InfoHub Logo

«Aıqyn». Tóreǵalı Táshenovpen áńgime.

27 mamyr, 2006 j.

— Temirhan aǵa, áriptesterińizdiń kóbisi, aqyndardy aıtam, «óleń jaza almaı júrmiz» deıdi. Siz kerisinshe sońǵy ýaqytta óz poezıańyzdy múldem jańa bir bıikke, tyń sapaǵa kóterdińiz. Sizdi túrtip oıatqan qandaı kúsh?

— Bul sózdi baspasóz betinde bolmaǵanmen, bylaısha kóp adam aıtady. Ásirese, jastar: «Kók túrikter saryny» biz jazatyn dúnıe edi, alpysty alqymdaǵan kezde siz jazyp, bizdi dalaǵa tastap ketkendeı boldyńyz» dep. Buǵan aıtatynym, bul ózi — meniń erterek qolǵa alǵan sharýam. Jalpy, ádebıette ózińniń bir daýsyń, ózińniń úniń, ózińniń jolyń bolmasa, esh ýaqytta shyǵa almaıtynyńdy, onan keıin bireýdiń kóleńkesinde qalyp qoıatynyńdy men erterek sezgen adammyn.

Jan-jaǵymdy kóbirek qarap, tekserip, zerttep júrdimdaǵy, onan keıin eksperımentterge, onyń ishinde eshqandaı tamyry joq, shyqqan topyraǵy joq eksperımentterge de bardym. Biraq búkil úlken, myqty aqyndardy zerttep qarap otyrsam, esh ýaqytta da jalań eksperımenttiń eshqaıda alyp barmaıtynyn sezindim. Óıtkeni qandaı jańalyq bolsyn, óziniń dástúrli tamyry bolýy kerek. Onyń kúre tamyry dástúr bolýy kerek. Onan keıin aǵash kúre tamyrymen ǵana qorektenbeıdi ǵoı, onyń taram-taram sala-sala tamyrlary bolady, sol tamyrlary álemdik ádebıetten sýsyndap otyrýy kerek. Osyǵan den qoıyp, jyraýlyq poezıany meńgerip, ony rýhanı aınalysqa túsirip jatqan aqyndar, qudaıǵa shúkir, bar. Kúnderdiń kúninde, onda Mańǵystaýda júrgen kezim, erterekte qaıtys bolyp ketken Qulmat (Ómirálıev) aǵamyz, sosyn Myrzataı men Aıdarov aǵalarymyzdyń «Kúltegin», «Tonykókten» aýdarmalary bar ǵoı, solardy qarap otyrsam, «Kúndiz otyrmadym, túnde uıyqtamadym, qara terimdi tóktim, qyzyl qanymdy sorǵalattym» degen joldar, uıqasy joq shyǵar, bálkim, biraq týra óleń ǵoı. Ary qaraı izdensem, «Kúltegin» epıkalyq uly shyǵarma eken. Sol kezden bastap ári izdendim, beri izdendim. Bylaı qarasań qarapaıym, biraq oǵan kelýdiń joly óte aýyr boldy maǵan. Únemi ishimde jatty da qoıdy. Biraz ýaqyt ótip, Almatyǵa kelgennen keıin de, taǵy da sol qaıta-qaıta, anda-sanda soǵylǵan qońyraý sıaqty, ishimde jatyp aldy. Kúnderdiń kúninde... bir silkinis... keldi! Kók túrikter sarynynan. Bul formanyń keremettegi sonda — ózińdi shektemeısiń, uıqasqa tyqpaısyń. Ózińdi belgili bir jerge baılap-matamaısyń. Býyn sanamaısyń. Býnaq izdemeısiń. Biraq onyń da óziniń mýzykasy bar. Sondaı keremet elitip ketkendeı bolmasa da, munda qashaýdyń, usta dúkeniniń daýsy shyǵyp turady, sımfonıanyń daýsy joq munda. Usta dúkeniniń daýsy shyǵady: qashap jatqandaı, nemese temir jonyp jatqandaı, nemese shege qaǵyp jatqandaı. Bildińiz be? Sondyqtan osy forma dál osy kez, osy ýaqytqa laıyq, jalpy. Qashap, oıyp túsiretindeı jazý kerek boldy da, jazdym. Biraq bul óziniń tamyry bar jańalyq. Sondyqtan da muny jurt ersi kórgen joq. Óıtkeni, ersi kórmeıtin sebebi, óziniń qanynda bar ǵoı, óziniń tabıǵatynda bar nárse. Sondyqtan da kóp adam muny birden qabyldady. Aldynda qaýip te, kúdik te boldy «osy qalaı bolar eken?» degen, biraq qabyldady. Sondyqtan da bul — aldymen Alla Taǵalanyń, sosyn ata-babamnyń arýaǵy arqasynda, ejelgi sarynnyń men arqyly qaıtalanǵany.

— Jańa eksperımentke kóp bardym dedińiz. Sol óleńderińiz eksperıment kúıinde qalyp qoıǵan joq pa?

— Eksperıment jasaǵan óleńderimniń kóbisi jaramaıdy. Byltyr eki tomdyǵym shyqty, soǵan kóp eksperımentterimdi qurbandyqqa shalyp jiberdim, qosqam joq. Árıne, onyń ishinde bireń-sarań engenderi bar, al qalǵanyn óz qolymmen alyp tastadym.

— Ǵalym Mekemtas Myrzahmetovtiń «Eger álipbıdi ózgerter bolsaq, onda kóne túrik álipbıine — rýna jazýyna kósheıik» degeni belgili. Onyń syrtynda «eski táńir dinine oralaıyq» dep maqala jazyp júrgender birqydyrý. Osy túrikshildik, táńirshildik ıdeıasy bizge qanshalyqty qajet? Jalpy, bul ózi qazaqty, jalǵyz qazaq emes, jalpy túrki álemin arab-ıslam áleminen bólshektegisi kep júrgenderdiń áreketimen belgili bir dárejede ushtasyp jatqandaı kórinedi. Bir jaǵynan, bul suraqty qoıyp otyrǵan sebebim, ersileý blsa da aıtaıyn, sizdiń «Kók túrikter sarynynda» joǵarydaǵy pikirlermen syrttaı baıqalmasa da, ishteı jalǵasyp, jymdasyp jatqan qandaı da bir baılanys bar ma degenim ǵoı?

— Bul aıtylǵan eki pikirge de men úzildi-kesildi qosylmaımyn. Mekemtas aǵam — meniń ustazym, abaıtanýshylardyń ishindegi aldyńǵy qatarly azamat. Men oqýǵa túsken kezimde, ol kisi aspırant bolǵan, sol kezde qamqorlyǵyn da kórgenmin. Ol kisini qatty qadirleımin. Biraq solaı bola tura, ol kisi aıtty eken dep, burynǵy rýna jazýyna kóshýdiń qajeti joq. Ol úlken mashaqat týdyrady. Men ózim qalaı da orys yqpalynan shyǵý úshin kırıllısadan ketýdi, sóıtip, latyn álipbıeni kóshýdi qalaımyn. Qazir dúnıejúzilik yqpaldastyq júrip jatyr, latyn álipbıi soǵan kirigýimiz úshin, aǵylshyn tilin meńgerý kerek. Jańa táńir dini degendi aıtyp jatyrsyń. Baıaǵydaı otqa, sýǵa tabynýymyz kerek pe, sonda? Islam dinin qazir taza eýropalyqtar qabyldap jatyr. Islam dininen ajyrasaq, qazaq bolýdan da qalǵanymyz emes pe? Al endi men jazyp júrgen kók túrikter sarynynda eshqandaı bir dinı, basqa da qaıshylyqqa alyp baratyndaı sóz joq. Meniń ulyqtap jazyp júrgenim — ol bizdiń kádimgi ótken tarıhymyz, ómirimiz ǵoı. Onan esh ýaqytta bas tartýǵa bolmaıdy. Bizdiń qanymyz ol, janymyz.

— «Aqıqat» qoǵamdyq-saıası jýrnalyn basqaryp otyrsyz. Atynan da kórinip turǵandaı, jýrnaldyń basty muratynyń biri — tarıhtyń, qoǵamnyń aqtandaqtaryn, jabýly jatqan aqıqattardy ashý ǵoı. Osy oraıda Ulttyq Qaýipsizdik komıtetiniń muraǵatynda áli kúnge ashylmaı, jaryq kórmeı, sarǵaıyp jatqan qundy qujattar, qupıa muralar, málimetter kóp dep estımiz. Osylardan habar alyp kórdińiz be?

— Ondaı áreket jasaǵan joqpyn, shynymdy aıtaıyn. Ulttyq Qaýipsizdik komıtetimen eshqandaı baılanysymyz joq. Shynynda da, bul oı salatyn másele eken. Biraq olar bizge muraǵatyn bere qoıa ma? Ol úshin de ruqsat bolý kerek shyǵar. Biraq sol ashylmaı jatqan máseleler bar ekenin sen de bilesiń, men de bilemin, jurttyń bári de biledi, sezedi. Ásirese Jeltoqsan oqıǵasyna baılanysty kóptegen máseleler sol jyly jabylǵan kúıinde jatyr. Qanshama azamattardyń qýǵyn-súrginderi, ustalǵan-ustalmaǵany bar, qandaı báleketter jasaldy, bizdiń biletinimiz — qalqyp júrgen ber jaǵy, beti ǵana. Attyń basynyń bári sonda. Ásirese bizge búkil qasiret, qaıǵy, naǵyz jaýyzdyq alyp kelgen qujattardyń bári Máskeýdiń muraǵatynda jatyr. Ony endi alýǵa qolymyz jete me, jetpeı me? Ol úshin endi uzaq ómir súrý kerek shyǵar. Biz bolmasaq, ony basqa urpaq alyp keletin shyǵar. Al biraq jańaǵy óte bir jaqsy suraǵyńmen maǵan oı salyp otyrsyń. Soǵan barýǵa men endi áreket jasaýym kerek shyǵar.

— Qalamgerler «jazýshylar qoǵamǵa kerek bolmaı qaldy» dese, qarapaıym jurt «zıaly qaýymnyń belsendiligi joq» dep kinálaıdy...

— Osy bir nársege men túsinbeımin. Jazýshy baıǵustyń qolynda ne qaldy?! Baıaǵydaǵy Jazýshylar odaǵyn ańsaıdy. Ol Jazýshylar odaǵy basqa edi ǵoı. Ol Jazýshylar odaǵyn basqaryp otyrǵan adam Ortalyq Komıtettiń bir tórtinshi hatshysy sıaqty edi. Búkil aqshasyn beretin, qarjydan eshqandaı tapshylyq kórsetpeıtin, qaltasyn tompaıtyp qoıatyn. Úlken-úlken laýazym ıelerimen qatar otyratyn. Depýtat bolatyn. Ázir ne? Ázir kók tıyn bermeıdi. Jazýshylardyń bári demeı-aq qoıaıyn, birazy kúnin qaltaqtap, áreń kórip júr. Olardyń qolynda eshqandaı mehanızm qalǵan joq. Al biraq til máselesine kelgende, óziń bilesiń, kezinde osy jazýshylar edi ǵoı shyryldap kótergen. Qazir de kóterip jatyr. Muhtar Shahanov jazýshy emes pe eken? Qoǵamdyq qoldaý komıtetin qaıbir jetiskennen quryp jatyr? Biraq sonyń aınalasyna toptasý máselesine kelgende, árıne, jazýshylardyń ózderi syńarjaq bolyp, bir-birimen alakóz, alaýyz bolyp, aıtysyp-tartysyp, tek sonyń zıanyn kórip jatyr. Óz basym Muhtar Shahanovtyń tym ekpindeı beretinin de jaqtyrmaımyn. Biraq jeke bastyń múddesine qaramastan, ony osynadı eldik, halyqtyq máselede bárimiz birigip qoldaýymyz kerek. Sony qoldaý, aınalasyna toptasý máselesi qıyn. Dál osy jerde Jazýshylar odaǵynyń qolyn baılap, aıaǵyn tusap qoıyp otyrǵan eshkim joq. Jazýshylar odaǵy qalaı bolǵanda da, aldymen Tildi kóterý kerek edi. Biz osy kezde jınalystyń ústine jınalys jasap, tipti kerek bolsa, ruqsat alyp turyp sherýge shyǵyp, sondaı máselelerdi uıymdastyrýymyz kerek edi. Tek jazýshy, aqyndardyń keshterin ótkizýmen shektelip otyrmyz. Saıasatta belsendilik kórsetýimiz kerek edi, ásirese Til máselesine kelgende. İsh qazandaı qaınaıdy, qoldan keler qaıran joq. Jazýshylardyń taǵy bir beti qaıtyp qalǵany — qansha aıtsa da joǵary jaq bir bylq etpeıdi ǵoı. Jýrnalıser, sender de aıamaı aıtyp jatyrsyńdar. Soǵan selt etip jatqan nárseni kóresińder me, anda-sanda ǵana bir reaksıa bolady, boldy. Sondyqtan tipten kóńili qalyp, tıtyqtap qalatyn kezi joq emes jazýshylardyń. Árıne, kóleńkesinen qorqatyn jazýshylar tolyp jatyr ǵoı. Biraq qalǵandary kúresip jatyr. Kúrese de beredi.

— Siz úshin qazaq qoǵamyndaǵy eń bir ótkir másele?

— Ol — bilim. Bilim berý reformasy. Bilim berý reformasyn áli aıaqtaı almaı otyr. Men taıaýda aıaqtaı qoıady dep oılamaımyn. Reformanyń bári áıteýir reforma úshin jasalynbaý kerek. Ulttyq sanany, ar-namysty oıatatyndaı etip jasalý kerek. Máselen, qarańyzshy, Qytaıda qazaq, uıǵyr mektepteri bar. Sonda, muǵalimderge qytaı tilin bilý kerek degen mindet qoıylǵan. Bildińiz be? Pekınge baryp, nemese Pekınnen kelip, olardyń qytaı tilin qandaı dárejede meńgergenin tekseredi. Olar qytaı tilinen emes, qazaq tilinen, uıǵyr tilinen sabaq beredi, biraq qytaı tilin bilýi kerek. Al bizde qalaı? Bizde aǵylshyn tilin bilý kerek, basqany bilý kerek, biraq qazaq tilin bilý kerek degen sózdi bilesiń be? Reseı biz úshin shet el. Orys tilin orys mektepterindegi dıaspora qansha oqysa, oqı bersin, biraq qazaq mektepterinde oqytyp keregi joq, oqytsaq, halyqaralyq aǵylshyn tilin oqytý kerek. Dúnıe júzinde solaı. Máselen, Malaızıa men Sıngapýrdy biz keremet sanaımyz ǵoı, solar dál Qytaıdyń irgesinde otyrǵan elder. Malaızıa halqynyń otyz paıyzy qytaı bola tura, olar qytaı tilin oqymaıdy. Aǵylshynsha oqıdy. Al bizde orys tilinen shyǵa almaıdy. «Orys tilin úıren» degende Abaı óz tilińdi umyt degen joq qoı. Dál qazir ana tilinen bezip ketken adamdardy kórgende, Abaıdyń arýaǵy qalaı kúńirener edi. Biz qalaı bolǵanda da álemdik yqpaldastyqqa ený úshin aǵylshyn tilin úırenýimiz kerek. Orys tili — biz úshin shet el tili. Balalardyń ol tildi úırenip, bosqa ýaqyty ketedi. Reseıdiń óziniń balalary túgel aǵylshyn tilin úırenip jatyr. Ásirese zıaly qaýymnyń balalary.

— «Aqyn adam, jalpy óner adamy saıasattan tys turý kerek» degen pikirmen kelisesiz be? Kelispeseńiz, onda poezıany saıasatpen qalaı ushtastyrasyz?

— Saıasatsyz ómir joq. Saıasat degen bir saıqal dúnıe dep, odan bezip ketýge bolmaıdy. Óıtkeni dúnıeniń bárin jasap jatqan saıasat. Bizdiń táýelsizdigimizdi alyp kelgen de saıasat. Bizdi otarlandyrýǵa, otarsyzdandyrýǵa alyp barǵan da saıasat. Bireýler «meniń saıasatpen esh jumysym joq» deıdi. Eń alaıaqtyq tirshilik, eń opasyzdyq sol «saıasatpen jumysym joq» degen adamdardan shyǵady. Saıasat degen seniń búkil taǵdyryńdy jasap jatyr. Bolmasa, seni joǵary kóterip jatyr. Seni ılep jatyr. Bolmasa, oǵan qalaı jetesiń? Saıasatker bolmaı-aq qoı, biraq ózińniń ishki, syrtqy saıasatyń bolýy kerek. Qyl aıaǵy adam men adamnyń sóılesýi de saıasat, dıplomatıa. Halqyń syn tezine túsip jatqan kezde, «men saıasattan bólek edim» deý, shalqaıý — baryp turǵan naǵyz ońbaǵandyq, satqyndyq. Ómir boıy saıasatpen tynys alyp, saıasatpen ómir súrýiń kerek. «Saıasatty men ǵana jasaımyn» deý — ol halyqty buǵaýda ustaý, halyqty topas etý, nadandyqqa alyp barý degen sóz. «Saıasatta jumysyń bolmasyn» degen kezinde jazýshylardy saıasatqa aralastyrmas úshin Keńes Odaǵynyń mıǵa sińirgen pikiri. «Saıasatpen tek Syrtqy ister mınıstrligi aınalysý kerek» dep kim aıtty? Damyǵan elderdi alyńyz. Búkil fransýzdyń stýdentteri ereýildep, kóshege shyqqan joq pa? Amerıkada áne, búkil mıgranttar shýlap, kóshege shyǵyp jatyr. Árbir el, árbir azamat saıasattan kóz jazbaı, qadaǵalap otyrýy kerek. Ol degen joǵary jaq ne aıtty, sony týra qabyldaý emes, sony qorytyp, óz pikirińmen salǵastyrý. Saıasat — seniń taǵdyryń. Saıasattan esh ýaqytta ketýge bolmaıdy. Saıasatpen júrý kerek degende, men jalań, qurǵaq saıasat emes, ishki tereń saıasatty aıtyp otyrmyn.

Poezıa da tunyp turǵan saıasat. Kezinde keńestik aqyn-jazýshylar saıası taqyryptaǵy roman, óleń-jyr jazsa, tek qana maqtaý, madaqtaý kerek boldy. Kósemderdi maqtap óleń jazý — ol saıasat emes, dúmbilezdik, jaǵympazdyq. Bildińiz be? Sol kezindegi qyzyl saıasat aqyn-jazýshylardy saıasattan sumdyq jıirkendirip jiberdi. Áıtpese Tolstoıdyń «Soǵys pen beıbitshiligi» tunyp turǵan saıasat emes pe? Álem tańdaı qaǵatyn Dostoevkııdiń búkil shyǵarmasy — qarap otyrsańyz, saıasat. Baıron da, Pýshkın de, Gete de bastan-aıaq saıasatpen aınalysqan. Áýezovtiń «Qaraly sulýy» sumdyq saıasat emes pe? Búkil teńsizdikti, áleýmettik qaıshylyqty, qarańǵylyq pen nadandyqty, beısharalyqty kórsetip, sol arqyly qoǵamdyq júıemen kúresip otyr. Men «Egemen Qazaqstannyń» birinshi betine óleńder shyǵaryp turam. Ádeıi shyǵaram. Onyń ishinde maqtaý, madaqtaý joq, qoǵamdaǵy áleýmettik qaıshylyqtar, teńsizdikter, keleńsizdikter, men solardy jazam. Gazettiń birinshi betine shyqqannan keıin, keıbir oıy taıazdar baıaǵy túsinikpen «saıasatty maqtap jyrlap otyr» deıdi. İshki mánine qaramaıdy. Árıne, óleńdi saıasattandyryp jibermeý kerek. Ol qorytylýy kerek. Poezıa kórkem shyǵarma ǵoı. Shynaıy ómirdi óleńde shynaıy ómirden de asyryp kórsetý kerek.

— Qazir aǵa býyn aqyn-jazýshylarymyzdyń arasynda memýar jazý etek aldy. Onda elge belgili tulǵalardyń qoǵamdaǵy orny, jeke ómiri bolsyn artyq-kem aıtylatyny bar. Ony bireýler maqtaıdy, bireýler dattaıdy. Siz osyǵan qalaı qaraısyz? Jáne bolashaqta memýar jazsam degen oıyńyz bar ma?

— Shynyndyqty ashýdyń da ashýy bar. Bir aǵalarymyz Sáken Seıfýllındi ultqa qarsy jaý etip kórsetedi. Olaı dep aıtý endi artyq qoı. Sákende de qazaqqa bolsyn degen nıet boldy. Qudaı jalǵyz, oǵan baratyn jol kóp deıdi ǵoı. Sol sıaqty halyqtyń bolashaǵy úshin Alash qaıratkerleriniń árqaısysyn joqqa shyǵarýǵa bolmaıdy. Al endi seriligi bolsa, nesi bar, seriligin jazsyn, eger bireýler kádimgideı kózimen kórip turǵan bolsa. Óz basym bireýdiń seriligin kúndelikti kórip júrsem de, onyń kórpesin kóterip syǵalap qaraýdyń maǵan qajeti joq. Al endi soǵan uıaty baryp jazyp júrgender ózderi biledi. Árıne, ondaı-ondaı jazylǵandar dúnıejúzilik ádebıette ejelden bar nárse, biraq bizdiń mentalıtetimiz basqa, óz basym ondaıdy qabyldaı almaımyn. Máselen, qatty ishken aǵalarymyz bar, kórgem. Solardyń ishkenin, tóbeleskenin aıtý, jazý kerek te shyǵar, biraq sony aldyńǵy planǵa shyǵarýdyń qajeti joq dep oılaımyn. Men memýar jazbaımyn. Biraq ózime qatysty kúndelik jazyp júrmin.

— Kóptegen aqyndarymyz qazir prozaǵa baryp júr. Al sizdiń aýdarmamen aınalysyp júrgenińizdi bilemiz. Proza jazýǵa barar ma edińiz?

— Men kóptegen romandar aýdardym. Tapsyryspen. Aıtýshylardyń sózine qaraǵanda, jaman aýdarylmaǵan sıaqty. Sol sıaqty Batystyń kóptegen aqyndaryn aýdardym. Biraq roman, poves, drama jazamyn dep aıta almaımyn. Jazsam, pýblısısıkalyq, syn maqalalar jazamyn. Ondaı kitaptarym da shyǵyp jatyr. Kezinde pýblısısıkanyń dáýirlegen kezinde shama-sharqymsha at salystym. Qazaq pýblısısıkasy táýelsizdiktiń aldynda, táýelsizdiktiń alǵashqy kezeńinde álemdik deńgeıge kóterildi. Oǵan jýrnalıser de, jazýshylar da qyzý qatysty. Sol kezdegi bir túıir maqalalardy qaıyra oqysam, bir poves oqyǵandaı bolamyn, nemese qanshama aqparat alyp, ózimdi-ózim baıytamyn. Qazir kishkene saıabyrsydy. Munyń sebebi jazýshylar óziniń ústelderine oralyp jatqan bolýy, al jýrnalıser ózderiniń kúndelikti úırenshikti taqyryptaryna oıysyp, sonymen júrgen bolýy kerek.

— Múıizi qaraǵaıdaı aqyn-jazýshylar arasynda «aıtys aqyndaryna aıryqsha kóńil bólinip, jazba aqyndar dalada qaldy» nemese «aıtys ótkizý degendi múldem doǵarý kerek» dep júrgender az emes. Siz osy, aıtysqa qalaı qaraısyz?

— Aıtatynym, aıtyspen aıtyspaý kerek qoı. Aıtys júre berý kerek. Aıtyssyz qalaı bolady? Ózbekter bódene talastyrady, fransýzdar qoraz tóbelestiredi, ıspandyqtar móńkigen buqany qyzyqtaıdy. Al bizdiki, Qudaı-aý, sóz óneri ǵoı. Tek shekten shyqpaý kerek, bolymsyz aqyndardy sahnaǵa betaldy shyǵara bermeý kerek. Keıbir aıtys aqyndarymyz dúnıetanymnan jurdaı, bylapyt, juǵymsyz sózderi aıtady, jurt soǵan máz bolady. Mine, osy aqyndardy suryptap shyǵarý jaǵy bolsa, onda sóz basqa. Áıtpese aıtyspen aıtysýǵa bolmaıdy. Men bir sóz aıtaıyn. Aıtys aqyndary elge óte tanymal bolady. Jazba aqyndar, qataldaý bolsa da aıtaıyn, ólgennen keıin myqty. Tiri kezinde olar báribir birin-biri jibermeıdi. Sondyqtan «analar mashına alyp qoıdy» dep qyzǵanýdyń qajeti joq, ol da qazaqtyń balasy ǵoı.

— İrilik degendi qalaı túsinesiz?

— İrilik degendi men ulttyń qamy, el múddesi úshin ózine qater tónip turǵan kezde nemese sony seze, kóre, bile tura, sahnaǵa nemese el aldyna jasqanbaı shyǵyp, halqynyń ar-uıatyn qorǵap, sol jolǵa basyn tigip, janyn pıda ete otyryp, sóz sóıleý dep túsinemin.

— Sizdiń tastyń synyǵyn, aǵashtyń tamyryn jınaıtyn ádetińiz bar eken...

— Kezinde kóp jınaǵam. Biraq sońǵy kezde sál aýyryńqyrap qaldym da, toqtap qaldy. Biraq ony túbi jalǵastyramyn. Áli kúnge tas ne tamyr kórsem, bir qaramaı óte almaımyn. Nege ekenin bilmeımin, qyzyq. Áldebir personajdarǵa uqsap turatyn aǵash tamyrlaryn, músinge uqsaıtyn tastardy jınaımyn. Qazir soǵan qaıtadan qyzyǵyp júrmin.

— Adamdyq, aqyndyq taǵdyryńyzǵa ókpeńiz bar ma?

— Joq. Ókpem joq. Ókinishter bar, bolǵan. Ókinishsiz ómir bola ma? Tym bolmaǵanda, bireýge artyq aıtyp qoıasyń degendeı. Nemese qanshama ýaqytymdy bos jiberip aldym dep. Dalada da júrdim, qıyndyq ta kórdim. Týǵan jerim Túrkistan bolsa da, talaı jyl Mańǵystaýǵa baryp, qara jumys ta istedim. Biraq bárin qorytyp kelgende, ómirime eshqandaı ókpem joq.

— «Aqyndar ekige: óleń jazý úshin ómir súretinder men ómir súrý úshin óleń jazatyndar bolyp bólinedi» deıdi bilgishter...

— Qasym Amanjolovtyń sózi bar ǵoı, «meni jaman óleńderim asyraǵan» degen. Sol sıaqty, qazir jaman óleń jazsań da, jaqsy óleń jazsań da, ol seni asyraı almaıdy. Qaıta Qasym baqytty eken. Óleńge qazir eshqandaı qalamaqy berilmeıdi. Meniń eki tomdyǵym shyqty. Soǵan alǵanym jaqsylap dostaryńa bir jýǵannan, áı, artylmaıdy-aý. Qaıta qasyńa erip barǵandardan qaryz alyp qutylýyń múmkin. Meni ómir baqı asyrap kele jatqan — osy jýrnalısıka. Men jazýshylar men jýrnalıserdiń arasyndaǵy bir qarama-qaıshylyqqa tańǵalamyn. Bir adamdar ǵoı, olar. Birin-biri kemitip, «anaý jýrnalıs, kúndelikti ómirden asa almaıdy» deýge de, nemese «óı, anaý jazýshy, kabınetine tyǵylyp alyp, ony qaı ýaqytta jazyp bitiredi, ol bitirgenshe, myna sharýanyń bári bitip ketedi ǵoı» dep, bir-birin nusqap kórsetetin adamdar — jaqsy adamdar emes. Meni asyraǵan — jýrnalısıka. Ómir baqı asyrap kele jatyr. Mine, qazir osy jerde bas redaktormyn. Jýrnalıspin. «Egemen Qazaqstannyń» tilshisi boldym, Mańǵystaý oblystyq gazetinde istedim. Jýrnalısıkadaǵy jolymdy Túrkistan aýdandyq gazetinde korektorlyqtan bastadym. Meni asyrap kele jatqan — jýrnalısıka. Óleń emes. Óleńnen alǵan kezindegi qalamaqylarymnyń bári Almatynyń meıramhanalarynda qaldy. Úıime, Mańǵystaýǵa odan bir tıyn aparǵan emespin. Odan ústime bir kóılek aldym ba, almadym ba, bilmeımin. Meni esh ýaqytta Óleń asyraǵan emes. Men de Óleńdi kúneltý úshin jazǵan emespin.

— Áńgimeńiz úshin raqmet!

---