InfoHub Logo

Sovet Konstıtýsıasy ár birimizdiń qupıamyzdy qymtaýly sandyqtan da berik saqtaıtyny barshaǵa aıan. Al eger sondaı bir ózara syrymyzdy jarıa aıtamyz, ashyq bilisip-uǵysamyz desek, oǵan da erik bergen osy Konstıtýsıa. Baspasóz, radıo, televızor sıaqty nebir qýatty quraldar sondaı maqsatyna jetýge de járdemshi Endeshe men osy joly ózimniń, pravomdy paıdalanyp bir joldaspen baspasóz arqyly ashyq syrlasqym kelip otyr.

Qurmetti Qalqabaev joldas! Men Sizben buryn-sondy qol berip, júz kórisken jan emespin. Uzynaǵashta, qart aqynymyz Jambyl ósken jaılaýda qoı baǵyp júrgen jap-jas jigit ekensiz. Ómirbaıanyńyzdy ózimizdiń Joǵarǵy Sovettegi joldastardan surap aldym.

Jap-jas jigit ekensiz dedim ǵoı. Áńgimeniń bir oraıyna ony da paıdalana keteıik. 1938 jyldyń jazynda, men jas saılaýshy bop, Kazak SSR Joǵarǵy Sovetine depýtat saılaýǵa barǵanda, men ǵana emes-aý, búkil qazaq halqy óz ólkesindegi saılaýǵa birinshi ret qatysqan saǵatta Siz dúnıege kelgen ekensiz. Sol úshin de atyńyzdy Saılaý qoıypty ǵoı.

Aǵalyǵymdy arqalanyp, sen deıinshi: ákeńmen de tustas kórinemin. Otan soǵysyn jeńispen aıaqtap, bir sypyramyz elge qaıta oralǵanda seniń ákeń qaıtpaı qalypty, qaza bolypty marqum. Sýreti arqyly ǵana tanısyń ǵoı sen ony.

Jetim. Iá, jetim degen ataý netken jadaý, jabyrqaý edi deseńshi!.. Biraq, sen ony basqasha túsinesiń ǵoı: ákeń joǵyn bilseń de, álsirep, ógeılik kórmegen soń, árıne solaı bolady. Baıdyń qoıyn baǵam dep basyn jarǵyzǵan jetimdi sen myqtaǵanda kitaptan biletin shyǵarsyń. Já, ony qoıalyq.

Saılaý, sen Qara Qastektiń qalaýlysy. Qazaq SSR Joǵarǵy Sovetiniń depýtaty ekensiń. Komýnıs jáne de komýnıstik eńbek brıgadasyn basqarýshy, aǵa shopan ekensiń. Áldeneshe áriptesterińe ustazdyq etip júrgen nasıhatshy da kórinesiń. Bilimdar, kórgendi kisiniń joly bul.

Bizdiń qoǵamda jeti klass bitirý asa kóp oqý emes qoı. Bilimdar degende ony aıtyp otyrǵan joqpyn. Jıyrma bestegi jigit qashan da mosqal emes. Kórgendi degende ony aıtyp otyrǵan joqpyn.

Shabytpen istelgen erkin eńbektiń qudiretti kúshine ne jetsin! Segiz jyl etken eren eńbek seni eresek shaǵyńda qansha bıikterge kóterip shyqqanyn qarashy! Seksen jyl eńbek etip te ómirge kóńili kónshimeı ótkender az ba?.. Júzge kelip te túk kórmegen, sý qarańǵy soqyrdaı ómir keshken, ustazdyq etpek túgil, shákirt te bola almaı, úlgi-ónege úırene almaı ketken jandar tap osy qazaq dalasynda da az bolǵan joq edi ǵoı. Qoǵam, qoǵamnyń zańy. qoǵam tarapynan adamǵa beriletin pravo — áńgime, mine, osylarda.

Kórsetkishińe kóz jiberip em, 1961 jyly árbir júz saýlyqtan 127 qozy alypsyń da, al 1962 jyly sony 131-ge jetkizipsiń. Zańdylyq dep biz osyny aıtamyz: eger bul eki sannyń ornyn almastyrsań — kelesi jyly alǵashqydan kem tússeń, osynyń ózi qoǵamnyń zańdy dástúrin buzǵandyq bolar edi. «Pravomyz sheksiz» dep jyrlaıtyn aqyndardiki aǵattyq. Sheginiske shek bar. Tipti bir orynda toqyraýǵa da pravomyz joq. Sen sony ábden bilgendikten álgideı istegensiń.

Bireý emessiń, birnesheý emessiń, tipti kópsiń sen.

Qaskeleńniń saýynshysy Medeýova Saqyby, Ońtústikten áriptesiń Júnisov Álıakbar, aqtóbelik «Alǵadan» traktorıst Balsary Shábikova, Almatynyń kondıter fabrıkasyndaǵy Dúkenbaeva Márıam — bularmen, bular turǵylastyń kóbimen sen Joǵarǵy Sovettiń sesıasynda álsin-álsin kezdesip, keńesip, halyq memleketin basqarysyp otyrsyń. Sen sonaý qoı shetinde, dóń basynda da ońasha otyryp, osy el taǵdyryn oılaısyń. Oqıtyn kitabyńa deıin qoınyńda, qolyńda júretin kórinedi. Ǵalymdardyń mal ósirý jaıyndaǵy kitabynan úırene júre, oǵan da qosar túzeterin bolady eken. Oıshyl, bilimdar adamnyń isi osyndaı-aq bolatyn shyǵar. Tynymsyz oılaý, jańalyq jaılaryn izdestirip otyrý depýtattyń ǵana paryzy emes, árkimniń óz júreginen ónip jatqan ámir ol, baqyt ol. Ony osynaý baqyt Konstıtýsıasy qanymyzǵa ekken dep aıtý artyq emes.

Men sizderdiń sharýashylyqtaryńyzben tanys emespin. Biraq, shynymdy aıtaıyn, osydan apta buryn Qara Qastektegi bir úıge barǵanymda, jol shetinde buǵyp-buǵyp turǵan toqal tamdar toıdyrǵan joq kózimdi. Múmkin sen Alǵa óndiris basqarmasyndaǵy «Krasnyı kolos» kolhozyna barmasań da, ol jaıly oqyǵan shyǵarsyń. Onda ádemi bes mektep, bes klýb, asa baı kitaphana, balalar baqshasynyń úsheýi bar eken. Mádenıet saraıy, jataqhana, qonaq úı de daıar, úı-túzdiń bári elektrmen qýattanǵan. Onda qyzyq-qyzyq keshterdiń túri kóp: Komýnıstik eńbek ekpindileriniń keshi, mehanızator kúni, oraq toıy, shopan kúni atalatyn jarqyn-jarqyn kalendary bar olardyń. Mine sol keshter kásiptes adamdardyń ortaq oılasyp, etene bilisýine kóp sep, sebep deıdi. Al, Nura sovhozy shopan brıgadalaryn irilendiripti: on tórt adamnan quralǵan brıgada 2200 qoıdy bir tanapta baǵady eken. Asyly, qoıda da kóbirek bolǵanyńa ne jetsin! Qıynshylyqty da joldastaryńmen birlesip jeńgenińe ne jetsin! Tolyq qandy ómir bar jerde dala ekesh dala da qulazymaıdy. Artel, sovhoz ortalyqtaryn ásemdeýmen birge, sharýashylyqtyń shashaý jaǵyn da shoǵyrlandyrý, adamdy kollektıvte jetildirý tamasha zańymyzdyń talaby. Men muny mal órisindegi ómirdiń maıtalmany, sardary dep aıtyp otyrmyn saǵan. Eńbektiń eń bir úlken zeıneti — aqysy emes-aý, adam sanasyn arttyrary toı. Mal jaqta qazir kóptegen jastar júr, pensıaǵa shyǵyp-shyqpaı qarttar júr. Al, adamnyń jastyq shaǵy men káriligine bizdiń zańdaı qamqorshy qaıda bar?!

Sóz sońy:

— Molyraq eńbek et te, molyraq qyzyǵyn kór! Bizdiń zańdaǵy azamat pravosynyń asyly, násili — osy! Sovet adamynyń eńbegi jasasyn! Sovet azamatynyń ómiri ústem bolsyn!

Saılaý, saǵan sálem!

1964 jyl.

---