InfoHub Logo

Otan soǵysynyn otty jyldarynda biz Almatyda, Kalının kóshesindegi 5-úıde turatynbyz. Bul úıde Muhtar Áýezov, Ábdilda Tájibaev ta týrdy. Soǵysta ne janalyq bolyp jatqanyn birimizden-birimiz bilip otyramyz.

Bir kúni Muhań maǵan telefon soǵyp:

— Asqar, sen oqydyń ba? — dedi. — «Komsomolskaıa pravdada» Baýbek Bulqyshevtyń «Men ómir súrgim keledi» degen maqalasy shyǵypty. Menińshe, óte jaqsy jazylypty. Ol ózi sóılemepti, júregin sóıletipti.

Onyń ózi bir óte talantty jigit eken. Shirkin, soǵystan aman qaıtsa, jazýshy bolaıyn dep turǵan daryn eken. Sóz saptaýy, oı erisi óte tereń jatyr. Shamasy, myna shirkin orys tilinde jazǵan bolýy kerek, pafosy ken eken. Maǵan qatty unady, kózime jas aldym. Kóńilimdi bosatty. Sony oqyp kórshi, ózi qaıda isteıtin jigit edi.

Men ol kezde (1942 jyly) «S. Q.» gazetinde isteıtin edim. Sol kúni gazetti taýyp alyp, Baýbek Bulqyshevtyń hatyn túgel oqydyq. Ol osy Almatyda, jastar gazetinde isteıtin edi.

Baýbek jýas qana, jupyny júretin, kishipeıil jigit edi. Ony biz bala kórip, kózge de ilmeıtin edik. Myna Otan soǵysynyń otty kúnderinde jazǵan hatyn kórip, qatty kóńil bólip otyrmyz.

Ol kezde soǵysty aıtsa, qabyrǵasy qaıyspaıtyn adam joq. Bireýdiń jalǵyzy, bireýdiń jary, bireýdiń ákesi, bolmasa aǵasy ketpegen úıdi kórmeısiń. Meniń óz úıimnen úlken aǵam Pirnazar, onan kishi Parmanqul, oǵan teteles Álisher, ózimniń týǵan balam Tórebek soǵysqa ketken. Solardy úı ishimiz bolyp saryla kútetin edik. Biraq ishqustamyz ishimizde bolatyn. Myna Baýbektiń hatyn oqyǵanda buǵyp jatqan qaıǵymyz qaıta kóterildi.

Bir kúni redaksıaǵa hat keldi. Qaqaǵan qara sýyq bolatyn. «Sosıalısik Qazaqstan» gazeti onda Gogol kóshesiniń boıynda bir qabat úıde týratyn. Peshke ot jaǵylmaı, jaǵylsa qaǵazdyń qıqymy ǵana jaǵylyp, ol lap ete túsip, sónip qalatyn da, úı sýyq bolatyn. Sonda da ottyń ıisi shyqqan qańyltyr peshke tabynyp, kóbine turyp júrip sóılesetin edik. Gazettiń bólim bastyqtary jıylyp alyp áńgime soǵatyn edi. Sondaǵy áńgimemiz maıdanǵa ketken jigitterdiń erligi men qaza bolýy jaıynda bolatyn. Ásirese sol kúni hat kóbirek keldi. Sonyń ishinde meniń atyma jazylǵan hattar da bar. Hatty ashyp oqysaq, Muqan Imanjanov ekeýmizge Baýbek Bulqyshevtyń jazǵan haty bolyp shyqty. Hattyń attyń jaly, túıeniń qomynda, asyǵys jazylǵany, qalamnyń ushy emes, myltyqtyń ushymen jazylǵany bilinip tur.

«Asqar aǵa, Muqan! Hattaryńdy aldym. Raqmet. Qazir men Tatarıada Qyzyl Armıanyń saıası qyzmetkerlerin daıyndaıtyn kýrsta oqımyn. Bitirýime eki-úsh aı bar. Búgin kóp hat aldym. Biraq bárin oqýǵa mursa bolmaı qaldy. Shamasy meniń «Komsomol pravdasyna» shyqqan maqalama ún qosý bolýy kerek.

Aseke, maıdan jaqqa baryp turatyndaryń jaqsy nárse eken. Ásirese orys jazýshylary kóp keledi. Búgin Ahmet Elshibekovten hat aldym. Jazatyn jaqsy materıaldar kóp, átteń ýaqyt joq. Redaksıadaǵy jigitterge menen sálem aıtarsyzdar Baýbek».

Osy hatty oqyp bolysymen Muqan Imanjanovqa telefon soqtym. Baýbekten hat alǵanymdy aıttym. Ol sol kezde osy gazette jumys isteıtin edi, júgirip keldi. Qatty júrgennen be, ózinin ókpesinde naýqasy bar Muqan jótelip qaldy. Arylǵan saýsaǵymen hatty dirildeı ustap, kóńil kúıi júdeý Muqan muńaıǵan baladaı, kózi jasaýrap, kóp otyrdy. Sóıtip otyrǵanda taǵy bir hat keldi. Konvertke azar syıǵan hatty ekeýmiz ashyp oqydyq. Ol hattyń bas taqyryby «Erlikpen qaza tapqan eki azamat» dep jazylǵany áli esimde. Maqala maıdannan jazylypty. Eki jigittiń erligi týraly aıta kelip, olar ózderi jas bolsa da, jaýǵa berilmeı, erlikpen qaza bolǵanyn sýrettepti. Sýyq túnde, surapyl shaıqasqa tótep berip, «Otan úshin, ata-anam úshin!» dep, olar jaýǵa berilmepti. Aqyrynda bul ekeýi tań aldynda oqqa ushypty. Sonan keıin búl er jigitterdiń aty-jóni aıtylypty. Bireýi Ernazarov Eltaı aqsaqaldyń balasy, bireýi meniń balam Tórebek Toqmaǵambetov bolyp shyqty. Onan arǵyny bilmeımin. Naızaǵaı soqqandaı. qulap qalyppyn. Kópten keıin kózimdi ashsam, gazettiń jigitteri súıep otyr. Júregim kúıip bara jatqandaı, mıyma qan quıylǵandaı loqsı berdim. Kelgen hattyń qaıda qalǵany, kim jazǵany da oıymda joq. Baýbektiń haty da sol jerde qalyp qoıypty. Múmkin Muqan Imanjanov alyp ketken shyǵar.

Baýbek týraly men aýyryp jatyp oılamasqa tyrystym. Oılasam soǵysta qaza bolǵan aǵam, inilerim, balam oıyma túsedi. Biraq Baýbek maǵan kóbirek keletin, jazǵandaryn kóbirek kórsetetin, aqyl-keńes kóbirek suraıtyn jigit edi. Ózi pıoner gazetinde istep júrip, qoly sál bosady degenshe maǵan jetip keletin. Toıǵan qozydaı tolyqsha kelgen tompaq, ajarly aq kóńil balany kórgende meıirimim túse qalatyn. Sol kezdiń ezinde orys ádebıetin kep oqyp, izdenip júretinin men baıqaıtyn edim. Keıde Pýshkın, Lermontov óleńderin de kózin jumyp alyp jatka soǵyp jiberetin edi.

Men Muqan Imanjanovpen jaqyn dos edim. Ol Muqanǵa joldas. Ol Muqanǵa kóp kelip, sonda maǵan jolyqpaı ketpeıtin. Jazǵandaryn oqıtyn.

— Eı, Taýuly joldas, sen Qarsaqpaıdyń Ulytaýyna eliktep ózińdi «Taýuly» qoıyp aldyń. Taý bolsań jaqsy ǵoı, taý bolmaı, shoqalaq bolyp qalmasań... — deıtin ázildep.

Muqan kóp sóılemeıtin, ylǵı kúlip otyratyn jyly júzdi jigit edi.

— Shoqalaq bolsam, sol maǵan jetip jatyr. Shoń bolýdy saǵan bergenbiz, — dep Muqan da kúletin. Ekeýi sondaı ázili jarasqan dos edi. Soǵys shirkin ekeýin birinen-birin aıyrdy. Muqan aýyryp qalyp qoıdy.

— Qap, denim saý bolsa, áskerde Baýbekpen birge bolyp, qandy soǵysta birge júrmeımin be, — dep qaıǵyratyn edi. Mine, sondaı Baýbekti eske alǵanda Muqandy da eske alamyn. Eger tiri bolsa, úlken jazýshy bolatyn edi.

Bir kúnderi okopta jatyp-aq kóptiń kókeıine qonatyn jalyndy sóz tapqan Baýbektiń qaza bolǵanyn da estidik. Qatty qaıǵyrdyq. Ol sol az ómiriniń ishinde búkil Sovetter Odaǵyna jaıyldy. Onyń ishinde Erenbýrg sıaqty úlken qalam qaıratkerleriniń qalamyna ilindi. Olar Baýbekti maqtan etip, maqalalar jazdy.

Sóıtip, bizdiń Baýbek Bulqyshev qyrshyn ómirin Otany úshin qıdy. Biraq ózi ólse de, aty qaldy. Jalyndy sózimen, jarqyn beınesimen kóz aldymyzda tur.

Oktábr 1974 j.

---