InfoHub Logo

Biz qytaılyq kásipker Djek Manyń ómirbaıanymen tanystyrmaqpyz. Ol mektep pen ýnıversıtet emtıhandarynan birneshe ret  qulaǵan. Jumysqa ornalasý úshin barǵan,  áńgimelesýlerden óte almaǵan. Biraq nátıjesinde Alibaba Group-tiń negizin qalap, álemdegi eń baı adamdardyń qataryna qosylǵan.

Djek Ma - qytaılyq kásipker jáne fılantrop. Alibaba Group kompanıasynyń negizin qalaýshy. Qazirgi ýaqytta dırektorlar keńesiniń múshesi. Sondaı-aq álemdik Forbes jýrnalynyń muqabasyna shyqqan tuńǵysh qytaılyq bıznesmen. 2017 jyly Bloomberg kompanıasynyń málimeti boıynsha Djek Manyń jeke baılyǵy $46 mıllıard qurap, álemde 14-shi baı azamat retinde tirkeldi.

Djek Ma balalyq shaǵy. Ýnıversıtet oqytýshysy

Djek Ma 1964 jyly 10-qyrkúıekte Qytaıdyń Hanchjoý ólkesinde dúnıege kelgen. Ata-anasy qarapaıym mýzykanttar bolǵan. Otbasynda úsh balanyń ortanshysy: aǵasy men qaryndasy bar. Djek Manyń shyn aty – Ma Iýn.

Ma Iýn kishkentaı kezinen aldyna maqsat qoıǵysh, basqa balalarǵa uqsamaıtyn bolǵan. 12 jasynda ol aǵylshyn tiline qyzyǵyp, úırenemin dep aldyna maqsat qoıady. Bul úshin til úırenýdiń ózgeshe ári tıimdi tásilin tańdaıdy. 9 jyl kúnde tańerteń Iýn velosıpedpen, úıden 40 mınýt alysta ornalasqan qonaq úıge sheteldiktermen sóılesý úshin barǵan. Aýa raıy qandaı bolsa da, qar, jańbyr jaýsa da, ol Iýn-ge kedergi bolmaǵan. Sondaı-aq ol radıodan aǵylshyn tilindegi baǵdarlamalardy tyńdap, maqsatyna jetý úshin tyrysqan.

Aǵylshyn tilin jetildirý maqsatynda ol, týrısterge Hanchjoý qalasyn aralatyp, tegin ekskýrsıa jasaǵan. Sol týrısterdiń biri ony – «Djek» dep atap ketken. Bul esim búginde Ma Iýnniń shyn atyndaı aıtylyp, bıznes salasynda «Djek Ma» bolyp tanyldy.

Sheteldiktermen aralasý arqyly onyń oı-pikiri ózgerip, álem jaıly keńirek oılaı bastaǵan. Óziniń aıtýynsha, týrısterden ata-anasy men mektepten estimegen, múldem basqa nárselerdi bilgen. Bul onyń ózi qatarlas balalarǵa qaraǵanda ózgeshe oılaýyna áser etken.

1979 jyly 15 jasar Djek Qytaıǵa qydyryp kelgen, avstralıalyq otbasymen tanysty. Birneshe kún balalarymen birge frısbı oınady. Al olar Avstaralıaǵa qaıtqanda hat jazysyp turǵan. 1985 jyly olar Djekti qonaqqa shaqyryp, jas jigittiń bul sapary Qytaı jaıly kózqarasyn ózgertken. Kásipkerdiń sózinshe, Qytaı – eń baı ári baqýatty el dep oqytqan, al shetelde ol bári kerisinshe ekenin túsingen.

Bolashaq kásipker aǵylshyn tilinen jaqsy bolǵanymen, sabaqty nashar oqyǵan. Bastaýysh synyptaǵy testti úsh ret, joǵary synyptaǵy emtıhandy tórt ret tapsyrǵan. Ma synyptastarynyń arasynda tanymal bolmady. Keıbireýler ony mazaqtap kúlgende, bunyń sońy tóbelespen aıaqtalǵan. Boıynyń kishkentaılyǵy men dene bitiminiń aryqtyǵyna qaramastan, qarsylasy qandaı myqty bolsa da, óz-ózin qorǵaı alatyn bolǵan.

Mektepti bitirgen soń, ózimen qatarlas túlektermen birge emtıhan tapsyrady. Emtıhan aty -  Gaokao test. Bizdińshe, UBT. Gaokao – álemdegi eń qıyn emtıhandardyń biri retinde tanylǵan. Qytaıda JOO túskisi kelgen árbir túlek mindettti túrde osy testti tapsyrady. Djek te baǵyn synap kóredi. Alaıda ol matematıka páninen 120 suraqtyń tek bireýine ǵana durys jaýap beredi. Jalpy baldy eseptegende jınaǵan baly tym az edi. Sondyqtan ol oqýǵa túse almaıdy. Djek qaıtpaıdy. Ol jumys istep júrip, oqýǵa taǵy daıyndalýdy uıǵarady. Alaıda Djekke tek oqýǵa túsý ǵana emes, jumysqa ornalasý da qıyn bolǵan. Qandaı da bir jumys ornyna barsa da, meıli qara jumys bolsyn, ony jumysqa almaǵan. Tipti KFC- ge de. Bul kezderi jaıly qazirgi ýaqytta ózi kúle otyryp eske alady.

«Meni jumysqa alýdan 30–dan asa ret bas tartty. Áńgimelesýge (jumysqa ornalasý úshin) barǵanymda, maǵan «sen-jaramaısyń» dedi. Men tipti KFC-ge de bardym. KFC alǵash Qytaıǵa kelgeninde, 24 adam bardyq. Sonyń 23-i qyzmetke qabyldanyp, tek bir adam qabyldanbady. Bul -men boldym. Sosyn jumys izdep basqa jerge bardym. 5 adam bardyq, tek bireýin jumysqa almady. Qabyldanbaǵan jalǵyz adam - men boldym», - deıdi Ma Iýn. Ol - jetkizip berýshi (kýrer) bolyp jumysqa ornalasqan. Djek jumys isteı júrip, emtıhanǵa daıyndyǵyn jalǵastyra berdi. Kelesi jyly taǵy da test tapsyrady. Bul joly matematıkadan 120 suraqtyń, 19-yna durys jaýap jazdy. Jalpy baldy esteptegende, jınaǵan upaıy taǵy da tómen bolyp, oqýǵa túse almaıdy. Ómirindegi bul sátsizdikteri Djekti esh jasytpaǵan. Kerisinshe, ol daıyndyǵyn burynǵydan da arttyryp, ár jeksenbi kúni tańnan keshke deıin testke daıyndalýdy ádetke aınaldyrady. Matematıkada «testte keledi-aý» degen formýlalar men dárejelerdi jattaǵan. Ýaqyt zymyrap ótip, ol úshinshi jyly test tapsyrdy. Bul joly matematıkadan 120 suraqtyń 89-yna durys jaýap jazǵan. Jalpy baldy eseptegende de baly standartty baldan sál ǵana tómen edi. Djek Qytaıdaǵy aty ańyzǵa aınalǵan ýnıversıtterdiń birine túskisi kelgen. Biraq oǵan baly jetpegendikten, ol Hanchjoýdaǵy ýnıversıtterdiń birine tapsyrǵan. Sondaı-aq ata-anasy da uldarynyń qaıtadan test tapsyrǵanyn qalamaǵan.

Ma Iýn pedagogıka mamandyǵynda oqyǵanmen, onyń ózine tán iskerlik qabileti men oratorlyq sheberligi stýdent kezinen kórine bastaıdy. Ol ýnıversıtte oqyp júrgende Hanchjoý stýdentter prezıdenti bolyp saılanǵan. JOO aıaqtaǵan soń, qatarlastary orta mektepterde aǵylshyn tilinen muǵalim bolyp kirgen. Al Ma Iýn bitirgen 500 stýdenttiń ishinde ınstıtýtta jumysqa ornalasqan jalǵyz stýdent bolǵan. Onyń jalaqysy aıyna - 12 dollar. Ol oqytýshylyqpen qatar ózge de jumystardy birge alyp júrgen. Kúndiz ınstıtýtta sabaq bergen. Al keshke óziniń tanystarymen, jalpy aǵylshyn tilin úırengisi keletin adamdarmen áńgimelesetin. Olardyń til úırený úshin  boıyndaǵy uıalshaqtyq sezimdi joıý kerek ekendigin basty nazarǵa alǵan. Al keshki qarańǵylyqta adamdar bir biriniń túrin naqty kórmegendikten, praktıka jasaǵanda esh uıalmaıdy dep eseptegen. Bul keshki jınalystary «keshki synyp» dep atalǵan.

Kásipkerlikke alǵashqy qadam

Djek Ma muǵalimdik jumysy unaıtyn. Alaıda ony taǵy bir sala qyzyqtyrǵan edi. Bul sala – kásipkerlik. Sol ýaqytta Qytaılyq ataqty reformator Den Sáopınniń kásipkerlikke baılanysty aıtylǵan qanatty sózi el arasyna keńinen taralǵan. Bul qanatty sóz Djekti oılandyryp tastaıdy. Sondyqtan ol kúndiz ınstıtýtta muǵalim, keshke «keshki synyppen» qarbalastyǵyna qarmastan, jeke kásipkerlikke qadam jasaıdy. Ol aýdarma jasaıtyn, sondaı-aq halyqqa til úıretetin ortalyq ashty. Ony óziniń eń alǵashqy qadamy bolǵandyqtan, «NORE» dep atady. «Nore» aǵylshyn tilinen «Úmit» dep aýdarylady. Ortalyq tolyqtaı Hanzhou Hope Translation Agencydep ataldy. 2 bólmeli páterdi jalǵa alyp, sol jerde ortalyqtyń jumysyn jalǵastyrady. Al jarnama jasaý úshin «keshki synyptaǵy» belsendi stýdentterinen kómek suraıdy. Ózi jumystan qoly tımegendikten, muǵalim retinde zeınetke shyqqan ınstıtýt oqytýshylaryn alǵan. Bul týraly ol bylaı deıdi: Bizde zeınetke shyqqan jaqsy muǵalimder boldy. Olardyń zeınetaqylary mardymsyz edi. Sondaı-aq olardyń úılerinde isteıtin isteri bolmady. Al men olarǵa kómekteskim keldi»,-deıdi kásipker.  Sol jyldary til úıretetin ortalyqtar kóptep ashylǵan bolatyn. Qytaıda reformalar júrgizilip, «ashyq esik» saıasatyna kóshken. Sodan keıin bul elge týrıster ǵana emes, ár túrli elderden bıznesmender de kele bastaǵan. Bıznestegi qarym-qatynas tili aǵylshyn tili bolǵandyqtan, suranys artyp, jappaı til úıretin ortalyqtar qaptap ketken edi. Demek, Djektiń básekelesteri kóp boldy. Odan bólek bul ortalyqqa adamdardy kóptep tartý úshin myqty  jarnama da jetispedi. Sondaı-aq Djektiń memlekettiń qyzmeti bir jaǵynan bolǵandyqtan, ýaqyty da jetpedi. Sondyqtan bul qadamy sátsizdikke ushyrap, aqyrynda jabylyp qaldy. Djek ary qaraı memlekettik jumysyn jalǵastyra beredi. Alaıda ol memlekettik jumysyn tastaımyn ba, joq pa dep bir sheshimge kele almaı, oı ústinde júredi. Sóıtip júrgende, bir kúni oǵan bir kompanıa ókili kelip, aǵylshyndarmen kelissóz júrgizýde qıyndyq týǵandyqtan, kómektesýin suraıdy. Djek kelisedi. Kompanıa Djekti aýdarmashy retinde Gankong jiberedi. Alaıda aǵylshyndardyń bas ofısi  Amerıkada ekenin bilgen soń, kompanıa Djekti sol jaqqa attandyrady.

Djek Ma - Amerıkada

Djek 1995 jyly Amerıkaǵa keledi. Kompanıanyń tapsyrmasyna saı amerıkalyq kompanıany izdep kelgende, shyn máninde ondaı kásiporyn joq bolyp shyǵady. Al ózin kompanıa bastyǵy dep tanystyrǵan adam, alaıaqtardyń biri ekenin ańǵarady. Djek basyna qaýip tónip turǵandyǵyn túsinip, qashpaq bolǵanmen, olar Djekti ustap alyp, bir úıge qamap tastaıdy. Arada biraz ýaqyttan soń, alaıaqtar Djekti Las Vegasqa qonys aýdartady. Las Vegasta da ony tutqynda ustaıdy. Djek úıqamaqqa alynǵan ,ǵımarattyń astynda kazıno ortalyǵy ornalasqan. Bir kúni esiktiń kilttenbegenin kórgen soń, ol birden astyna túsedi. Oıyn avtomatynan aqsha utyp alyp, ústide qalǵan zattaryn da almastan birden Sıetl qalasyna tartady. Bul qalada onyń týrıs dostarynyń úıi bar bolatyn. Bul oqıǵa jaıly Djek esine alǵysy kelmeıdi. Onyń ıntervúlerinde bul oqıǵa jaıly múldem aıtylmaıdy. Djektiń Amerıkadaǵy basynan ótken bul jaǵdaı týraly Dýngan Klarktyń «Alibaba» kitabynda jazylǵan.

«Djek bul bomba emes qoı»

Djek Sıetl qalasyndaǵy týrıs dostarynyń úıinde júrip, jańa nárselermen tanysady. Kózi ashylady. Amerıkanyń qanshalyqty damyǵan el ekenin sezinedi. Qytaıda júrgende «Qytaı eń baı elderdiń biri» dep halyqqa nasıhattalatyn. Al Amerıkaǵa kelgeninde, óz elinde sheshimin tappaǵan biraz máselelerdiń bar ekenin túsinedi. Djek Amerıkada júrgeninde ózine qatty tań qaldyrǵan bir nárse bar edi. Ol –ınternet.  Dosy Djekke ınternetti tanystyrý ústinde: .

Djek: Internet degen ne?

Dosy: Djek bilesiń be, ınternetten kez kelgen nárseni izdep tabýǵa bolady.

Djek: Qalaı izdeımin?

Dosy: Jaı ǵana terip izdeseń boldy.

Djek: Men tergim kelmeıdi. (Kompúterler Qytaıda óte qymbat bolǵan. Djek syndyryp alamyn ba dep qoryqqan)

Dosy: Djek bul bomba emes qoı. Jaı ǵana terseń bolǵany.

Solaı Djek ınternetpen tanysty. Onyń alǵashqy izdegen sózi «syra». Internette amerıkalyq, germanıalyq syra túrleri shyqqan. Alaıda qytaılyq syra joq. Djek birden «Qytaı» (China) dep tergende eshnárse tabylmaıdy. Bul Djekke qatty áser etedi. Ol ınternette Qytaı týraly aqparattar engizgisi keldi. Al dosy Djekke  arnap chinapage.com saıtyn ashady. Kóp uzamaı Djektiń elektrondy pochtasyna shetelden Qytaı týraly izdegen adamdardan hat kelip túse bastaıdy. Al ol kezde Djek tipti elektrondy pochtanyń ne ekenin de bilmegen. Solaı ol ınternetpen tanysyp, elektrondy pochtanyń ne ekenin bilip eline attanady. Djek Hanchjoýǵa sondaı shabyttanǵan, erekshe ásermen oralady. Ol Amerıkadan ózimen birge eski kompúterdi ala keledi.

Kásipkerlikke ekinshi qadam

Djek Amerıkaǵa ketpes buryn memlekettik jumysyn tastaımyn ba, joq pa dep bir sheshimge kele almaı júrgen edi. Sebebi sol jyldary ony kásipkerlik sala qyzyqtyryp júrgen. Al Amerıkadan oralǵan soń, muǵalimdik jumysyn tastap, jeke kásipkerlikpen aınalysýǵa sheshim qabyldaıdy. Onyń túbegeıli sheshim qabyldaýyna áser etken ınternet qana emes, taǵy bir jaǵdaı edi. Djek ınstıtýtqa bara jatqan jolda, dekandy kórip qalady. Velosıped minip, dúkennen azyq-túlik alyp kele jatqan dekanǵa qarap, kúnderdiń bir kúninde ózi de dekan bolǵanymen, bul qyzmet ony múldem qýantpaıtynyn túsinedi. Dekan oǵan «qal» degenine qaramastan, ol memlekettik jumysynan óz erkimen shyǵyp ketedi.

Sóıtip, ol  chinapage jumysyna bel sheshe kirise bastaıdy. Óziniń 24 dosyn jınap, ınternet jaıly eki saǵat áńgime qozǵaıdy.Biletiniń bárin aıtyp bolǵanda, olarǵa birge seriktes bolyp jumys jasaýdy usynady. Alaıda otyrǵandardyń kóbisi «Djek sen ınternet jaıly eshnárse bilmeısiń ǵoı» dep bas tartady. Negizinde, ınternetti kózben kórip, ishinen bir nárse izdep kórgen Djek ǵana edi. Al dostary tipti ınternetpen bıznes jasamaq túgili, onyń ne ekenin de bilmeıtin. Sondyqtan Djektiń eki saǵatqa sozylǵan áńgimesi olarǵa tań qalarlyq, bálkim qıalı bolyp estilgen. Sondyqtan olar bas tartty. Alaıdy tek bireýi ǵana kelisti. «İstep kóreıik. Sátsizdikke ushyrap jatsaq, biz árqashan burynǵy qalpymyzǵa orala alamyz» dedi. Bul dosy Djek Mamen tanyspas buryn, Sıngapýrde bolyp, sol jerde ınternettiń ne ekenin bilip, az-maz habary bar adam edi. Sóıtip eki dos chinapage –diń jumysymen aınalysa bastaıdy. Saıttyń ishin kontentpen toltyrý úshin baryn sala jumys isteıdi. Ár túrli kompanıalarǵa baryp, jarnama jasaıdy. biraq olar asa túsine qoımaıdy. Sondaı-aq memlekettiń  chinapages.com degen saıty  Amerıkadada ashylǵan. Bir jaǵynan memlekettiń jobasy bar bolǵandyqtan, ekinshi jaǵynan jergilikti kompanıalar tarapynan qoldaý tappaǵan soń, Djektiń chinapage –i sátsizdikke ushyrady.Bul onyń kásipkerliktegi ekinshi qadamy bolatyn. Ekinshi qadamy da sátsiz boldy...

«Alibaba»

Djek berilmeıdi. Ol halyqtyń arasyna eń bolmasa, ınternettiń ne ekenin bilsin dep ınternet jaıly aıta beredi. Tipti bul úshin Bıll Geıtstiń ataǵyn da paıdalanǵan. Bıll Geıts álemdegi baı adamdardyń qataryna qosylyp, ataǵy jer jarǵan edi. Qytaıdaǵy halyq ınternettiń ne ekenin bilmese de, Bıll Geıtsti tanıtyn. Djek «Internet- álemdi ózgertetin nárse, bıznestegi basty qural» degen maǵynadaǵy sóılemdi aıtyp, bunyń avtory Bıll Geıts degen. «Eger men, Djek Ma aıtty desem, maǵan kim senedi?.Al Bıll tanymal. Oǵan senetin edi. Men erte me keshpe Geıtstiń osy maǵynadaǵy sózdi aıtatynyn bildim» deıdi ol. Kóp uzamaı Geıts ınternet jaıly bıznestegi eń mańyzdy nárse ekendigin aıtqan. Ol kezde oǵan eshkim senbese de, búginde onyń aıtqandary shyndyqqa aınalýda. Qazir ol Kremnıı alqabynyń áıgili tulǵalarymen birge bir tizimde turyp, ózi de ataqty bıznesmenge aınalǵan.

Ol  Bıll Geıtstiń ataǵyn paıdalanǵanmen, ózi   áli de bolashaqqa degen senimin joǵalpaıdy. Ol eki ret kásipkerlikke qadam jasap, ekeýi de sátsiz bolǵanyna qaramaı taǵy da bir jobany oılaıdy. Bul 1998-1999 jyldar edi. Sol ýaqytta  Djek Qytaı halyqaralyq elektrondy saýda ortalyǵyn basqardyOl basqa elderge qaraǵanda Qytaıda taýar arzan baǵada satylatynyn biletin. Osyny eskerip, shaǵyn jáne orta bıznestegi kásipkerlerge arnap, ınternet alań  ashsam dep oılaıdy. Jobasy bir qaraǵanda sátti bolǵanmen, biraq ınvestorlar kerek edi. Ma bıznes jospar quryp, ıdeıasy tezirek iske asatyn shyǵar dep, Kremnıı alqabyna attandy. Alaıda onyń bıznes jospary ınvestorlardyń kóńilinen shyǵa qoımady. Bul ıdeıasy ınternet kompanıa qurý. Al onyń aty – Alibaba. Alıbaba ertegi ataýymen baılanysty. Bul at -  San-Fransısko qalasynda kofehanada otyrǵanda, oıyna kelgen. Djek Qytaıǵa  oralǵan soń, 17 dosyn jınap, bul ıdeıany iske asyrýǵa, báriniń bir maqsat jolynda birge jumys isteýge shaqyrady. 18 adamnyń tek úsheýi ınternetten habary bar, saıt jasaı alatyn. Al qalǵan Djek Mamen qosqanda 15-adamnyń ınternet jaıly bilimi taıaz, baǵdarlamaýdan(programırovanıe) habary bolmaǵan. Biraq soǵan qaramastan, olardyń armandary asqaq edi. Barlyǵy birigip, $60 myń aqsha jınaıdy. Bul kompanıa qurýǵa jetetin. Djek Manyń óziniń sózimen keltirsek:

«Búgin biz kelesi 5-10 jyldyqta ne isteý kerek ekendigimizdi taldaý úshin jınaldyq.Alıbaba bolashaǵy qandaı bolady? Biz Qytaıda jumys istegenimizben, bizdiń básekelesterimiz jergilikti saıt emes. Men burynnan aıtyp júrenimdeı, bizdiń básekelesterimiz Amerıkada, olar Kremnıı alqabyndaǵylar. Birinshiden, biz álemdik saıt bolýmyz kerek. Ekinshiden bizge Kremnıı alqabyndaǵylar qalaı jumys isteıtindigin úırenýmiz kerek» Bul 1999 jyly Djek Ma jaıly túsirilgen derekti fılmnen úzindi. Árıne bári birden keremet bolyp ketken joq. Internetten múldem habary joq elge, ınternet kompanıa ashý bireýlerdi tań qaldyrdy.Tipti keıbir derekterde, Djekke Alıbabany qurý eń topas ıdeıa degender bolǵan. Alıbaba saıtyn ashqan bastapqy kezde, komersıalyq turǵydan eshqandaı paıda ákelmedi. Ofıske aqshalary joq bolǵandyqtan, Djektiń páterine ornalasty. Soǵan qaramastan olar úmitin úzbeı jalǵastyra berdi. 1999 jyly  kompanıa Goldman Sachs –tan ınvestısıa aldy. 2000 jyly startapqa taǵy Softbank-ten ınvestısıa quıylady. Quıylǵan ınvestısıanyń jalpy somasy - $25 mln qurady. Alaıda qarjylaı kómek alǵanmen, kompanıa birden damymady.

Sonda da ol kompanıany jappaı ary qaraı jalǵastyra bergen. Oǵan bıznesin tastap ketpeı, ary qaraı jalǵastyrýyna jiger bergen  tutynýshylardyń yqylastary. Djek tutynýshylardyń rızashylyq lebizderi oǵan motıvasıa bolǵandyǵyn basa aıtady.

«Eń bastysy – senim. Biz kompanıamyzǵa sendik. Másele – túsken tabysta emes. Biz úshin tutynýshylardyń rızashylyqtary eń basty tabys boldy. Buǵan bizidń qyzmetkerlerimiz sendi. Bizde múldem tabys bolmaǵan kezdegi bir oqıǵany aıtaıyn.  Men meıramhanada edim. Men tamaqtanyp bolǵan kezimde, meniń janyma bir kisi kelip hat qaldyryp ketti. Bul hatta, «Sálem,Djek! Men Alibaba qoldanamyn. Men seniń odan tabys tappaıtynyńdy bilemin. Sondyqtan schetti men tóleımin» . Osyǵan uqsas jaǵdaılar jıi boldy. Men barda otyrdym. Bir kisi kelip temeki usynyp, qolyma hat ustatty. Hatta «Seniń saıtyńa rahmet! Men seniń odan aqsha tappaıtynyńdy bilemin. Bul meniń saǵan arnaǵan kishkene syılyǵym». Bul bizdiń baǵytymyzdyń durys ekenin jetkizdi. Biz jalǵastyrý kerek boldyq. Kelesi 10 jylda, biz shynymen tabysty boldyq. Bul bolǵan oqıǵa. Bul bizge kún saıyn motıvasıa berdi» deıdi mıllıarder.

2002 jyldan bastap qana kompanıa tabys ákele bastaǵan. Biraq óte mardymsyz edi.Kompanıanyń  tek 18 aıǵa ǵana jetetin aqshasy bolǵan. Osy jaǵdaıdan shyǵý úshin Ma AQSH-qa kóz tigedi. Tyǵyryqtan shyǵý úshin Djek Ma óziniń platformasyna Qytaıdan saýdagerlerdi tartyp, al tutynýshylardy Amerıkadan izdegen. Osynyń arqasynda kompanıa tabys taba bastaǵan.Nátıjesinde jyl aıaǵyndaǵy kompanıanyń taza tabysy -  $1 boldy.Bul bir qaraǵanda, kúlkili bolyp kórinýi múmkin. Biraq sol kezdegi Alıbaba úshin qýanyshty jańalyq boldy. Olar tipti atap ótip úshin kesh uıymdastyrǵan.  $1 bastaǵan tabys, búginde mıllıardtaǵan kiriske jetkizgen. Alıbaba kompanıasynyń ereksheliginiń taǵy bir kórinisi olar jyl saıyn qyzmetkerlerdiń arasynda talanttar shoýyn ótkizedi. Odan bólek Alibaba eBaymen básekege tuskende, oǵan soǵys jarıalap, qyzmetkerleriniń bári bir kún áskerı forma kıip júrgen.

Bunyń sebebin Djek Ma kompanıany alǵa jyljytý úshin adamdardyń nazaryn aýdartatyndaı qylyqtar jasaý kerek degenmen túsindiredi. Djek Ma Alıbabanyń 10 jyldyq mereıtoıynda, basyna jasandy shash kıip, pank-roekr sıaqty kıinip, qyzmetkerleriniń aldynda kompanıanyń ánin aıtqan.

Tao Bao negizin qalaý. eBay-men soǵys

Alibaba - ny alǵa jyljytý úshin Djek Manyń oıyna taǵy bir ıdeıa keldi. Bul búkil Qytaıdy qamtyǵan onlaın saýda jasaıtyn saıt. Birneshe baǵdarlamaýshylar Djek Manyń páterinde(Alibaba Group bastaǵan páter) jınalyp, Djektiń oılaǵanyn iske asyrýǵa kiristi. Bul saıt sol ýaqytta Qytaı saýda naryǵynda jaqsy jumys istep turǵan eBay-ge uqsatyp jasalatyn boldy. 2003 jyldyń kókteminde Tao Vao negizi qalanyp, Djektiń qorqynyshyna qaramastan, birtindep ózine aýdıtorıa jınaı bastady.

«Saıt ashylǵan alǵashqy  kúnde biz ofıstegi admdar bir- birimizben saýda jasadyq. Sodan keıin adamdar az azdap kele bastady. Biz satý úshin kim ne qoısa da, satyp ala berdik. Tipti ol zat ózmimizge kerek emes bolsa da. Sóıtip, bir úıdiń ishiniń bárin ózimizge kerek emes zattarǵa toltyrdyq. Sondaǵy maqsatymyz- bul jerde saýda jasaýǵa bolatynyn túsindirý edi». Saıttyń dızaınynan bastap, bári qytaılyq qoldanýshylardyń yńǵaıly etip jasalyndy. Djek QHR turǵyndaryna tıimdi bolý úshin úsh jyl boıy qoldanýshylardan komısıa da almaǵan.

Buǵan jaýap retinde eBay elektrondy komersıa naryǵynda eń ótimdi bolyp turǵan EachNet oıynyna jarnamalaryn qosty. Osynyń arqasynda, eBay naryqtyń 85% alyp, básekelesin basyp ozdy.

Jaýapty soqqy retinde Djek Ma 2004 jyly Alipay  tólem júıesin iske qosty. Davosta ótken birinshi samıtte ol onlaın tólem júıesimen tanysyp, buny Qytaıda iske asyrý jaıly ıdeıa kelgen. Qytaıda buǵan tyıym salynǵan edi. Alaıda soǵan qaramastan, kásipker qalaıda osyny qurýǵa tyrysty. Nátıjesinde memleket oǵan kedergi bolmady. Alipay tólem júıesinen ózge, qoldanýshylardyń aqshasyn alaıaqtardan da qorǵaıdy. Tao Vao –da messendjer sıaqty qyzyqty jańa qurylǵylar paıda bola bastady.

Djek Ma eBay-di – muhıttaǵy akýlaǵa, al Tao Vao-ny  Ianszy krokodıline teńegen. eBayAlibaba Group qaraǵanda edáýir úlken kompanıa. Ol tek Qytaıǵa ǵana emes, búkil álemde jumys istep turǵan. Al Djek Ma búkil álem bolmasa da, Qytaıdyń saýda naryǵynda jaqsy jumys istedi. eBay birtindep álsirep, basshylary naryqtaǵy úlesin saqtap qalýǵa qansha tyrysqanmen bolmady. Onyń eń basty qateliginiń biri bazasynyń AQSH-qa mıgrasıalanýy edi. Mıgrasıadan keıin resýrs baıaý jumys isteıtin bolyp qalǵan.Sondaı-aq EachNet –tiń de ótilimi azaıǵan. Al osy ýaqytta Tao Vao jyl saıyn jańalanyp, tez jumys isteıtindigimen ózine aýdıtorıany kóptep jınaı bastaǵan. 2006 jyly soǵys aıaqtaldy: Tao Vao naryqtyń 60% qadaǵalasa, al 2007 jyly bul kórsetkish 82% jetti.

Keıbir derekterde, eBay –diń basshysy Meg Ýıtmen 2005 jyly soǵys áli júrip jatqan kezde, Many AQSH-qa shaqyryp, seriktes blýdy usynǵan. Alaıda Ma bas tartqan. Onyń esesine ol Yahoo! –men kelisip, Alibaba-nyń 43%-na  $1 mlrd tólegen. Aradaǵy qarym-qatynas qıyn bolǵan. Sarapshylar Yahoo! basshysy Iang qate qadam jasady degen. Alaıda búginde ol Iangtiń negizgi aktıvine aınalyp otyr.

Ma kompanıaǵa kerekti somaǵa qoly jetken soń, tutynýshylaryna aldaǵy úsh jyl taǵy da komısıaǵa aqsha tólemeıtindikterin habarlady.

2007 jyly Alibaba aıaq astynan tutynýshylarynyń narazylyqtaryna tap boldy. Oǵan jaýap retinde Ma búkil álemge óziniń saıtynda akýla etiniń ónimin satýǵa tıym salatynyn jarıalady. Osydan keıin tutynýyshalar tynyshtyldy.

Yahoo!-men kúres

2008 jyly Alimama (ataýy 1999 jyly tirkelgen) jarnama servısi jasalyndy. Alibaba kompanıasyna marketıń jaǵynan qoldaý úshin qurylǵan.  Testileýden ótkizý uzaq ýaqytqa sozylǵan.

Sol ýaqyttaǵy taǵy bir jańa joba - T-Mall, bastapqy da Taobao-Mall dep atalǵan. Bul servıs  Alibaba-da arzan taýarlar satylady degenderge jaýap retinde qurylǵan. Servıs B2C júıesimen jumys jasaıdy, ıaǵnı tek tirkelgen fırmalar  jáne jaı saýdagerler qosymsha qujattar toltyrý arqyly saýda jasaı alady. Kóp uzamaı bul saıtqa ataqty Adidas, GAP jáne Meizu sıaqty brendter kirgen. 2011 jyly T-Mall saıty Taobao-dan bólinip jeke servıs boldy. Búgingi kúnde saıtta 70 myńnan astam lısenzıasy bar saýdagerler álemdik brendterdi satylymǵa usynýda.

2009 jyly Yahoo! men Alibaba arasyndaǵy qarym qatynas sýı bastady. Amerıkalyq kompanıanyń basshysy aýysyp, Djerrı Iang-tiń ornyna Kerol Barts kelip, Djek Mamen aradaǵy qatynasty búldirdi. Oǵan sebep bolǵan, Kerolǵa Yahoo China  servısi unamady. Sondyqtan ol qytaılyq kásipkerlerden servıstegi amerıkalyq ataýdy alyp tastaýyn talap etti. Kerol bul tilegin Alibaba top-menedjerleriniń qatysýymen ótken jınalysta qadap aıtty. Yahoo!-dan sharshaı bastaǵan Ma ony aksıonerler qatarynan shyǵaryp tastaýdy sheshti.

Onyń shyǵarýynyń birinshi qadamy -  Alipay (aksıasynyń kóp bóligi Manyń ıeliginde) kompanıasyn basqa kompanıaǵa kóshirýi boldy. Bul qadam Yahoo! men  Softbank - daǵy basqa aksıonerlerge eskertpesten jasalynyp, olardyń renishin týǵyzdy. Ásirese Maǵa renjigen Yahoo! –daǵy aksıonerler. Al Softbank aksıonerleri bul jaǵdaıǵa onsha mán bermedi. Ma aksıonerlerdiń álsiz tustaryn sezip, olarǵa qyzyǵýshylyq tanyta bastady. 2011 jyly Barts ornyn bosatty. Kerol kompanıasy úshin jumys isteı alatyn bolsa, aldymen synamaı turyp isteıtindigin Ma atap ótken. Odan keıin Yahoo! dırektorlar keńesine  ınvestor Denıel Leb kelip, ol jańa atqarýshy bas dırektor laýazymyna Skott Tompsondy taǵaıyndady. Tompson  Manyń  20% aksıasyn satyp alý týraly usynysyna birden kelisip, qundy qaǵazdyń jalpy somasy $7,1 mlrd qurady. Iang bul sheshimge qarsy bolyp, tipti dırektorlar keńesinen shyǵyp ketti. Bir qyzyǵy Iang Yahoo!-dan ketse de, Alibaba-da dırektorlar keńesindegi ornyn saqtap qaldy.

Básekelestermen kúres, janjal jáne tabysty Alibaba IPO

Djek Many aıaǵynan shalǵysy kelgender tek Yahoo!-da ǵana emes, Qytaıdyń ishinen de tabylǵan. Solardyń biri  -  Baidu (Qytaıdaǵy Google desek te bolady) izdeý júıesiniń negizin qalaýshy Robın Lı. Ma óziniń saıtyndaǵy qoldanýshylar ishki izdeý júıesin qoldanǵany durys degen sheshimin, Robınge jetkizgende, ol qýana kelisedi. Sońynan 2009 jyly Baidu ıýzeri Taobao men T-Mall –di bloktaıdy. Onyń ornyna ózderiniń platformasyn qurǵanmen,tabysty bolmady.

2014 jyly kúrestiń jańa tolqyny bastaldy. Maǵa qarsy Tencent, Baidu  jáne Wanda Group quramy shyqty. Bul úsh kompanıany da Qytaıdaǵy eń baı adamdar basqarady. Olar Alibaba-ny álsiretý maqsatynda, $814 mln.  onlaın-platforma qurdy. Qazirgi ýaqytta bul kúres jaıly naqty aqparat joq. Al Ma qarsylastary jaıly jaǵymdy pikirde. Ol Tencent kompanıasy  Alibaba Group- ke qaraǵanda jańashyl ekendigin aıtyp, olardyń jasaǵan WeChat-ty maqtady.

2011 jyly Alibaba Group –te úlken janjal oryn aldy. Kompanıadaǵy 100-ge jýyq menedjerler elektronıka satatyn  ótirik fırma ashyp, tutynýyshlarǵa eshteńe aparmaı, aqshasyn qaltalaryna basqan. Daý shyǵyp, tekseris júrgizilgende 2300-ge jýyq jalǵan dúkendi anyqtaǵan. Shyǵyn - $2 mln.  Mıllıardtaǵan tabys taýyp turǵan kompanıa úshin $2 mln shyǵyn túk te emes. Biraq osy jaǵdaıdy Ma baǵalaǵanda, ol alaıaqtardy ǵana emes, birneshe top-menedjerlerdi de jumystan qýyp jiberdi. Bul kompanıaǵa degen tutynýshylardyń senimderin qaıta qalpyna keltirý úshin ári mindetin durys oryndamaǵandarǵa ne bolatynyn kórsetý maqsatynda jasalynǵan.

2013 jyly Alibaba Group IPO- ge shyǵýǵa daıyndyq bastaldy. Osy ýaqytta qoǵam nazary Djek Maǵa aýdy. Birinshiden, ol atqarýshy dırektor qyzmetinen ketip, dırektorlar keńesiniń músheliginde qaldy. Bul qyzmetten ketýin, qaıyrymdylyqpen aınalysqysy keletindigimen túsindirdi. Ol keterinde kompanıany 7 baǵytqa bólip, árbirinde 25 bólim boldy.

Ekinshiden, 2013 Djek Ma rezonans týdyrǵan ıntervú berdi. Suhbatta ınternettiń shekteýligine qaramastan, QHR úkimetin qoldaıtyndyǵyn aıtty. Budan buryn Djek úkimettiń isine aralaspaıtyn. Onyń bul qylyǵyn saıt qoldanýshylary qoryqqannan jasady dep sanady. Osy ýaqytta Qytaıda kásipker Szen Chenszeni qupıa túrde óltirilgen edi. Sondyqtan Manyń bul áreketi túsinikti boldy. Bıznesmenniń ózi 2015 jyly memleketpen bıznes jasamaıtynyn, biraq ekijaqty komýnıkasıaǵa qarsy emestigin jáne mańyzdy dep sanaıtyndyǵyn aıtqan.

2014 jyly Alibaba Group IPO-ǵa shyqty. Bırjada $21,8 mlrd jetip, $241 mlrd baǵalandy. Sol ýaqytta kompanıanyń 8,9% aksıasyn ıemdengen Ma $867 mln. tapty. Qytaılyq gıganttyń IPO –sy tarıhtaǵy eń iri bolyp moıyndaldy.

İRO shyqpaı turyp, Ma $4 mlrd. pen Alibaba Group –tyń 2% -yn qosyp qaıyrymdylyq qoryn qurǵan. Qor densaýlyq saqtaý, bilim jáne qorshaǵan ortany qorǵaýmen aınalysady.

Sondaı-aq 2010 jyldan bastap, Alibaba Group jyldyq tabysynyń 0,3% -yn tabıǵatty qorǵaý qoryna aýdarady. Oǵan qosa Ma tabıǵatty qorǵaý komıtetinde qyzmet atqaryp, ekologıany saqtaýǵa aqshasyn bóledi.

Djek Manyń tulǵalyq qasıeti men kásipkerlik kózqarastary

Djek Ma álemdegi eń baı adamdardyń qataryna qosylǵanmen, ol qarapaıymdylyqty durys dep sanaıdy. Basqa mıllıarder baılardan aıyratyn onyń osy minezi. Djek ózin-ózi maqtamaıdy. Kerisinshe, ol ózin men aqymaq adammyn dep sanaıdy. Oǵan kóptegen adamdar «Djek sen-bizdiń batyrymyzsyń» dep kókke kótergende de, «men-batyr emespin» deıdi. Osyǵan qarap, onyń maqtangershilikke salynbaıtynyn baıqalady.

Ol kezinde ınternet-kompanıa qurý týraly ıdeıasyna kóptegen adamdardyń oǵan topas adam retinde qaraǵanyn, «bul men estigenderimniń arasyndaǵy eń topas ıdeıa» degenin jıi aıtady.  «Men-aqymaqpyn, biraq-topas emespin» deıdi. Bul arqyly ol ózge adamdarǵa qandaı da bir isti bastaǵanda berilmeı, motıvasıa bergendi qalaıdy.

Aǵylshyn tilin úırenýdegi 9 jyldyq tabandylyǵy men jumystaǵy 30 dan astam sátsizdikterine qaramastan, ol berilmegen. Ómirge narazy bolmaı, alǵa qadam basqan.  Djek Manyń sátsizdikterine nazar aýdaryp, onyń berilmeıtin tabandy jan ekenin ańǵaramyz.

Sondaı-aq ol jastarǵa erekshe kóńil qoıady. Eldi damytatyn, jańa ınovasıalyq dúnıelerdi jasaıtyn da osy jastar ekenine basa nazar aýdarady. Ol Qazaqstanǵa kelgeninde, jastarǵa kóńil bólip, olardy oqytyńyzdar. Olarǵa jiger berińizder dep aıtqan.

Sonymen qatar Djek Manyń tehnıkalyq bilimi bolmasa da, álemdegi eń iri ınternet kompanıanyń negizin qalaýy oǵan degen qyzyǵýshylyqty odan ári arttyrdy. Ol kod jazýdy ǵana emes, jalpy tehnologıa salasyn múlde bilmeıdi. Bilýge de tyryspaıdy. Ma bul saladan ózińniń kásibı mamandary bar ekennin aıtty.

Mıllıarderdiń taǵy bir ereksheligi ol aqshany aldyńǵy orynǵa qoımaıdy. Ol úshin eń mańyzdysy – tutynýshy. Odan keıin kompanıa qyzmetkerleri, tek sodan keıin ǵana aksıonerler. Ádette basqa kompanıalarda aksıonerler birinshi orynda bolady. Al Djek Ma buǵan kelispeıdi. Onyń sebebin daǵdarys kelgende aksıonerler qashyp ketedi, al tutynýshy men qyzmetkerlerimiz qaladymen túsindiredi.

Djek Ma álemdegi eń baı adamdardyń tiziminde bolsa da, ol barynsha qarpaıym ómirdi tańdaıdy. Onyń eń qymbat satyp alǵan zaty – Gankongtegi úıi, baǵasy - $193 mln. Bıznesmen taǵy jeke ushaq satyp alǵan, alaıda ol qajettilikten týyndaǵan. Tipti oǵan iPhone –dy áıeli satyp alyp bergen.

Ma kompanıasynyń satylym aýqymyn 2020 jylǵa deıin $1 trln-ǵa jetkizbek. Bul qoljetpes bolyp kóringenmen, mıllıarder buǵan jete alatyndyqtaryn birneshe ret aıtqan.

Djek Manyń medıabızneske de aqsha quıýda. Onyń ıeligine South China Morning Post gazeti, eBussines Review basylymy, Huxiu bıznes blogy, China Business Network onlaın basylymy, sondaı-aq kıno óndirisi men taǵy basqa jobalar tıesili.

Qanıa Tabys

Oqýǵa keńes beremiz:

Djek Ma: Eger 35 jasyńyzda siz áli de kedeı bolsańyz – onda siz buǵan laıyqtysyz

Mindetterdi qalaı jeńildetýge bolady?

7 paıdasyz áreketten bas tartyp, ómirińdi ózgert

Ómirińizdi qur ótkizip jatqanyńyzdyń 13 belgisi

Jalqaýlyqty jeńýdiń eń jaqsy ádisi

Siz nege áli kúnge deıin baı emessiz: 7 sebebi

---