InfoHub Logo

Baıyrǵy qazaq metrologıasy kásiptik qajettilikke baılanysty qalyptasty.

Jylqyǵa baılanysty:

Jylqy baılam

At shaptyrym jer

Bıe saýym ýaqyt

Uzyndyq, ýaqytqa baılanysty:

Bir qydyrý jer

Tústik jer

Aılyq jol

Kúndik jer

Arpa ólshemi:   

Shyǵys elderi boıynsha eń kishi salmaq jáne uzyndyq ólshemi retinde qoldanǵan.

1 arpa = 45mg

6 arpa = 1 barmaq ólshemine teń

Taban ólshemi - ortasha uzyndyq ólshemi. Adymnyń besten bir bóligine jáne adam boıynyń altydan bir bóligine teń bolǵan. Aǵylshyndar  «fýty»- dep ataıdy.

Arshyn – shyntaqtan saýsaq ushyna deıingi uzyndyq. Arshyn – ejelden beri qoldanyp kele jatqan, adamnyń shyntaǵy men saýsaq ushynyń araqashyqtyǵyna negizdelgen ólshem birlik. Vavılonda lokot ataýmen paıda bolǵan.

1 shyntaq = 45sm teń

Barmaq ólshemi 

Adam saýsaǵynyń ortanshy býynynyń enine negizdelgen. Aǵylshyndar tilderde «dúım» dep ataıdy. Aýdarǵanda «bas barmaq» degendi bildiredi.

1 barmaq=25 mm

Uzyndyq ólshemderi

Tutam – bes saýsaqty jumǵandaǵy kóldeneń uzyndyq.

Súıem – bas barmaq pen suq saýsaqty jazǵandaǵy aralyq.

Synyq súıem – bas barmaq pen suq saýsaqtyń eki býyny búgilgendegi aralyq, bir súıemniń tórtten úsh bóligi.

Qarys súıem-barmaq pen ortańǵy saýsaq aralyǵyn qamtıdy.

«Bir qarys» – shamamen eresek adamnyń qolyn jazǵanda bas barmaǵynyń ushynan shynashaǵynyń ushyna deıingi  uzyndyqqa teń birlik. Shamamen 15-18 sm.

Salmaq ólshemderi

Qadaq – 200 gram (keıbir ádebıette 400 gr.).lıtr
Bir shelek (sý, sút) – 10 lıtr.
Bir torsyq (aıran) – 6-7 lıtr.

Bir kónek -6-7 lıtr
Bir saba (qymyz) – 10-15 lıtr.
Bir qap (un, qant) – 50-60 kg.
Bir arqa (júk) – 45-50 kg.
Naıza qap, qanar – 70-80 kg. 
Put – 16 kg, jýyq.
Bir qulaq sý – 3- 4- tekshe metr.
Batpan - ár eldiń ólshemi ár túrli. Balýan Sholaq kótergen 51 puttyq tarazynyń tasy da bir batpan.

Kólem ólshemderi

Ýys – qol saýsaqtaryn jymdastyra búkkende shuńqyraıǵan alaqan aıasynyń ishi, alaqanǵa sıarlyq mólsher.

Qushaq – qaýyshqan eki qoldyń ishki jaǵyn qamtıtyn adamnyń aldyńǵy ıini, qoıyn.

Ultaraqtaı – adam tabanynyń kólemi.

Týlaqtaı – mal terisiniń kólemi.

Úı ornyndaı – kıiz úıdiń ishki kólemindeı.

Bir tanap jer – gektardyń altydan bir bóligi.

Bir moıyn jer – jarty gektar.

Bir aıdam jer – bir gektar.

Kóldeı – óte kólemdi, keń.

---