InfoHub Logo

Poves

Myrzahan men Seıfollanyń rýhyna

Bul Shoqqaıyń jer jaratylǵannan bar. Zamanynda Qýqaraǵaı, onan Kıizqala, onan Jeginshi aýyl atanyp, qaraǵaıy qyrqylyp, kıizi tozyp, nómiri kóship ketken soń otyz jyl boıy "Uly kósemniń" shekpenin jamylyp edi, ol shekpenniń de kádiri taýsylyp, jyrtyq -tesiginen jel gýleı bastaǵanda qudaı bergen taz telpegindeı áýelgi Shoqqaıyńyn qaıta kıip aldy. Áıteýir, ózine jarasady. Qaıyń turmaq qamshyǵa sap bolarlyq qyzyl tobylǵy tabylmaıtyn qý taqyrdyń qaıyńy qaıda dep eshkim suraǵan emes. Suraǵanmen sol qaıyńnyń bolǵan-bolmaǵanyn osy aýyldyń jalǵyz aqsaqaly Bozaǵańnan basqa biletin adam da joq. Oǵan da shúkir! Baıaǵyda "qalqoz bol!" — dep jarlyq shyqqanda Shońmurynnyń elý tútinin buıdasynan jetelep ákelip Búrkit boıyna qondyrǵan eken, Altaıdyń muzartynan arsy-kúrsi qulap túsetin sol Búrkit Kúlmesti súze-múze kúrkirep áli jatyr; jalǵyz kósheniń boıyna telmirip, irgesindegi eki birdeı ózenge ıegin jetkize almaı shermeńde bolǵan jetim aýyl úrkerdeı úıezdep áli otyr; ash ishekteı shubatylyp ózen kemerin saǵalap ketken elý tútindi júz elýden asyryp tastap, toqsanǵa kelgen Bozaǵań da Shoqqaıyńnyń ıt jyldan bergi tarıhynyń tiri kýásindeı tońqańdap áli júrip jatyr. Shúkir, sálem bergen nemere, nemene, shóbere-shópshekten tanymaıtyny joq, sálem bermegendi Bozaǵań da tanymaǵan bolady. Meıli, búginde kisi tanymaıtyndar az ba, kisi tanyǵanǵa tabynbaıtyndar az ba?..

Bul aýylda kim kóp, Han men Bek, Myrzalar kóp edi. Han men Bekten qasıet qaıtyp, myrzalyq bul aýyldan kóship ketkendikten be, álde búgingi Qaısarlar men Qaırattar, Bolattar men Qanattardyń pysy basty ma, keshegi aqsúıekter biraz azaıypty, barynyń ózin Hany men Begin, Myrzasyn qaǵyp tastap tuqylyn ǵana qaldyrsa kerek; kómpis qulaqqa báribir, kóne qulaqqa baltanyń basyn alyp tastap sabyn ustaǵandaı bolady ekensiń. Han men Bekti sanap jatpaı-aq qoıalyq, Myrzaqoja, Myrzabek, Myrzabaı, Myrzahan, Myrzakeldi, Myrzaberdi, Myrzajandardyń ózi de jetkilikti edi, sol az bolǵandaı ortasynda Myrzamuhambeti jáne bardy. Búginde qyzǵanyshtyń da kúıip turǵan shaǵy, álde kimder paıǵambarlyqty da qımaı dardaı Vettehnık dańǵaradaı atynyń jarmysynan aırylyp qaldy degendi estidik. Shúkir, kóldeneń ótken kók attynyń qanjyǵasyn qıatyn kezdikti jandar Myrzasyn da kesip tastaýǵa bar edi, átteń esimsiz qalatyn bolǵan soń aıasa kerek. It ekesh ıttiń de aty bar, búginde ıttiń aty buldy bop turǵan zamanda, pildeı klassıgimizdiń esimin ovcharkaǵa berip qoıǵanda Vettehnık degen sóz bop pa, táıiri!.. Sonymen, bir aýyldyń dardaı vettehnıgi paıǵambarlyqty qoıyp, kóp adastarynyń, kóp myrzalardyń edınstvennyı ekzempláry bop júrip jatyr...

Myrza eleń-alańda esik dúrsilinen oıandy. Nurbıkeniń qyryq shýmaq qyjyrtpasy, alpys shýmaq aqylynan soń óziniń de qaljyrap baryp kóz ilgeni sol edi.

— Myna albastyny taǵy da qatyny úıine kirgizbeı qoıǵan-aý! Áı, ıt-aı, áı ıt-aı!..

Qıýy qashyp, temir qyrsaýy saldyrap ketken qyryq jylǵy qartamysh esik qaqyrap túsetin bolǵan soń dambalshań júgirip edi, bul úıdiń jógermekteri qaıbir uqypty, rezeńkesi bar, qaıysy bar, qasańy bar, óńsheń bir balshyq keptelgen kóp etikter men kón etikterge óńkıip baryp qulady.

— Áı, ıt-aı, seni de qudaı almady-aý!.. Jetti, jetti!.. Estip jatyrmyz! Estip!..

— Estiseń sol! Óteý ólip qaldy!

Kóp etikti qushaqtaı esik kózinde tóbedeı bop jatqan Myrzanyń til-aýzy baılanyp, ıek ushyndaǵy ilmekke qolynyń jetpeı-aq qoıǵany; mundaıda aıaq astynan ıyǵyńdy zil basatyny bar, yrǵalyp turǵansha, yńyranyp til qatqansha jyl ótken sıaqty bolyp edi. Onda da sasqany ma:

— Nege ólipti? — dedi ilmekti sıpalap júrip.

— Nege ólýshi edi?!. Ólgen adamnan nege óldiń dep kim surapty!..

Kelip turǵan Qarańqaǵyrdyń ózi eken. Daýysy shar etip, shabynan buraý túskendeı ashshy shyqty. Ánsheıinde de baıyn baıalyǵymen qorqytyp, balasyn jaıalyǵymen sabap otyratyn shaqar qatyn arystaı azamatynan aırylǵan soń ashynbaǵanda qaıtsyn. Álginde ǵana "seni de qudaı almady-aý!" — dep keıigen Myrza, quldy Óteýdi ózi óltirip qoıǵandaı endi esikti qalaı ashýdyń, Qarańqaǵyrdyń bet-júzin qalaı kórýdiń esebin tappaı qınaldy.

— Omalyp naǵyp otyrsyń?! — dep Nurbıke tý syrtynan jyp-jyly qursaǵymen kelip súzbegende áli de tura qoıatyn túri joq edi.

Áýelde aq tútek boran ba dep edi, aǵyn sýdaı josylǵan appaq tuman eken. Tuman astynda qazyq boıyndaı sańylaý bar. Nyǵarlap sary-maı tyqqan besti sıyrdyń búıenindeı tyrsıǵan toq baltyr kerzi etiktiń dalaqtaı qonyshyn jyrtyp bara jatyr eken. Óteýdiń etigin, qos baltyrdan Qarańqaǵyrdyń syzdanǵan qazymyr jelisin tanydy. Aq silbige tunshyqqan Shoqqaıyńnyń basqa jurty jaısyz qaýesetten áli beıhabar sıaqty. "Sorlynyń ólimi de soqyr tumanǵa tap kelgenin qarashy! Áı, ıt-aı, ashyq kúńdi tossa aqyretsiz kómiletindeı asyǵyp!.."

Naýryzdyń sur qary áli shegedeı, tumsyǵy synbaı turǵan. Jer qatqaq, súrleý qısyq. Ebelektep kele jatyp eki dúrkin ushyp tústi. Júz jıyrma qadaqtan ne ary ótpeı, ne beri ketpeı qyltyldap turǵan mol denege ıe bolý ońaı ma, ońbaı tústi. Aıaǵyndaǵy rezeńke kebisi eki basqa eken: biri óziniki, biri báıbishesiniki, ekeýi de sol aıaqtiki bolyp shyqty... "Aramqatqyrdyń tura jolda da teris-qaǵys júrýin! Tartpaǵyr, Nurbıkeden aýmaı qalǵanyn qarashy!.." Qys pen jazdyń borany men balshyǵynda kim kıse de shaq bolsyn dep bul eldiń rezeńke etiktiń qonyshyn kesip tastaıtyn ádeti; adaspaıtyn kezi, aralamaıtyn úıi joq, tek tún balasynda ǵana esik kózindegi kógenin tabatyn kóp kebisterdiń Nurbıkege túk qatysy joq edi. Tek, aıaǵy turmaq basy qısaısa da báıbishesinen kóretin Myrza, sol báıbishesinde ketken esesin qaıyrǵandaı oń aıaqtyń teris baǵynǵan kebisin qasat qarǵa súńgitip-súńgitip aldy da artyna bir qarap qoıdy. Aıtpaǵan sózińdi, qozǵamaǵan oıyńdy qolqanda jatqannan-aq sýyryp alatyn Nurbıke qyr jelkesinen tyńdap kele me dep qoryqqan, shúkir, qýyp kele jatqan ondaı zaýal joq eken. Áıtse de, etegińnen úrse jeń-jaǵańnan shyǵatyn jelemiktiń yzǵary ma, áıteýir, jelkesiniń tońǵanyn sezdi. Jeıde-dambaldyń ústine jelbegeı ile salǵan brezent sulyqtyń qaýdyrlaq kúlápárasy qańyltyrdaı qaryp keledi eken. "Áı, ıt-aı! Esi durys pende jaryq dúnıemen sıyr sáskede, eń bolmasa besin namazda qoshtasatyn edi. Jurtty tań bozynan dirdektetip!.. Qoı dedim. Qoıdy ma?! Ólesiń dedim. Aqyry ólip tyndyń! Al, kimdi qırattyń?!" qoıalyq, Myrzaqoja, Myrzabek, Myrzabaı, Myrzahan, Myrzakeldi, Myrzaberdi, Myrzajandardyń ózide jetkilikti edi, sol az bolǵandaı ortasynda Myrzamuhambeti jáne bardy. Búginde qyzǵanyshtyń da kúıip turǵan shaǵy, álde kimder paıǵambarlyqty da qımaı dardaı Vettehnık dańǵaradaı atynyń jarmysynan aırylyp qaldy degendi estidik. Shúkir, kóldeneń ótken kók attynyń qanjyǵasyn qıatyn kezdikti jandar Myrzasyn da kesip tastaýǵa bar edi, átteń esimsiz qalatyn bolǵan soń aıasa kerek. It ekesh ıttiń de aty bar, búginde ıttiń aty buldy bop turǵan zamanda, pildeı klassıgimizdiń esimin ovcharkaǵa beril qoıǵanda Vettehnık degen sóz bop pa, táıiri!.. Sonymen, bir aýyldyń dardaı vettehnıgi paıǵambarlyqty qoıyp, kóp adastarynyń, kóp myrzalardyń edınstvennyı ekzempláry bop júrip jatyr...

Myrza eleń-alańda esik dúrsilinen oıańdy. Nurbıkeniń qyryq shýmaq qyjyrtpasy, alpys shýmaq aqylynan soń óziniń de qaljyrap baryp kóz ilgeni sol edi.

— Myna albastyny taǵy da qatyny úıine kirgizbeı qoıǵan-aý! Áı, ıt-aı, áı ıt-aı!..

Qıýy qashyp, temir qyrsaýy saldyrap ketken qyryq jylǵy qartamysh esik qaqyrap túsetin bolǵan soń dambalshań júgirip edi, bul úıdiń jógermekteri qaıbir uqypty, rezeńkesi bar, qaıysy bar, qasańy bar, óńsheń bir balshyq keptelgen kóp etikter men kón etikterge óńkıip baryp qulady.

— Áı, ıt-aı, seni de qudaı almady-aý!.. Jetti, jetti!.. Estip jatyrmyz! Estip!..

— Estiseń sol! Óteý ólip qaldy!

Kóp etikti qushaqtaı esik kózinde tóbedeı bop jatqan Myrzanyń til-aýzy baılanyp, ıek ushyndaǵy ilmekke qolynyń jetpeı-aq qoıǵany; mundaıda aıaq astynan ıyǵyńdy zil basatyny bar, yrǵalyp turǵansha, yńyranyp til qatqansha jyl ótken sıaqty bolyp edi. Onda da sasqany ma:

— Nege ólipti? — dedi ilmekti sıpalap júrip.

— Nege ólýshi edi?!. Ólgen adamnan nege óldiń dep kim surapty!..

Kelip turǵan Qarańqaǵyrdyń ózi eken. Daýysy shar etip, shabynan buraý túskendeı ashshy shyqty. Ánsheıinde de baıyn baıalyǵymen qorqytyp, balasyn jaıalyǵymen sabap otyratyn shaqar qatyn arystaı azamatynan aırylǵan soń ashynbaǵanda qaıtsyn. Álginde ǵana "seni de qudaı almady-aý!"-dep keıigen Myrza, quddy Óteýdi ózi óltirip qoıǵandaı endi esikti qalaı ashýdyń, Qarańqaǵyrdyń bet-júzin qalaı kórýdiń esebin tappaı qınaldy.

— Omalyp naǵyp otyrsyń?! — dep Nurbıke tý syrtynan jyp-jyly qursaǵymen kelip súzbegende áli de tura qoıatyn túri joq edi.

Áýelde aq tútek boran ba dep edi, aǵyn sýdaı josylǵan appaq tuman eken. Tuman astynda qazyq boıyndaı sańylaý bar. Nyǵarlap sary-maı tyqqan besti sıyrdyń búıenińdeı tyrsıǵan toq baltyr kerzi etiktiń dalaqtaı qonyshyn jyrtyp bara jatyr eken. Óteýdiń etigin, qos baltyrdan Qarańqaǵyrdyń syzdanǵan qazymyr jelisin tanydy. Aq silbige tunshyqqan Shoqqaıyńnyń basqa jurty jaısyz qaýesetten áli beıhabar sıaqty. "Sorlynyń ólimi de soqyr tumanǵa tap kelgenin qarashy! Áı, ıt-aı, ashyq kúndi tossa aqyretsiz kómiletindeı asyǵyp!.."

Naýryzdyń sur qary áli shegedeı, tumsyǵy synbaı turǵan. Jer qatqaq, súrleý qısyq. Ebelektep kele jatyp eki dúrkin ushyp tústi. Júz jıyrma qadaqtan ne ary ótpeı, ne beri ketpeı qyltyldap turǵan mol denege ıe bolý ońaı ma, ońbaı tústi. Aıaǵyndaǵy rezeńke kebisi eki basqa eken: biri óziniki, biri báıbishesiniki, ekeýi de sol aıaqtiki bolyp shyqty... "Aramqatqyrdyń tura jolda da teris-qaǵys júrýin! Tartpaǵyr, Nurbıkeden aýmaı qalǵanyn qarashy!.." Qys pen jazdyń borany men balshyǵynda kim kıse de shaq bolsyn dep bul eldiń rezeńke etiktiń qonyshyn kesip tastaıtyn ádeti; adaspaıtyn kezi, aralamaıtyn úıi joq, tek tún balasynda ǵana esik kózindegi kógenin tabatyn kóp kebisterdiń Nurbıkege túk qatysy joq edi. Tek, aıaǵy turmaq basy qısaısa da báıbishesinen kóretin Myrza, sol báıbishesinde ketken esesin qaıyrǵandaı oń aıaqtyń teris baǵynǵan kebisin qasat qarǵa súńgitip-súńgitip aldy da artyna bir qarap qoıdy. Aıtpaǵan sózińdi, qozdamaǵan oıyndy qolqanda jatqannan-aq sýyryp alatyn Nurbıke qyr jelkesinen tyńdap kele me dep qoryqqan, shúkir, qýyp kele jatqan ondaı zaýal joq eken. Áıtse de, etegińnen úrse jeń-jaǵańnan shyǵatyn jelemiktiń yzǵary ma, áıteýir, jelkesiniń tońǵanyn sezdi. Jeıde-dambaldyń ústine jelbegeı ile salǵan brezent sulyqtyń qaýdyrlaq kúlápárasy qańyltyrdaı qaryp keledi eken. "Áı, ıt-aı! Esi durys pende jaryq dúnıemen sıyr sáskede, eń bolmasa besin namazda qoshtasatyn edi. Jurtty tań bozynan dirdektetip!.. Qoı dedim. Qoıdy ma?! Ólesiń dedim. Aqyry ólip tyndyń! Al, kimdi qırattyń?!"

Álgi Abdoldyń Qoısarysy besikten beli shyqpaı jatyp qaǵynǵan jamanyna qatyn áperip!.. Ońǵan qatyn bolsa bir sári, qasqyr sıaqty julynǵan neme eken, túspeı jatyp tyǵylyp temeki, jymqyryp sharap tartady degen óseginen-aq seskenip edi. "Kelinniń aıaǵynan, qoıshynyń taıaǵynan" degen osy boldy da. Aramqatqyrdyń arystaı azamatty jutyp tynǵanyn qarashy!..

... Qaıta-qaıta kisi salyp shaqyrǵan soń bara qalyp edi. Qaıbir qımastyqtan deısiń. Búginde qatyn alsa da, qatyn jiberse de bir enin ishinde saqtaıtyn ysqaıaqtar toı -tomalaǵy men azasynyń shyǵynyn da aǵaıynnyń kámbertimen qaıtaryp alatyn bolǵan joq pa! Balalardyń aýzynan jyryp bergen Nurbıkeniń júz teńgesin bropýski qyp barýyn bardy, dásterdeı bop-aq bardy. Túri-túsin buryn-sondy Shoqqaıyń kórmegen, aty-jónin eki zamanda Shońmuryn áýleti estimegen óńsheń bir yǵaı men syǵaılar, onan qaldy osy aýyldyń azǵantaı atqaminerleri men azyp bara jatqan qarataıaqtary sıly bólme, syrbazdyń dastarhanyn tyǵyndap-aq tastaǵan eken, Qoısarynyń tórt bólmeli úıi lepirgen jurttyń sáńireıgen tanaýynan-aq qaqyrap keteıin dep tur. Tórgi bólmedegi tórelerge jete almaı, búıirdegi jastarǵa bata almaı aýyzdaǵy kempir-sampyrlardyń kımeshek-shylaýshynyń arasynda qalǵan Óteý jylap kóriskendeı:

— Oý, aıýyń qaıda?! — dep aldymen Nurbıkeni suraǵany.

Janyń shyqsyn! Nurbıkeni saǵynyp otyrǵanyń! Kelmeı qalǵanyna qýanǵan shyǵarsyń. Aı, bir órisiń keńip, armanyńnan shyǵatyn boldyń-aý!.. Vettehnık syı tilep jatpaı, Óteýdiń qasynan órge ozǵan joq.

— Aty teris qaınym, kelin qaıda? — dep kári jeńgesi Bıbiajar da otyrmaı jatyp tergeýge alǵany.

— Nemene, men adam emespin be?! Álde qatynyn kepildikke jetelep júrmese erkektiń basy búginde qotqa jaramaı qalǵan ba?! Ájeptáýir kisi edim, atymdy da teris qoıyp!..

Qaınaǵasy turmaq baıynyń esimi osylardyń esinde me eken?.. Kezinde aıý soǵatyn qaıran jeńgeler jesirliktiń qasireti men jetim tirliktiń taýqymetinen shójip, ıegi jozyǵy jetpeı qalǵan eken, kózi iriń, kókiregi taqtadaı keýip otyryp áldebir qaınaǵanyń aty ketedi dep "myrzany" da Vettehnıkke qımaı jatqanyn qarashy!..

Betinen tanaýy jalpaq, keńsirigine eki bilem et syıǵandaı edireıgen daıashy tórgi bólmeden kári jiliktiń mújýiri men bir stakan araqty áýlıeniń asynan tábárikke ákelgendeı-aq al kelip Óteýge tyqpalasyn.

— Men ishpeımin ǵoı, maǵan bolmaıdy ǵoı, — dep Óteý de ótirik qıpaqtaǵan bolyp jatyr, araqtan emes, Qarańqaǵyrdyń qıǵash kózinen jasqanatyny jalpaq jurtqa belgili.

— Já, ańdap jiber, selıkozdan ólseń baıaǵyda – aq tyrqıyp qalatyn ediń ǵoı! — dep daıashy da taqymdap qoıar bolmady. — Syıly adamdardyń sarqytyn qaıtarma!

Onsyz da art jaǵy bos Óteý Qarańqaǵyrdyń kózin ala bere araqty syńǵytyp jiberip edi, biraq, kári jiliktiń mújýirinen julyp jeı qoıatyndaı zákúske tappaı qaldy. Sálemniń artynda sálińgirdeı mindeti baryn Myrza sezgen, Óteýdiń aýzy bosar-bosamastan daıashy qoltyǵynan aldy.

— Al endi anaý syıly qonaqtardyń aldyna baryp sybyzǵyńdy bir bozdatshy!-dedi. — Bozdat! Kópke buıyrmaǵan ónerdi ezip ishemisiń!..

Óteýdiń sybyzǵy tartpaǵanyna kóp bolǵan. Biraq, keıde kókirek shirkindi kúı kernep kete me, bireý qorasyna shóp túsirip jatsa da arasynan qýraı izdep júretin ádeti...

Biraz buldanatyn shyǵar dep edi. Óteýdiń qolyna qýraı ustatý qoınyńdaǵy qudaı qosqan qatynyńnan qaryz suraǵanmen birdeı: áýeli berisi aýylǵa, árisi alashqa syıǵyzbaı maqtaýyń kerek, onan soń kúshikten kishi, ıtten súıkimsiz bolyp altyn basyndy aıaǵyna laqtyryp tastaýyń kerek. Ánsheıinde qatyn-balasyn túrip shyǵyp, jaman úıinde jalǵyz ózi kónekteı bolyp kógerip ketkenshe kúshene jatyp kúńirenetin Óteý, kisi kórse boldy, qursaǵyn buldaǵan býaz qatynnan beter kertıtyn qyrsyǵy bar edi, bul joly quryq basynan bir býma shóp kórgen jegindi esekteı daıashynyń sońynan óńeshin sozyp jele jónelgeni.

Qolynan oramaly ketpeıtin, kóziniń sorasy keppeıtin Bıbiajar bastaǵan soqyr kempirler sybyzǵynyń úni "Jorǵa aıýdan" Saımaqtyń "Sary ózenine" jetkende myrsylǵa basqan. Ári óńsheń bir sherli muńlyqtardyń ortasynda jany shydap otyra almaı, ári esik kózinde eleýsiz qalǵanyna namystanyp Vettehnık toı dastarhanynan dám tatpastan turyp ketti...

... Ókpeń selıkozdan kón bolyp qatyp qalǵan dedi dáriger, araqtan qashyp júr, sybyzǵyǵa jolama, zor kelip jarylyp ketse qolqańa qan keptelip tunshyǵyp ólesiń dedi. Áı, ıt-aı, qoı dedim! Ólesiń dedim! Aqyry ólip tyndyń ba?! Myrza oń aıaqtyń kebisin qasat qarǵa taǵy da qusıtip-qusıtip jiberdi... Atańa nálettiń qyrsyǵy!.. Oıpyrmaı, osy qatyn degen páleketti oılap tapqan kim eken?!

Bozala tumannyń syzynan búrisip qalǵan Óteýdiń alqam-salqam aǵash úıi jylap tur edi. Tráktrstiń maıǵa toıǵan jarǵaq kepkesindeı jymyraıǵan jadaǵaı shatyry kúresinge yqtaǵan taýdaı-taýdaı úrindi qardyń búıirin kázirógimen ıiskep otyr eken. Qarańqaǵyrdyń qarasyn aýyldyń arǵy betinen kórse albasty qýǵandaı quıryǵyn qysyp alyp qashatyn Vettehnık Óteýdiń ot jaqqan ornyna osqyryna qarady: qora-qopsyny myqshıta shógip jatqan kúrtikten aýlaǵa kiretin jyrtyq tapsashy. Iapyraý, bul ıt úıiniń tóbesinen kirip, tóbesinen shyǵyp kún keshken be?! Táýba!.. Qaıta osy ýaqytqa deıin tiri júrgen de!.. Qaryny qyr arqasyna qabysyp qalǵan biz tumsyq qara qanshyq jaý kelgendeı oıbaıyn salyp edi... Kázzáptiń ıesinen aýmaı qalǵanyn qarashy!.. Jaý kórgennen jaman shatynap ar jaǵynan Qarańqaǵyrdyń ózi de shyqty. Bir kody myqynynda:

— Áket anaýyńdy! — dep bir qolymen esikti nusqady.

Tabaldyryqty taptap, ashamaıǵa qonaqtaǵan shybıdaı sıraǵy shıtıip Óteýdiń ózi tur edi. Kóldeı sholaq dambaldyń aýyn qoltyǵynyń astynan shyrta býyp, Qarańqaǵyrdyń ıyǵynan qalǵan shuryq – shuryq túbit sháliniń juryntyǵymen kókiregin tumshalaǵan bolypty. Bas súıektiń uıasyna kirip ketken shúńirek eki kóz, keýip qalǵan qý mańdaı men sup-sury bet-júzi tabyttan turyp ketken ólikti elestetken. Myrza óz kózine ózi sengen joq, tek bosaǵanyń ar jaǵynan biri jıren, biri tory ala-qýla bir tabyn balanyń basy syǵalaǵanda ǵana:

— Áı, qudaı atqyr-aý, ólip qaldy degeniń qaıda?! — dep, ólmeı qalǵanyna quddy bir ókingendeı qarańqaǵyrǵa ejireıdi.

— Nemene, óltire almaı júr me ediń?! Óltir osydan! Óltirip kórshi, ózińe jarmasaıyn!..

Qarańqaǵyrdyń baspaldaqtan tepsinip túse bergeni sol edi, qara qanshyq ta arqalanyp kelip Myrzanyń taqymynan qarpyp ótti. Ári ıtine talatyp, endi ıtinip kep kókireginen ıtergendeı tepeńdegen qorlyǵyna shydaı almaǵan Myrza Qarańqaǵyrdy qapsyra kóterip Óteýge qaraı atyp urǵan, ekeýi birdeı opyr-topyr omaqasa qulaǵanda bos qalǵan bosaǵadan Vettehnık de óńmendeı kirdi.

— O nesi-eı, tiri adamdy óldi dep!.. Aram qatqyr!..

— Ólmegende nesi qaldy?! Áı, irkittiń bóshkesi, nesi qaldy deımin?! Osy úıge ot janbaǵanyna bir apta. Buraý otyn joq!

—dep Qarańqaǵyr baıynyń jambasynan sıraǵyn sýyra almaı jatsa da Myrzanyń shalǵaıynan tilin bosatqan joq.

— Sen ǵoı sary jambas bop sıyr qoraǵa túneseń de shabyńnan syz ótpeıdi! Al myna qaqpyshtyń qatyp ólmegende nesi qaldy?! Turshy-eı, ári sereımeı, nemene, jatyryń túsip qaldy ma?! Nesi qaldy deımin, áı irkittiń bóshkesi?! Nesi qaldy?!

Tilin zántalaqtyń! Myrzanyń esine irkit ashytatyn Nurbıkeniń bes qazandyq óńezdi bóshkesi túskende ashýlanýdyń ornyna teris qarap turyp kúlip aldy. Qarańqaǵyr bul kúlkini de bosqa jibergen joq.

— Jetisip tursyń! — dedi. — Jetiskennen kúlip turǵan shyǵarsyń!..

— Kúlmegende qaıteıin? Ormannyń ortasynda otyryp otynǵa jarymasań da men kinálimin be?..

— Seniń jaryǵanyń sol ma, ormannyń ortasynda otyryp seniń qatynyń da qys boıy otyndy qaryzǵa surap jaǵyp, jurtty yǵyr qylǵan joq pa Osy úıdiń aldyna da kóldeneń shyrpy jatqyzbaıtyn boldy. Tandyr jabam ba dep saqtaǵan jalǵyz shorymyqty da áı-sháı joq suraýsyz-aq alyp ketipti!.. Oıbaı belim!.. — Bóksesi bólinip qalǵandaı kıreleńdep baryp esikti japqan Qarańqaǵyr qaıta aınala berip jolynda turǵan sarybasty quıryqtan tartyp jiberdi. — Týmaı ketkir!— dedi, sosyn bajyraıyp Vettehnıkke qarap edi, tula boıyndaǵy jurtty tamsandyrar jalǵyz múshesi — ortasyna qońyr monshaq quıyp tastaǵan jasyl jaquttaı móp-móldir sharadaı kózderi jasqa tolyp tur eken, synaptyń qos burshaǵyndaı eki tamshy uzyn kirpikten úzilip tústi.

"Týmaı ketkirdi" balaǵa aıtty ma, Myrzaǵa aıtty ma, belgisiz. Kimge aıtsa da óz adresine qabyldaǵan Myrza tóbesinen toqpaqpen urǵandaı tula boıy shym etip ishi muzdap sala berdi. Ras-aý, ormanda otyryp otynǵa jarymaǵan soń bul dúnıege neme kelgen?!

Taptaı-taptaı taz bolǵan sazdyń tomaryndaı bir tal shash qalmaǵan jaltyr tóbesi tútindep Óteý de óleıin dep otyr eken, dáp qazir onyń ýaıymy otyn emes, basqa birdeme ekenin mólıe qaraǵan úmitsiz janarynan tanydy. It-aı, ińirdegi zahardyń zardaby janaryńdy da óshirip ketken be?! Qaıteıin, vetpýnktke jete almaısyń-aý. Jeter ediń-aý, jibere qoısa de... Qazaqtyń qatyndaryn kim bilsin, orys jurtynyń urǵashysy túp-tura elýine deıin qursaǵyna damyl bermeı, baıynyń bar-joǵyn qaqtap alady degendi estigen joq edi, Lýkerıa on bir baladan soń kógenniń burshaǵy, kórpeniń pushpaǵy jetpeıtin bolǵan soń zorǵa toqtaǵan. Apta boıy jalyn jutpaǵan orys peshiniń ústinen, irgedegi ala -qula kórpeniń astynan syǵalaǵan ala-qula uryq-sharqynyń esimderin Lýkerıanyń ózi bolmasa Óteýdiń esinde bar ma eken?.. Bótendi qoıyp Nurbıkege qol kóterip kórmegen Myrza Qarańqaǵyrdyń betine qaraı almaı osy úıden Óteý emes, ózin ózi jerlep shyqty.

"Týmaı ketkir!" Áıteýir rýly eldiń urpaǵy edik degen bolmasa, Myrzanyń Óteý shańyraǵyna etene qatysy shamaly edi. Biraq, zaty Shońmuryn ekeýin egizdiń syńaryndaı telip, birin izdese ekinshisin umytqan emes. Búginde Qarańqaǵyr atanyp, qazaqtyń tilin qarǵystan bastap úırengen Lýkerıanyń "týmaı ketkirinde" zamandastyqtan kóri týystyǵyna tastaǵan zili bary ras. Óteý selıkoz bolyp pensıaǵa shyǵaryp tastapty degendi estip Kóktastyń qorǵasyn rýdnıginen kóshirip alyp kelgen de ózi edi. Alyp kelgen "aıybyna" aǵaıynnyń sýyrtpalyǵyn da óziniń kóterýine tura keldi. Ákeden qalmasa da árkimniń kómegimen turǵyzǵan qarashańyraǵyn Óteýge qaldyryp, áıteýir bala-shaǵasymen jabylyp júrip jańadan úı saldy da ózi otaý bolyp qonys aýdaryp shyqty. Áýelde ıisi bólek bóten jurtta Myrzadan basqa kózine jyly ushyraıtyn tanysy bolmaǵan soń janashyr tutyp, aıaǵy men asyn bólmeı, syryn da, jyryn da jasyrmaǵan Lýkerıa kele -kele eki týyp bir qalǵanyndaı turmystyń joqtyǵyn, bala shaǵanyń boqtuǵyna deıin Myrzanyń moınyna artyp qoıǵan Jarymjan baı mal tabar jarytymdy iske jaramaǵan soń qaıtsyn. Kezinde úrip aýyzǵa salǵandaı kelinshek edi, orys ta bolsa aýyldyń uly -kishisine oshaǵynan dám tatqyzyp, tútini túzý shyqqan abysyn-ajynnyń dastarhanynan bul da qur qalǵan emes-ti. Ajardyń tozǵanyn aıtpaǵanda Lýkerıa degen attyń ózi de adyra qalyp, Qarańqaǵyrǵa qaratyp qoıǵam qıýy qashqan tirlik te. Myrzanyń da maıqanynan jarylyp otyrǵany shamaly, sonda da balalardyń aǵyna dep birer saýyp, sorpa-sýyna dep azdaǵan qara men on shaqty usaq tuıaqty Óteýdiń aldyna salyp bergen osy edi, "kóteremdi kótergen saıyn kótinen keıin ketedi" degen ras pa, sonyń jem-shóbin de jóndep taýyp bere almaı, otyn-sýyn da mindet qylyp otyrǵanyn kórmeımisiń... Tirnektep tapqan tabysty tyshqanshylap aǵaıyn tasyǵan soń abysyn arasyndaǵy syılastyqta suıyla bastaǵan, eki úıdiń arasyna ydys-aıaqtyń aralaspaǵanyna da biraz bolyp edi, Óteýdiń óti jarylsa da qyńq etetin túri joq, eki qatyn qıqyldasa qalsa da el kózinshe uıalatyn Myrza. Qaǵynǵannan saý emessiń dep Nurbıke qajap, qatynyńnan artyla almadyń dep Qarańqaǵyr taqymdap... Oıpyrmaı, osy qatyn degen páleketti oılap tapqan kim eken!.

Myrza esikten kirgen boıda bosaǵada súıeýli turǵan aq baltany julyp aldy. Plıtaǵa kúńirsitip as daıyndap jatqan Nurbıke baıynyń qolynan jylan kórgendeı tiksinip, aýzyn ashqan kúıi sileıip turyp qalǵan. Myrza aıaǵynyń balshyǵyn qaqpastan tórgi úıge tura tartqanda oıbaıyn salyp artynan júgirdi. Biraq úlgere almady... tórdiń qaq basynda dyrıyp uıyqtap jatqan kenje ulyn maı quıryqtan bylsh etkizip bir tepkende oń aıaqtyń teris baǵynǵan rezeńke kebisi qabyrǵaǵa baryp bylsh ete qaldy.

— Atańa nálettiń aýmaı qalǵanyn! — dedi. Kebiske aıtty ma, ulyna aıtty ma, ol arasyn Nurbıke ańǵara alǵan joq, mine sala baltaǵa jarmasqan. Shoshyp oıanǵan Qadyrhan alaqtap ákesin tanymaı qaldy.

Tur! Anaý tráktrdi ot aldyr! — dedi. — Áıtpese jilinshigińdi myna baltamen shabaqtap otyryp otqa jaǵamyn! — dedi.

---