InfoHub Logo

MÚSİNSHİ MYSYQ

Qosqımaly atanǵan Qusmuryn adyrynyń soltústigindegi tóre aýlynyń kúzeý qudyǵy kúzgi malǵa shóbi shúıgin quıqaly qonys. Bir jaǵy Qusmuryn salasyna jalǵasatyn betegeli keń tepseń: ekinshi jaǵy jaǵalaı kóktarlaýly qara otty ashshylaýyt oı. Tóre aýylynyń bul kúzegin ushqan qus, júgirgen ań bolmasa, salt atty kisi baspaıdy. Qysta qylań elsiz bolyp qar bassa, jazda jalǵyz úı kúzetshi otyrady. Osy kúzetshiniń qara lashyǵy Qosqımalynyń yq jaǵynda qalyń shı arasynda qaraqshy bolyp shoqıady da turady. Sol qara lashyqtan shyqqan aryqtaý shegir kóz balanyń eki túrli ǵana ermegi bar. Biri — eki sıyrdyń buzaýyn baǵyp, enesine jamyratpaı jaıý, mezgilinde sýarý. Ekinshisi -tebindegi sazdan balshyq alyp, oıynshyq jasaý.

Shyńǵys Qusmuryn eline aǵa sultan bolyp taǵaıyndalysymen, osy kúzekke eki bólmeli keńse úıi salynǵan. Onyń jazǵy, qysqy kúzetshisi — sary balanyń áke-sheshesi. Tóre aýyly kúzekke kelgende, sary bala sondaı qýandy. Ala jazdaı zaryǵa jalǵyz oınaǵandaǵy oıynan ketpeıtin bir dosy bar. Ol — tóre balasy Shoqan. Sol saǵyna kútken dosy jolbarystaı shubar qunanyn eleńdete aıańdatyp jetip keldi. Á, degende tosyrqap qalǵan sary bala balshyqtan jasaǵan oıynshyqtaryn jıa qoıyp ornynan erbıip tura keldi.

— Eı, Mysyq aman ba? Myna oıynshyqty kim istedi? — dep, Shoqan sary balaǵa jyly amandasyp, kúlimdep qarady.

— Ózimdiki, ózim istedim, — dep tanaýyn bir tartyp, kishkene kókshil kózi shegireıip, Mysyq oıynshyqtaryn baýyryna qaraı ıkemdeı berdi.

— Sen, nemene, meni jatyrqap qalǵansyń ba? — dedi Shoqan Mysyqty ózine tarta sóılep. — Ákeń qaıda?

— Ákem úlken tóreniń aýylyna ketken.

Sen myna oıynshyqtaryńdy maǵan beresiń be?

— Joq, bermeımin, keshegi baladaı sen alyp qashasyń, — dep, oıynshyqtaryn sholaq krıton kóıleginiń etegine sala bastady.

— Qoryqpa, men tımeımin. Káne, kórsetshi, óziń ustasyń ǵoı. Aqysyna ne alasyń, maǵan ana balshyq atyńdy bershi, — dep, Shoqan zorlyq emes, yqtıarymen almaq boldy.

— Ne beresiń, baýyrsaq beresiń be, qant beresiń be? — dep, Mysyq ıkemge kele bastady.

— Berem, sen maǵan oıynshyǵyńdy ber. Bizdiń úıge júr, apamnan kóp qant, baýyrsaq áperem, — dep, Shoqan sendire sóıledi.

— Iá, barmaıym, qorqam, sizdiń aýyldyń balalary tentek, ıti qabaǵan, meni ıtke talatady, — dep, Mysyq burynǵy kórgen zorlyqtaryn aıtyp jolaǵysy kelmedi.

— Joq, men tıgizbeımin, ózim ertip baram.

— Iá, apań ursady, qorqam, — dep túıe ǵyp jasaǵan bir oıynshyǵyn eteginen alyp Shoqanǵa berdi.

— Eı, kádýilgi túıe. Óı, óziń qandaı shebersiń. Júr menimen. Alama urystyrmaımyn, — Shoqan osy sózdi aıtqanda, Mysyq:

— Qunanyńa mingestir. Baraıyn, — dep óz qolqasyn da aıtty.

— Kel, min! — dep, Shoqan qunanyna minip, úzeńgisin bosatty. Oıynshyqtaryn bir shıdiń túbine tasalaı tastaı berip, Shoqannyń qunanyna jarmasyp mine bergende, qunan móńkip kep qaldy. Mińgesip ornyqpaǵan Mysyq jerge top ete tústi. Qunan atyp kep ketti. Alǵashqy móńkigende arty bosap qopańdap qalǵan Shoqan, keıingi úrikkende bir jaǵyna qısaıyp, tek eriniń qasynan ustap az ǵana túspeı qaldy.

Shoqan qunanyn toqtatyp, qaıta burylyp kelgende, Mysyq keıin sheginip:

— Minbeıim, qunanyńnyń minezi jaman. Týlaıdy, — dep, oıynshyǵyna qaraı jóneldi. Shoqan qunanynan túsip, Mysyqtyń qasyna kelip:

— Nemene, bir jeriń aýyryp qaldy ma? — dep jany ashı surady.

— Joq, aýyrǵan jerim joq. Biraq jyǵylǵanda jaman qoryqtym, sen de jyǵylady eken dep oılap em. Atqa myqty ekensiń, jyǵylmadyń.

— Men budan asaý kúninde de bul qunannan jyǵylǵanym joq, — dep, Shoqan maqtanyp qoıdy. — Sen ekeýmiz jaıaý baraıyq júr, — dep, qunanyn jetektep aýylǵa qaraı júrdi. Burynǵydaı emes, Mysyq tartynbaı erip keledi.

Shoqandar úıine taıanǵanda, aldarynan Jaqyp júgire shyqty. Kesek deneli Jaqyp kele Shoqanǵa:

— Eı, mynaý álgi Mysyq pa? Qaıdan taýyp aldyń? — dep, shaıpaý minezben Mysyqty bir nuqyp qaldy.

— Óı, jyndy, ári ket, munda neń bar? — dep Shoqan tura umtylyp edi, qashyp úıge kirip ketti. Erke, sotqar Jaqyptyń urynshaq minezinen qaımyǵyp Mysyq keıin sheginip, orynsyz tıgen qolǵa qorlanyp jylap ta jiberdi. Mysyq, nege jylaısyń?

Shoqan qasyna keldi. İnisiniń eshbir kinásiz uryp ketken tentektigine ishinen yza bolyp tur. Ol Mysyqty qolynan tartyp úıine qaraı alyp júrdi. Mysyqtyń tartynǵanyna qoıǵan joq.

Úlken aq úıdiń esiginen Shoqan ózi kirgende, Mysyqty qaldyrmaı erte kirdi. Buryn mundaı úıge kirip kórmegen kishkene Mysyq, aıaǵyn ilgeri basýǵa bata almady.

Bosaǵasynan tórine deıin kilem tóselgen, ýyqtyń qaryna tirelte jasaý jınalǵan úıge Mysyq ózin syıǵyza almady. Ol qaıtadan atyp shyǵyp tura qashýǵa, syrtta jatqan qos qarala tóbetten qorqyp bosaǵaǵa jabysa qaldy.

— Mysyq, beri júr, — dep, Shoqan ony qolynan tartyp zorǵa joǵarylatty.

Úlde men búldege oranǵan úlken aqsary áıeldiń qasynda otyrǵan álgi tentek Jaqyp qolyna shybyrtqy qamshy ustap, áli de Mysyqqa óshige qarap:

— Óı, ózin qara, nege keldiń, áıdá, shyq, — dep, tura júgirdi. Álginde uryp ketkenin sondaı orynsyz, bassyzdyq dep oılanyp qalǵan Shoqan bul joly dát qylmady. Ol qolyndaǵy qamshymen Jaqypty jasqantyp, Mysyqty qorǵashtaı berdi.

— Aýlaq ket, munda neń bar? Qorqytpa, tıispe, bul meniń joldasym, — dep apasyna qarady.

Balalardyń qaǵysyp qalǵan sáttegi isterine salmaqpen qaraǵan sary báıbishe Shoqanǵa bir, Mysyqqa bir qarap:

— Shoqan-aý, mynaýyń álgi bir byltyrǵy sary bala ma? Ústi-basy nemene, qasyna jolamashy. Oınaýyńa bir jóndi bala tabylmady ma? — Sonan soń Mysyqqa qarap, — Eı, sen álgi kúzetshiniń balasysyń ba? Munda qaıdan keldiń? — dedi.

Mysyq jerge kirip keterdeı qoryqty. Shoqan ertip kelgen joldasyn sheshesiniń qorlaǵanyna qysylyp qalyp: Qoryqpa, — dedi Mysyqqa.

— Ia, men ketem. Baǵana aıtqanym qaıda, ursady, sabaıdy dep. — Osyny aıtyp Mysyq artymen jyljyp esikke qaraı syrǵı berdi. Kirip kele jatqan Shoqannyń ákesiniń tizesine qaǵylyp, etpetinen tústi, Baıqamaı qaqtyǵyp qap, esi shyǵyp turǵan bala urady dep oılap, baqyryp jiberdi. Shoqannyń ákesiniń ári atqosshysy, ári qarshyǵasyn ustaǵan Sydyq eńkeıip úıge kire bergen. Aıaǵynyń astynan shyqqan ashshy daýystan shoshyp qolyndaǵy qarshyǵa dalpyldap ketti. Mysyqtyń basyna qustyń qanaty kelip soǵyldy. Qusqa jegizgeli jatyr dep túsinip, ol onan saıyn baqyrdy.

— Óı, Mysyq, túregel, shoshyma, — dep, Shoqan qasyna jetip bardy.

— Túge, tartshy qolyńdy. Myna shirkindi qaıdan keltirip júr. Úni ne degen jaman, áketshi ári, — dep, semiz báıbishe syrttan kirgen qusshy jigitke buıyra sóıledi. Báıbisheniń jarlyǵy qulaǵyna tıer-tımesten:

— Óı, ket bylaı joldan! — Sydyq aıaǵymen nuqyp qalamyn dep bosaǵada turǵan úlken shylapshyndy qańǵyr etkizdi. Shoqan onan buryn Mysyqty ornynan turǵyzyp aldy. Shoqan qorǵap turǵan soń, qarshyǵa ustaǵan jigit qaıta qol sermegen joq. Ol qarshyǵanyń aıaq baýyn keregeden bir ilip jiberip syrly tuǵyrǵa qondyrdy.

Tuǵyrǵa qondyrǵannan keıin kók qarshyǵa shegir kózin tóńkere shańyraqtan aspan álemine qumarta bir qarap, tuǵyrǵa ornyǵa qonyp dúr silkinip qoıdy. Buryn mundaı qusty adam qolyna ustaǵanyn kórmegen Mysyq, eki kózin almaı ári tańdanyp, ári qorqyp qaraıdy. Mysyqtyń baǵanadan beri kózi túspegen bir nárse taǵy shyǵa keldi. Ol sonaý balbyrap otyrǵan semiz báıbisheniń ar jaǵyndaǵy úlken, bıik tósektiń bas jaǵynda turǵan tarǵyl arlan edi. Eki qulaǵynyń salbyraǵan shashaǵy tósine túsken, kúmis qarǵyly, taıdaı tazy turyp alyp, aldyńǵy eki aıaǵyn kósilip jiberip, tósin jerge tıgize kerildi. Kerilip alyp, dúr etip silkinip qoıdy. Moınyndaǵy kúmis qarǵynyń saqınalary syldyr qaǵyp, tazy esikke qaraı bet aldy. Qantalaǵan úlken kózi maǵan túspese ıgi edi dep, Mysyq Shoqannyń artyna qaraı yǵystaı berdi.

— Qoryqpa, tımeıdi, — dep, Shoqan Mysyqty óziniń qataryna qaraı yǵystyrdy. — Ájeke, myna Mysyqqa baýyrsaq berińizshi, — dep, Shoqan sheshesine ótinishti erke tilek aıtty. Shı jaqta ydys-aıaq ázirlep júrgen qara tory áıelge:

— Áı, Qanıpa, ana balaǵa baýyrsaq ápershi, otyrǵyzyp qymyz ber. Shoqanjan ertip kelipti ǵoı, — dep, sary báıbishe baǵanaǵydaı emes, Shoqannyń yńǵaıyna ıilip, jumsaq sóıledi. Shoqannan ımenip qalǵan tentek Jaqyp, ájesiniń arǵy jaǵynan Mysyqqa judyryǵyn kórsetip, kijinip qoıdy.

Qara tory áıeldiń tabaqqa salyp qoıǵan baýyrsaǵyn bir-birlep jep, qymyzdy jaılap jutyp otyrǵan Mysyqqa Shoqan:

— Sen, nemene, áli de qorqyp otyrsyń ba? Jep qoı, qalǵanyn etegińe salyp al, — dep qorymaldana sóıledi. Shoqannyń sózi shıratqan Mysyq buıyǵylanyp qysylýdan jadyrap, qymyzdy jutyp saldy. Aıaqty jerge qoıyp, baýyrsaqty etegine tóge búktep alyp, esikke qaraı júrdi. Esikke taıap baryp, sileıip tura qaldy. Onyń syrttaǵy ıtterden qorqyp turǵanyn sezgen Shoqan qasyna kelip:

— Sirá, qorqyp tursyń-aý, á? Káne, júr, — dep, ertip úıden alysqa shyǵaryp salyp, — erteń men baram, sonda taǵy ertip kelem, maǵan jaqsylap túıe istep qoı!

— Joq, men qus isteımin, — dedi Mysyq, kishkene sholaq murnyn tartyp.

— Iá, ıá, iste, tipti jaqsy, — dedi Shoqan, onyń oıyn quptap. Mysyq aýyldyń soltústigindegi shıleýitke jete bere artyna bir qarap, qabaǵan ıtten, tentek Jaqyptan qutylyp, boıy keńip, júgire basyp úıine tartty.

---