara sýyq kezi bolatyn. Tańerteńgilik ashylǵandaı bolǵan aýa raıy áp-sátte qaıta buzylyp, ekpini qataıǵan ókpek jelge endi jańbyr aralasty. Sý ótpeıtin brezent plashyn qymtanǵan Yrsekeń yzǵarly jańbyrdyń sońy qarǵa aınalýynan qaýip etti. Aýyldan tórt-bes shaqyrym uzaǵannan keıin sur esek basyn tómen tuqyrtyp, súrinshektep, aıaǵyn sanap basatyn jaǵdaıǵa jetti. Jolǵa shyqqanyna ókingen qart, eseginen túsip, jetekke aldy. Biraq ábden tıtyqtaǵan janýar joldyń qaptalyna jata ketti. Nede bolsa joldan qaldym ǵoı dep, Yrsekeń jol jıegine tize búkti. Munysy ál jınaǵan sur esegi ornynan turar dep dámelengendik edi. Ótken — ketkendi oısha sholyp, biraz otyrady. Ornynan baıaý qozǵalyp, esegine taıap kelgende baıqady, kózi sharasynan ashylǵan janýar qımylsyz qalypty.

- — Birtalaı jyl joldas bolǵan, ózi aram bolsa da kúshi adal sur esegim sóıtip, uzyn joldyń boıynda ólip tyndy. Sereıtip tastap júre berýge obalsynyp, joldan bylaı súırep shyǵaryp, boz tóbeniń betkeıindegi aǵyn sý tilimdep tastaǵan saıdyń nán-nán kesekterimen bastyryp, kómdim. Jer qazyp kóme qoıýǵa qolymda kúregim bolmady, — deıdi Yrsekeń, — sodan arada umytpasam, tórt aı ótkende jıenim toıǵa shaqyryp, on ekinshi razezge taǵy jolym tústi. Qasymda Bóribaı inim bar, e-e, aıtpaqshy, myna kempir men Bóribaıdyń úıindegi kelin de bar, mashınamen jolǵa shyqtyq. Baıaǵy sur esekti kómgen jerden óte bergende kózim túsip ketti. Ólekseniń ústine bıiktetip, kádimgi adamnyń turpaty sıaqtandyryp, topyraq úıgen, syrtyn jaıdaq taspen qorshap, basyna syryq shanshypty, oǵan da shubaltyp shúberek baılapty. Mashınany toqtatyp, Allahqa sıynyp, ne aıtarymdy bilmeı jaǵamdy ustadym...

...Álde qatelestim be dep oılaǵan Yrysqalı aqsaqal tóńirekti sholyp, esegi ólgende óziniń tize búgip otyrǵan jerine deıin dál taýyp, mańaıdy barlap shyǵady da, ne bolǵanyn áli de túsine almaǵan janyndaǵylarǵa mán-jaıdy túsindiredi. Buǵan sener-senbesin bilmegen olardyń kózderin baqyraıtyp qoıyp, álgi "áýlıeniń" basyna shanshylǵan aǵashyn alyp laqtyryp, ózinen-ózi kúıip-pisedi. "Aý, otaǵasy, munyń ne aljyǵan shyǵarsyń tımeı-aq qoı", — degen kempirine jekip, sabaı jazdap qalady. Jıenniń toıynda da bolǵan jaıdy aıtaıyn dep oqtalady da, qoı, bireýlerge kúlki bolarmyn, jurt ázildep otyr dep oılar degen oımen ózin-ózi ustaıdy.

Jalpy, Yrsekeń onsha sózsheń kisi emes-ti, dańǵoılyq, orynsyz qyljaqty bilmeıtin, ne aıtsa da sol bir sarabdal sabyrly qalpynan jańylmaıtyn. Jáne keshe minip júrgen, ózderińiz biletin sur esek ólgennen keıin "áýlıe" bolypty dep kimge aıtsyn?! Jabýly qazan jabýly kúıinde qalyp, ýaqyt óte umytylar ma edi, kim bilsin eger... bir kúni tańerteń álgi Bóribaı inisi entigip jetpegende:

— Oı, Yrseke-aý, masqara, myna kórshi aýyldaǵy túrikpender jol ústinde, boz tóbeniń baýraıynda ómirden ótken kim de bolsa bul jolaýshy qur adam emes dep, esegińizdiń basyn qaraıtyp, sadaqa bergeli jatqan kórinedi, — dedi ol tize búkpesten.

— Qoı ótirik bolar, "túımedeıdi túıedeı" qylatyn qyljaqbastardyń shyǵaryp júrgeni shyǵar.

— Maǵan muny qazir moldashylyq qylyp júrgen mágázinshi Berdiniń oqýdan kelgen balasy aıtty.

Yrsekeń shoqsha saqalyn salalap, oılanyp turdy da:

— Sen mashınamen júrsiń ǵoı? — dedi.

— Ia.

— Endeshe kettik, nede bolsa baryp kóreıik.

...Shynynda da esek "áýlıeni" bireýler shyndap qolǵa alǵanǵa uqsaıdy. Ótkendegi Yrsekeń alyp tastaıtyn syryqtyń ornyna odan bıik ári qalyń taqtaı ornatylypty, mańaıy kelýshilerdiń otyryp aıat oqýyna yńǵaılastyrylyp, tazartylypty. Muny kórgen Yrsekeń Bóribaıǵa júr kettik degendeı ym qaqty da, mashınaǵa otyryp jatyp:

— Aýyl ákimdigine tart, — dedi.

Aýyl ákimi Yrysqalı bala kezinen jaqsy biletin Esen Meredov degen túrikpen jigit edi. Aqsaqaldardy qadirlep, syılaı biletin, kishipeıil ákim bulardy ornynan turyp qarsy aldy.

— Túrikpen halqynyń bir márttigi úlkenniń, basshynyń aldyn kesip ótpeıdi ǵoı, olar ne aıtsa da zań. Eger tentek-teli olardy da júre tyńdasa, uly aqyn Maqtymqulynyń naqyl sózderin mysalǵa alyp, ornymen aıta bilseń, qaı-qaısysy da burylyp tura qalady, — deıdi uzaq jyldar boıy túrikpendermen qońsy qonǵan Yrysqalı aqsaqal,-nanym-senimge boı aldyrǵysh, dili men dinine berik halyq. Sonymen toq eteri meniń sur esegim "áýlıe" bolýdyń az-aq aldynda qaldy...

Keter-ketkenshe Yrysqalı qarıanyń aıtqan áńgimesi oıymnan ketpedi. Erteńine mashınasymen shyǵaryp salýǵa kelgen inime on ekinshi razezd arqyly ótetin jolmen júrýdi usyndym. Álgi esek "áýlıe" jatqan jer osy-ay degen shamada mashınadan túsip, boztóbeniń baýraıyna qaraı jaıaýladym. Arada biraz ýaqyt ótse de, tastaqjol men tebe arasynyń jaqsylap tegistelgenin baıqaý qıyn emes, kezinde bul arany shıyrlaǵan shynjyr tabandy traktordyń izi áli saırap jatyr...

---