InfoHub Logo

(Qysqasha ómirbaıany)

Ádebıette jarq etip kórinip, tez sengen, jastaı ketken Baýbek Bulqyshevtyń shaǵyn ómiri ári aıanyshty, ári qyzyqty. Jańa siltep kele jatqan qalamy eske tússe ókinish keledi, daýyldy ómiri, erlik isi eske tússe boıyńdy maqtanysh bıleıdi. Onyń ómiri — naǵyz sovet jasynyń ómirin elestetedi.

Ol 1916 jyly Ulytaýdyń baýrynda (Qaraǵandy oblysy ) týdy. Alǵashqyda aýyl mektebinen oqyp saýatyn ashty. Budan bylaıǵy oqýyna jaqyn týysy Seıtjan Smaılov degen muǵalim kóp yqpal jasaıdy. Bul kisi Uly Otan soǵysy jyldarynda, Ulytaý poselkesinde oqytýshy bolyp júrip qaıtys boldy.

Baýbek jastaıynan alǵyr, ójet bolyp esti. Qalada oqyp, bilim alýǵa umtylady. Joǵaryda aıtylǵan aǵasynyń kómegimen 1932 jyly Qarsaqpaı zavodyndaǵy fabrıka-zavod ýchılıshesine kelip oqýǵa túsedi. Naq osy jyly ákesi men sheshesi qaıtys bolady.

FZÝ-dy bitirgennen keıin Baýbek 1933—1934 jyldary «Ulytaý» sovhozynda túrli shaǵyn qyzmette boldy. Osy ýaqyttan bastap ol kórkem ádebıetti qumarta oqýǵa kiristi.

Túrli ázil óleńder jazyp júredi. Biraq bul kásibin qunttamaıdy, jazǵandaryn saqtamaı eskerýsiz qaldyra beredi.

1935 jyly avgýstyń orta kezinde Baýbek oqý izdep Almatyǵa keledi. Instıtýtqa túserlik tıisti bilimi bolmaǵandyqtan tehnıkýmdardyń birin qalaýǵa tıis bolady. Ózimen birge kelgen eresek joldastary oǵan esep - ekonomıka tehnıkýmyna túsýine keńes beredi, osy keńes boıynsha tehnıkýmnyń daıarlyq kýrsyna túsedi. Ol alǵashqy jyly sabaqty jaqsy oqıdy. Sonymen katar, kórkem ádebıetti, ásirese orys tilindegi ádebıetti oqýmen aıryqsha shuǵyldanady. Óleń jazýdy da shyńdap qolǵa alady. Túni boıy kitapqa úńilip, kórer tańdy kózimen atqyzyp júrgen kúnderi de az bolmaıtyn.

Ádebıetpen shyndap aınalysqan Baýbek tehnıkýmnyń ekinshi kýrsynda esep qyzmetkeri bolý mamandyǵynan múlde sýyp, oǵan selqos qaraıtyn bolady. Ýaqytynyń kóbin ádebıetke arnap, sonyń qyzyǵyna túsedi. Qyzǵa arnap óleńder shyǵarady. «Balalalyq shaq» degen poema, «Aýyldan Almatyǵa» degen uzaq áńgime jazady. Biraq bul eki eńbeginen, «nashar nárseler» dep, artynsha ózi tez jerinedi. Eshkimge kórsetpeı, tyǵyp tastaıdy. Qazir bul eki eńbegi qolda joq. Óziniń jyrtyp tastaýy da ǵajap emes.

Baýbek bul jyldary áleýmettik taqyrypqa da óleńder jazyp júrdi. Bul jazǵandaryn «Lenınshil jas» gazeti, «Qazaq ádebıeti» (qazirgi «Ádebıet jáne ıskýsstvo») jýrnaly sıaqty baspasóz oryndaryna usynyp kergeni de bar. Biraq basylyp shyqqany bolǵan joq.

«Osy tehnıkýmdy qoıamyn-aý deımin. Bir redaksıaǵa óleń aparsam, sońyndaǵy adresimdi kórip, betime tesile qaraıdy. Býhgalter men aqyndyq bir jerge aýyl-úı qonbaıdy ǵoı degendeı bolady bul qarasy», — deıtin ári ázildep, ári renjip.

Ras, onyń bul kezderdegi jazǵandarynyń kópshiligi shyn máninde óleńdik dárejege kóterile almaǵan, jańa talaptyń alǵashqy ańǵal adymy edi.

1938 jyly tehnıkýmnyń ekinshi kýrsyn bitirip, jazǵy kanıkýlda elge barmastan qazaqtyń memlekettik baspasynda is basqarýshy bolyp ýaqytsha qyzmet isteıdi. Osynda júrip «Aısulý» atty uzaq poemasyn bitiredi. Bul poemany keıbir jeke aqyndar unatady. Sol kezdegi baspanyń dırektory aqyn Á. Sársenbaevtyń usynýymen Baýbek Qazaqstan Jazýshylar uıymynyń janynan ashylǵan jas aqyn jazýshylardyń eki aılyq kýrsyna alynady. Bul kýrsqa alynǵan soń, ol tehnıkýmnan aryz berip bosanady. Kýrsty sol jyly 30 noıabr kúni bitirip, Jazýshylar uıymynyń joldamasymen «Lenınshil jas» gazetine baryp, ádebı qyzmetker bolyp ornalasady. Munda biraz istegennen keıin «Oktábr balalary» (qazirgi «Qazaqstan pıoneri») gazetine balalar tvorchestvosy bóliminiń meńgerýshisi bolyp joǵarylatylady. Osy jyldary ol birneshe óleń, áńgime, ádebı maqalalar jazady, orys aqyndarynan aýdarmalar jasaıdy. Búl eńbekteriniń bir qatary «Oktábr balalary», «Lenınshil jas» gazetterinde, «Pıoner» jýrnalynda basylyp shyǵady. «Oktábr balalarynda» 1940 jyldyń fevralyna deıin istep, sol aıdyn 28-i kúni armıaǵa alynyp, Moskvaǵa ketti. Onda saperlar daıarlaıtyn ýchılıshede oqıdy.

1938-1940 jyldar jazýshynyń bolashaq ken órisine irgetas bolyp qalandy. Jazýshylyqqa mol negiz saldy. Bul jyldardyń kóbin ol Almatynyń kitaphanasynda tom oqýmen ótkizdi. A. Pýshkın, M. Lermontov, L. Tolstoı, A. Chehov, M. Gorkıı, Baıron, Shıller, Gete, Shekspır sıaqty aqyn-jazýshylardyń shyǵarmalaryn tereń zerttep oqýdy kúndelikti ádetine aınaldyrdy. Fılosofıa, tarıh sıaqty áleýmettik basqa ǵylym salasymen shyndap tanysýy da osy kezden bastalady. «Jazý úshin bilý kerek eken, kóp bilý kerek eken. Men osyny myqtap uǵynǵan sıaqtymyn» degendi ol jıi aıtatyn boldy.

Baýbek qanatty oı ıesi, armanshyl jas edi. Ol shat ómirdi, jastyq dáýrendi, qajyrly kúresti, qaharman halyqty, júrekke nur quıǵan zamandy jyr etýge asyqty. Uly is uly jyrdy kerek etetinin jaqsy sezindi. Al uly jyrdy bir ǵana talant pen eldi súıgen júrek qana emes, arnasy mol bilim týdyratynyn uqty. Sondyqtan da ol: «Jazýǵa asyqpaý kerek, bilýge asyǵý kerek», — dep bildi.

Kólem jaǵynan shaǵyn, mańyz jaǵynan úlken bul eńbektiń avtory polıtrýktyń orynbasary Baýbek Bulqyshev edi.

Baýbektiń osy eńbegi onyń soǵys jyldaryndaǵy tvorchestvosynyń bastamasy boldy. Otandas qurbylary ony birden tanydy. Maıdannan, tyldan, Sovet Odaǵynyń barlyq túpkirinen oǵan hat jaýdy. Bul hattarynda olar: «Sen bizdiń bárimizdiń júregimizdegi sózdi aıttyń», — dep súısindi.

Jaý Kavkazǵa tóndi. Otanymyzdyń ońtústik aýdandarynda qıan keski urys bastaldy. Jas ulan, jaýynger jazýshy «Tyńda, Kavkaz» dep sańqyldady.

Otan soǵysynyn tarıhyndaǵy eń surapyl jáne sheshýshi 1942 jylda Baýbektiń úni osylaı shyqty. «Komsomolskaıa pravda» men respýblıkalyq «Sosıalısik Qazaqstan» gazeti betterinde onyń eńbekteri úzbeı basylyp týrdy. Ol eki tilde: orys, qazaq tilinde jazdy. «Men ómir súrgim keledi», «Zaman bizdiki», «Shyǵys ulyna hat», «Eski karta týraly oılar» sıaqty eńbekterin gazet betinen oqýshy jurtshylyq qumarta oqydy. Baýbektiń jazǵandaryn sovet jastarynyń súıip oqyǵanyn onyń óz hattarynan - aq aıqyn kórýge bolady. «Ómir men ólim týraly» áńgimesiniń gazette jarıalanýyna baılanysty bir hatynda bylaı dep jazady. «Komsomolskaıa pravda» arqyly patrıottardan statá jóninde kep hat aldym. Ásirese ýkraın men belorýstyń qyzdary kep jazady. ...Men bul kishkentaı statámen jastardyń júregine qobyz oınatsam kerek...» «Men ómir súrgim keledi» degen áńgimesi jarıalanǵannan keıin jazǵan bir hatynda: «Meni hat degen basyp ketti. «Ómir súrgim keledi» týraly Sovet Odaǵynyń burysh-buryshynan 200-den asa hat aldym», — deıdi. Bul hattardyń kóbi saqtalmaǵan. Qolda qazir ne bary birneshe - aq hat bar.

Orys ádebıetiniń izgi dástúrinen úırenip, jana qanat qaǵyp kele jatqan daryndy jas kemeline kele almaı ketti. Kazak sovet ádebıeti úshin tyń arna — jalyndy pýblısısıkadan bastap, kúrdeli prozaǵa, romanǵa bet qoıyp kele jatqanda 1944 jyly mart aıynda Novo-Úlevka selosynda Otanynyń azattyǵy men táýelsizdigi jolyndaǵy kúreste qaza boldy. «Almatylyqtar» degen soǵys taqyrybyna jazylǵan úlken romany aıaqtalmaı qaldy.

Soǵystyń surapyl órti ishinde jaýǵa qarsy urysta júrip, okoptarda bilte shamnyń jaryǵymen, keıde aıdyń sáýlesimen jazyp ta Baýbek ádebıet maıdanynda edáýir eńbek etip ketti. Onyń 1943 jyly Almatyda «Zaman bizdiki» degen áńgimeler jınaǵy shyqty. Osy jyldyń basynda tańdaýly óleńderi men áńgimeleriniń jınaǵy basyldy.

Jaýǵa qarsy qarýymen birge qalamyn da jumsaǵan Baýbek sovettik otanshyldyqtyń tamasha úlgisin kórsetti. Ony sovet mektebi, komsomoly tárbıelep ósirdi. Lenınshil jastar odaǵy ony dańqty partıamyzdyń qataryna qosty. Sanaly, azat ómirdiń qushaǵyna bólegen, óshpes baqytqa bólegen sovettik Otanyn ol janyndaı súıdi. Onyń bolashaǵy jolynda azamatsha qyzmet etip, azamatsha kúresti, azamat ólimimen qaza tapty.

«N. Ostrovskıı óz ómirin jaman ótken joq degen. Sonda ol on jeti ret atakaǵa qatysqan, azamat soǵysynyń myqty kúresshisi bolǵan. Kúreske sińgen eńbekterin qoryta kelip ómirin tek ótpegen dep sheshpeı me. Mine, ómir — kúreste. Men de solaı oılaımyn... asyly, alysyp ólgen adamnyń ólimi — ómir», — deıdi patrıot jaýynger jazýshy.

Aqtyq mınýtyna deıin eline, Lenın partıasynyń uly isine sheksiz berilip, múltiksiz qyzmetpen sovet armıasynda qatardaǵy jaýyngerden aǵa leıtenantqa deıin ósken, komýnıs jazýshy Baýbek Bulqyshevtyń qysqasha ómir joly, mine, osyndaı.

1949 jyl.

---