InfoHub Logo

Tańat jumysqa jarty saǵat jaı keldi. Bólim bastyǵy joq eken. Biraq aldyndaǵy qaǵazdary qors-qopa - dálizge shyǵyp ketipti. Buǵan da shúkir dedi. Keshikkeni úshin sóz estip qalatyn edi. Tańat kóbinese sózden emes, bólim bastyǵynyń alaıyp qaraǵan kózinen qorqatyn. Ázirge áneýgúni alǵash ret alaıdy. Endi alaıǵan kózge qatty sóz qosylsa, jaǵdaıy múshkil. Stolǵa apyl-qupyl jaıǵasyp, alqynyn da baspastan, sýyrmalardy asyǵys ashyp, qaǵazdaryn shyǵara bastap edi, sekretar qyz kirip keldi: «Edil Búkirbaıych, e-e... kim edi, anaý jańa qyzmetkerdi, á, ıe, sizdi shaqyryp jatyr...» Qyzdyń júris-turysynan, júzinen eshteńeni oqı almady. Belgisizdik janyn jegideı jedi. «Jarty saǵat keshikkenimdi betime salyq etpek pe? Tań atpaı qaı jetpegir jetkize qoıdy eken?» Qarǵybaýly kúshik sıaqty mazasyz suraqty sońynan ertip, úlken bastyqqa bettedi.

Kabınetke kirgesin júregi ornyna tústi. Dırektordyń júzi jyly. Ornalasýy «T» árpine uqsas jalpaq stoldan beri shyqty da, qolyn qysyp, peıildi amandasty. Jýyqta ǵana qyzmetke alynǵan, ondaı bedeldi alaqandy kóp ustap kórmegen jas jigit edáýir abyrjydy. Ol áli bastyqtardyń ádet, minez-qulqyn zerttep úlgermegen edi. Myqty ataýly uńǵyl-shuńǵyly kartaǵa túspegen úlken qurylyqtar sekildi kórinetin. Joǵary jaqtyń maqtaýy da, dattaýy da bul úshin birdeı - qaradaı úrkip, qýystanyp qalady. Júzdegen qyzmetkerdi bir ysqyryqpen júrgizip-turǵyzǵan keýdeli adamdar tunyp turǵan syr men qyr bolyp elesteıtin. Ondaı kisilerden. ásirese alǵashqy aılarda irgeni meılinshe aýlaq salǵan durys.

Oryndyq shetine eppen ǵana, tizelerin bir-birine túıistirip, erin jymqyryp otyrdy.

— Al, Táke, hal neshik? Bastyǵyp jatyrsyń ba? Kollektıvke úılesimin qalaı?

Tańat: «Myna sózdiń astarynda sumdyq kiltıpan jatqan joq pa?»- dep oılandy. Oı kerneýine shydaı almaı, jutynyp-jutynyp qaldy. Qaıtarǵan jaýaby da úzik-úzik.

— Jaman emes...- dep baryp,- jaqsy... Edil Búkirbaıych,- dep túzedi.

— Áp, báse! Sóziń unaıdy, bala. Kimge qashan bolsyn halim jaqsy de. Óz basym júrisi yldym-jyldym, sózi shıraq, júzi jarqyn azamattardy hosh kóremin. Bizdiń orta Syrǵa aǵyp bara jatsa da syr bermeıtin tas túıin jigitterdi han kóteredi,- dep, Tańattyń ıyǵynan qaǵyp-qaǵyp qoıdy.

Dırektor keshe keshke ıisi men býy burqyraǵan úndi shaıyna qanyp alǵasyn televızordyń qulaǵyn burap edi. Shetel fılmi júrip jatyr eken. Raqattana kórgen. Fılmde myqty konsernniń dırektory qyzmetkerlerin ylǵı da jyly júzben qarsy alatyn. «Este ustaıtyn nárse eken»,- dep túıgen. Obaly ne kerek, bul kisi jańalyq dese túndigi jelpildep turatyn, kórkem ádebıetti, onyń ishinde detektıv janryn súıip oqıtyn jan-jaqty jan edi.

— Aıtpady deme, shaǵyn stolyńa myqty bolsań parovozsha súırep, áli-aq biraz jerge aparady. Jumystan jan aıama, dóńgelep kelip qalsa, hokeıshideı qaǵyp tastap, goldy ura ber,- dedi bastyq ornyna otyrǵasyn. — Já, kóp sóz - joq sóz. Bir máseleniń qulaǵy qyltıyp tur, bala. Estigen de shyǵarsyń, bizdiń ústimizden qaraıtyn myqty qyzmetker aldyńgúni júrek aýrýynan qaıtys boldy. Sol qurǵyr áı-sháıǵa qaramaı baýdaı túsirip jatyr ǵoı. Qaı kúni shaqyrý qaǵazy kelip qalatynyn kim bilsin. — Júreginiń tusyn alaqanymen basyp qoıdy. — Hosh. Búgin sol kisini aq jolyna arýlap shyǵaryp salamyz. Qysqasy, túske deıin azagúl satyp alyp, keńsege qalaıda jetkizý kerek. Qoldy-aıaqty jas jigitsiń, seni laıyqtap otyrmyz. Bar isińdi súrlep qoı da, azagúl qamyna tez kiris. Qajet aqshany býhgalterıadan jazdyryp alarsyń. Buıryq ázir, sekretar qyzdyń aldynda jatyr. Daıyndaý sehynyń meken-turaǵyn Ǵaını biledi. Satyp alǵasyn maǵan tikeleı telefon shal. Kólik jiberemiz.

— Jaraıdy.

— Jarasa, tórt qubylań túgel ashyq. Qos týflıińdi qoltyǵyńa qys ta, aldy-artyna qaramaı zymyra.

Dırektor Tańatty shyntaǵynan demeı, emen esikke deıin shyǵaryp saldy.

* * *

Aınalasy at shaptyrym, samaladaı jaryq sehtyń tabaldyryǵyn attaǵan jigit jypylyq qaqty.

San túrli boıaý janaryn jasqady.

Jer ústindegi barlyq tústiń túr-túri kózdiń jaýyn alyp, jaınap tur. Iin tiresken jypyr-jypyr gúlderdiń únsiz bıi... Qabyrǵany boılaı tiginen qaz-qatar qoıylǵan azagúlder... Tóbege kerilgen symdarda san túrli kóbelek gúlder tizilip qalǵan. Azagúl sehy emes, oranjereıa beınebir.

— Kimdi izdep júrsiz?

Oraı da boraı sary shashty aq boryq kelinshek kúlmiń-kúlmiń qaǵady. Aýzyn ashyp, kózin jumyp turyp baıqamapty, oń jaq bosaǵanyń túbinde emen súıekti uzyn stol jalpaǵynan jatyr.

— Maǵan... azagúl kerek edi. — Sasyp qalyp, sálemdespedi de.

Kelinshek ıir-ıir samaı shashyn saýsaq ushymen qaıyryp, qulaǵyna ilip qoıdy. Qalyń buıranyń arasynan áldene qyzǵylt kózin qysyp-qysyp qaldy - asyl tasty syrǵa eken.

— Aıta berińiz...

— Azagúl... osy jerde daıyndala ma?

— Senbeı tursyz ba? — Kúlim kóz kelinshek qalamyn azagúlder armıasyna qaraı siltep, keńinen jaıqady. — Óte berińiz. Áýeli azagúl tańdap alyńyz. Aıtpaqshy, sál bógelińiz. Mine, qalam, mine, qaǵaz. Qaıtys bolǵan adamǵa degen arnaýyńyzdy jazyp jiberińiz. Siz saılap, biz kvıtansıa jazyp jatqanda, qalypshylar mataǵa túsire bersin.

Sóıtip, ıirgen asyǵy alshy túsip, kóńili demdeldi. Tańat jasqanshaqtaý, úrkek jigit edi. Osynyń kesiri de molynan tıip júr. Óz-ózinen qýystanyp, úrdegeılenip otyrǵan adamǵa senim bap ma. laýazymdy aǵalary sebepsizden-sebepsiz: «Osy bala qalaı ózi?»- dep qaradaı sekemdenip qalatyn. Eń jamany, bastyqtardyń aldynda degbirinen aırylyp qalady. Jańa da Edil Búkirbaıychtyń kabınetinde úgitilgen shyny ústinde otyrǵandaı qatyp-senip qaqıyp baqty. Bastyq bir táýiri, kirpik qaqqanyńdy ańdıtyn qazymyr emes, mán bermedi.

Buǵan jazyqty Tańat emes, jaǵdaı. Aýylda besikten beli shyqty, shań-topyraqty tobyqtan keship er jetti, mektepten keıin óz kúshimen oqýǵa iligip, osy qalada ınstıtýt bitirdi, sáti túsip, qyzmetke ornalasty. Aqyryn júrip, anyq basty. Biraq ol qasıettiń ylǵı da dittegen jerge jetkize bermeıtinine qyzmetke kiriskeli kózi anyq jetti. Qaladaǵy bastyq pen baǵynyshty qyzmetkerdiń arasyndaǵy qarym-qatynas aýyldaǵydan ózgeshe eken. Aýylda kóbinese kabınet-kabınette qatý qabaqty, qasań, salqyn syzdy aǵaılar otyratyn. Keıde kirgeninen shyqqansha asyq bolatyn. Qalada kerisinshe. Sypaıy qarsy alady, sypaıy shyǵaryp salady. Biraq nege ekeni belgisiz, sharýasy bitpeı shyǵady. Alaıda álgi kisilerge kelgen jumysyn tyndyryp bermegeni úshin renjı de almaıdy. Óıtkeni aıtqan buıymtaıyńdy. oryndaı almaıtynyn sondaı bir jyly-jyly sózben, jarqyn-jarqyn qabaqpen ádemilep turyp túsindirip bergende qalaı bas ızep, kelisip otyrǵanyn ańǵarmaı qalady. Tipten osyndaı sypaıy, izgi adamdy orynsyz mazalaǵanyna ózi uıalady álgi jerde. Buıymtaıynyń bir de bir paragrafy oryndalmasa da, kabınetke de, onyń ıesine de rıza bolyp, kóńiliń tolyp shyǵady.

Al ózi qatarly bázbireýler olaı emes. Olar kirse boldy, isin bitirip shyǵady. Sonan soń ózi men olardyń júris-turysyn salystyryp kórip edi, aıyrmashylyq úlken boldy. Álgi «bázbireýler» kabınet-kabınetke erkelep kirip, erkelep shyǵa biletin bolyp shyqty. Bastyq aǵalar jarqyn únmen sálem berip, batyl basyp kirip kelgen, birdi-ekili janǵa jaıly tapqyr ázil arasynda sharýany bitirip tastap, taıtańdap shyǵyp júre beretin qyzmetkerlerdi hosh kóredi eken. Ázirge Tańat óıtip erkeleı almaı júr. Ondaı jaǵymdy minez mańdaıyna jazylmapty. Kabınetke kirse boldy, ursysýǵa kelgen adamdaı qabaǵynan qar jaýyp otyryp alady. Qara jer habar bermesin, ákesi jaryqtyq qatal adam bolatyn. Erkelik ana sútimen qanǵa sińbegesin qazir kerek edi dep qoldan jasaı almaıdy ekesiń. Bolashaǵy qalaı bolady, kim bilsin, ázirge hal osy.

Daıyndaý sehynda da bastyq bar ǵoı. Ázirge kórip turǵan bastyǵy myna sary shashty kúlim kóz áıel. Joly bolatyn jigittiń jeńgesi aldynan shyǵady degendeı, jaıdary kelinshek unap qaldy. Qalyń kúdigi aýaǵa úrlegen shylym tútinindeı seıilip sala berdi. Kóńil kúıi bek kóterildi. Arnaýyn aq qaǵazǵa jazyp berdi de, Shıraq basyp, ishke ótti.

Bári de sút pisirimde bitti. Gúlderi iri-iri, ári san túrli azagúldi tańdap aldy. Aıaǵynyń ushynan basqan jigitke saýsaqtaryn sypyldata oınaqtatyp, gúl órip otyrǵan áıelderdiń eń jasy urtyna shuqyrshaq jınaı jymıyp, qarap qoıdy. Tańat sehtan emen stolǵa oralǵansha, qara mataǵa altyn áripter de túsip qalypty. Aqshasy qolma-qol tólenip, kvıtansıa qaltaǵa súńgidi. Aq boryq kelinshekke shyn kóńilden alǵys aıtty. Marqaıyp qalǵan bastyq: «Kelip turyńyz!»- dep, aǵat sóılep qaldy. Sharýasyn tez bitirgen Tańat ony kóńiline dyq alǵan joq. Altyn jazýly qara lenta býnaǵan azagúl órmesin áspetteı kóterip, aýladan ótip kóshege shyqty.

Kóshede kóktem qonaq edi. Aspan alańynda dóńgelek oınaǵan sharbolat kún meıir-shaparaty men jylýyn qala ústine álsin-áli ýystaı shashyp tur. Qys boıy sýyq soryp, qańqıyp turǵan úıler bul kúnde alasara túskendeı. Ózegine nár júgirgen búrleri erkelegen jas balanyń aýzyndaı tompıyp-tompıyp, búgin, búgin bolmasa erteń jarylamyn deıdi. Arly-berli yzǵyp, sýdaı sapyrylysqan avtomashınalar maı aıynyń ashqaraq ta beımaza aralaryna uqsaıdy. Qys boıy kebeje qaryn shıfonerlerde súrlenip jatqan qıly-qıly sándegi kóılek, jeıde, shalbarlar etek-jeńi jelbirep, balaqtary shań sypyryp, kóshege shyǵyp ketipti. Adamdar da qystaǵydaı moınyn ishke tyǵyp alyp, tymyraıyp júrgen joq, kúlki, áńgimege myrza. Bir-biriniń baýyryna kire jazdap, qoltyqtasyp alǵandar da barshylyq. Ásirese qyz-jigitterdiń kúndegi kádýilgi júristeri júris bolmaı qalypty, bári derlik jýyqta ǵana notaǵa túsken jańa válske qosylyp bılep bara jatqandaı oınaqtap basady.

Tańat ermeni sehtyń temir sharbaǵyna súıep qoıdy da, aldyńǵy kúni satyp alǵan qyzyl jolaqty kók galstýgin bosatty. Kabınet-kabınetke kirerde ıakı bedeldi jerge telefon soǵarda sóıtetin. Jumyrtqanyń sarysyndaı telefon-avtomatqa bettedi. İshteı júz márte qaıtalap, ábden jattap alǵan alty qatarly sandy «Alpys toǵyz... alpys alty... otyz toǵyz...» dep sybyrlap, telefon saqınasyna saldy.

— Álý-ý... — Tilin shaınaǵan sekretar qyz ándetińkirep jiberdi. Iaǵnı dırektor joq eken. Edil Búkirbaıych ornynda otyrsa, Ǵaını qysqa, naqty, qasań únde tujyryp sóıleıtin.

Jigit jótkirindi.

— Men Tańatpyn ǵoı...

— Kim? — Qyz shaq etti. Telefon tutqasy aıaq astynan tirilip ketip, qulaǵyn tistep alǵandaı Tańat shalqaıyńqyrap qaldy.

— Tańat... Josparlaý bólimindegi jańa qyzmetker...

— A, Tań-ńat... — Qyz qolma-qol ózgerip, meso-sopranomen arıalata bastady... — Buıymtaıyńyz ne?

— Edil Búkirbaıych qaıda?

— Treske ketken. — Áńgime resmı ekenin bilgesin Ǵaını birden qataıdy. Dırektor joqta telefon soqqan adamdy tikeleı ózine kúni túsip turǵan pendedeı kóretin. Ondaıda óstip aıdynyn syrtqa salyp, ajary kirip qalatyn.

Tańat birden jasydy.

— Á-á... Kólik kerek edi. Azagúldi satyp aldym. Edil Búkirbaıych sizge eshteńe demedi me?

— Dedi. «Volga» saǵat onnan beri bos emes, dırektordyń astynda. Sýyt sharýa kıip ketip, murnyna sý jetpeı júr. Sizge duǵaı-duǵaı sálem aıtty: «Tıip turǵan jer, aǵylyp jatqan tramvaımen ákele bersin. Mashına ataýly jerleý qamynda, kólik jibere almaımyz».

Ar jaqtan telefon tutqasy taýdan tas domalaǵandaı saldyr etti, tegi, bar salmaǵymen tastaı salǵan-aý. Mıkrofon qysqa-qysqa qıqyldaı jóneldi.

Kóńil kúıi oıranbotqa Tańat kabınadan shyǵa berdi de, kúıip ketip: «Thý!»- dedi. De, deme, solqyldaǵan sur «Volga» kózden bul-bul ushty. Órmeni júrginshilerge lyqa toly qyzyl vagonǵa qalaı teńdep aparady, soǵan mıy jetpeı sý bolyp tur. Tamyr-tanystary, osy Tóńirekte qyzmet isteıtin tórt-bes jerlesi kórip qalsa she... «Oıbaı-aý, álgi oqý bitirip, deı qyzmettiń qulaǵyn ustaǵan Tańatymyz saly sýǵa ketip, kóshede venok tasyp júr», — degen alyp qashty ósek-aıań kúni erteń-aq jeldeı júıtkıdi. Jel sóz jybyrlap basyp aıańmen aýylǵa jetedi. Órmesi órme emes, qyp-qyzyl pále boldy. Bul páleni keńsege jetkizip berip qutylmasań, saırap jatqan basqa jol joq.

Azagúlin kótergen kúıi tramvaı izdep, trotýarǵa tústi. Aıaldama ájeptáýir alys. Bireý tý syrtynan «Ah!» dese laqtyryp tastap qasha jónelerdeı órmeni ózinen alysyraq ustap, top-top basyp kele jatyr.

Qyz ben jigit qarsy ushyrasty. Alasa boıly taldyrmash boıjetken jiti-jiti basqan sıdam qaranyń qoltyǵyna bar salmaǵymen asylyp alǵan. Kúle sóılesip, aýyzdary jabysyp qalǵan ekeý áýelgide muny kózge ilgen joq. Tańat trotýardan yǵysyp, bir shetke shyqty. Bir-birin súıregen qyz ben jigit zaýlap óte berdi. Jolǵa túsip alyp, jónele berip edi, jelkesinen jińishke ún shyqty.

— Sál aıaldańyzshy!

Aıaldady. Moıyn bursa, ıt etinen ármen jek kóretin bireý asyla ketetindeı, betin ilgeri berip tura berdi. «Bitti!»- dedi ishteı.

Áıtse de kóz quıryǵymen kórip tur - júgire basyp jetken qyz gúlderdi sıpap, qaýyzdaryn saýsaq ushymen túrtip, kóre bastady.

— Kim ergen muny? Talǵamy tamasha! Ádemi gúlder!

Aspanǵa qaraǵan jigit:

— Jansyz gúlderi - dedi osqyrynyp.

Qyz Tańatqa qadala qarady. Sonsoń azagúlge buryldy. Óńi sál ózgerdi de, bir qadam keıin shegindi. Erni-ernine juqpaı jyldam-jyldam sybyrlady.

— Ǵafý etińiz... — Az bógelip: — Imandy bolsyn!- dedi. Dereý jigitin ıtermelep, jolǵa saldy. Sıdam qara qońq-qońq etedi.

— Jerden jeti qoıan tapqandaı óziń de...

Jigit trotýar boıyn qýalaı kóz saldy. Oılandy. Aǵyn sýdaı lekip aqqan qaraqurym halyq. Qolyn bir siltedi de, azagúlin kóterip, joldan shyqty, tizilin turǵan qabat-qabat semiz úılerdiń ishke qaraǵan aýlasyna kirdi. Aǵashy mol, júris-turysy az, jyqpyl-bytqyly kóp aýlalardy basa, boı jasyryp, tramvaı aıaldamasyna jetip almaq. Áýesqoı usaq balalar qazir baqsha, ıaslılerde, eresekteri mektepte, al áke-shesheleri jumysta. Azagúldi de, Tańatty da jan adam kórmeıdi. Kórse, kóktemniń jupar aýasy men jyly shýaǵyn izdep, esik aldyna shyǵyp qalǵan kempir-keshek, shal-shaýqan kórer. Onda da kóz bolaty jetse kóredi.

Japyraǵy tebindep qalǵan aǵashtardyń kóleńkesin, abajadaı temir garajdardy yqtap, búkeńdep jortqan muny, rasynda da, eshkim baıqaǵan joq. Kóshe qıylystary ǵana qınady. Kóp uzamaı onyń da ebin tapty. Úı-úıdiń buryshynan syǵalap turady da, júrginshi men mashına qarasy seıile bergen sátte azagúlin kótere lypyldap, aıaǵy-aıaǵyna tımeı kósheni kesip óte shyǵady. Esh kidirmesten kelesi úıdiń aýlasyna qoıyp ketedi.

Eki kósheni aman-esen artqa saldy.

Qyrsyq shirkin kóp kúttirmedi, úsh qabatty úıdiń aýlasyna alqam-salqam kire bergende aıaqtan qaqty. Bergi podezdiń shyǵar aýzynda eki áıel áńgimeniń taı qazanyn qaınatyp otyr. Qalt toqtady. Alǵa tarta berse, ekeýi alpamsadaı azamatty kórmeı qoımaıdy. Sheginer jerin kóshe qıyp túsip jatyr. Ekiudaı.

Bir jaqsysy, eki kelinshek áńgime qyzyǵymen máre-sáre. Ásirese qoıan kóz, bótege buǵaqty kelinshektiń ekpini eresen. Qabaǵyn qaıshylańqyrap otyrǵan júdeý júzdi áıeldiń tizesine alaqanyn maıystyra salyp kóterip, salyp kóterip, sózdi boratyp otyr. Oqta-tekte kilt eńkeıip: «Tyńdap otyr ma, álde qalǵyp ketti me?»- degendeı kózin tóńkerip, kelinshektiń betine astydan bir shekeleı qaraıdy.

— Betim-aı! Estimegen elde kóp. Jer ortasyna kelgende sotqa aryz berip, aırylysamyz depti. Qoıny qur jatpasa upaıy túgel erkek shirkindi qoıshy, anaý Qalıany ne túlen túrtti? Ondaı kókbettik óńimiz túgil túsimizge kirmeıdi. Bul zamannyń qatyndary qaǵynǵan-eı! «Maǵan deseń Teskentaý ótip ket, kassidegi aqsha men páterińdi jıhazyńa qosyp tasta da júre ber, aldyńnan jarylqasyn!»- dep, eki qolyn sýǵa malyp otyrmaı ma.

Bótege buǵaqty áıeldi qulyqsyz tyńdaǵan kelinshek órmesi bir jaqta, ózi aıdalada, sýretke túserdeı sostıyp turǵan jigitke samarqaý qarap otyra berdi. Biraq kez de aıyrmady. Jigitten qara ter shyqty. Únsiz kózqaras, onyń ishinde júdeý áıeldiń tilsiz qadalyp qaraýy osynshalyq almastaı ótkir bolady dep oılamap edi.

Ósek bolsa órtteı qaýlap, órship bara jatyr...

— Ekeýin qoıshy, jer ortasyna kelgende kimdi mahabbat qystap bara jatyr deısiń, kógen kóz úsh balanyń kóz jasy men obaly qaıda, sony nege oılamaıdy?

— Buıymtaıyńyz ne?

Júdeý kelinshek tym sharshap sóıledi.

Jigit qonymdy jaýap izdep, shekesin qasyp turǵanda, betege buǵaqty áıel de jalt buryldy. Jalt burylǵany qurysyn, úki kózi baqyraıyp, aýzyn ashyp, ánsheıin fotosýret bolyp qatty da qaldy. Áıtkenmen onysy qas qaǵymdyq eken, esin dem arasynda jınady. Sózge qalaı sheber bolsa, qımylǵa da sondaı ábjil me, atyp túregeldi. Tańat:

— Syı-sıapatty adam qaıtys bolyp... Satyp alyp edim... Kólik jibere almaı... sosyn úı-úıdi tasalap.., Keshirińizder,- dep, baldyr-batpaqtap, alaı bir, bylaı bir kete bastady.

Kóterilip alǵan bótege butaq qulaq aspady. Tańatqa bir, azagúlge eki shanshyla qarady da:

— Betim-aı! Zaman tynysh, el irgesi amanda tóbeden jaı túsirdi ǵoı myna bala. Ólik arqalaǵandaı tal túste azagúl súıregeni nesi? Betinen qany tamǵan jap-jas jigit sóıte me eken?- dep, túıdektetip-túıdektetip tastady. Júdeý kelinshektiń bileginen shap berip, tartynǵanyna qaramaı taǵaly atsha tasyr-tusyr tarta jóneldi. Sóılep barady. — Qoı, qurysyn, joǵaltaıyq kózdi. Bala-shaǵadan aýlaq!

Temirdeı jetekten shyǵa almaǵan kelinshek podezge kire berip, moınyn beri burdy da:

— Odan da taksı ustamaısyz ba?- dep úlgerdi.

— Iá deseı, jas basyńnan. Tıyn-sıynnyń betine qarap, jaman úırenbe! — Qoıan kóz kelinshek podezden basyn qylt etip shyǵardy da, qaıta tartyp aldy.

Jón sóz...

Jigit azagúldi úıdiń qabyrǵasyna súıedi de, júgirip kóshege shyqty.

Jol jaǵasynan taksı tosty. Bir oı bir oıǵa ıtarshy. «Manadan ıt áýrege túskenshe, nege súıtpegenmin? Shoq, shoq, bálem, ózine de sol kerek!»- dep kijindi. Sehtan shyǵa salysymen taksı ustasa, quda da, qudaǵı da tynysh edi. Áıtpese telefon-avtomat burap, shaqyra salsa netedi? Qınaǵanda qaltasyn qaǵar. Qalta jaǵyn oılaǵanda baryp, mán-jaıǵa túsindi. Aqsha joq emes, bar-tyn. Ámıan túbin baqandaı on som tesip jatqan. Sóıtkenmen búgingi qyzmetker Tańat kúni keshe eń aldymen eki aıaǵyna, odan qalsa bıleti úsh, bes tıyn turatyn tramvaı, troleıbýs, avtobýsqa sengen jalań aıaq, jalǵyz jeıde stýdent edi. Basqa tartsań aıaǵyń, aıaqqa tartsań basyń shyǵyp jatatyn az stıpendıa, aıyna, jylyna aýyldan zaryqtyryp bir keletin azyn-aýlaq tıyn-teben áýeli aýzyna, aýyzdan assa kıim-keshekke, qaǵaz-kitap, qaryndashqa taqyl-tuqyl jetetin. Ondaı tar qoltyq, qysqa qarym kezde taksı qaıda, Tańat qaıda. Barmaq búgip, saýsaq sanap baıqasa, oqý qýǵan tórt jylda bes-alty ret taksı ustapty. Onda da kesh aıaqtalǵan toı-domalaqtan shyqqan qyzdardy uıalǵannan jataqhanalaryna jetkizip salypty. Aýrý qalsa da ádet qalmaıdy. Qanǵa sińgen joq-jitiktik bul joly da qaltasyna qol suqtyrmapty.

Appaq azý tisterin aqsıtqan súlik qara «Volganyń» dóńgeleginiń astyna túse jazdap, qol kóterdi. Qoný úshin úzdiksiz tómendegen laınerdegilerdiń qulaǵyna bir qalypty uzaq ýil keletin. Alystan negr arýyndaı sylańdap kóringen qara «Volga» jaqyndaı bere ýildeı sorǵalap kep, tań aldyna tura qaldy.

Áınekten ishki úńildi. Qoshqar muryn, ıne salsań etpeıtin kúlgin qara buıra shashy, qabaq, qasy bir túgil, eki adamǵa emin-erkin jetetin susty kisi Tańatqa alaıa qarady. Aýyz ashqansha bolmady, ıt terisin basyna qaptap, ursa jóneldi. «Asfált jıeginen nege sheginip turmaısyń? Qaǵyp ketip, aram ólip qalsań men jaýap beremin... Avtobýs aıaldamasynan alystaý jerde nege qol kótermeısiń? Jýyq mańda avtoınspektor tursa, qaı jerden shyǵatynymyzdy bilesiń be?»- degen sypattaǵy qatqyl sózder jańbyrsha jaýdy.

Tańat abdyrady.

— Maǵan aıtyp tursyz ba?- dedi keýdesin saýsaǵymen shuqyp.

— Aspandaǵy aıǵa!- dep, onsyz da abyrjyǵan jigitti jer qylǵan myqtynyń aqyry bas terisi keńidi me, sabasyna túsip, jónine kóshti. — Jeke menshik mashınaǵa jolaýshy alýǵa bolmaıdy,- dep, «Volganyń» narqyn kóterip tastady. — E-eı, at pen túıeden jańa túsken saǵan sezim obal. Aıta ber, qaı jerge? Alys pa?

— Úsh aıaldama...

— Eki som!- dedi qabaǵyn qars japqan qas pen shashty qudiret shylym tutatyp.

— Ne deısiz? Á, ıá, bar, bar...

«Volganyń» ıesi tis jarmady.

— Men qazir... Júgim bar edi. Bir mınýt!

— Úsh som! Júgir!- degen myqty oryndyqta jatqan alaqandaı magnıtolanyń qyzyl túımesin basyp qaldy. «Manı! Manı!»-laǵan dýet qaqsap qoıa berdi.

Aýlaǵa qaraı qustaı ushty. Bara sala azagúlin qushaqtaı aldy. Jyly kúnde parafın maıy erip, gúlderdiń syrtyna jyltyrap shyǵa bastaǵan eken, pıdjagyn olaı da, bylaı da súıkep, aıqysh-uıqysh aq jol iz qaldyrdy. Oǵan kúızelgen joq. Tek kesir órmeden tezirek qutylsa bolǵany. Úı buryshynan shyqqan bette enteleı basyp, kútip turǵan «Volgaǵa» qaraı júgirdi. Kórip keledi - ashýshań kisi azagúlden kóz aıyrmaı otyr. Sonsoń kókshýlań aıý terisin tósep tastaǵan artqy oryndyǵyna burylyp qarady. Entigip kelip, kabına tutqasyna qolyn artqan Tańatqa kóziniń ıtimen qarady da, suq saýsaǵynyń ushyn shekesine tirep turyp aınaldyryp jiberdi. — «Aqymaq Tańat: «Onyńyz qalaı?»- degenshe álgi gazdy basyp qaldy. Temirden somdap quıylǵan qara jaıyn kóshe qýalaı, júk salǵyshy bulǵańdap kete bardy.

Jigit tutqaǵa sozǵan qolyn aýaǵa asqan kúıi ańyryp qala berdi.

Jol uzarmasa qysqarmady.

Kóshede kóktem qonaq-tyn.

Kelip qalǵan jaıdary jazdyń jyly demi alpys eki tamyryn ıitken aǵash búrshikteri jas balanyń ernindeı tompıyp-tompıyp tur.

Arly-berli aǵylǵan mashına, sansyz adam...

Tańat aýla-aýlany qýalap, tramvaı aıaldamasyna salyp uryp keledi. Mańdaıy shyp-shyp ter.

«Endi eshkim kezdespese eken»,- deıdi ishteı.

...Aıaldamada tiri jan joq. Júris-turysy az kóshelerdiń qıylysy eken. Azagúlin aǵash dińine súıep qoıǵan jigit eki ıyǵynan aýyr júk túskendeı jeńil kúrsindi. Kóktemniń qanbazar kúni jym-jyrt shetki kósheni kim sharlap júrsin. Alty jasar baladan bastap, alpystaǵy shalǵa deıin baryn kıip, baqanyń asynyp, dyr-dýman ortalyqty saǵalap ketken de.

Gáp basqa eken. Kóshe ańǵaryna kóz jiberse, uzyn relster tabanynan tartqan tramvaılardyń áldenesheýi qadaý-qadaý toqtap tur. Ekiniń bireýi - ne lınıada elektr kerneýi joq, ne kósh bastaǵan tramvaıdyń aıaǵyna jem túsip buzylǵan. Súlik qara «Volgadan» kóńili qalǵan Tańat tusynan ótken biren-saran mashınalarǵa qol kóterip janyqpady. Eńbegi esh bolatyny onsyz da belgili — shylqyǵan parafındi kim kabınaǵa alady? Tramvaılar qashanǵy qańtarylyp, jipsiz baılanady deısiń, kóp uzamaı qozǵalyp taqalar. Qarap turmaı, ústine aǵal-jaǵal juqqan parafın synyqtaryn saýsaq ushymen birindep shertkilep túsirdi, eńkeıip týflıiniń tarqatylyp ketken baýyn baılady, úrpe-túrpe shashyn tarady.

Shaı qaınatymnan soń jyltyr relsterge jan bitti, bolar-bolmas dirildep, zyńyldata ándetti; qyzyl qońyzdan aýmaıtyn basqy tramvaı jónep berdi. Kóp uzamaı relsti ıqyl-shıqyl egep, burylystan shyǵa kelgen kezekti tramvaı pys etip jel jibere toqtady. Terezelerden kishkene balalardyń bastary ǵana kórinedi. Tramvaı toqtap turǵan kezde shań salonda sarylyp otyra-otyra zerikken eresek jolaýshylar mana túsip-túsip ketse kerek. Qýanyshy qoınyna syımaǵan jigit azagúlin ala-mala ishke syp bergende, dóńgelegin shaqur-shuqyr qaıraǵan temir kólik te dúrk qozǵalǵan.

Qaz balapanyndaı tizilgen kil kógen kóz oqýshylar bir qatardy túgel alypty. Kileń tórtinshi-besinshi klastyq úrpek bastar. Kóbi al qyzyl gúl ustaǵan. Útiktelgen galstýkteriniń úshkil ushtary ashyq turǵan terezeden kirgen jelmen oınap, bulańdap qoıady. Birazy erinderin tártippen jymqyryp-jymqyryp alypty. Ekinshi bireýleri bas taqasyp, sybyrlap sóılesedi. Alǵy oryndyqtyń shetin ala birqyryn otyrǵan al qyzyl galstýkti boıjetken qalyń kitapty tizesine salyp qoıyp, soǵan shuqshıyp qalypty. Bári de, sóz joq sletke, ne saltanatty jınalysqa jıylyp-terilip bara jatyr.

Tańat myqtap ókindi. Kirmeý kerek eken. Quryǵanda artqy esikten kirip, balalardyń kózine túspeı boı tasalaǵany jón bolatyn. Qyzyl tanaý shapqylaǵan tramvaıǵa eki aıaldama buıym ba, dem arasynda jetip baratyn edi.

Bir aǵattyq ekinshi aǵattyqqa ulasty. Es jıǵyzbaı salonnyń art jaǵyna ótip ketýdiń ornyna beı-bereketi qashyp, aldyńǵy kasa qasynda qazdıyp turdy da qaldy. Jym bolǵan balalar bireý komanda bergendeı kóziniń suǵyn jigitke saldy. Tramvaıǵa saǵatyna júzdep kirip, júzdep shyǵatyn jolaýshylar qala balasyna tańsyq pa, olardy magnıtteı tartqan Tańat emes, azagúl edi. Muny der kezinde ańǵarǵan jigit órmeni júrgizýshiniń kabınasyna súıedi de, ózi denesimen qalqalaǵan boldy. Eki dúnıede jasyrǵan nársege bala qumar. Oqýshylardyń kózderi shyradaı jandy. Buǵan apaq-japaq qarap, bir-biriniń qulaǵyna sybyrlap jatqandar da, saýsaq shoshaıtyp, Tańatty nusqaǵandar da barshylyq. Aıaldamada sál kóbeńsip kóterilip qalǵan kóńil kúı kórgen tústeı joq boldy. Ózin esik qaqpaı, ruqsatsyz kirip kelgen jut qonaqtaı kórdi.

Sodan soń azagúlden qashyp, terezege qaraı yǵysty da, áınekke mańdaı tiredi, kóshege qarap, mizbaqpaı tura berdi.

Sol durys boldy...

Balalar áýeli qyzyl-jasyl órmeni jeńsikteri basylǵansha bajaılap qyzyqtady. Bala degen qarmaq, qaltqysyndaı aýytqymaly emes ne, aptyqtary tez basyldy. Sonshama ańsarlary aýǵany jaı ǵana gúlder tizbegi eken. Gazondardan, jaıma bazardan kún ara kórip júrgen kádimgi gúlder... Ári-beriden keıin kóńil aýdarýdy da qoıdy, bir-birin túrtkilep, ózara syqylyqtaı bastady.

Bul dúnıeni umytqan aǵa pojatyı tizesine jaıyp qoıǵan qalyń kitapqa úńilip, qybyr etpesten otyr.

Anda-sanda qońyraýyn shyldyrlatyp qoıyp, zyrǵyp kele jatqan qyzyl tramvaıǵa kósheniń qos qaptalyndaǵy úlkendi-kishili úıler yǵysa jol berip, birtin-birtin qalyp barady.

«Iá sát, qoltyǵyńdy jaza tús, qyzyl tulparym!»- dep, jigit tur.

— Muny azagúl dep ataıdy...

Jerden shyqqan, eki qulaǵy tik shyqqan bir bilgish bolashaq búliktiń qulaǵyn óstip qyltıtty.

— Ony qaıtedi? — Qos tulymy asqabaqtyń qulaǵyndaı seltıgen, kertik tanaý kishkene qyz búıirden qosyla ketti.

— Oqy ma?.. Bilmeımin... — Álgindegi bilgish jetkinshek.

Tańat terlep qoıa berdi. Syńaıy «Kim? Ne?» degen ońaı suraqtarǵa shemishkeshe shaǵyp jaýap beretin, al másele sál tereńdese, bult etip, kúl bolmasań bul bol dep, jónine qaıqaıyp kete baratyn pysyqaı bala.

— Men bilemin...- dedi tulymdy qyz bala. Myna búldirshin jańaǵy pysyqaıdy jolda qaldyratyn qý eken. Jańa: «Ony qaıtedi?»- degen suraqty ortaǵa ádeıi ot qyp tastapty. Balalar azagúlge qaıta qadaldy. Sosyn: «Bilseń bálsinbeı aıta qoıshy»- degendeı, kózderi jaýtańdap, tulymdy qyzdyń aýzyna qarady. Kishkentaı qyzǵa keregi de sol edi.

Qalyń kitapty kózimen sıpalaǵan aǵa vojatyı ǵana jaıbaraqat.

Tulymdy qyz bala ernin jalap aldy da, ár árpine deıin naqpa-naqtap:

— Men bilemin,- dedi taǵy. Ári qaraı baspady. Dombyranyń ishegin odan ármen shiretip tarta túspek.

Qunysyp alǵan Tańat barmaǵymen áınekti alaı bir, bulaı bir syzǵylaı berdi. Basynda oı joq. Tek samaı, sheke tamyrlary lyp-lyp etedi. Oqýshylarǵa qaramaıdy. Tramvaı dúrsili kúsheıgen. Abyroı bolǵanda, alǵashqy aıaldamadan eshkim kirgen joq. Toqtap qap, sonsoń jappaı qozǵalǵan aldyńǵy tramvaılar bárin sypyryp-sypyryp jınap alyp ketse kerek.

Tulymdy qyz demin ishine jınady, ernin qaıtara jalady, saqyldap sóıleı jóneldi.

— Azagúldi ólgen adamnyń molasyna...

Sózin aıaqtamady. Úlgertpedi. Jelkesin ala otyrǵan qalyń erin qara domalaq bala óksip-óksip jylap jiberdi. Tramvaı ishine gýil júgirdi. Kitaptan basyn áreń alǵan vojatyı dymǵa túsinbeı az-kem ańyryp otyrdy, otyrdy da, ushyp turyp, qara domalaqtyń qasyna jetip bardy. Sýmkasynan oramal sýyryp, jasyn súrtip, jubata bastady.

— Qoı, jylama! Bireý tıisti me? Jigit bop qalǵan bala jylamas bolar. Myna Kúlpáshtar erteń jylaýyq dep mazaqtasa qaıtesiń?

Tulymdy qyz: «Durys aıtasyz. Mazaqtaımyn, mazaqtaımyn!»- degendeı jymyń etti.

Bala tanaýyn qos-qostan tartyp, óksýin údete tústi.

— Byltyr... Kókemniń molasyna mynadaı kóp-kóp gúlder qoıǵan... — Shekesimen azagúldi nusqady. — Mamam jylaǵan... Men de...

Aǵa vojatyı basyn kóterdi, Tańat jaqqa buryldy. Balaǵa eńkeıgende murnynyń ushyna syrǵyp ketken kózildirigin saýsaq ushymen kóterip, ornyna qoıdy. Azagúlge bir, onyń qasynda júnjip turǵan Tańatqa shaqshıyp eki qarady. Pıonerler sapynyń aldynda jıi kórinip, kóp júrip qalǵan ádetpen dik-dik basyp, beri saldy.

— Siz... siz... — Sóz tappaı tyǵylyp, tutyǵyp qalmasy bar ma. Jerden alyp, jerge salaıyn dese, Tańat bala-shaǵa emes, ózinen bes-alty jastaı úlkendigi bar óńkıgen jigit. Qyzyl galstýginiń bir ushyn saýsaǵyna ilip alyp, ıyǵynan ári asyryp tastap edi, sodan ǵajap kúsh aldy ma, úni temirdeı shyń-shyń etip, áýelep ketti. — Káne, tramvaıdan túsińiz! Bógelmeńiz! Áıtpese... – Jónel deme de ne isteıtinin ózi de bilmeı me, túıip alǵan kishkene judyryǵyn kótere berdi de, qany betine shaýyp, turyp qaldy.

Esesine ne isteý kerektigin jigit túsindi. Tramvaı da ekinshi aıaldamaǵa gýildegen kúıi sydyrtyp kelip qalǵan eken.

— Jaqsy, jaqsy... Keshirińiz... Men qazir... Keshirińizder!

Azagúldi kótere-mótere eki jaqqa sart-surt ashylǵan esikke bettedi. Tik baspaldaqtyń tómengi satysyn basyp turyp, jamyraı qaraǵan balalarǵa buryldy. Jylymshy kúlimsirep, órmeden bos oń qolyn keýdesine qoıyp, bas ıý me, sondaı birdeńeniń ısharasyn jasady. Eshkim jaq ashqan joq.

Bir-birin kımelep, esikke umtyla bergen tórt-bes adam azagúl kóterip, túsip kele jatqan Tańatty kórdi de, az-kem ańyryp turyp qaldy. Sálden soń jalt burylyp artqy esikke qaraı jónedi. Bes mınýttan soń dóńgelegi relske birde tıip, birde tımeı quldyrańdap shapqylaǵan qyzyl tramvaı kezden tasa boldy...

Ertesinde saǵat toǵyz jarymda bólim bastyǵynyń jasyl telefony qoldy-aıaqqa turmaı bezildep qoıa berdi. Bastyq tutqany beıjaı aldy. Túnde karta oınap, uıqysy qanbaı qalyp edi. On sekýnd ótti me, ótpedi me, janaǵy beıjaı qalypty betinen apyl-qupyl jýyn tastady. Óńi ózgerip ketip: «Iá, ıá... Sálemetsiz be? Ǵafý etińiz... Jaqsy... jaqsy... Otyr... Qup... Osy qazir...»- dep, lepildeńkirep baryp, áreń toqtady. Bir túrli bet-aýzy qısaıyńqyraǵan jylarman júzben Tańatqa qarady.

— Saǵan... — Tutqany usyna berdi. Berekesi qashqany sonshalyq, tutqany jaqyndap kelgen Tańattyń qolyna emes, qoltyǵyna tyqpalaı berdi. — Keshe men joqta ne búldirip eń?

«Oıynyń jamanyn qarashy»- dep oılaǵan Tańat ıyǵyn kóterdi. Tutqany qulaǵyna tosty.

Dırektordyń qońyr daýsy... Amandyq-saýlyq suraǵan soń:

— Qalqam, qolyń bos bolsa, maǵan kire qoıshy...- dedi. Úni jyly, jaıma-shýaq.

Jolshybaı Tańatty keshegi suraq taǵy mazalady. «Tań atpaı shaqyrǵany nesi?» Úlken bastyq ádette qajet qyzmetkerine sekretar qyzdy jumsaıtyn. Bul joly dástúr buzyldy. Dırektor qaı bir qyzmetkeriniń shańyn qaǵyp-silker aldynda óstip joq jerden sypaıy bola qalady degen laqapty da estigen. Qalaı, nege jorıtynyn bilmeı áńki-táńki. Kabınet esigin asha berip: «Azagúlin keshe ýaqytynda jetkizip bermeı pe em. Ne de bolsa aqyryn kúteıin!»- degen sheshimge toqyrady.

Dırektor ornynan turdy. Qolyn qysty. Alaqanyn eki-úsh sekýnd ýysynan shyǵarmaı, turyńqyrap qaldy. Jalpaq ta myqty taryna tik qoıylǵan jópsheńkileý stoldy jaǵalaǵan oryndyqtardyń eń tórgisine qoltyqtap ákelgendeı ǵyp, ósıettep otyrǵyzdy. Tórgi oryndyqqa, ádette, orynbasary, bylaıǵy ýaqytta kelimdi-ketýshilerdiń ózim degenderi quıryq basatyn. Kóńilsiz, náýmez otyrǵan jigitke barlaı qarap aldy da:

— Uıqyń qanyp pa edi?- dedi. Kúlimsiredi, — Oı-hoı, jastyq-aı, tańdy tańǵa urǵan! Eki ókpeni qolǵa alyp, zyr júgirip júrgende qaı qyrqanyń astynda qalyp qoıdyń eken? — Tonynyń ishki baýyna sanaıtyn áldekimdi kórip turǵandaı, kabınettiń alys buryshyna saǵynyshpen kóz salyp, telmirińkirep qaldy. Otyrdy. — Hosh... Já, Tańat, óziń de sezip, búıregiń búlkildep otyrǵan shyǵar, jedel shaqyryp alǵanda keshegi jasaǵan qolǵabysyńa aǵalyq raqmetimdi aıtaıyn dep em. Kúıip turǵan oqys sharýa kıip ketip, mashına bosamady. Jibere almadyq. Qaıtkenmen azagúldi der kezinde jetkizdiń. Aq saparǵa attanǵan adamnyń aldynda uıatqa qalmadyq. Laıyqty qosh-qoshyn aıttyq. Atpal azamat edi. Jaqsylar qaı dúnıege de kerek qoı. — Az bógeldi. — Boıyn tez jınady. — Jaraısyń!

Stolǵa esikteı keýdesin arta salyp, jigitke qol sozyp edi, ala qoıǵan qyzmetker bolmady. Esepsiz tań qalyp, Tańatqa shuqshıa qarady. Jas qyzmetker bolsa, aıaq astynan shynylanyp ketken kózin bastyqtyń tý syrtyndaǵy qabyrǵa-áınekke týralapty.

Dırektor aýyr qozǵalyp, keıin burylyp edi — áınek-qabyrǵanyń ar jaǵynda...

...Dóńgelek oınaǵan kún áýede jarqyrap tur.

...Qol salasyndaı kóshe-kóshe boıyndaǵy aǵashtar jasyl munarǵa oranǵan.

...Aǵylǵan adam.

...Sabylǵan mashınalap.

Qysqasy, qalanyń tirshiligi....

---