InfoHub Logo

Baýbek bir batalónda Qyzyl Armıa qataryna óz erkimen kirgen, SSSR-de baspana tapqan birqatar shet el komýnıseriniń, revolúsıonerleriniń jas býyndarymen birge Otan aldyndaǵy boryshyn ótedi. Solarmen júzbe-júz kezdesip, bir sapta joryqqa shyǵyp, oıyn - saýyq keshterinde, saıası sabaqtarda, leksıalarda birge bolyp, dos-jaran bolady. Solardyń biri áli de kózi tiri Moskvada turatyn Bolgar Komýnıstik partıasynyń kósemderi Dmıtrıı Blagoev pen Georgıı Dmıtrovtyń shákirti Georgıı Mıhaılovtyń balasy Kremen Naıdov-Jelezov bolatyn. Baýbektiń izimen júrgen shaqta onyń adresin taýyp, «Baýbekti bilesiz be, ol týraly esińizde ne qaldy, jazyp jiberýińizdi suraımyz» degen hatyma: «Bilgende qandaı, men bul qazaq halqynyń ójet ulymen egiz týǵan baýyrym Ognánmen İ - moskvalyq proletarlyq motoatqyshtar dıvızıasynda ekinshi Otanym — SSSR aldyndaǵy qasıetti boryshymdy ótegenmin. Bir jarym jylǵa taıaý ýaqyt birge áskerı mindetimizdi atqarǵan shaqta kúnbe-kún kezdesip, aralasyp júrdik. Soǵys bastalǵan alǵashqy kúnderde Baýbek Bulqyshev jedel uıymdastyrylǵan arnaýly saperlar rotasyna jiberilgen edi. Budan keıingi onyń jaýyngerlik joly, jaǵdaıy jóninde eshteńe bilmeımin», — dep jaýap qaıtarǵan bolatyn.

1977 jyly maı aıynda Moskvaǵa barǵanymda, keıbir jáıtterdi qosymsha anyqtap alýdy kezdep Kremenge telefon soqqanymda: «Búgin - erteń kezdese almaspyz. Ózimiz fashısermen shaıqasqan jerde jaý oǵynan qaza bolǵan baýyrymnyń beıitiniń basyna ornatylǵan eskertkishti ashýǵa arnalǵan saltanatty jıynǵa barmaqshymyn», — dedi. «Sizge erip barýǵa bola ma?» — degenimde: «Nege bolmaıdy, erteń erte Úlken teatrdyń aldyna kelińiz», — dep aıtqany áli esimde.

Mine, biz Kıevke baratyn dańǵyl shoseniń 67 kılometrinde avtobýstan túsip, óli de bolsa izderi joıyla qoımaǵan okoptardan, transheıalardan attap, jazyq alanda qyzyl matamen jabylǵan bıik tuǵyrǵa jettik. Soǵan qatar ornatylǵan minbege Moskva oblystyq partıa komıtetiniń sekretary E. I. Sızenko, Bolgar Halyq Respýblıkasynyń SSSR-daǵy tótenshe ókili D. Jýlev, dańqty dıvızıanyń burynǵy komandıri, otstavkadaǵy general-maıor P. F. Tolstıkov, Kremen Naıdov - Jelezov jáne basqa dıvızıa ardagerleri kóterildi. Mıtıńide sóılegender Sovet halqynyń Uly Otan soǵysyndaǵy Jeńisi, onyń basqa elderdiń halyqtarymen jaýyngerlik baýyrlastyǵy, Ognán, Kremen Naıdov-Jelezovtar men olardyń qarýlas dostarynyń óshpes erlikteri týraly júrekti tebirentken tolǵanyspen aıtty. Tuǵyrdy japqan al qyzyl mata jáıimen jelbirep jerge túsken shaqtan Ognánnyń skýlptorlyq beınesin kórip, tuǵyrda jazylǵan myna sózderdi oqydyq:

«Bolgar halqynyń uly, Sovet armıasynyń serjanty Ognán Naıdov-Jelezov 1921-1941»

Saltanatty mıtıń aıaqtalǵan soń Kremen aǵa meni Baýbekpen birge 22-jeńil ınjenerlik batalónda áskerı kyzmet atqarǵan, burynǵy gvardıa serjanty, saper, soǵystan sol qoly joq, múgedek bolsa da Moskva metrosyn salýda kózge túsken ataqty qurylysshy, Sosıalısik Eńbek Eri Nıkolaı Alekseevıch Fenomenovpen, Baýbektiń qarýlas joldastarymen tanystyrdy. Bulardyń qaısysy bolsa da sol kezde jáne keıingi ýaqytta bolǵan kezdesýlerde, maǵan jazǵan hattarynda Baýbek Bulqyshev shynaıy sovet patrıoty, ınternasıonalıs retinde esterinde máńgi qalǵany, qalatyny jóninde áńgimelegen edi.

Rýben Ibarrýrı 1940-1941 jyldary İ - moskvalyq proletarlyq motoatqyshtar dıvızıasynyń 175-atkyshtar polkiniń pýlemet vzvodynyń komandıri jáne polk komsomol komıtetiniń múshesi bolatyn. Baýbek onymen alǵash ret 1940 jyly kúzde bolǵan dıvızıalyq komsomol konferensıasynda tanysyp, sonda ekeýi okrýgtik komsomol konferensıasyna delegat bolyp saılanyp, Uly Otan soǵysy bastalǵanǵa deıin kezdesip, aralasyp júripti. «Rýben bizdiń jeńil ınjenerlik batalónda Qyzyl ásker jerlesterine kelip-ketip júrgende, Baýbekti izdestirip, taýyp alyp, qasyna ertip júretin edi», — deıdi Kremen Naıdov - Jelezov, Nıkolaı Fenomenov, t. b. sol dıvızıanyń ardagerleri.

Baýbektiń Moskvada turatyn qarýlas joldastary, sirá, meniń adresimdi habarlap, Baýbek týraly ne biletini jóninde maǵan habarlasýdy ótingen bolýy kerek, Ivanov oblysynyń Vychýg aýdanynda týratyn 22-jesil ınjenerlik batalóny bóliminiń burynǵy komandıri, Uly Otan soǵysynyń ardageri Sergeı Vasılevıch Morozovtyń hatyn keltirgenim jón:

«Men Otan aldyndaǵy boryshymdy 1939 jyly İ - moskvalyq proletarlyq, motoatqyshtar dıvızıasyndaǵy kishi komandırler daıarlaıtyn kýrstan bastadym. 1940 jyldyń maı aıynda halyqaralyq jaǵdaıǵa baılanysty bolýy kerek, oqý merzimi qysqartyldy da, bizge komandır ataǵy berildi. Men bólimshe komandıri bolyp 22-jeńil ınjenerlik batalónyna jiberildim...

...Sol 1940 jyldyń jazynda bizdiń batalón Lıtvanyń Ionıva qalasynyń aımaǵynda aerodrom jasaýǵa katysty. Biz terekter ósken shaǵyn kógaldy ormanǵa ornalasqan edik. Kún batar aldyndaǵy aǵash túbinde maldasyn quryp, teńselip, jáıimen kúbirlep otyrǵan soldat meniń nazarymdy erekshe aýdardy. Maǵan bul soldat namaz oqyǵandaı bolyp kórindi.

- Myna soldat ne aıtyp otyr? — dep suradym. Chıcháns:

- Ol qazaqsha óleń aıtyp otyr. Bul jas qazaq aqyny, bolashaq Jambyl ǵoı, — dedi. Shynyn aıtsam, qarýlas dosymnyń bul sózderiniń syryn sol mezette jete túsine qoımadym.

- Ol ne týraly jyrlap otyr?

- Júr, oǵan jaqyndap baryp, tyńdaıyq, — dedi Chıcháns meni qolymnan ustap, aıaǵyn eptep basyp, soldatqa qaraı júrdi.

- Jańa óleń shyǵaryp otyr eken. Ol qazaqtyń sheksiz keń dalasy men alaqandaı Lıtvanyń ormanyn, qaýlap esken bıazy aq maqta men sırek boı kótergen jas terekterdi salystyryp, adamdar qaı jerde bolsa da birdeı eńbek etedi, al kún bolsa ózinin jylýyn bárine birdeı jetkizbeıdi... — dedi de túshkirip jiberdi. Soldat bizge jalt qarady da únsiz qaldy. Mıhaıl meni onymen tanystyryp: — «Baýbek» dedi de, onymen qazaqsha sóılesip ketti. Mıhaıl Chıcháns qazaq, ózbek jerinde esip, Qyzyl Armıa qataryna Tashkent qalasynan shaqyrylǵan adamgershiligi mol, qaıratty, ójet jigit bolatyn...

Baýbekpen osylaı alǵash ret kezdesip, tanystym. Keıinnen dostasyp kettik. Dıvızıamyz Moskvaǵa qaıtyp oralǵan shaqta, 1940 jyldyń kúzinde bizge Qyzyl Armıa qataryna shaqyrylǵan qyrǵyz jáne qazaq jastarynyń jańa bir toby kelip qosyldy. Men sol sátte bólimshe komandıri edim. Maǵan áskerge jańadan shaqyrylǵan jastardy aldyn ala sapqa turyp júrýdi, armıalyq ýstavty úıretý júktelgen bolatyn. Bulardyń basym kópshiligi orys tilin bilmese, eń qıyny men de olardy túsinbeıtin edim. Maǵan kómekshi retinde batalón basshylary Baýbek Bulqyshevty taǵaıyndady. Ol men bergen komandalarym men buıryqtarymdy jedel aýdaryp, kórsetken tásilderdi, jattyǵýlardy ezi de oryndap, solardyń qalaı oryndalatynyn, nege qajet ekenin ana tilinde jap-jaqsy túsindiretin edi. Jas soldattar ony zor zeıin qoıyp tyńdap, berilgen tapsyrmalardy óte muqıat oryndaıtyn boldy.

Qyzyl Armıaǵa jańadan shaqyrylǵan jastar synaq kezinde sapta júrý daıyndyǵyn «jaqsy», al ýstav qaǵıdalaryn ıgerýdi «kóńil tolarlyq» degen baǵalarǵa tapsyrdy, sóıtip olar jas jaýynger kýrsyn tolyq jáne talapqa saı bitirdi. Bul — Baýbek ekeýmizdiń qolymyz jetken jeńisimiz edi. Ásirese óte jaqyn aralasqan osy bir jıyrma kún ishinde Baýbek baýyrmashyl, ózinen jasy úlkenmen de, kishimen de sóılese, pikirlese alatyn, adamgershiligi mol, bedeldi, sonymen birge sypaıy jáne bárin de bilýge umtylǵan azamat retinde meniń esimde máńgi qaldy. Ol nege ekenin bilmeımin, ózi týraly áńgime etýden qashqaqtap, maǵan keptegen suraqtar qoıyp, jaýap berýdi ótinetin edi. Sodan beri kóp jyl etti. Baýbek týraly esimde saqtalǵany, mine, osylar. Al, eger izdep taba qalsańyzdar, munda aıtylǵandardy Mıhaıl Chıcháns áldeqaıda tereńdetip, kóptegen maǵan belgisiz jáıtterdi baıandap bergen bolar edi. Ol týraly birer málimet: Qyzyl Armıa qataryna shaqyrylǵanǵa deıin Tashkenttegi baılanys tehnıkýmyn bitirip, sol qalanyń temir jol vokzalynda tehnık bolǵan. 1939 jyly armıaǵa shaqyrylǵan soń, bizdiń 22-jeńil ınjenerlik batalónda qyzyl ásker, keıin ofıser ataǵyn alǵan soń, ekinshi dara barlaýshylar batalónynda baılanys bastyǵy, soǵys kezinde sońǵy batalón taratylǵanda birinshi motoatqyshtar dıvızıasynyń 35 - artılerıa polkiniń birinshi dıvızıonynyń baılanys bastyǵy bolyp júrip jaralanyp, tyldaǵy gospıtálge jiberilgen edi. Sodan keıingi onyń ómir joly maǵan belgisiz...»

(S. V. Morozovtyń 1977 jylǵy 9 noıabrdegi 1978 jylǵy 4 marttaǵy hattarynan )

---