InfoHub Logo

Qulaǵyna tosqan qara tutqaly mıkrofon úzik-úzik qıqyldap qoıa berisimen telefon ústine bar salmaǵymen tastaı saldy da, qyzyl-jasyl boıaý qutylary, ań qaǵaz, eskızder ybyrsyp jatqan bólmeniń oń jań buryshyna umtyla berip, nege ekeni belgisiz, tas tóbeden qos qoldap urǵandaı sol ornynda tabandap turyp qaldy. Qatqyl qara shashyn sapyryp-sapyryp, keıin salalap edi, yryqqa báribir kónbegesin mańdaıyna qaıta sebelep shashty. «Oılan, oılanyp al áýeli, shyraq... Solaı... Júrı predsedateli jańa ne dedi? Ne deýshi edi, jabyń báıgede sen salǵan peızaj báıgeni jeńip aldy dedi. Eshkim de emes, top jaryp altyn medal alǵan men, tek men ǵana...»

Munarlanǵan janary tóńiregin tintip edi, mundaı aıta qalarlyq jańalyqty bóliserdeı, ortań bolardaı jan adam joq eken. Jalǵyz. Qaraqan basy, ózi ǵana. Ashyq shashyń molbert, etúdter, jańadan bastalǵan, jarym-jartylaı bitken álemish sýretter, qara kóleńke buryshta qubylaǵa basyn bere túbi jarqyrap, tyrapaı asqan tórt-bes syra bótelkesi, bólmedegi kópten beri jeldetilmegen aýanyń ár atomyna deıin sińip, tunyp turǵan boıaýdyń qyshqyltym ıisi jas sýretshiniń myna sheberhanadaǵy kúnbe-kúngi basynan keshken oı mehnaty men jantalasqan izdenis-qınalystaryn eske túsirgenmen, osy mınýttegi alapat qýanyshyn esh bólise almaıtyn — olar jan, til, tirshilik ataýlydan maqurym qalǵan jansyz zattar edi.

Amal tappaı japaqtaǵan kózi qydyra kele bultty júnniń bozamyq jaryǵy alakeýimdenip turǵan terezege kezikti. Kópten beri jýylmaı shań tutqan áınek arly-berli ótken adam, avtomobıl turpattaryn kisi kúlerlikteı oıqy-shoıqy etip ersi buzǵanymen ishke jetkizip tur. «Kóshe! Aıaǵy aspannan salbyrap túsken búgingi qýanyshty kóshe, tek keń keshe ǵana keýdesine syıǵyzar...»

Jigit júgire basyp ilgeginiń úzilgenine qaramastan shegedegi kúrtesin julyp aldy da, shala-sharpy ıyǵyna ilgen qalpy súrine-qabyna kóshege atyp shyqty. Jaý qýǵannan jaman asyqqany sonshalyq, sheberhanany kilttep ketýdi de tas umytty.

Sýyq aýa qolqa-qolqasyn aralap, keýdesin qapty. Syzdy aspan betin sańlaý qaldyrmaı bult tumshalaǵan. Dáp kókjıekke deıin tutasqan boz bulttardy betinen túgi shyqqan surǵylt ta bıik úıler túzý, tik syzyqtarmen alaı bir, bulaı bir tartyp, kesip-kesip túsipti.

Al sýretshi muny qaperine de alǵan joq. Jaǵasyn tik shanshyp tastap, eki qolyn shalbarynyń qaltalarynan aıyrmaǵan kúıi oıqastap ózi turatyn kósheniń ana basyna bir, myna basyna bir shyqty. «Altyn medal, medal... al...» Til úshine tipten ońaı úıirile ketetin tirkesti aıqaılap jibermesem ıgi dep qoryqqanynan kózin ersi ejireıtip, qarsy ushyrasqan adamdardyń júzine esh maǵynasyz qaraı bergen. Alda-jalda osylardyń biri júgirip kep arqadan qaǵyp, saýsaqtaryn syndyrardaı qolyn sytyr-sytyr qysyp, kileń jyly sózderdi tókpektete tópelep quttyqtap kep jiberse qaıtem degen oı basynan aınalshyqtap shyqpaı ózinen-ózi qysylyp, qara teri shyǵyp kele jatqan qyzyq jaı-jaǵdaıaty taǵy bar.

Sýretshimiz jıyrma bes jastyń etegine jańa ilikken jas jigit edi.

Jıyrma bes jastaǵy tal shybyqtaı solqyldaǵan jigit myqtap qatelesken edi.

Kóshe atty keń qazanda qaınap sapyrylysqan san-sapalaq jan munyń qolyn qysyp quttyqtamaq túgil, bas kóterip, ıtpisiń-kisimisiń dep betine qaraǵan joq. Kóshe-kósheni býyp turǵan qatqyl da qurǵaq yzǵar aldyna salyp qýalaǵan olar óz oılarymen ózderi alysyp álek: kári quda qys qala syrtynda qyltyńdap tursa da bireýiniń paltosy eski; ekinshisi kómir túsirip almaǵan; úshinshisi alǵashqy qarmen jarystyryp ótkizbek bolǵan úılený toıynyń mashaqatymen bas qatyryp áýre. Endi bireýleri ondaı sumdyq kúrdeli hal keshpeı-aq typyń-typyń jorǵalaı qunysa túsip: «Ishshaı, netken sýyń... Myna uzyn shash alapestiń qaqaǵan yzǵarda kepka, kúrtemen jyn urǵandaı jalań tós yzǵyp júrgeni qaı joryq?» — dep ishteı sýretshiekeńniń jer-jebirine jetip bara jatqan. Qysqasy, etek-jeńi delbirep, kózi jasaýrap arly-berli qustaı ushyp júrgen jas jigit surqaı kósheniń búgingi kóńilsiz kórinisine esh jaraspaıtyn da, qabyspaıtyn da.

Sýretshi ańdaýsyzda súrinip ketti de qaıtadan eńse kótergenshe sol ekpinimen trotýar shetine shyǵyp qalǵanyn bir-aq baıqady. Sonda ǵana aǵylǵan jurtqa jańa kórgendeı tyń kózben qarap, oıǵa ketti.

Baıqap qarasa, manadan bergi salǵan alashapqyny oıda-joqta aýladan shala mújilgen asyq jilik taýyp ap, sol oljaǵa taǵy keremetteı qýanyp ketip arsalańdaı kóshege atyp shyqqan dúregeı tóbettiń sıqyndaı tym kelissiz hal eken. Degenmen ol oı túbi shuryq tesik elekke quıǵan sýdaı sýretshi sanasynda eles berip, óte shyqty da kóshelikterge degen kijinisi keler sátte keýdesin tyrnaı bastady — ol búgin kóshege tipti de kinálaý qamytyn moıyna ilý úshin shyqqan joq qoı. Endi onyń boıyn yza býdy. Báıge týrasynda qulaqqaǵys bolǵaly baqandaı bir saǵat ótse de esh pendeniń basyna ózin quttyqtaý jáıli oı túspegenine, munyń búgingi erneýinen asyp-tógilgen aq qýanyshyn tiri jannyń: «Al, quldyń!»— dep moıyndaı qoımaǵanyna yzalandy.

Óıtkeni ol tóńiregindegi tiri jan ataýlynyń shat-shadyman shattyǵyn óz qýanyshyna balap sezinip túısinetin, «laı bolsa, syıǵa syı, syraǵa bal, óz boıyndaǵy búgingideı tóbesi kókke eki eli jetpegen sátti basqalar da tap «olaı bólisetin shyǵar dep sanaıtyn sýretshi edi. Sosyn qaıtsyn, taban astyna asa bir náshpen syzdana túkirip tastady da, jabyń báıgede altyn medal alǵan munymen isi joq, az-muz qýanyshyna pysqyryp ta qaramaıtyn, budan buryn uıtqyǵan boran, sarshunaq aıaz bolmaǵandaı tek erte túsken sýyqty oılap qana basyp keterdeı entelep aǵylǵan álgi samarqaý da salqyn jandarǵa qarsy ushyp, egeskende bireýin ıyqpen qaǵyp ketýge tyrysyp, jypyqtaǵan, tana, qısyq, badyrań, bota, qara, kók, qylı, burys, durys, ıt, qasqyr kózderge janaryn jaıyp, únsiz burǵylaýǵa kiristi. Biraq júrginshiler «Oıbıý, sýretshimiz sóıtipti, uıat boldy-aý», — dep betin shymshymady, bet shymshymaq túgil aıylyn da jımady. Eki ıyǵyn julyp jep qaradaı ala satyp, arpalysyp júrgen muny telegraf baǵanasy qurly kórmeı asa eptilikpen tý syrtyna aınalyp ótip jatty, ketip jatty.

Qalyń jurttyń qaq ortasyn oıyp, soqa basy soraıyp japadan-jalǵyz kezip júrdi.

«Al altyn medal ala ǵoı... Qýalaı kelsek, sorttaı kelsek seniń enshińe tıgen báıge kóshelikterdiń alǵan báıgesi emes. Kóshe kóshe de sýretshi óz aldyna. Kirpigime uıqy ilinip, qar talyp, tańdy tańǵa uryp, áldebir qısyq syzyqtar saldym, kenep betine boıaýlar jaqtym dep tuldanyp, basyńnan qus ushyrmaýyńa jol bolsyn. Sol syzyq, boıaýlaryńdy tuldasań myna nópir jurt sony tamashalaý úshin kúni erteń qaltasynan syldyratyp tıyn sanap tólep, kórmeńe kiredi. Seniń eńbegińe berilgen baǵa, áne, sol saýdyraǵan kil jıyrma, on bes tıyndyq temirler... Bile bilseń kókıe bermeı soǵan rıza bol da, alǵysyńdy aıt. Solaı, sabyr túbi sary altyn, qalqasy. Eger ákim alda-jalda keýdeńdi qýanysh tigis-tigisinen qańyrata kerip, shydatpaı baratsa, kez kelgen kafege kirip, sharap aldyr da, sonyń ýytymen adyrańdaǵan aqkóz alaqaı - alaqaıyńdy tunshyqtyryp, áligińdi bas!».

Tyq-tyq basqan adymyn ishteı sanap kele jatqan onyń ustaǵan oıy osy edi.

Sóıtse de jazyp-syzatyndardy ámanda alǵa súıreıtin, áıtse de soǵan qaramaı keı kezde zıanyn da tıgizip baǵar ózimshildik shirkin sýretshiniń bir basyna jetilip artylatyn. Sol basy qatty sezim álgi bir qanaǵat shirkindi basa kókteı ile jigit qulaǵynyń etin jeı bastaǵan:

«Altyn medal... Sen sol asyl temirdiń jarqylynan jasqanyp, tómen buǵa berme, sýretshim. Kórme myń san jurttyń eń zıaly, kókireginde kózi bar zıyndylary ǵana bas suǵatyn Meke-Mádıná. Medal — sol kileń yǵaı men syǵaı marqasqalardyń dýaly aýyzdarynan seniń eńbegińe berilgen laıyqty baǵa. Seni elemeıtindeı, yzǵyryq astynda ashyq-shashyq shaýyp júrgen ǵalamat kóterińki kóńil-kúıińdi túsinbeıtindeı qalyń top sol qurly kimder edi? »

«E, báse, sol qurly kimder edi?» degen sońǵy sózderdi ishteı duǵaǵa balap qaıtalaǵany sol, yza-ashýy otqa maı quıǵandaı qaıta lapyldap, jana bastady. Kóńil kúıi osylaısha álemtapyryq bop kele jatqan sýretshiniń shyrma-shatý myń aıqasyp, myń kirikken boıaýlardyń túsin birinen-birin ońaı ajyratyp úırengen kánigi kózi asfált ústindegi qaraıǵan túıir jańǵaqty tapty. Tap ázirde ótip ketken áldekimniń torkózinen túsip qalǵan jetim jańǵaq... Jigit qaıtsin, jaqyndaı bere qaıqaıta teýip edi, jańǵaq zymyraǵan kúıi bes-alty kez jerde bult-bult basyp bara jatqan kelinshektiń toń baltyryna sart tıdi. Áıel jaman kózimen jalt qarady. Bul da betinen zári shyǵyp, barynsha ejireıip kárin tige qarap edi, tómen etek tuqym emes pe, anaý shydaı almaı kózin alyp qashty. Shabalańdap ursyspaq túgil — sýretshi sony jan-tánimen tilep edi — sóz qatqan joq, úndemedi, elemedi.

Al elemeýden asqan qorlyq bar ma?

Jahan dúnıede sýretshideı bir jan jerdi jalpaǵynan basyp, bylǵary kúrtesiniń qoınyn shattyń kernep, qýdaı julynyp shat-shadyman bop júr-aý, alańǵasar sýretshiniń sol az-muz tyraqaı qýanyshy qaqaǵan qys tabaldyryǵyn basqan myna qytymyr kúnniń jaıdary jaz esigin jaýyp turyp, aqyrǵy ret jymıǵany-aý dep eshkim tanymady.

Egeskende tanytý kerek.

Keń etek kıiz qalpaq tóńkergen bir beıbaq búlkekteı jortaqtap jaqyndaı bergeni edi, oqysta sap berip, jaǵasynan qos qoldap ustap aldy da, silkip-silkip jiberdi. Álginiń kózildiriginiń oń sabaǵy qulaǵynan shyǵyp ketip, qońqaq murnynyń qyzarǵan jotasyna ilinip, ep-ersi salbyrady da qaldy. Kózildiriktiń ornynan jyljymaǵan sol jaq áıneginen qalpaqtynyń esh maǵynasyz bajyraıǵan ala kózi kirpik qaqpastan jas jigitke qadalypty. Tańdaný bylaı qalsyn, seskenbedi de. Eń aıaǵy myna qalpaqty da munyń bylǵary kúrtesin, shoqsha saqalyn, sýretshiligin, medalin — bárin de tárk etip moıyndamady.

Jigit ábden sharshaǵan, bárinen kóńili qalǵan beı-jaı keıippen táltirektep keıin shegindi. Mańaıyn marǵaý sholyp edi, trotýardyń uzyna boıy kóldeneń kók atty qyzyqtaýshylarǵa shúpirlep tolyp qapty. Kóbi úrke, qaýiptene, báz bireýi soǵan qosa qurmet aralas jeńimpaz túrmen qaraıdy. Alaı qýyp, bylaı qýyp, ańyry jardyń tik qabyrǵasyna ákep tyqqan múıiztumsyqtyń kózine ańshylar óstip qaraıtyn bolar. Iá, aıtyp aıtpaı ne kerek, tap ázirde erepat qýanyshtan esi shyǵyp, alaqaılap júgirgende burylmaǵan, kóz qyryn salmaǵan qaımana jandar jamandyq basyna úıirilgende shoqtaı jınalyp úlgiripti.

— Jastar buzylǵan...

— Já, qoıyńyzdar!

— Mılısıa shaqyrsaq she?

Ózara abyń-kúbiń sóılesken, buǵan álsin-áli qarap qoıyp, bárin de birden uǵyp qoıǵan maǵynany tanytatyn kózqarastardy ońdy-soldy almasyp jatqan topty únsiz súzip turyp sýretshi ıyǵynan júk túskendeı jeńil kúrsindi. Ol boıyn qursaǵan ashý-nalanyń arzan temekiniń ıisindeı tez seıilip, tarap bara jatqanyn sezip qap edi - qalaı aıtqanmen qalyń topty selt etkizip, óz aýzyna qaratty, bulyńǵyr da syzdy aspan astynda basqalarmen qatar sýretshideı eki aıań, eki qoldy jannyń ómir súretinin aqyry tanytty.

— Qane, dokýmentińiz...

Murty tebindegen mılısıa serjanty búgingi súreńsiz kúnge esh jaraspaıtyn ań bıalaıly qolymen fýrajkesiniń kúnqaǵaryn sıpaı munyń ár qımylyn qalt etkizbeı baǵyp, kózimen iship-jep tur. Qyzyl jıekti fýrajkeni kórgende sýretshiniń júregi zyrq etip tas tóbesine shyqty. «Manadan beri alasuryp, kóshege, kóshedegi adamdarǵa qyr kórsetip júrgeni ánsheıin men yzyńdasam búkil álem qolpashtap qosyla án salýy tıis deıtin masanyń, ıaǵnı men báıge alsam boldy, bitti, jurttyń júregi jarylardaı jappaı qýanýǵa tıis degen alkeýde menmendigim eken ǵoı», — dep oılady aıań astynan. Ony biri esepsiz jekkórinishpen, ekinshisi tańdanys, al úshinshisi aıanyshpen qarap, ózin kúrgeılep qorshaǵan júzdegen kózder sezdirip tur. Lezde ábden sasyp, saly sýǵa ketti. Qysqasy, altyn medaldi sýretshi qas pen kózdiń arasynda kúndegi kóktorǵaı taz kebin kıdi. Mundaıda ózin qalaı ustaýdy da bile bermeıdi eken, jypylyqtap, qaltyraǵan saýsaqtary kúrtesiniń jyltyr óńirimen joǵary-tómendi jyljyp, tynymsyz sıpalaı berdi.

— Men sýretshimin....

— Dokýmentterińiz dedim ǵoı... — Serjanttyń aq bıalaıy sýretshige qaraı sozyla qaldy.

Abdyraǵany sonshalyq aýzyna qandaı sóz túskenin ańǵarmaǵan jigit:

— Altyn medal alǵamyn,— dep qabyrǵadan qoıyp qaldy.

Dý kúlki.

— E, ol medaldi bokstan alǵan ǵoı, shamasy.

— Jýan judyryqtyń bári bas sap, jaǵany jyrta berse...

— Báse deseıshi.

Sýretshiniń júzi dý etip, bar daýsymen aıqaı saldy:

— Medaldi kórmede alǵamyn.

Manaǵy manaǵy ma, jurt bul joly kúlkiden qyrylyp qaldy.

Mılısıoner miz baqpady. Ol ózi serjanttyqqa jýyqta joǵarylatylǵan jas jigit edi. Ári kúni boıy yzǵyryq ótinde turyp, sýyń jel etinen ótip súıegine jetken ol kenetten túsken yzǵyryqqa degen bar qarǵys-náletin kimniń basyna lań etkizip aqtara salaryn bilmeı turǵan. Sóıtse izdegenge suraǵan myna alańǵasar sýretshi bop shyqty.

— Bólimge kirip-shyǵýyńyzǵa týra keledi, joldas. Biz bilmeıtin medaldy qandaı ádispen, qaıda, kimnen alǵanyńyzdy sol jerde anyqtaı jatarmyz. — Serjant ókshesinen shyraınalyp, alǵa túsip edi, ustaramen tap-taza qyrylǵan jelkesi jarq etti.

— Janym-aý, Qanat pa?

İshinen: «Masqara-aı, masqara...» — dep, ózin jerden alyp, jerge salyp kúbirlep kele jatqan sýretshi osyǵan deıin ózi estigen zildi, zárli daýystardyń eshqaısysyna uqsamaıtyn jumsaq, sonshalyqty tanys ta jarqyn úndi estip qap jalt buryldy. Jumsaq jaltyldy úlken kózder... Aıjan, óner ınstıtýtynyń Aıjany, ádemi Aıjan, qylyqty Aıjan, jerles Aıjan-n... Jypyrlaǵan qalyń toptan jan shyqty degende ańyry bir aýyz jyly sóz aıtar jalǵyz adam tabylǵanyna qýanǵan jigittiń júregi qatty-qatty soǵyp ketti. Sýyń aýaǵa qaqala:

— Aıjan, men búgin altyn medal aldym, — dep kósheni basyna kóterdi.

Onsyz da jaǵdaıdy bes saýsaqtaıyn saralap, túsinip turǵan kóńilsaq qyz kezdeısoq qyzyq qýýshylar quraǵan meńireý qabyrǵadan qulaǵan jalǵyz kirpishteı kóshedegi qalyń toptan sytyla shyǵyp, elbektep serjanttyń aldyn orady, sosyn beshpetiniń jeńine suq saýsaǵyn tıgizer-tıgizbes jaqyndatqan kúıi:

— Bul kisi aǵam edi. Anda-sanda óstip soǵyp keteýin ustamasy bar. Jýyqta ǵana aýrýhanadan shyqty, — dep jyp-jyp sóılep jatyr.

Shoshyp ketken sýretshiniń kózi aspannan bir-aq shyqty.

— Aıjan, sen, sen... — Áıtse de úni qumyǵyńqy edi.

— Ts-s... Úndeme degen soń úndeme.

Mılısıoner ábden abyrjydy. Serjanttyqqa jýyrda ǵana joǵarylatylǵan jas basy mundaı qıynnan qısyn taýyp ketýge áli jattyqpaǵan edi. Pýlemetshe saqyldap turǵan kórkem qyzdyń senimdi sózderi jigittikten dámesi talaı jer boıdaq mılısıonerdiń pásin basyp tastaǵandaı ma, qalaı? Myna teri kúrte kıgen, shashy men saqaly bilte-bilte, kózi alaq-julaq peri aýrý bolsa aýrý shyǵar.

Ol onsyz da ózine elbirep quıylyp turǵan qyzyl jıekti fýrajkesin túzep. qoıyp:

— Solaı ma edi? Úılerińiz jaqyn ba, qaryndas? — dedi kenet sybyzǵylana qalǵan únmen.

Aıjan túk oılanbastan qolyn tórt qubylanyń kez kelgen tusyna silteı saldy. Kózinde kinárat joq jan úshin qyzdyń uzynynan-uzaq jatqan búkil bir kósheni nusqaı salǵanyn baıqaý onsha qıyn emes edi. Biraq surqaı kúnde oıda-joqta ermek bolǵan oqys oqıǵanyń nemen tynaryn tynystary toqtaı jazdap tosqan eki qulaǵy tas tóbesindegi jalpy jurtqa, qyzdyń qaıda qol siltegeninen góri qyzdyń ózine kóbirek qaraılap turǵan serjantqa ondaı kóripkeldik qaıdan darysyn.

— Oqasy joq. — Mılısıoner nege ekenin ózi de ańǵarmaı saýsaq ushymen kúnqaǵar shetin bir márte sıpap ótti.— Oqasy joq. Endeshe ekeýińiz de úıge qaıtyńyzdar. Saparlaryńyzdyń sátti bolýyna tilektespin! — Sáńq-sáńk etedi. Artynsha abaısyzda shyǵyp qalǵan osy sózderiniń oǵashtyǵyn ózi de ańǵaryp qalsa kerek, oqıǵanyń búıtip op-ońaı shataq-janjalsyz aıaqtala qalǵanyna rıza bolmaı ózara kúńkildesip turǵan nópir topqa burylyp, áı-shaı joq, qyryldaı ańyryp jiberdi: — Tarańyzdar! Kóshe tártibin buzbańyzdar! Tarańyzdar deımin, túge!

Jigitti jetekke alǵan Aıjan bu kezde burysh aınalyp ta ketken.

Shym-shytyryq ǵalamat qıyn tuıyqtardan ǵaıyptan amal taýyp qutylyp kete barýdyń jol-jobalary haqynda jora-joldastarynyń arasynda aıaqty kesilip tastap, asa bir raqatpen áńgime soǵatyn, al sol hıkimet kúnderdiń kúninde basyna tússe álgi sansyz sara joldyń birin de iske jarata almaı sýhany ushatyn óz áriptesteriniń ádetindeı sýretshiniń moınynan sý ketip-aq qalǵan. Kórme, báıgeniń et pen teriniń arasyndaǵy qyzýy mana-aq qaıtyp úlgergen. Bar tapqany:

— Raqmet, Aıjan, saǵan myń da bir raqmet! — deı beredi júzi bozaryp.

Aıjan qas qaıshylap edi, mańdaıyna qos syzat qatarlanyp tústi.

— Búgin óz ómirimdegi eń sátti shyqqan rólimdi oınaǵan shyǵarmyn.

Kóshe-kóshe ańǵaryn yzǵar áli býyp tur. Qar burqaqtap jaýar aldyndaǵy betke tikenekteı tıetin qatqyl úskirik... Birtúrli bozara qalǵan symdardan qos qoldap ustap alyp, qopań-qopań yzǵytqan troleıbýstardan adamdar túskennen góri kirýge asyń. Kenetten etek-jeńinen jel ańqyldaı qalǵan kúrtesin qaýsyryna túsip, jan-jaǵyna alaqtaı qaraǵan jigit kózi kósheniń oń qaptalyndaǵy shynyly úıdiń mańdaıyndaǵy ár árpi oryndyqtaı aıbań-saıbań jazýlarǵa tústi. Restoran... «Baqandaı eki abyroı — báıge alǵan abyroı, tap jańa kóshe ortasynda aıransha ańtaryla jazdap, qaıta kemerin tapqan abyroı úshin boı jylytyp shyqqan teris bolmas,— dep oılady jigit.— Qudaıdyń kúni de shekesinen sherýen atyp, qaqyrap tur». Qyzdyń qolynan ustap, restoranǵa tartqylap edi:

— Neniń qarymtasy? Top ortasynan alyp shyqqannyń esesi me? Kirmeımin! — dedi Aıjan uzyn etek, qynama bel sýsar ishiktiń ulpa jaǵasyna yzǵar soryp qyzaryp ketken piste murnyn kómip turyp.

— Kórmede altyn medal aldym! Túsinesiń be, altyn... Jańa ǵana tamam jurtqa on mınýt boıy jarapazan aıtyp túsindire almap em. Sen de...

Qyz jelge arqasyn tósep tisi-tisine tımeı dirdektep turǵan bop-boz jigittiń usqynyna qarap kúlip jiberdi.

— Túsindim jáne sendim....

Aıjan aıtqandaı, naǵyz aktrısa-tyn. Ol týasy aktrısa, tek aktrısa ekendigin sút pisirim buryn qanbazar kóshe ortasynda tolaıym jurttyń kózin baqyraıtyp qoıyp, taıǵa tańba basqandaı dáleldedi. Estigeni men kórgenin qaǵyp alǵysh qaǵylezdik, sezimtal, ásershil jáne sol qasıetterin sheber jasyra bilýge sebep sypaıylyq— mine, osy qasıetter ony oqýǵa túskesin uzamaı-aq kóp-kóp keshtiń alaqanǵa salyp aıalar jalǵyz tal gúline aınaldyryp jiberdi. Mekteptegi aq jaǵaly kóılegin iship, keshe ǵana ınstıtýt tabaldyryǵyn qorqa-qorqa aıaǵyn bıik alyp attaǵan Aıjan bas-aıaǵy úsh jyl ishinde júris-turysy bıpaz, ári asa dál de naqty, utqyr sóıleıtin synyq minez bıkeshke aınalyp edi. Bul jigit-jeleń arasynda Aıjan narqyn aspanǵa bir-aq shyǵarǵanmen, ár nárseniń ylǵı da jaqsy-jamany, ashshy-táttisi úzeńgi qaǵysyp, qamshy siltes tusta ylǵı da qatar salyp otyratyndyǵy sıaqty, sóz joq, onyń kóńildi kúpti eter jaqtary da jetkilikti-tin. Aıjan qala tabaldyryǵyn attaǵaly aýyldyń jalǵan sypaıylyq, qylt etpe saqtyń sıaqty mımyrt minezderinen arylǵanymen, qumǵa qosa altyn túıirshikterdiń shaıylatyndyǵy sıaqty qaǵa beriste biraz táýir qasıetterden de baıqaýsyzda aırylyp qap edi. Onyń uıalar tustarynda júzine dý etip, juqalap araı shaýyp, qulaǵynyń ushyna deıin qyzaryp ketetini, ıakı áńgime ústinde joldas-joralarynyń kóıleginiń óńirin, ıakı túımelerin shuqylap, nemese bileginen, saýsaǵynan oryndy-orynsyz ustaı beretin qyzyq qylyqtary kezinde kóz kórgender úshin áli kúnge deıin taýsylmas áńgime.

Tóńirekten ylǵı daralyqty, erekshelikti izdeıtin sýretshi jigit júregin shaılyqtyryp otyrǵan taǵy bir jáıt — Aıjandy sylyńǵyr qala qyzy dep eseptese sol qalada dál Aıjansha sóılep, júrip turatyn, Aıjannan esh kem kıinbeıtin myńdaǵan, on myńdaǵan qyzdar da ómir súrip jatqan. Iaǵnı bir aýyldyń betine qaraǵan bes tasynyń birine balap mańdaıyna ustap otyrǵan qyzy — Aıjan mynda álgi qalyń qyzdardyń kózge áreń ilinetin bólshegine aınalyp, baǵasyn kúrt kemitip alǵan edi. Qysqasy, sýretshi qasynda júz myńdaǵan tırajben shyǵatyn sán jýrnalyndaǵy bir-birine ǵalamat uqsaıtyn kóp qyzdardyń biri — Aıjan bir ezýlep qana temeki tútinin oń búıirge úrip otyrǵan. Osy aıtylmysh sebepten de kórmeden medal alǵany, mana kóshedegi sorańy oqıǵadan esen-saý qutylǵany bar, o basta restoranǵa shat raıda arsalańdap kirse de, saǵat jarymnan soń jigit qyzýy men jylýy mysqal qaıtpaǵan qyzben emes, quralýy kelisti manekenmen suhbat quryp otyrǵandaı jalyǵyp ketti.

Ý-shýly dańǵaza orta da mezi etti.

Jigit boıdaq-tyn. Sýret ónerine únsiz tabynyp, qulshylyq jasap júrip shańyraq kóterip, otaý tigý oıyna kirip shyqpaǵan sur boıdaq edi. Boıdaqtar, ádette, tańerteń tura sala tósek-ornyn ózderi jınaıdy. Bilek túrip, as ázirleıdi. Eden, kerek dese sabyn ezip, kir jýady. Azyq-túlik pen sýret salýǵa qat boıaýlardy da zyr júgirip, dúken-dúkennen satyp alady. Eń aıaǵy sýret ekesh sýrettiń ózin de joqtan jasap shyǵarady.

Aınalasy at shaptyrym restoranda, kerisinshe, bári de saqadaı saı ázir eken.

Sý jańa bir somdyq qaǵazdy qulaǵynan ilip ap, joǵary kótere qol siltep qalsań, estradadaǵy ıilip-qaıysyp, tize urshyqtarynan aınalyp turǵan tórt-bes jigit jer dúnıedegi án, áýen ataýlyny tóbe astyn tutyp turǵan qarq-qarq kúlki men temeki tútinine toǵytyp kep jiberedi.

Shalqaq otyryp, saýsań syrtyldatsań, aıań ushynan jorǵalap bılegen daıashy san túrli taǵamdy dastarqanǵa jaıyp tastap, jer sharynyń qaq jartysy as degende ańqasy keýip, ash otyrsa da qalǵan bóliginiń toq ta máıekti ǵumyr keship jatqanyn dereý dáleldeýge bar.

Qyl aıaǵy táp-táýir talaby men symbaty, birshama aqyly da bar qyz da myna ortaǵa kerekti, tek soǵan jarasar restorandyq kúlkimen jymıyp, shekeleri shyndap qyzǵan qalyń top qaıda salsa sonda kettim yńǵaımen lypyp, áne-mine talpynyp otyr. Mundaı ázir asqa tik qasyq erejesin boıyna sińirmegen, ár kúni boıaý, qaǵaz, qaryndash, sansyz syzyqtardyń qym-qıǵash toǵysynda ótip jatqan joqtan jasaǵysh sýretshi qazirgi ortasyn qabyldaı almady. Qala ortasyn oıǵan restorandaǵylardyń deni munyń altyn medaline aýyzy ańqıyp qaramaq túgil, sol kórmege súırep aparsań móńkip kirmeıtin ıis almastar edi... Tipti berisi dastarqandas, dámdes-tuzdas, arysy aýyldas Aıjan da san túnin kirpikterine uıqy ilinip, qaradan-qarap qoq bop kúıip, keıde syzyqtyń tyń tartylysyn tapsa jas balasha máz bop ótkizip júrgen sýretshiniń azap-mıhnatyn moıyndaǵannan emes, jigitimizdiń qaq-soq arzan qylyǵy, zalaly joq dini adal dos ekenin biletindikten ǵana restoran esigin ashqan. Qysqasy, mynaý dańǵaza jurt ony keleshegi kemel sýretshi retinde emes, restoran tabaldyryǵyn tozdyrýshy sandalbaı kóptiń biri, kópshiktiń kiri dep biletin.

Jigit ernin búristire aýzyn qalqalap, asa bir mánermen esinedi de, qolyn qaltaǵa tereńdete suǵyp jiberip, oń jaǵyna moıyn buryp edi, yza býǵannan tup-týra tóbege túkire jazdady. Aı jarym buryn qarjydan qysylyp, kózi qaraıǵan shaqta portretin saldyryp, qaltasyn edáýir qalyńdatyp ketken áldebir etikshi mysyq murtyn edireıte álsin-áli buǵan qarap kúlimsirep: «Men de bátińke men týflı tabanyna shegeni sart-surt soǵyp bul dúnıeniń bir ketigine kirpish bop qalanyp júrip jatyrmyn», — degisi kelgendeı saýsaǵyn joǵary kóterip, kisi kúlerlikteı qybyrlatyp qoıady.

Oń jaqtan jerip, sol qanatyna qarady.

Sol qanatta taǵy bir top dý-dý etedi. Úsh jigit, úsh bıkesh jáne... jalǵyz qyz. Onsyz da erikkennen eńireı jazdap otyrǵan sýretshi qas qaǵymda kóz aldynan úsh bıkesh, - úsh jigit — altaýyn qolma-qol ysyryp tastap, tek soǵan, sol qyzǵa shuqshıdy.

Qarapaıym qyz... Ersi eńkeımeı, tym shalqaımaı oryndyqtan sýyrylǵan tip-tik pishini bul meken-jaıǵa sırek keler meıman ekenin bildirgendeı. Urshyǵy bilinbes eti qalyń tolyń tizelerin júrekti eriksiz qytyqtar súıkimdi jasqanshaqtyqpen qysa jymdastyryp, qat-qat plısti ıýbkasynyń etegin eki saýsaǵynyń ushymen ilip qana álsin-áli tómen tartqylaıdy. Qara shashy mańdaıdan bastap betine qaraı tolqyn-tolqyn qulap, qulaqty basa tap jelkeden toqpaqtaı bop túıilipti. Jelkeniń jel, kún tımegen shańqaı ań túsin jasyra kómkergen qoshqar múıiz ulpa shashtary elpildegen asa kelisti shap túıis. Dóńgelek kelgen óńi kózge emes, kóńilge shym-shym seziler, tek sýretshideı tekti jannyń qumaı janaryna shalynatyn bıpaz kóleńke keshken aqquba. Kóleńke qabaq asty, kez jáne urt ushyna uıypty. Shash, qas, kirpik arasy da tunǵan kóleńke. Sylap-sıpap, tuńǵıyǵyn móldirlep, jumsań qaraıtyn qońyrqaı kezderi sol býaldyr kóleńke men qubasha tús astasqan álpetpen ábden til tabysypty. Iýdıf, — dedi sýretshi ishteı. — Botıchellıdiń bultsha qalqyǵan jeńil minezdi jas qyzy emes, Djordjoneniń aqyldy da qaısar, pań da názik áıeli — Iýdıfi».

Aqyly men qaısarlyǵynyń qanshalyqty ekendigin kim bilsin, biraq Iýdıftiń náziktigin pálen ǵasyrdan keıin qaıtalaǵan myna qyz osy turqymen aıqaı-shýly, alabajaq kórinisti restorannyń tutastyǵyn buzyp otyrǵan, onyń denesine túsken jalǵyz jamaý edi. Ózi ortasyn oıyp otyrsa da, ishinen restorandy meılinshe jekkórip taýsylǵan jigit sol darbaza mekenge úılespeıtindigine bola qyzǵa bar beıilin berip, qulaı bastaǵanyn ańǵardy.

Jigit jymıyp qoıdy. Aıaǵyn stol astyna sozyp jiberdi de, suq saýsaǵymen temeki kúlin qaǵyp túsirip jatqan Aıjanǵa qarady. Qyz kúlsalǵysh ústindegi sónbeı qalǵan sıgaret tútinindeı ıreleńdep erigen bulyńǵyr da ózgermeli óz oıymen alysyp áýre. Ádemi. Aqyldy. Talǵampaz. Bárin túsinip-bilip úlgirgen beı-jaı kózqarasynda ez ortasynan jeke-dara sýyrylyp ozyp shyqsam-aý degen ondaı qyzdardyń kópshiligine tán pendelik oı da buǵaýlanyp jatqan shyǵar. Oza almaǵanyn, qaıta sol umtylysy sol top quramyn kóbeıte túsýge sebepker ekenin bile me, bilmeı me? «Oza almaǵany qandaı jaqsy. Arman ataýlyny buǵalyqtap, qulaǵynan shyńǵyrtyp basa bersek, bul dúnıeniń qyzyǵy men shyjyǵy qala ma?» Sýretshi restoran tabaldyryǵyn attaǵaly sátti oılardyń jalyna qolynyń jańa tıgenin ishteı sezip, qýanyp ta qaldy.

Al Iýdıftiń toqpaq shashty, toń tizeli sińlisiniń basyna Aıjannyń ol astam oıy ǵumyry kirip shyqpaǵan shyǵar. Qarapaıym. Sypaıy. Uıalshaq pa, qalaı? Kirpigin de qaqpaı otyr. Sóıtip, sózin, kózin oınatýymen, óli jatqanda. san tústi jeıde-pıdjagymen bolsyn bir-birinen boı asyrǵysy kep daýryǵa jinigip otyrǵan qyzǵyn qalyń toptan bólektenip, bárinen de at boıy alǵa shyǵyp ketkenin baıqamapty da.

Álde mezi etip úlgirgen birkelki, bir tústi, bir daýysty toptyń qataryn buzyp shyqqan júrek jutar jandy kórgisi kep, qulshynǵan sýretshi kóńili ondaı pendeni taba almaı taryǵyp kep, amalsyzdan osy qyzdyń sol, dál sol ekenine óz-ózin zorlap sendirip, dátke qýat etip otyr ma? Iá, qalaı aıtsań olaı aıt, qyz bir tóbe de, qalǵany bir tóbe.

Kenet tóbe qyzben tanysqysy kep ketti.

Manadan beri munyń ár qımylyn baǵyp, qubylystaryn únsiz tarazylap otyrǵan Aıjan:

— Tanys, bar da tanys. Sen búgin qaıtse de buryn kórmegen beıtanys qyzdy shyǵaryp salýyń kerek,— dedi syzdyqtatyp.

— Seni shyǵaryp salsam she?

Kúldi.

— Meni osydan myń jyl buryn shyǵaryp salmap pa eń?

Jigit qolyn sozyp, Aıjan alaqanynyń syrtynan maıpaz sıpap ótti. Qyz betine qyzyl shapty.

Ol úsh bıkesh, úsh jigit... jalǵyz qyzǵa bettedi. Abyń-kúbiń áńgimeniń qyzyq-shyjyǵyndaǵy altaý buǵan nazar aýdarmady. Qyz jalyǵyp ta otyr ma, betin burdy. Jigit stol qasyna keldi. Tájim etpegenmen sál-pál ıý yńǵaılas seri qımyldyń yrymyn jasap:

— Búgin sizdi shyǵaryp salarymdy qalpaǵyńyzdaı kórińiz, — dedi.

Qyz úndegen joq.

Ornyna oralsa Aıjan temeki men sirińkesin qol sýmkasyna salyp jatyr eken. Esep aıyrysyp, syrtqa shyqty.

Aspan astyn qaptaǵan boz bult qalanyń áýege mıllıon kózben qaraǵan elektr shamdarynyń sáýlesin simirip kólbeı jatyr.

Burylystan uzyn bel troleıbýs zildeı aýyr denesin óreń bılep, buryla bergende Aıjan buǵan jalt qarap:

— Kózińdi jum! — dedi.

Jumdy.

Erni boıaý dámin sezdi.

— Shyǵaryp salma jáne qosh bol! Oń qulaǵyńmen estip al — kóriskenshe emes, qosh bol!

Qyz kózin jasyra kilt aınaldy da, baltyrlary qarasýda júzgen aqqaırańsha bir-birin qýa bozamyqtana lypyp, troleıbýstyń aıqara ashylǵan kebis aýzyna kirip ketti.

Teńseleńdep qulaǵan qar qıyrshyqtary qarańǵylyqtyń qara taqtasyn shımaılaýǵa kirisipti.

— Raqmet! — dep kúbirledi sýretshi. — Myń da bir raqmet, Aıjan!

Sóıtti de syrt aınala berip:

— Itpin, naǵyz ıtpin, — dedi anyq ta sergek daýyspen. Artynsha qulaǵy túrik bireý estip qalmady ma degen qaýippen jan-jaǵyna alaqtap qarady. Restorannan shyǵyp jatqandar ózge túgil, óz daýystaryn estimeıtin qyzyq-qyzyq halge jetipti. Moınyn ishke tyǵyp, solaı qaraı aıańdady.

Úsh bıkesh, úsh jigit jáne jalǵyz qyz — jeteý restoran aldyn dabyr-dúbir sóz ben qarq-qarq kúlkige toltyra esik kózin bermeı topyrlap tur. Álsin-áli aralarynan temeki shoǵy qyzyl kózin qysyp qalady.

İri-iri adymdap, qastaryna keldi de:

— Jigitter jáne qyzdar! — dep barq etti. Bir-ekeýi selk etip, burylyp qarady. Sonsoń myna jetesiz jyndysúreıdiń jalǵyz da, ózderiniń jeteý ekendikteri esterine tússe kerek, top qaq jarylyp, Ermıtajdyń kolonnasy sekildi soıtaldaı bireý teńsele basyp bermen shyqty.

— Ie, ne aıtpaqsyń? — Tap bir darǵa asar aldynda sońǵy sózin suraǵandaı gúr etti.

— Qastaryńyzdaǵy mynaý qyzǵa quda túsýge ruqsat etińizder! — dedi qýnaqy da sergek daýyspen saq-saq sóılep. Kolonnanyń dókirligine yza bop ta, eregisip te tur. Soǵan qosa dáý ústine qulaı ketse tórt-bes shelek sý, eki-úsh qap et pen súıektiń astynda janshylyp qalaryn bile tura yqpaǵan óziniń pysyqtyǵy men batyldyǵyna súısinip qalǵan. Sol batyldyǵy ózin ishteı seskentken de syńaıda.

— Ne aıtasyń, Baǵıla? — Eki-úsh qap et pen súıek jáne tórt-bes shelek sý qyzǵa buryldy.

Baǵıla bas ızedi.

— Baıqa, jigitim! Erteń shıiń shyǵyp júrse.. — Dáý qolyn qaltasynan aıyrmaı kúsh-qýaty tasyp, boıyna syımaǵandaı ókshesin kóterińkirep, turǵan ornynda teńselip-teńselip qoıdy. Sýretshige súzegen buqasha shabyna qarap turdy-turdy da, shamasy, jigittiń taýy shaǵylyp, saǵy synýyna osy da jeter dep uqsa kerek, burylyp Baǵılanyń qasyna bardy.

— Cay bol, qyzym!

— Kóriskenshe, áketaı!

Qara dáý bastaǵan beseý óńin qapalaqtaǵan qar buzyp turǵan qarańǵylyqqa sińip júre berdi.

...Taksı kóshe saılaryn sýmańdaı qýyp, qala syrtyna qaraı salyp keledi. Qar túıirshikteri mańdaı áınekke bytyrasha sytyrlap soǵylady. Úıler, qadaý-qadaý elektr jaryqtary, júrginshiler kózge bulyń-bulyń shalynady. Sýyń kún mezi etken sýretshiniń kóńili sony tilegendikten be, áıteýir, taksı ishi jyly da jaıly tárizdi. Qyz ekeýi artqy oryndyqta. Múmkin soqyr tún ishinde qıynnan qısyn taýyp, qoltyǵyna jarmasqan batyl jigit kóńilinen shyqty, múmkin qapalaqtaǵan qar men sol qar muhıtyn emin-erkin keshken avtomobıldiń dybyssyz jaıly júrisi óser etti, áıteýir, qyz osy saǵatta aǵylyp sóılegish.

— Jańaǵy jigit klastas dos... On jyl boıy bir partada otyrdyń. Búgin onyń týǵan kúni... Ázildep meni qyzym deıdi.— Klastas dosy men ekeýiniń arasyndaǵy sondaı qısynsyz qarym-qatynasqa ǵafý ótingendeı qyz betin beri qaratyp, jymıdy. — Búgin ol maǵan meni súıetinin bildirýge tıis-tin... Al meni saǵan nege qosaqtap jiberdi deısiń be? Meni jaqsy kóredi, uqtyń ba? Súıetinin bildirmegeni qandaı jaqsy boldy. Restoranda aıtyp qoıar dep qatty qoryqtym. Ol súıetinin aıtsa ǵoı seniń ornyńda, myna meniń qatarymda ol otyrar edi. Álde-álde... aıtyp salǵany durys pa edi...

Sosyn ol kúzdik juqa paltosynyń jaǵasyn kóterip tastady da, taksı buryshyna yǵysty. Daýsy kómeski, úni úzik-úzik.

— Mamam pen papam aýyldaǵy týystardy aralap, qydyryp ketti. Japadan-jalǵyz ózim qaldym úıde. Taý baýraıynda dara ósken aǵashtaı japadan jalǵyz qaldym. Ortalyq alańdaǵy skverdi kerip pe ediń? Skverde butaqtary qaıshymen sándep qyrqylǵan, ylǵı bir kútim-baǵym ótip ketken sulý shyrshalar bar. Iá, ıá, tas qorshaýda ósip, taýdy ańsaıtyn shyrshamyn men. Bir aqyn maǵan arnap, jýyqta óleń shyǵardy. Tyńdaǵyńyz kele me?

Jalǵyzdyń pen,

Joqtyǵymdy bólisemin.

Nannyń jartysy,

Aýanyń jartysy,

Seniki.

Sheksiz jol bitpes bolsa,

Jartysy seniki.

Al jastyǵyńnyń jartysy

Meniki, meniki, meniki-i...

Sóziniń aıaǵy byldyrǵa ulasa kelip, úzilip ketti. Jigit jalt qarasa, bir shókim bop qunysa otyryp qalǵyp ketken eken. Sýyqtan qashyp, uıaǵa tyǵylǵan torǵaıdan aýmaıdy. Sýretshi kúrtesin sheship, Baǵılanyń ústine japty.

Bir jaǵy qyzdy aıap otyrǵanmen sýretshiniń ózegin ókinish órteı bastady. «Kádimgi mys alystasa kózge altynnan ármen san qubylyp kórinedi. Basqa basqa da, bul qaǵıdany, sýretshi, sen bilýge tıis ediń. Solaı... Shashyn kelisti túıgen, minsiz dóńgelek baqyr tıyndaı ǵana dóńgelek betti qyzdar on qadam uzasa Iýdıfke aınalyp sala beredi. Sóıtedi eken.... Al sol Djordjone, Botnchellıdiń de tóbesine ulaǵattap kótergen Iýdıfi qolbasshy qoınynan turmap pa edi...»

Asa yzbarmen qyzǵa burylyp, saýsaqtaryn býyndarynan byrt-byrt syndyrdy.

Baǵıla uıyqtap otyr...

* * *

Taksı qala syrtyna shyǵypty. Úıler men tóńirekti sańylaý qaldyrmaı qaýsyrmalap qorshaǵan boz álemniń kez kelgen núktesin tesip turǵan ań tańdaq jaryqtar — terezeler tizbegi sırep, jol soraby qaıdaǵy bir kúńgirt saılar men júlgelerdi qýalap ketti.

Aqyry taksı toqtady. Toqtasymen jol jıegindegi telegraf baǵanalary, aǵashtar jyp-jyp qozǵalysynan, ylǵı da artqa qaraı sereńdep jantaıa qulasynan ońaı jańylyp, lezde tik turǵan tákappar da turaqty beınelerin aınymaı tapty.

Aq murt, ań maıdan astynan áldebir janýardyń tumsyǵy shyǵa kelip, tistep alardaı asa saqtyqpen jerge qaraı kirpıaz soza bergen týflıdi qar dybyssyz qaýyp, keńsirigin taza aýa jaryp júre bergende-aq myna aqqa oranǵan saı-júlgelerde tunyp turǵan ulan-ǵaıyr erkindik pen tazalyqty túısinip qap, sýretshiniń tulaboıy dir etti. Tars-turs tıer asfálttan góri qalaqbas týflı taqasynyń syrǵyp qana jumsaq tıer esilme qardy sezýi kúnde myń kórip, myń sezinip, ábden zárezep qylǵan tar da shýly kóshe tirliginen basqa qasıetti álemniń qushaǵyna kirgenin sezdirgendeı. Syrdań qardyń jelsiz túnde tik quıyla sýyldaǵan estiler-estilmes maıda dybysyna jan dúnıesiniń áldebir túkpirlerinde lúp etip oıanǵan júreksiz ǵana shattanysyn qosqysy kelgendeı, týflıimen qardy qushyrlana kósip-kósip jiberdi. Basyp qalsań shyqyry kósh jerdegi adamnyń shekesin shaǵar qasat qar emes, aıaz demi tıip úlgirmegen balǵyn da ulpa qar... Tap jol jıeginen bıiktep, aspanǵa qaraı ún-túnsiz órleı jóneletin jotalar joǵarylaǵan saıyn aspannan qulaǵan aq perdemen tutasa bútin bir ǵalam qurap, qabyrǵaǵa aınalyp, alystaı beredi eken. Sol esh ólshemge syımaıtyn, mólsherge baǵynbaıtyn aq qabyrǵalardyń ár qıasynan áldekimder temekini úzdiksiz soryp turǵandaı alystan... jaqynnan... qol sozymnan... álde máńgilikpen sanalatyn qashyqtyqtardan ba, álsiz jaryqtar talmaýsyrap kórinedi.

— Úıler ǵoı ol, úıler, — dedi taksıden sozyla shyǵyp, shashyn jóndep, etegin tómen tartqylap jatqan Baǵıla. Qubasha júzi tý syrtynan syǵalaǵan aq álemmen kirigip, qoıyndasyp ketken.

Ǵajap! Jigit aldynda qyz emes, tek qara shash, qara palto, etik jáne qara sýmka... qar ústine qalaı bolsa solaı laqtyrylyp tastalǵan kereksiz zattardaı aýada sál dirildeı qalqyp tur.

Baǵıla qol sýmkasynan túbit shálini sýyryp oranǵany sol edi, jańaǵy kóp qaranyń biri qolma-qol kemidi. Jigit neshe somdyq ekenin ańǵarǵan da joq qolyna ilikken aqshany sýyryp, shoferge ustata saldy da qyz sońynan erdi.

Dál qazirgi sátte jigit restoran, taksı ishinde qyzǵa aıtsam, bildirsem-aý dep kóp oılanǵan, duǵadan ármen ishteı san qaıtalap saılaǵan kóp ázili men jyly-jyly kóńiliniń quıryǵynan ustaı almaı jańylysyp qaldy, eń qyzyǵy, jańylysty ma, joq pa, ol týrasynda pálendeı bas aýyrtyp áýrelenbedi de. Shaqshadaı basy mıllıon kılometrlep sanalatyn ıir-shıyr júıke tamyrǵa emes, qarǵa syqaı tolǵandaı erni bozara qybyrlap: «Qar, qar...» — dep qaıtalaı berdi. Taban astyndaǵy betkeılerdi qıalaǵan soqpaq sorabyn qýyp, qyz izin basa shaty aıryla jazdap taıǵanaqtap, keıde áne-mine qulaımyn dep turǵan sátte baqshaǵa tigilgen qaraqshy qusap eki qolyn eki jańqa ersi jaıyp, aýada dirildep qata qap, sosyn áýpirimmen tepe-teńdigin tapqan soń entige elbektep kele jatqan kúıi ol qalany, molbert, eskızderdi, kórme bergen altyn medaldyń qýanyshyn, kóshedegi búgin ózi bastan keshken uıat isti, bár-bárin taza umytty — aspan degen aty bar, túsi joq túpsiz álemniń kez kelgen jáne barlyń núktesinen sebeleı saýlap, sebelegeni nesi, quıylǵan qar aǵyny sýretshi biletin, ol túısinetin zat, tirshilik ataýlynyń betine aq sharbyny jaımalap jaýyp, umyttyrǵandaı.

Qyz eki-úsh qadam jerde kózge shalynar-shalynbas bulyń-bulyń bozǵyltym qalypta aq alqapty esip, jaıymen júzip bara jatty. Qardyń jaýýy taksı ketken mezetten beri biraz báseńdegen tárizdi. Onyń ornyn aspan — jer arasynda qalbaqtaǵan myń-mıllıon qylaý basypty, qylaý qar túıirshigindeı iri emes, ári tún, sodan bolar, kózdi qansha ejireıtip ashsa da qylaýdyń kórinetin túri joq, tutasa, qanattasa bozǵyltym munarǵa aınalyp, perde bop tutyp tur. Kirpikti kirpikke eriksiz aıqastyrar, uıqyny jasqanyp qana tiler jyly da jaıly, uıalshaq, qylyqty munar. Beınesin áreń-áreń erine tanytqan betkeıdegi úılerdiń tereze kásegimen kásek bop syrtqa umtylǵan jaryqtar ǵana boz álemdegi men mundalaǵan, qalpyn buzbaǵan aıqyn birden-bir zat eken: qalǵanynyń bári — ara tis sharbaqtar, úı syrtyn ala tompań úıilgen shómele de, jarqabaqtyń ushar shetindegi butaqtaryn qaýsyrynǵan qaraǵaılar da bulyńǵyr. Taǵy úılerdiń murjalarynan sozylyp, kóterilgen saıyn boz dúnıege birtindep sińip, óshetin buıra tútin emis-emis sezilgendeı.

Sýretshi kúrte, kepkisin sheship qolyna aldy. Uıpalaq, shashynyń seltıgen taldaryn qar dir etkizip, jep-jeńil qonyp jatqanyn jigit anyq sezdi jáne materıanyń osy názik bólshekterimen tilsiz týystyǵyn sezingen keremetteı alaókpe qýanysh keńsirigin ashytyp, tóbe quıqasyn shymyrlatyp jiberdi — qolyndaǵy umar-jumar kúrteni shıyryp-shıyryp, aspanǵa alaqaılap atty-aı deısiń. Qaraqussha qalbaqtap tómen sorǵalaǵan kúrteni qaǵyp ap, bar kúsh-qaıratyn jınap taǵy laqtyrdy. Aspandaǵan qara kúrteni qar qıyrshyqtary qaqpaqyldap, áýelete tústi me, jym-jylas kórinbeı ketti. Sosyn baryp-baryp, etek-jeńi delbireı áýdem jerge dybyssyz qulady. Tapyraqtap júgirip bardy da, eńkeıip kúrteniń etegimen kósip - kósip, salqyn ulpaǵa tumsyǵyn tyǵa qumarlanyp ıiskedi. Taza ıis qolqasyn qapty.

Jigit ańtarylyp qaldy.

Dál osy ıisti qashan, qaıda ıiskep edi, táńir-aý?! Tap keshe, byltyr bolmasa da, bes, on, on bes jyl buryn bul mınýtter qaıtalanyp pa edi?!

Sýretshi basyn silkip-silkip jiberdi.

Qaıtalanǵan eken...

Qalyń shıdiń en ortasynda tútinin kókke sozyp, mamyra jaı tirlik keship otyratyn bes-alty úıli aýylda ótken balalyq, shaǵyn shynymen umytqany ma?!

On jas, joq, on jastan asyńqyraǵan shaǵy. Jeltoqsan qarashaǵa ulasa kele aspan betin aq aıran bult búrkese terezeden syrtqa telmirip, balquraq jas kóńili maza tappaı qomdanyp, syrtqa talpynatyn. Nıetin qara, ózegin kir shalmaǵan ózindeı taza da, kirshiksiz appaq alǵashqy jas qardy ańsaýshy edi, aspanǵa telmire kóz tigip, jyl on eki aıda bir aınalyp keler sol ǵashyǵyn ańsaı kútetin...

Qar, alǵashqy qar jaýǵan kúni...

Belinen oraı býylyp, bosaǵaǵa baılanǵan qos ýys shópti taldap tartyp talshyq etken tórt-bes qozy, laqtyń astynan shyqqan kúlimsi ıis ábden mezi etip, qusa bolǵan bala qar qapalaqtaı bastasymen jıegi qyrqylǵan jaman qulaqshynyn basa kıip, aýyl irgesinen qaý beretin jaljal qalyń shıdi aralap ketýshi edi. Sansyz qar qıyrshyqtary jaıymen teńselip, jerge qaraı qulap kele jatady. Búkil dalanyń on boıy sol kórinis. Toqal tórt-bes úı, qaraǵany uıysyp ósken tereń saı, saı tabanyndaǵy qorǵasyn tústi qara sýy jylap aqqan ózen qaıtyp bul ǵumyrda qaıtalanbas, altynnan taý turǵyzýǵa sert aıtsań da, endi eshkim qoldan jasap bere almaıtyn ǵajap qozǵalysqa túsedi: qapalaq-qapalaq qar jerge qaraı jamyrasa, qara jer — óńkeı bir sary úrpek bas qalyń shı, onyń túp-túbindegi sý sińip byljyrap jatqan sıyr japalary, shı murtyna qatqan muz qulasa quıryǵy aǵarańdaı quldyrańdap kep qashatyn sur qoıandar jáne keń etigin kúrp-kúrp súıretken salpań qulaq sary bala — bári qosylyp, qıyrshyqtarǵa qarsy jaılap kóteriledi. Tamasha edi! Múmkin báıgede medal alǵan sýretshiniń, sol salpań qulaq sary balanyń ádemilik álemine degen tuńǵysh umtylystary sol jazıra dalada qarǵa baǵyshtap qushaǵyn jaıyp, eki ezýi eki qulaǵyna jetip jyn urǵannan jaman qulyperen qý talqan júgirgeninen bas alyp jatqan shyǵar. Uzaq-uzaq kúttirip, kóp sarǵaıtqan myna medalǵa súıregen alǵashqy adymdar sonda-aq attalmaǵanyna kim kepil. Oılasa molbert pen gýash arqalaǵan qıyn sapar basy dál sol jahan dala ústinde aýany únsiz kezgen nópir qar qıyrshyqtarynyń qalyń ortasyna bozańdana birtindep kirip, myna betkeıdi shımaılaǵan jalǵyz aıaq soqpaq sorabyndaı joǵalyp jatyr eken...

Odan keıin she... Qala, aýdıtorıa, sheberhana, natýrashy qyzdar... Sary maıdaı saqtap, daladan qalaǵa alyp kelgen qasıetti sezim, sol ý-shýly ómir ortasynda tunshyǵa jazdapty. Bári — qaıda silteseń sypyldap sodan shyǵatyn taksı de, qalyń taban bátińkeli, ylǵı da asyǵys, ylǵı da isker kósheniń kóp júrginshisi de, eń aıaǵy izin sol mınýtta qylaý qarǵa kómdirip lypyldap bara jatqan bes qadam jerdegi qyz da sol shıli ólkege sýretshini jetektep aparar joldy taptap, óshire jazdapty...

Jáne de ózin búgingi báıgege ákep qosqan soqyr soqpań sol daladaǵy qalyń jaýǵan qar ólkesinen bastalsa da, áli kúnge deıin sol qapalaq kardyń quryǵanda jalǵyz túıirin — tap aldyndaǵy qyzǵa uqsas bir túıirin qaǵaz betine kóshirýge ýaqyt bólmepti-aý...

«Qardy salyp jarylqama, aq kar sensiz de, seniń sýretinsiz de mıllıon jyl jaýyp kelgen, jaýyp ta tur, mıllıon jyl áli jaýady da, tek aspan men jer arasyndaǵy bardy-joqty qubylystardyń eń kirshiksiz tazasy, kúnásiz perishtesi — qardy taptap lastamashy, jarqynym». Bul sózderdi ózi, álde bóten bireý qulaǵyna sybyrlaǵanyn aıyra almaı, sýretshi sol mezette dal bop turyp qaldy. Nege ekeni belgisiz, qylaýmen kirigip aralasqan qyzǵa jańa kórgendeı shuqshıyp qaraǵan.

...Tik shanshylyp ór bastaldy. Bátińke tumsyǵy tyq etip tıgen tas tek turmaı tars-turs tómen qulap, quldılap beretin kádimgi túıetaıly qıa. Betkeıdi qazyp salynǵan úıler men saı tabanyndaǵy joldardyń arasyn qosý úshin qıadan kertilgen baspaldaqpen kóterilgen qyzdyń etikteri jigittiń kóz aldynda almakezek lypyldap, tez-tez joǵary kóterilip barady. Qyrattyń tiktigi sonshalyq, áýeden ulpa qulaǵan saıyń kólbeý jatqan qar qozǵalaqtap, saıǵa qaraı syrǵyp aqqan qalyp tanytady. Álde bulyńǵyr túnniń kóz aldaýy ma, kim bilsin.

Qyz eteginen ustaǵandaı sońynan ildebaılap áreń ilesip kele jatqanda bátińkesiniń tumsyǵy tepkishekke tirelip qalýy muń eken — kúrtesiniń óńiri ashyla, kópten kórispeı, zaryǵýy meılinshe jetken jandaı qushaǵyn aıqara ashyp, soqpań jıegindegi qalyń qarǵa kúmp qulady. Tura qoıǵan joq, turǵysy da kelmedi, denesin qarǵa jartylaı kómip uzaq jatty. Astyndaǵy qardy denesiniń jylýy eritip, kıiminen sý shym-shym óte bastaǵanyn, aıaq-qoly tórt jańqa tarbıyp, báıge alǵan sýretshiniń abyroıyna abyroı qosa qoımaıtyn qyzyń jaǵdaıda jatqanyn sezse de tyrp etpedi. «Qandaı jumsaq edi, — dep oılady qardy aýyz toltyra qaýyp. — Alystan ańsap kep, asyǵyp qosylǵan ǵashyqtarǵa arnap salynǵan tósekteı jaıly eken.... Al ǵashyqtaryń kim?»

Rabaısyz ońys oıynan ózi uıalyp qaldy.

Qyz ıyǵynan tartyp turǵyzyp aldy. Qar juqqan ústi-basyn qaqqyshtap, báıek bop júr.

— Oqasy joq. Qazir tyńaıyp ketesiń. Úı, áne, kórinip tur. Áli-aq ystyń shaı ishemiz,— deıdi.

Ústi-basy ulpa qyz jigittiń qyraýly kirpikteri kúrgeılegen kózine kenetten bir ýys qarǵa uqsap kerindi. Iá, ıá, qaptap jaýǵan jeńil ulpalardyń biri ǵana... Baǵıla shynymen bir ýys qarǵa aınalsa, tap ázirdegideı kúrteniń óńirin aıqara ashyp, ystyń qushaqqa kómbeı ne turys? Júregi jyly meıirge shúpildeı tolyp, eki qolyn ilgeri soza qalbaqtap qyzǵa umtyla berip edi, qudaı urǵanda taıyp ketip qushaqtamaq túgil, qyzǵa súıenip áýpirimmen áreń qulamaı qaldy.

Qyz ernin jigittiń qulaǵyna tıer-tımes taqatyp, jyly demin úrleı:

— Úı jańyn qaldy,— dedi.

Baǵıla alda, sýretshi sońda — eki núkteli sholań tizbek betkeıge baýyrymen jabysyp, tuman men qylaýdan turǵan aq qabyrǵany mańdaılarymen súzip bara jatty.

Bıik aǵashtardyń qar ádiptegen butaqtary emin-erkin jaıyla, minbeleı taq tóbesine tónip turǵan eki qabat úı taqalyp barmasa baıqalmastaı eken.

Qyz — bir ýys qar joǵary dybyssyz kóterildi, dybyssyz kóterilgeni — etik taqasynyń tyqylyn baspaldaqtaǵy kórpe qalyńdyǵyndaı borpyldaq qar óshirip tastaǵan edi. Bul bolsa sebelegen qalyń qylaýmen aralasyp, qalyqtaǵan qyzǵa aýyz ashyp qarap tómende tur. Kilt syldyrlady. Kilt qyz qolynda emes, kilkip júzgen ań munardyń ishinde qalqı ilinip, ózinen ózi syldyrlaǵan syqyldy óń men tús arasyndaǵy tylsym da qyzyq hal.

Kútimdi zattyń retimen esiktiń syqyrsyz ashylýy muń, esik pen jaqtaý qıylysynan syzyqshalanyp syrtqa lap bergen jaryq qar ústine uzynnan-uzaq sylq qulady, al semser boıyndaı sol jaryqtyń súıir ushy sýretshi týflıiniń tumsyǵyna jete jyǵylypty. Qarańǵylyqty bir-aq silteýmen tilip túsken jaryń ótinde ulpa qylaýlar aýdarylyp-tóńkerile jyltyldap, taban astyna qulap jatyr, sebezgilep jatyr. Jalǵyz, bar-joǵy bir adym alǵa bassa, sol sansyz qıyrshyqtardy baspaldaq taqtaıyna aıaýsyz janshı japsyryp salatynyn, sosyn aǵash, saı, qyrattardyń tóbesinde terbelip turǵan ádemi álemniń áke-sheshesi qydyrystap ketken myna qyz sıaqty ásem kirpishi synyp túsetinin, sóıtip, kópe-kórneý synyp kóship, syry ketip júre beretinin ishteı sezip tur.

— Júr, júrseıshi endi!

Tunshyqqan daýystyń qaı tustan estilgenin áýelgide ańdaı almaı biraz japaqtap, sońynan baryp qyz jańqa qarap edi, qalyń qylaý men munardyń tas qushaqtasyp qoıyndasqan qabyrǵasy túk kórsetpeı, býyp tur. Qanat báribir qyzdyń myna qardy, qardyń bir ýysyndaı ǵana ózin jigittiń batyl basyp, taza dúnıeni tastap baspaldaq arqyly qapyryq bólmege kirýin tilep turǵanyn jany túrshige sezdi.

Biraq jigit bar bolǵany naǵyz sýretshi-tin.

— Bir ýys qar... — dep aıqaı saldy da, ol kilt burylyp, bar pármenimen keıin júgire jóneldi. Aýla buryshyndaǵy úıshikten atyp shyqqan taıynshadaı qara tóbettiń appaq qardaı azý tisteri bir shalǵaıyn alyp qalǵanyn ańǵarmady da, tek aıań astyndaǵy taza qarǵa tabanyn meılinshe tıgizbeýge tyrysyp, birden quldılap sala beretin saıǵa qaraı júgire basyp, balet bıshisi qusap qarǵı berdi. Súrinip ketip edi, kepkisi ushyp taq aldyna tústi. Zyrqyrap oı jańqa ushqan jalǵyz qara — kepkanyń buǵan jetkizetin túri joq, jyǵylyp jatqan budan alystaı birtindep erip, tunshyǵa, jutyla berdi.

Tym-tyrys uıyǵan tynyshtyqty tóbede qalǵan tóbettiń ishin tarta ulyǵany men bilegindegi saǵattyń syrtyly buzyp tur.

---