InfoHub Logo

Qyzylorda medısınalyq joǵary koleji
oqytýshy Amanova Dınara Orazalıevna

«Biz birinshilik medıko-sanıtarlyq-kómek sapasyn joǵarylatýymyz jáne profılaktıkalyq sharalarǵa den qoıýymyz kerek. Bilikti uıymdastyrylǵan profılaktıkalyq sharalar arqyly aýrýdyń erte satysynda aldyn-alýǵa bolady. Sondyqtan halyqtyń densaýlyǵyn saqtaýǵa ulttyq densaýlyqty baqylaý baǵdarlamasyn engizý kerek»-degen Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Á.Nazarbaevtyń «"Qazaqstan-2050" Strategıasy qalyptasqan memlekettiń jańa saıası baǵyty» atty halyqqa joldaýy negizinde elimizde aýrýlardy basqarý baǵdarlamasy iske asyrylýda.  

Aýrýdy basqarý baǵdarlamasy (Disease management programs) – sozylmaly juqpaly emes aýrýlary bar adamdardyń jalpy jaǵdaıyn jaqsartý, asqynýlardyń aldyn-alý, gospıtalızasıalaýda ákeletin artyq shyǵyndardy azaıtý maqsatyndaǵy baǵdarlama. (Bodenheimer, T. (1999). “Disease Management — Promise and Pitfalls,” The New England Journal of Medicine, 240(15): 1202-1205).

Qazirgi álemde qoǵam úshin sozylmaly aýrýlar medısınalyq ǵana emes, áleýmettik-ekonomıkalyq mańyzy bar jahandyq problema bolyp tabylady. Jyl saıyn sozylmaly aýrýlarmen aýyratyn naýqastar sanynyń ósýi baıqalady, olar adamdardy eńbekke qabilettilikten  aıyryp, uzaq ýaqyt shyǵynmen emdeýge, onyń ishinde stasıonarlyq emdeý qajettiligimen aýyr asqynýlarǵa ákep soqtyrady. DDU Eýropalyq óńirlik búrosy (DDU EÓB) 2016 jyldyń qańtar aıynda Qazaqstanda ambýlatorıalyq emdeýge bolatyn aýrýlardyń tizimin usyndy.

Aýrýlardy basqarý baǵdarlamasyn qoldaný arqyly DDU EÓB zertteýleriniń derekteri boıynsha, arterıalyq gıpertenzıa kezinde - 75%, nesep shyǵarý joldarynyń ınfeksıalary kezinde - 44% jáne stenokardıa kezinde - 42% aýyr asqynýlardyń damýyn, eńbekke qabilettiliginen aıyrylýdy, alǵashqy medısınalyq-sanıtarıalyq kómek deńgeıinde tıimdi sharalar kezinde naýqasty ekonomıkalyq shyǵyn ákeletin emdeýge jatqyzýdy boldyrmaýǵa bolady.

Aýrýdy basqarý baǵdarlamasy boıynsha álemdik tájirıbeni taldasaq:

— Fınlándıada  JIA boıynsha ólim kórsetkishi joǵary deńgeıde bolýyna oraı, 1972-1977 jyldar aralyǵynda – ABB pılottyq rejımde, keıin – Fınlándıanyń barlyq óńirinde júrdi;

— Golandıa elinde aýrýlardy basqarý baǵdarlamasy  2000 jyly qantty dıabet aýrýy boıynsha júrgizildi;

— Germanıada aýrýlardy basqarý baǵdarlamasy  2001 jyly – qantty dıabettiń 2-shi tıpi, ókpe obyry jáne JIA,  2003 jyly sút bezi obyry boıynsha júzege asyryldy;

— Kanada elinde 2003 jyly – SJJ, ÓSOA, qantty  dıabet aýrýlary boıynsha aýrýlardy basqarý baǵdarlamalary iske asyryldy.

Kanada sońǵy derekter boıynsha gıpertonıa aýrýynyń  aldyn alý jáne baqylaý salasyndaǵy álemdegi jetekshi el bolyp tabylady.

Kanadadaǵy gıpertonıalyq aýrýdy meıirbıkelik basqarý júıesi:

— AG erte anyqtaıdy jáne dıagnostıkalaıdy (AQQ ólsheýdi júzege asyrady);

— Salaýatty ómir saltyn jaqsartý jóninde usynys beredi;

— Medbıkeler dıetologtarmen jáne densaýlyq saqtaý komandasynyń basqa da múshelerimen yntymaqtastyqta jumys jasaı otyra dıeta jaıly keńes beredi;

— Pasıenttiń salmaǵyn ólsheıdi, DSI anyqtaıdy;

— Medbıke pasıenttiń fızıkalyq belsendiligin baǵalaıdy;

— Pasıentke alkogól jáne shylym shegýdiń zıany jaıly áńgimelesý júrgizedi.

Nátıjesi:

— Júrek qantamyr júıesi aýrýlarynan keıingi asqynýlardyń azaıýy;

— 1980 jylǵy statısıkalyq derektermen salystyrǵanda úlken jetistikkke jetkendigi baıqalady.

— Jastar arasynda júrek-qantamyr júıesimen aýrýshańdyq deńgeıi azaıǵan.

Brazılıadaǵy gıpertonıalyq aýrýdy medbıkelik basqarý júıesi:

Medbıkeler pasıentterdi telefon arqyly jáne úıine barý arqyly baqylap otyrǵan.

Naýqaspen baılanysqan medbıkeniń ázirlegen is-qımyl jospary telefon arqyly jiberiledi. Árbir naýqas úshin anyqtalǵan basymdyqtarǵa sáıkes is-sharalar júrgizildi jáne medısınalyq jazbalardyń kestesine engizildi. Áreketter birden beske deıingi juldyzdarmen belgilendi. Joǵary basymdyq beriletin is-áreketter óz kezeginde kóp juldyzǵa ıe bolady. Bul kórneki ádiske qosymsha, meıirbıke is-áreketti oryndaý úshin belgili bir kúndi taǵaıyndaı aldy. Árbir qońyraýdyń sońynda kelesi qońyraý josparlanyp otyrady. Sonymen qatar, baǵdarlamanyń kýrstyq jumysyn sıpattaıtyn shamamen 100 broshúra jasaldy.    Naýqaspen júrgizilgen is-áreketke sáıkes, kem degende bir broshúra ár shaqyrylǵannan keıin medbıkeniń bergen aqparatyn biriktirý úshin jiberiledi. Broshúranyń negizgi taqyryptary sozylmaly aýrý retinde gıpertonıanyń esirtki jáne esirtkige qarsy emdeý, semizdik, artyq tuz jáne maı qabyldaý, temeki shegý, fızıkalyq belsendiliktiń bolmaýy, alkogóldi tutyný jáne stress, ıaǵnı táýekel faktorlaryna, arterıaldy qysymdy ólsheýge jáne turaqty fızıkalyq tekserýdegi mańyzdy problemalarǵa arnaldy.

Nátıjesi:

— Sozylmaly aýrýlardy basqarýda medbıkeler joǵary jetistiktikterge jetken.

— Medısınalyq aqparattardyń keńinen qoldanylýynan pasıentterge oń áser týdyrǵan.

— Júrek qantarmyr júıesi aýrýlarynan ólim kórsetkishi azaıǵan.

Qazaqstandaǵy Aýrýlardy basqarý baǵdarlamasy QR DSM halyqaralyq keńesshilerimen birlese otyryp ázirlendi (Canadian society for international health.)

Baǵdarlama ǵylymı jaǵynan dáleldengen, densaýlyq saqtaý reformalaryn odan ári nyǵaıtý, halyqtyń densaýlyq máseleleri boıynsha habardar bolýyn, azamattardyń densaýlyǵy úshin memlekettiń, qyzmetkerler men azamattardyń ózderi arasynda ortaq jaýapkershilikti arttyrý maqsatynda ázirlengen.

Arterıalyq gıpertonıamen aýyratyn naýqastarmen jumys júrgizetin  medbıkelerdiń qatysýymen sozylmaly aýrýlardy emdeý strategıasy olardyń dárilik terapıasyna beıimdiligin arttyrýy múmkin. Gıpertonıa sıaqty aýrý-syrqaý men ólimdi joıý strategıasyn qabyldaý densaýlyq saqtaýdyń barlyq deńgeılerine arnalǵan.  

Gıpertonıamen aýyratyn naýqastar úshin, ásirese orta nemese uzaq merzimdi kezeńde naýqastardyń ómir saltyndaǵy ózgeristerdiń mańyzdylyǵyn talap etetin meıirbıkeniń aýrýdy basqarýǵa qatysýy mańyzdy.

Aýrýlardy basqarý baǵdarlamasyn engizý kelesi kezeńmen júrgizildi:

— 2013 jyldan bastap — Soltústik-Qazaqstan jáne Pavlodar oblystarynda;

— 2016 jyldan bastap — Astana, Almaty qalalarynda, Batys-Qazaqstan, Qaraǵandy, Qostanaı oblystarynda;

— 2017-2018 jyldary — Respýblıka boıynsha;

— 2019 jyldan bastap — Respýblıka boıynsha qosymsha eki aýrý túri qosylady.

Qyzylorda oblysyna aýrýlardy basqarý baǵdarlamasy  2018 jyldyń qyrkúıek aıynda engizildi. AG, qantty dıabet, SJJ, ıaǵnı  3 nozologıa boıynsha pılottyq rejımde qalalyq emhanalardyń barlyǵynda júzege asyrylýda.

Aýrýlardy basqarý baǵdarlamasynyń bizdiń oblysta engizilý barysymen tanysý   maqsatynda kolejdiń klınıkalyq bazasy bolyp tabylatyn №3 qalalyq emhanadaǵy jumyspen tanystym.   Aýrýdy basqarý baǵdarlamasyna cáıkes AG dıagnozymen aýyratyn «D» eseptegi pasıentterdiń 450-i baǵdarlamaǵa  qatysýda.

450 pasıent qatysady.  Pasıentter ABB-ǵa qatysý kelisimshartqa otyrǵan,  ár 3 aı saıyn dáriger qabyldaýyna keledi, ózin-ózi baqylaý kúndeligin júrgizedi,anketa toltyrady. Kelisimge sáıkes, emhanada baǵdarlamaǵa pasıentpen únemi baılanysta bola otyryp, pasıentke dınamıkalyq baqylaý jasaıtyn mýltıdısıplınarlyq komandalar qurylǵan.

Dáriger qabyldaýyna kelerde dárigerge deıingi kabıentte antropometrıalyq ólshemder jasaıdy, AQQ ólsheıdi. Kreatının jáne LPNP-ge qan analızin tapsyryp, «DamýMed» mobıldi qosymshasy arqyly baqylap otyrady. Aıyna  1 ret «Arterıaldyq gıpertenzıa mektebine» kardıolog semınar sabaq júrgizedi. Aqparattandyrylǵan pasıent ózin-ózi baqylaý kúndeligin júrgizedi, densaýlyǵyna áser etetin faktorlardy baqylaıdy, sonymen birge, pasıenttiń minez-qulqy ózgerip, óz densaýlyǵy úshin jaýapkershiligi arta túsedi. Osylaısha, baǵdarlama pasıenttermen qatar medısınalyq qyzmetkerlerge óz aýrýlaryn basqarýǵa, onyń asqynýyna jol bermeýge múmkindik týǵyzady.

«DamýMed» mobıldi qosymshasyna «Aýrýdy basqarý baǵdarlamasy» kabıneti engizilgen. Osy jerden pasıentter dárigerlik qabyldaýǵa barý ýaqytyn, analız qorytyndysyn baqylap otyrady.

Aýrýlardy basqarý baǵdarlamasyndaǵy meıirgerdiń roli:

— Telefon jelisi arqyly pasıentpen únemi baılanysta bolý.

— Pasıentke jáne onyń týystaryna kútim sharalaryn úıretý

— AQQ ólsheý tehnıkasyna pasıetti úıretý

— Qosymsha medısınalyq tekserýlerge shaqyrady

— Medbıke josparlanǵan dáriger qabyldaýyna kelýin qadaǵalaıdy

Aýrýlardy basqarý baǵdarlamasynyń pasıentter úshin tıimdiligi:

— Tegin dári-dármekpen qamtamasyz etiledi;

— Monıtorıń jáne keńes berý úshin medısınalyq qyzmetkerlermen telefon arqyly turaqty baılanysý múmkindigi bolady;

— Pasıentterge kezekten tys qyzmet kórsetiledi;

— Pasıentter ózine-ózi kómek kórsetý qaǵıdattaryna úıretiledi;

— Ózin-ózi jetildirý jáne salaýatty ómir salty boıynsha aqparattyq materıaldarmen qamtamasyz etiledi.

ABB qatysýshy pasıentterdiń pikiri:

— Qabyldaýǵa kelgen unaıdy;

— Medısına qyzmetkerleriniń  qamqorlyǵyn, ásirese telefon arqyly baılanysý barysynda  sezinedi;

— Dárigerdiń aldyndaǵy jaýapkershiligin sezinedi;

— Aýrýy boıynsha kúndelik júrgizedi.

Qorytyndy:  

Qaladaǵy №3 emhananyń jumys tájirıbesine  engizilgen aýrýlardy basqarý baǵdarlamasynyń engizilý barysymen tanysa otyryp, Aýrýlardy basqarý baǵdarlamasy qazirgi suranysty qanaǵattandyratyn, turǵyndar men medısına qyzmetkerleri arasyndaǵy senimdilikti ornatatyn, eń bastysy aýrýlardyń aldyn alýda qajetti baǵdarlama jáne onyń mazmunyn árbir medısına qyzmetkeri meńgerýi qajet dep tujyrymdama jasadym. Oǵan negiz retinde tómendegilerdi atap ótemin:

2018 jyldyń 6 aılyq respýblıkalyq reıtıńisi nátıjesimen aýrýlardy basqarý baǵdarlamasy boıynsha oblystyń kórsetkishteri salystyrmaly qolaıly deńgeıde;

Baǵdarlamaǵa qatysýshy pasıentter oń pikirlerin aıtty (qabyldaýǵa kelgen unaıdy, medısına qyzmetkerleriniń  qamqorlyǵyn, ásirese telefon arqyly baılanysý barysynda sezinedi, dárigerdiń aldyndaǵy jaýapkershiligin sezinedi, aýrýy boıynsha kúndelik júrgizedi)

Jobaǵa qatysýshy pasıenttiń boıynda jaqsy ózgerister baıqaldy, ıaǵnı arterıaldyq gıpertenzıasy bar pasıentterdiń 75%-ynda prosestiń turaqtalýy jáne arterıaldyq qysymdy baqylaý mashyqtarynyń qalyptasýy baıqaldy, pasıentterdiń aýrýhanaǵa jatqyzý jaǵdaıy 2 esege azaıǵan.

---