InfoHub Logo

Qyzmetke jýyrda ornalasqan Jebesin úshin keńse ómiri ári tańsyq, ári taýsylmaıtyn tamasha. Máselen, aǵa ınjener Ersaıynnyń minezi jatqan bir jyr. Sol jyrdyń bir shýmaǵy oqıǵaǵa aınalsa, tómendegideı bolar edi.

...Pysh-pysh jazady da otyrady. Ne qoımaıdy, ne toımaıdy. Anda-sanda solq etkizip, murnyn tartady. Bólim bastyǵy shyǵyp ketse, qaltasynan sirińke, sıgaret sýyryp, urtyn qompyldatyp, shylym tutatady. Sonsoń keńsirigin kúrt jep bara jatqandaı aýzynan saqına-saqına kók tútindi loqyldatady deısiń. Aýada qalqyp júrgen kógildir oramdarǵa kózi toıǵansha ejireıip qaraıtyny bar. Asyly, keńse jumysy ózin ábden erqashty etip, mezi etip tastaǵan-aý. Bul raqat kepke barmaıdy. Kabınetke kirip kelgen bólim bastyǵy ortada tura qalyp, ıis tartady. Tyjyrynady.

— Áı, Ersaıyn, áı aınalaıyn, dálizge shyǵyp bozdatshy andaǵyńdy. Kók tútinge qaqalyp óletin boldyq qoı, táıiri. Qansha aıtamyz, tegi. Qulaǵyńnyń qaqasy bar ma osy? — degen búıenge tepkilep turyp tyqqan shujyqtaı kebý ún shyǵyp qalady. Eki-úsh jas úlken bolsa da Ersaıyndy «aınalaıyn» dep jarylqap tastaıdy. Erkin Halyqych sondaı qyzyq adam. Eń áýeli óziniń bólim bastyǵy ekenin jaqsy biledi. Sonan keıin baryp, basqadaı joǵary laýazymdylardy moıyndaıdy. Bastyqtyń ondaı minezin baıaǵydan biletin Ersaıyn sóz qaıtarmaıdy. Ornynan turady, qozy qarnymen ústeldi alǵa bir, bóksemen oryndyqty artqa eki ıteredi de, jaılap basyp dálizge shyǵyp ketirdi.

Jyrdyń janǵa jaısyzdaý tıetin ekinshi shýmaǵy mynadaı.

Jumys istep otyrǵan Ersaıyn, kenet, búkil denesimen oqys burylyp, kórshi stoldaǵy Jebesinniń betine baqyraıa qarap otyryp alady. Jas qyzmetker, árıne, astyna sý ketken adamdaı qypylyqtaıdy. Ústel tartpalaryn sebepsizden-sebepsiz sart-surt ashyp, tars-turs jabady. Bir ýaqytta jaýyryn tusy ma, bilegi me, dýyldap qyshı bastaıdy. Astyndaǵy shegeleri bosap ketken oryndyq saı-súıegi syrqyraı syqyrlap, til bitedi. Oıy oıran botqa. «Myna pále meni nege baǵa qaldy? Birdeńeni bilip otyr ma? Ne búldirip em jýyq arada?.. Aldyńǵygúni joldas-jorany jıyp alyp, restoran bardym. Qaltany qaǵyp, qyzmetimdi jýdym. Armansyz jýdym da, shyǵarmanǵa kelgende kezek bermeı óndirshektegen ánebir sabalaq shash aǵash keńirdekpen kıim ilgishtiń qasynda ustastym da qaldym. Ersaıynnyń úıi sol restorannyń tóbesinde deýshi edi, balkonda taza aýa jutyp turyp, janjaldy kórip qaldy ma? Basqa búldirgen túgi joq. Oıbaı-aý, endeshe, myna qyzylkóz sonshama nege qadalady? Oı, ózi de bir murny byttıǵan, erni salpıǵan, keıip-kespirsiz jan eken de».

Bul oı azabynda sharýasy shamaly Ersaıyn aıylyn jımaıdy. Shýalshyn jutqan balyqtaı máńgirip qarap otyr, qarap otyr. Bir mezetterde moınyn marǵaý buryp, aldyndaǵy qaǵazǵa úńiledi.

Jas jigit qara ala qaǵazǵa uzaq jyldar shuqshıyp, kóz maıyn taýysqan adamnyń ádeti osy ekenin qaıdan bilsin. Bilmegen adam ý ishedi. Taǵy bir osyndaı arbaý bastalyp bergende, dıplom qorǵaımyn dep júıkesi juqaryp qalǵan ba, Jebesin qozǵaldy. Qalamyn ústelge tastaı saldy. Qaǵazyn ári ysyrdy. Bólim bastyǵy joq edi. Ornynan turdy da, lagi tozyp, san qıly ókshe aıqysh-uıqysh syzǵylap tastaǵan parket edendi náshteı basyp, ne bolsa o bolsyn, Ersaıynnyń qasyna bardy. Qolyn qaltasyna salǵan kúıi ókshesin álsin-áli kóterip, aǵa ınjenerdiń kózine kózin qadady. Baqsa... aǵa ınjener buǵan emes, munyń ústeline áli qarap otyr! Baıaǵyda bir fransýz fılmin kórip edi. Sonda kense jumysynan ábden qajyǵan qaqsal qyzmetker kresloda tip-tik otyryp, kózin baqyraıtyp ashqan kúıi jumys ústinde uıyqtaı beretin. Bir kúni qyzmettes joldasy ózimsinip, álginiń ıyǵynan qaǵyp qalǵanda uıyqtaǵan kúıi edenge dúrs etip, tyraıyp túsken. Sondaı tamasha ádis! Myna Ersaıyn da sóıtip júrmesin. Áıtpese Jebesinniń ornynan turyp ketkenin, qasyna kelip, jaryla jazdap turǵanyn baıqamas pa, bir qımyl-qozǵalys jasamas pa? Aıap ta tur ózin. Qasyna kelgende kórdi, samaıyn aq shalypty. Temeki tútini ystaǵan qalyń murtynyń ushtary qyzǵylt tartqan. Álden ýaqytta uıqydan oıanǵandaı selt etti de, kezin Jebesinniń oryndyǵynan munyń betine aýdardy. Momaqan morjdyń qorǵanshaq qarasy... Aldynda adam emes, týssiz aýa tunyp turǵandaı jaıbaraqat. Temekiniń tútinin bir ezýinen aǵyzyp otyryp:

— Sonymen... Amerıkany kim ashty ózi? Kolýmb pa, álde vıkıngter me? — dedi.

Mássaǵan, kerek bolsa! Tar bólmede qamalyp otyryp ta mundaı tarıhı-geografıalyq ári búkil álemdik deńgeıdegi oılardy oılaýǵa bolady eken. Soǵan qosa osynshalyqty beıbit máselemen basy qatyp otyrǵan adamnyń qasyna tebitip kelgenine ózi de uıalyp qaldy. Sasqan úırek artymen súńgıdi:

— Amerıkany azıalyqtar ashty. Bálenshe myń jyl buryn Chýkotka múıisinen Aláskige, Aláskini basa Amerıkaǵa ótip ketken azıalyqtar qazirgi amerıkalyq úndilerdiń ata-babasy, — dep, aǵa ınjenerden de asyp tústi. Munshalyqty batyl oı aıtqanyna ózi de qysylyp qaldy, burylyp alyp, ústeline bettedi. Tabaldyryqty attamaı jatyp, mundaı ǵajap tujyrym jasaǵan jas ınjenerdiń batyldyǵyna súısinip qaldy ma, Ersaıyn «ehe-ehelep» kúldi.

* * *

Jebesin ınstıtýtty bıyl bitirip edi. Joldamany oblysqa aldy. Oqý ornyn úzdik bitirgeni týraly qyzyl dıplom qolǵa tıgesin chemodannyń tereń túbine salyp tastady da: «Bes jyl boıy ınemen qudyq qazýdan sharshap-shaldyqtym, aıaqty bir erkin kósilip, demalýym kerek», — dep, aýylǵa tike tartqan. Armansyz aýnap-qýnap, tabany kúrekteı eki aı demaldy. Eki aıdyń ishinde de ary qaraıǵy ómir jolyn astanadaǵy bedeldi qyzmettiń qulaǵyn ustaǵan aǵasy múldem basqa arnaǵa buryp jiberipti. Aýylǵa attanarda: «Kókem men tátemdi qýant ta, saǵan, maǵan dep saqtap qoıǵan irimshigine sary maıdy qalyńdaı jaǵyp jep jata ber. Men de aı qarap, juldyz sanamaspyn. Habaryn keıin estısiń», —dep, bir mol dúm jáne zor kúshtiń qulaǵyn qyltıtyp qoıǵan. Habaryn da estidi aqyry. Sóıtse baıaǵy dúm úlken dúmpýge, onyń arty kelisimge ulasypty. Aǵasy oblystaǵy tanys jigitterine qolqa salypty. «Muńdaı kadr bizde bar. Demeýov J. joldas qaıda barsa da tórt qubylasy túgel ashyq» degen qatynas qaǵazdy aldyrypty. Bir isti bastasa aıaǵyna shyqpaı qoımaıtyn aǵasy Jebesindi dereý astanaǵa shaqyrtty. Edel-jedel jetkesin: «Osyǵan óziń qalaısyń? Quptaısyń ba, joq pa?» — degen suraqty bylaı ysyryp qoıyp, tótesinen saldy. «Qaltańda qazannyń qaqpaǵyndaı qyzyl dıplomyn. bar, astanaǵa syıasyń. Kómektesemin. Osyǵan deıin bizdiń uryq-sháripten qalada jalǵyz qańǵyǵanym jetedi. Esiń bar bala ediń, ınstıtýtty qaǵylmaı-soǵylmaı ádemilep bitirip aldyń, alǵystan basqa aıtarymyz joq. Talabyń tas jarǵan azamatsyń, shyq bylaı oń jaǵyma!» — dep, kesip-piship tastady. Jebesin máseleniń ar-uıat jaǵyn túrtpektep qozǵap kórip edi, ol kisi muny da oılastyryp qoıypty. «Qalada qalýǵa moraldyq haqyń bar. Káne, kúrsińde kim qyzyl dıplom aldy? Aıtshy, káne!» — dep zirkildedi. Oılap qarasa, kýrste, shynynda da, ondaı dıplomdy alǵan jalǵyz ózi eken. Sonymen aýzyna qum quıylyp, kelisýge týra keldi.

Aǵasy birdeńe dedi me, álde qyzyl dıplomnyń kúshi me, NIIdiń kadr bóliminiń bastyǵy kóp tergemedi. Bir kúnniń ishinde osy bólimge ınjener bolyp ornalasty. Qalaǵa turǵyn bolyp tirkelý jaǵyn aǵasy rettep berdi. «Oń basqan aıaǵyńdy endi sol baspa, shyraq! Myna tórt bólmeli páterden saǵan da burysh tabylar edi, biraq maǵan aýyz asha bermesin, ózi de júrer jolyn, jer nanyn bastan taýyp úırensin dep bólek shyǵaryp otyrmyn. Budan bylaı menen kómek kútpe. Óz taǵdyryńnyń tizginine óziń ne bol. Shańyraq kóterem, otaý úı bolam deseń ǵana shet qalmaspyn. Oǵan deıin kóriskenshe kún jaqsy!» — dep, kesip-piship tastaǵan.

«E, — dep oılaǵan ońashada, — emin-erkin, aldyń-duldyń ómir kelmeske ketken eken. Eki qarap, bir shoqý bastaldy. Óz-ózińe myqty bol, Jebesin!»

Ázirge óz-ózine myqty sekildi. Búgin de eki shoqyn, bir qarap, áldebir jobanyń dokýmentin súıkektetip toltyryp otyrǵan. Belim bastyǵy men aǵa ınjener kúbir-kúbir áńgime ústinde. Alǵashqy aptalardan bastap-aq yjdaǵatty qyzmetker bolyp kóringisi kelgendigi sondaı, ekeýiniń sózderine qulaq salmaýshy edi.

— Meni adam qataryna sanaısyń ba, joq pa?

Bólim bastyǵy sańq etken. Jebesin sıfryn qate jazyp qoıdy. Áıtse de bas kótermeı, qalamyn jorǵalata berdi. «Eki túıeniń arasyna túse kórme, bostan-bosqa ólip ketesiń. Bólimdegi urys-qaǵysqa aralaspa, ózińe tikeleı qatysty bolmasa, arǵy qulaǵymnan kirip, bergi qulaǵymnan shyqty de de, jumysyńdy epteı ber», — degen aǵasynyń aqyly der kezinde eske tústi. Biraq boı jasyryp buqqanmen aqyl-oı uıyqtaı ma. «Óltire me, nemene? Osynshalyqty zirkildep... Erkin Halyqych ózine de, ózgege de onsha sene bermeıdi-aý. Urys-kerisi de sol senimsizdikten shyǵyp jatady...» — dep, bir qoıdy.

— Endi Erkin Halyqych... tyńdap otyrmyn ǵoı... — Aǵa ınjener júzimen ústel súrgileıdi. Mińgir-mińgir úni kómeıinen emes, ıir-ıir toq isheginiń áldebir qýysynan shyqqandaı qumyǵyńqy.

— Endeshe, nege maǵan adamsha bas kóterip, tike qaramaısyń? Aırandy sútke qosyp, birdeńeni bylyqtyryp qoıǵandaı buǵasyn da otyrasyń, buǵasyń da otyrasyń. Tipti qaradaı kúdiktenedi ekensiń.

Aǵa ınjener báribir bas kótermedi.

— Myna bir jumys oqysta kıip ketip...

Bastyq sharyqtaı tústi.

— Jumysty jaý almaıdy. Otyrmyz ǵoı obıyp-obıyp... Bárimizge de pensıaǵa deıin jetilip artylady. Osy mekemedegi maqtaýlynyń birisiń. Nege búgejekteısiń? Kimniń betine bolsyn, tike qarap, anyq ta qanyq sóıleıtin jasqa jettiń, kókesi. Erteń meniń astymdaǵy myna ústel alda-jalda móńkip ketip, jyǵylyp qalsam, myna orynǵa sen qonjımaǵanda kim qonjıady. Sonda myna, — Ersaıynǵa shaqshıyp qaraǵan kúıi Jebesin tusqa qalam quıryǵyn sholtań etkizdi, — jigitke qalaı ǵana aıtqanyńdy aq, qarǵysyńdy qara qylasyń, sony aıtshy, káne?

Bólim bastyǵy qyq-qyq kúldi. Emen-jarqyn kóńildi. Astyndaǵy ústeldiń taıaý jyldarda móńkı qoımaıtynyn jaqsy biletin adamnyń toq kúlkisi.

Osydan soń ǵana aǵa ınjenerdiń jany kirip, betine qan júgirdi. Manadan beri bastyqtyń júzine alǵash ret qarap, aýzy sál qısaıyp, jylymshy kúlimsiredi.

— Úırenemiz ǵoı, ózińizden úırenemiz...

Jebesin sıfryn taǵy qate jazyp qoıdy. Bul joly bastyq emes, Ersaıyn kináli edi.

...Jumys aıaqtaldy. Áýeli bastyq odan keıin Ersaıyn, shyǵyp ketti. Birdeńeni búldirip alǵandaı ekeýinde de ún joq. Qoshtaspady da. Ásirese aǵa ınjener jabyrqaý, jasqanshaq sekildi. Oryndyq arqalyǵyna shalqalaǵan Jebesin báteńkesiniń tumsyǵyna qoıyp alǵan qurtaqandaı qumyrsqany kórgendeı jáne ony úrkitip alýdan qorqatyndaı qybyr eter emes. Bolashaǵyn oılap otyr. On-on bes jyldan keıin bul da Ersaıynnyń kebin kıe me?

* * *

Múnhaýzenniń dúrbisindeı uzyn da tar dálizdi boılaı kelip, lıft ornatylǵan basyna shyqty. Shylym shekpek nıetpen qaltasyn qaqty. İzdegen sirińkesi tabylmady. Temeki tartqandar da kórinbedi. Josparlaý bóliminde isteıtin bir tikbaqaı kárkesti qyz taqasy sartyldap óte berip edi, soǵan jabysty. Qyzmetke ornalasqan alǵashqy kúni dál osy jerde shylymyn shegip turǵanyn kórgen.

— Ǵafý etińiz, sirińkeńiz joq pa? — dep, maqamdap surap edi, josparlaǵysh bıkesh aldynda jas jigit emes, kolbasa asaǵan áńgúdik at turǵandaı kóziniń ıtin salyp qarady.

— Keshirińiz, tastaǵanyma eki kún. Kezinde kók tútinge kómilip baǵyp ek, odan kórgen paıdam joq. Inelikteı ımıip, qaramaı jaqqan baǵandaı sereıip qattyq ta qaldyq. Árkimnen sirińke surap qaıtesiz. Tilimdi alsańyz, tastańyz. Medıkter shylym shekkender basqalardan góri bes-alty jyl kem ómir súredi deıdi. Oqyńyz. Ókpe, teri ragi sıaqty keselderdiń ózi... — dep, kil úreıli áńgimelerdi jańbyrsha jaýdyrdy.

Áńgimeniń kórigin qyzdyrǵan bıkesh:

— Qylshyldaǵan jigit ekensiz, men sizdi tipten aıap turmyn, — deýge deıin barǵanda, shydamady, tisiniń arasynan syzdyqtap shyqqan:

— Ǵafý... — degen jalǵyz sózben áreń toqtatty. Qyz ıyǵyn qıqań etkizdi de, qaıqaıyp kete bardy.

Jebesin lıftiniń oń jaǵyn túgel alyp turǵan qabyrǵa terezege bettedi. Jańbyr tamshylary sharshylap qalanǵan slúda áınekti tyq-tyq shertip tur. Ireleńdeı lypyp syrǵanaǵan qaýǵa bas tamshylar birese balanyń bashmaǵy, keıde boks qolǵaby, endi birde balyq, baqa keıpine tez-tez ózgerip jatyr. Áınek qabyrǵanyń ar jaǵy qıqy-jıqy álem... Shalqasynan ashyq turǵan jeldetkishten jańbyr ıisi ańqyldaıdy...

Shylymyn ýqalap turyp, kóńilsiz oılarǵa belshesinen batty.

Keńsede ótken keshegi ıt-yrǵyljyń esine túskende, ózin ǵumyr boıy qaıtyp shyǵa almaıtyn temir torǵa túsip qalǵandaı sezindi.

Keńse ómiri stýdent áleminen ózgeshe, múldem basqasha orta eken. Stýdentke kóp dúnıeniń qajeti joq. Kıim bútin, qaryn toq bolsa, dekannyń qaharyna ushyramaı aı saıyn stıpendıasyn alyp, aptasyna eki-úsh ret dos-jaran, qyz-qyrqyndarǵa qosylyp, kınoteatryna baryp tursa, upaıy túgel. Kún kóristeri, ashtyq-toqtyqtary bir-birine uqsas, ózgesheligi joq. Jataqhana, oqý korpýsy, kóshe, kıno, teatr - bárin teń bólisedi, birdeı kóredi. Alda-jalda shekisip qalsa, jora-joldastary eki jaqty da talqyǵa salyp, kinálisine keshirim suratyp, qolma-qol tatýlastyryp jiberetin. Al munda kerisinshe. Kúndizgi segiz saǵattyq qyzmette ǵana bas qosylady, ary qaraı árkim árqalaı kún keshedi, ár semányń ǵurpy basqa, ıtteri qaraqasqa degen erejeni tutynady. Munyń ózi adamnyń minez-qulqyna da kóleńkesin túsire me, árkim árqalaı, «aıdaladaǵy aq otaý, aýzy-murny joq otaý». Keshegideı sezge kelisip qalsa da, eshkim aralasa almaıdy. «Qoıyńdar!» demeıdi, Al: «Ólmeseńder óme qap!» — dep, sanyn shapaqtaýy ábden múmkin. Árqaısysy urys bitkesin ońashada kúıinip, óz-ózin qazǵylap, aqyry tútini burqyrap baryp, bir kezde sónedi-aý.

Sonda... ómir osylaı etpek pe? Jebesin, jaraıdy, keler jyly, áıtpese odan arǵy jyldary úıli-barandy bolady, qashanǵy myna ústeldi qushaqtap otyra beredi. Áýeli aǵa ınjener, sodan keıin bólim bastyǵyna joǵarylaıtyn shyǵar. Biraq odan ne ózgeredi? Báribir álgi «aıdaladaǵy aq otaý, aýzy-murny joq otaý» bir-birin ańdyp, sózderin sanaý...

Slúda qabyrǵanyń bergi jaǵynan jańbyr jaýyp, naızaǵaı jarqyldap, kóshede qolshatyr kóterip, júgire basyp bara jatqan ıý-qıý anaý ómirge qazir qarap turǵan ózi sıaqty kóńilsiz orta eken keńse ómiri.

Kúızelip ketti de, temeki tartqysy keldi. Bir yza boıyn býyp, keıin buryla berip edi... lıft kabınasy men beton qabyrǵanyń arasyndaǵy qýysta, rama ústinde turǵan bir qorap sirińkege kózi tústi. «Órt — tilsiz jaý!» degen qyzyl jalqyn áripteri men ushynda jalyn tili qatyp qalǵan shyrpy sýreti bar jaǵy bermen qarap, táıki tur.

«Bos qorap shyǵar...» Áıtse de qolyn sozyp, qýystan sýyryp aldy. Silkip edi, saldyr etti. Shyrpy shaǵyp, temeki tutatty, aýzy-murnynan kók tútindi qos-qostap jiberdi. Basy aınalyp, tirsegi dirildep, baz raqat kúı keshti. Kim bolsa da bireýmen jaıma-shýaq áńgime-dúken qurǵysy bar. Dálizdi boılaı qarap edi, eshkim kórinbedi. Sirińkeni qaltasyna sala berdi de, orta jolda toqtap qaldy, Qýystaǵy ornyma qoıdy. Alabajaq tıketkasyn beri qaratyp, qalaı alsa, sol qalpynan aýdarmań táıkisinen qoıdy. «Qyzyq, muny lıft qýysyna kim tastap ketin júr?» Shylym shegýshiler, ádette, basy artyq bir somyn sýyryp berýge bar, al bir tal temeki men shyrpyny ákesiniń qunyna balaı ma, qınala-qınala áreń qıady. Keıde bermeı de qoıady. Al myna qorapty aıdalaǵa tastap ketipti. Ári arnaıy úńilip, ádeıi qaraǵan adam bolmasa, eshkim kórmeıtin tereń qýysqa tyǵypty.

Qaldyqty saýsaǵynyń ushymen shertip qalyp edi, buryshtaǵy sebetke qaraı zymyrady. Bul kezde Ersaıyn da qoıqańdap, dálizge shyqty. Alaqanyn toltyra ıegin ýystap turdy da, samaıyna qaraı bir-aq tarta salyp, tolqyndy shashyn sylap-sıpady, oń-sol jaǵyna moınyn ántek buryp, tolyqsı qarady, sonan keıin osy mekemedegi eń úlken bastyqtyń júrisindeı salmaqpen nyǵyz basyp, beri bettedi. Eki qolyn arqasyna salǵan. Áldenege aıran-asyr tań qalǵandaı uıasynan sál-pál shyǵyp turatyn úki kózin Jebesinnen aıyrar emes. Qalyn qabaǵy salbyrap ketken. Jas jigit báribir onyń oıy basqada kele jatqanyn aıtqyzbaı bilip tur. Kóz aldyna ústeline tastap ketken qaǵazdaǵy qalyń sıfr qamap, túk kórmeýi múmkin. Erkin Halyqych ekeýi on úsh jyldaı birge jumys istepti. Ondaı qazymyr bastyqtyń taqymynda osynshama ýaqyt jele jortyp júrý kez kelgen jandy shala jyndy qylatyn nárse. Kim biledi, bul kisi qorǵalaqtap, eki ıyǵyna nardyń júgi túskendeı sólbireıip júrse, san jylǵa sozylǵan teke tires, qyrjyńdaǵan qabaq ezip jibergen shyǵar. Onyń ústine kúni boıy ústel qushaqtap, qalam kemirip, qaǵaz jazǵan bir saryndy qyzmetten aýyr jumys bar ma. «Halińiz qalaı?»—dy aýyzben aıtpasa da, qabaǵymen bildire alǵa attap tústi. Ersaıyn muny kózimen burǵylaı:

— Dúnıede senen artyq maǵan jar joq,

Saǵan jar menen artyq tabylsa da, —

dep, murnynan yńyldaı tý syrtyna ótip ketti. Abyrjyp qalǵan Jebesin sol betimen qarsy qabyrǵadaǵy habarlandyrý taqtasynyń qasyna baryp turdy da, ypyr-jypyr jazýlardy oqı bastady. Kenet, tý syrtynan sirińke qoraby syldyrlady, shyrpy «dr-r» jandy, temeki tutatyldy, ile murny kúkirt pen kók tútin ıisin sezdi. Qorap ekinshi qaıtara syldyrlady. Osynyń bári estigen dybystar sekildi, qulaǵyna maıdaı jaǵyp barady. Bir sezikpen jalt qarap edi, naıqala basqan Ersaıyn lıft tasasynan beri shyǵyp kele jatyr. Saýsaǵynyń arasyna tútini shubatylǵan shylym qystyrypty.

Aǵa ınjener temekini óz qaltasynan alǵam sirińkeden tutatty ma, álde qýystaǵy qorapty paıdalandy ma?

«Osyny bilem...» — degen qumarlyq boıyn bıledi. Óıtkeni qýysta turǵan qorap áldebir qupıalardy mezgegendeı me, áıteýir, kóńiline sekem tastap edi. Sol túımedeı ǵana kúdikke ýaqyt ótken saıyn taǵy birdeńeler jamalyp, qosylyp degendeı, úlkeıip, túıedeı bolyp bara jatqan sekildi.

Qaltasynan bir tal sıgaret sýyrdy da, ezýine qystyrdy, jaıbaraqat aıańdap, Ersaıynnyń qasyna bardy. Aǵa ınjener temeki tútininiń bir oramyn qulaǵyna orap alǵan kúıi jaıbaraqat tur.

— Hal qalaı, bala?

— Jaqsy, jaqsy... — dedi sál tyqyrshyp. — Sirińkeńiz joq pa?

Ersaıyn murtyn salalady. Tap ázirde hal suraǵanyn umytyp qaldy ma:

— Hal qalaı? Kóńil kúı «bes» pe? — dedi.

— Ortasha. Eger myna temekini tutatyp jiberseńiz, jaqsyǵa jetip qalar edi, — dedi jypyldap. Mundaı arzanqol jylpylbaılyq o bastan Jebesinge jaraspaıtyn jáne shyqpaı jatýshy edi. Esh yntasyz, jalǵan sóılese, ıege ekenin qaıdam, óstip maıysyp-qaıysyp qalatyn. Neǵurlym utymdy, tóbesinen túsip, utqyr sóılegisi kelse, soǵurlym jańaǵydaı sátsizdikke ushyraıtyn.

Aǵa ınjener munyń oıyn aýadan oqyp turǵandaı:

— Shetel jazýshylaryn kóp oqısyń ba? — dedi.

Qabyrǵadan qoıylǵan tóten suraq suqpytyn qashyra tústi.

— Endi jaspyz ǵoı. Qol-aıaqty shyrmaǵan qatyn-bala joq. Sosyn ár túrli avtorlardy oqımyz, bıleımiz, kafege baramyz, — dep, ábden tantydy. Temeki tutatý máselesi jaıyna qaldy. Sóılegen ózi emes, qasynda turǵan basqa bireýdeı-aq edáýir kúızeldi. Jaıshylyqta eshkimnen qaryzǵa sóz suramaýshy edi. Jalpy, qaıtse de bireýge súıkenip, jaǵympazdanǵyń kelse, osyndaı tálkekke ushyraıdy ekensiń. Jaǵympazdyq tabıǵatynda joq pále edi, onyń ózin jek kóretin, biraq ómir degen myqty aldyna salyp dedektetip, taýdan da, saıdan da shyǵarady, ondaı-ondaı qysyltaıań sátterde dinine jat, bóten minezderge de amalsyz barasyń. Sanap otyrsa, jaǵympazdyqty eki-úsh ret jasapty. Mynasy tórtinshi bolar.

Basy taz neme me:

— Naǵyz qazaq búıtip sóılemeıdi, — dep, aǵa ınjener jata qalyp, atyn jáne úrkitti.

Jebesindi tóten ashý qysty. Basqa basqa da, Ersaıyndy dál mundaı eki betkeı jan dep oılamaǵan. Keńsedegi tirligi anaý — bólim bastyǵynyń betine tike qaraı almaı, kózimen ústel betin súrgileıdi. Bar-joǵy bes adym bylaı shyǵyp edi, laýazymy bir saty tómen Jebesindi pispektep, júıkesin juqarta bastady. «Naǵyz qazan búıtip sóılemeıdi», — dep, taqıasyna tar uǵymdarǵa qol saldy. Sonsha shanshylatyndaı neshe qazaqty jónge salyp júr eken?

Taıtańdaı basyp, batyl sóılep júrgen stýdenttik jyldary eske tústi. Sol-aq eken, boıyna kúsh bitti.

— Erkin Halyqychty aıtamyn da... sizge nemenege qojańdaı beredi? Nege basynady? — degen arsyz suraqty qoıyp qaldy.

Ersaıyn sál qyzardy. Oılandy. Shashyn sylady.

— Áı, qý bala... — Kúlimsiregen boldy. — Jymsıyp otyryp, ony da kózinen tizgensiń be? Bastyqtardyń júris-turysyn terip qaıtesiń. Olar ondaı pysyqty jaratpaıdy. Kúnderdiń kúni timiskilegen tumsyǵyńnyń dál ushynan shertip qalsa, ne eter eń? — dep, saýsaǵyn bezep, ses kórsetti. — Ne desem saǵan... Erkin Halyqych ta, men de basqa tolqynbyz... Senderge, árıne, otyrǵanymyz opaq, turǵanymyz sopaq kórinedi. On bes-jıyrma jyl buryn bastyq pen baǵynýshynyń ara qatynasy ózge-tin. Ómir odan beri údere kóship, uzap ketti. İlese almaı, shańyna qaqalyp qaldyq. Halyqych ta, men de... Eshkimge eshteńe dep tis jarmasaq ta, ekeýmiz de ony jaqsy bilemiz. Qazandaı qaınaǵan oı-túısiktiń ystyq býyn oqtyn-oqtyn syrtqa shyǵaryp otyrmasań, bir kúnderi qaqpaqty aspanǵa atyp jiberedi. Bizdiń teke tiresimiz de sol ashshy zapyran ǵoı. Túptep teksere kelseń, osynyń bári Abaı atamyz aıtyp ketken baıaǵy «Bolys boldym minekıdiń» kóbi de. — Tómen qarap turdy, turdy da temeki tuqylyn sebetke laqtyryp tastap, keńsege bettedi.

Jebesin munshalyqty salmaqty, ornyqty sózderdi Ersaıynnyń aýzynan estımin dep oılamap edi. Bul kisiniń kókireginde basqaǵa belgisiz, tek ózine ǵana aıan bir muń uıyp jatqanyn paıymdady. Ańyryp turyp qaldy. Aǵa ınjener uzap ketkesin ǵana sirińke esine tústi. Júgire basyp, qýyp jetti.

— Ereke, shyrpyńyz bolsa...

Jaýapty aǵa ınjenerdiń shoı jelkesi qaıtardy.

— Uıattymyn. Shylymdy bir jigitten tutatyp em.

Quryǵanda qaltasyn qaǵyp, sirińkesi bar ma, joq pa, teksergen joq. Al shylym shegýshiler bireý sirińke surasa, mindetti túrde qaltasyn syrtynan qaǵyp, sosyn ǵana ıá bar, ıá joq deıtin. Ol ol ma, aq samaı Erekeń beti shylp etpeı, ótirik aıtýǵa deıin bardy. Manadan beri qastarynan shylym shekken jigit túgil, jaı adamnyń ózi ótken joq. Sonda qalaı, aǵa ınjener temekini aýadan tutatyp aldy ma? Árıne, qýystaǵy qorapty jaratqany beseneden belgili. Endeshe, nege ony jasyryp tur? Qýystaǵy qorap sirińkede qandaı qupıa, syr bar?

Erteńinde keńseden túske taman shyqty. Salǵan betten lıftige bettedi. Sıgaretti ernine qystyrdy. Sirińke turǵan qýysqa, nege ekeni belgisiz, qolyn sozbady. Bir júreksiný boıyn bıledi. Qýysqa kóz quıryǵyn salyp edi... sirińke qaz-qalpy, ornynda. «Órt — tilsiz jaý!» degen shıqandaı qyzyl áripteri kóz qaryp, táıkisinen tur. Ersaıyn keshe temeki tutatqasyn qorapty qalaı alsa, solaı qoıyp ketken edi.

Jebesin: «Munym ne?» — dep, pálendeı bas aýyrtqan joq. Qorapty sýyryp aldy. Shylym tutatty. Sodan soń qoraptaǵy shyrpylardy qoqym salatyn jáshikke tókti. «Tyqqyshtaýyńyzǵa qaraǵanda bul tegin sirińke bolmady, Ereke! Bos qorapty qaıter ekesiz, endi sony kórip alaıyq, — dep, ishteı aǵa ınjenerdi tabalady. Bos qorapty ornyna qoıdy. Des bergende bul qylyǵyn eshkim baıqaǵan joq. Soǵan júregi alyp-ushyp, qýanyp turǵanyn sezdi de, eriksiz ishin tartty. Basqanyń baıqamaǵanyna máz bolsa, munyń ózi urlyqpen para-par birdeńe de.

Ókingenmen paıda joq, biter is bitip ketti.

Keler mınýtta dálizdiń qaıbir tusynan esik ashyldy da, mańdaıyndaǵy «Óndiris bólimi» degen jaltyraǵan mys áripter tý syrtyndaǵy terezeden túsken sáýlege shaǵylysty. Dálizge shyqqan kók djınsti boıshań qyz esikti japqasyn jan-jaǵyna jalt-jult qarap, sál turdy. Áne, beri saldy. Egerkı shúıdesinen ókshesine deıin metrlik jip salyp ólshese, maıyspaı, qaıyspaı aǵyp túse qalatyndaı tulǵasy tym tip-tik eken. Arqasyn túgel japqan qalyń qolań shashy qobyraı túsip erkin jatyr. Jigit: «Sol qara tolqyndarǵa tas batyp, joǵalsa ǵoı»,- dep oılady.

Dik-dik basqan qyz jaqyndap qaldy. Kózi kóz-aq eken. Uzyn qara kirpikteri kireýkelegen, áıtse de toqtalyp uzaq qarasań, tereń tuńǵıyǵynda bir únsiz aıqaı tunyp jatqan úlken kóz. «Kózi men shashyna qaramaý kerek... Qarasań boldy, buzylyp ketýiń yqtımal. Ne menimen shamalas, áıtpese birer jas úlken... «Osyndaı baldyr-batpaq oıǵa maltyqqan jigit arbalyp qalǵandaı qyzǵa qarsy bettedi. Turǵan jerinen beker qozǵalypty. Tebitip kelip qalǵan qyzǵa jol bergenniń ornyna teńseleńdep, jolyna kese-kóldeneń turyp aldy. Qas qaǵymdyq sol betpe-bette ózin temir, qyzdy almastaıyn sezindi. Qyz oń jaqqa jalt berigi aınalyp ótpek edi; Jebesin de solaı qaraı aýysty. Anaý endi solǵa qaraı aýysty. Bul da sıqyrlap qoıǵandaı sóıtti. Aqyry ekeýi de betpe-bet kelgen kúıi turyp qaldy.

Qyz kúldi. Áıtse de janarynda jasyrynyp jatqan álgi bir muń erigen joq.

Jigit te jymıdy. Osy boıjetkendi kórgeli ýaıym-qaıǵysyz stýdenttik jyldary esine túsip edi. Jáne de qyzmet isteı bastaǵaly shań ala bastaǵan jan dúnıesin áldebir lekip soqqan samal jel úrlep ótkendeı jańaryp, tazaryp deı me, áıteýir, boıynan jastyqtyń alyp ushpa kóńil kúıin sezip qalyp edi. Sol albyrt ekpinmen:

— Sálemetsiz be? — dedi qyzdy tanymasa da.

Boıjetken jymıysyn jımaǵan kúıi basyn ızedi.

Bastalyp ketken ádemi oıynyń ıirimine túsip qalǵan Jebesin:

— Siz ben bizdi osy dálizde taǵdyr jolyqtyrdy, bilem, — dedi.

Basyn bir silkip, qalyń shashyn burq etkizgen qyz:

— Iá, taǵdyr bizdi onsha qolaıly jerde kezdestirmegen eken... Jol berińiz! — dedi jaı ǵana. Áıtse de daýsy nyq edi.

— Qosh kórseńiz, teatr kasasynyń aldy, fontan túbi sekildi qolaıly jerlerde kezdeseıik, — dedi jylpyńdaǵan Jebesin.

Qyz oılanǵan joq.

— Keshigip qaldyńyz...

Jebesin aýzyn ashqansha qasynan zýyldap óte berdi. Qalyń qara shashtyń sońynan ázer-ázer bilinetin jupar ıis shubalyp qaldy.

Sol turǵan ornynda birer mınýt oılandy. Basyn shaıqady. Únsiz kúldi.

Dálizdi quldılap kelip, kabınetke kire berdi de, bireý aqyryn daýystap qalǵandaı lıft jaqqa jalt qarady, ań-tań qalyp, turyp qaldy: qyz qorap tyǵýly jatqan qýysqa qolyn sozyp jiberipti...

Keńsege alaburtyp kirdi. Bosaǵanyń oń jaǵyndaǵy oryndyqty baıqaýsyzda qaǵyp ketip edi, bútkil denesi toq soqqandaı dir etti, boıyn áýpirimmen áreń túzedi. Des bergende ala kózimen atyp tastaıtyn bólim bastyǵy joq eken. Aqsańdaı basyp baryp ornynda demigin basqasyn aǵa ınjenerge kóz astymen qarap edi, jaıbaraqat jumys istep otyr. Qalamyn qaǵaz betimen jorǵalatyp-jorǵalatyp tastap, murtynyń ushyn saýsaǵymen shıratyp qoıady. Anda-sanda urtyn qompıta jel jınap, úrlep-úrlep tastaıdy. Óz-ózinen máz-meıram, kóńil toq kúıde. Jebesin jaqqa moıyn da burar emes, «sen bir bala, men bir dana, káne, bir-birimizge tıispeıik» degen syńaıdaǵy beıbit keıip. Qalaı dese de kúndegiden góri kóńildi, sharýaqoı.

Sóz bar ma, osqyrynǵan qyz, qorap sirińke, Ersaıyn — osy úsheýi bir-birimen baılanysty. Aǵa ınjener qýystaǵy qorapqa jasyryn baryp, temeki tutatyp júr, mana qyz da qýysqa qolyn salǵan... Aǵa ınjener, mine, qazir mereıi asyp, meımanasy tasyp otyr, qyz dálizde buǵan: «Keshigip qaldyńyz...» — dedi. Mıy bar adam oılap qarasa, árıne, tegin emes. Ersaıyn qartaıyp turǵan joq, qyz da on eki de bir gúli ashylmaǵan kezeńinen ketip qalǵan, kim biledi, osyǵan deıin tilsiz til — kózben uǵysyp kelip, endi myna qorap sirińke arqyly ym-jymy bir qyzyq qarym-qatynasqa kóshken shyǵar. Bul dúnıede qansha adam bolsa, ony bildirýdiń sonshama ádisteri de bar.

Bul jolǵy ádis álgi qorap sirińke boldy.

* * *

Túski úziliste basqalar astydaǵy asqanaǵa ketkende, bul anaý-mynaýdy syltaýratyp, bólmede qalyp qaldy. Ý-shý, abyr-sabyr basylyp, adam sıregen sátte tysqa shyqty. Tóńiregin sholdy. Tiri jan joq. Qalaı kirgeni belgisiz, shyǵarǵa jol taba almaǵan bir sýyq torǵaı tóbege shapyr-shupyr soǵylady. Torǵaı bolsa da tóbeniń tastemir beton ekenin nege sezbesin: biraq tek bıikke umtylatyn, aspandaýdy ǵana biletin samǵaý kóńil basyn tasqa uryp júr. «Men sıaqty ólermen baıǵus eken», — dep oılady jigit. Álde ekeý ara bir qorap sirińkeni qýystan birese alyp, qaıta qoıyp, aýdaryp-tóńkerip, álek-shálek bolyp júrgen Ersaıyn men kók djınsti qyzǵa uqsaı ma? Torǵaıdyń qanatymen beton soqqan myna párýaısyz qylyǵy, bárin aıt ta birin aıt, úsheýine de kelip qalatyn sıaqty.

Qazdańdap baryp, qýystaǵy sirińkeni lyqyp kelip qalǵan bir yzamen julyp aldy. Manaǵy ózi bosatyp ketken aýadaı jeńil qorap qazir sap-salmaqty. Bas barmaǵymen búıirin basyp qalyp edi, syr etip shyǵa kelgen naýada kúkirt qalpaqty aq sóńke shyrpylar jaınap jatyr. Aǵash pen kúkirtke qosa átirdiń seziler-sezilmes jupar ıisi tanaýyn qytyqtady. Aıaq astynan túshkirgisi kelip edi, murnyn ýqalap-ýqalap jiberip, aldyn aldy. Átir ıisin qımady.

Kenet shyrpy ústinen tórt búktelgen tildeı ǵana qaǵazdy kórdi. Búkteýin jazyp edi, up-usaq, áıtse de kallıgrafıanyń barlyq naqyshtaryn saqtap jazǵan ádemi jazýlar kózin qaryp bara jatty: «Dramteatr. Batys betkeı, 3-oryndyq. saǵ. 7». Jáne búgingi kún, aı jazylypty.

Jumbaq sheshildi...

Lypyldap soqqan samaı tamyrlary ysyp ketken Jebesin — bir qolynda qorap, ekinshi qolynda úshbý hat — oılanyp tur. Basyna eshqandaı jóndem oı kelmedi. Sonsoń qyz basyn silkigen saıyn burq-burq jarylǵan qara shash kóz aldyna bir aýyq elestedi. Onyń beınesin ile qolyn arqasyna aıqastyryp salyp, mań-mań basqan Ersaıyn óshire bastady. Oǵan úsh qaınasa sorpasy qosylmaıtyn osy eki sýretti salystyrýdyń ózi kúná, keleńsiz bir nárse bolyp kórindi. «Ony bylaı qoıǵanda, aǵa ınjener semály jan emes pe?» — dep oılaǵanda bas terisi kónip qaldy.

Óstip nanymdy-nanymdy degen sebepterdi oılap taýyp, óz-ózin qaırap aldy da, bir iske belin bekem býdy. Qaltasynan qoıyn dápterin, qalamyn sýyrdy. Qoıyn dápterden qaǵaz jyrtyp aldy da, álgi úshbý hat ekeýin terezeniń aldyna jaıyp salyp, qatar qoıdy. Yqtıattap salystyrdy. Odan keıin sál eńkeıip, hatqa álsin-áli kóz tastap qoıyp, aq qaǵazǵa ádemi jazýlardy túsire bastady. Mektepte sýret salyp edi, sonyń paıdasy myqtap tıdi. «Kóktóbe. Telemunara túbi. saǵ.7». degen kúlgin jazý aq qaǵazǵa marjandaı bolyp tústi. Qyzdyń úshbý hatyn usaqtap jyrtyp-jyrtyp sebetke tastady. Óziniń jazǵanyn tórt búktep qorapqa saldy da, qýystaǵy ornyna jytyrdy.

Bylaı shyǵa jeńil kúrsindi. Sebepsizden sebepsiz yrjıa saldy. «Kóktóbege» qaraı yrsyldap ketip bara jatqan Ersaıyn, odan telemunaranyń túbinde álsin-áli saǵatyna qarap qoıyp, aıý sıaqty teńseleńdep júrgen Ersaıyn qos-qosynan elestedi. Asa bir qanaǵatty raıda tamaǵyn qyrnap qoıyp, shylym tutatyp, qomp-qomp soryp, aýzy tolǵan tútindi bir búıirine úrip jiberip, basyn kóterse, Ersaıyn kelip qalypty.

— Qalaı, as tátti me? — dedi sasyp qalǵan Jebesin ádettegi siz-bizden jańylyp.

— Shúkir, — dedi aǵa ınjener jeıdesiniń syrtyn synap.

— Óziń qaryn jyryn umytyp ketken joqsyń ba? — Jeńin túrip, saǵatynyn áınegin saýsaq ushymen tyqyldatty.

— Shylymdy shegip bitireıin. Kóńil kúıińizge qaraǵanda ishken asyńyz boıyńyzǵa juq bolǵan-aý.

Ersaıyn qypylyqtady.

— Joǵa, kúndegi birinshi, ekinshi. Asqana jabylmaı turǵanda baryp qal.

— Qazir, qazir...

Jebesin óshýge taqaǵan tuqyldy tuqyrta ustap, lıft aınalasyndaǵy sebetke aıańdady. Kóz quıryǵy Ersaıynda. Aǵa ınjener tyshqan ańdyǵan mysyqtaı qýys aýzyn baǵyp tur. Oń qolynda sıgaret...

Tuqyldy sebetke tastap, qalqadan shyqsa, aǵa ınjener terezege betin berip, teris qarap tur. Qolyndaǵy sıgaretten kók tútin ıreńdep ushady. Iá, qýystaǵy qorap jatqan jerinen aýnap túsken eken...

Túk bilmegensip, tympıǵan kólgir aǵa ınjenerdiń qytyǵyna tıgisi keldi. Taqap keldi de:

— Siz osy anaý kók djınsti qyzdy tanısyz ba? — dedi.

Ersaıyn ári qarap tura berdi. Tek aýzyna apara bergen shylymy aýada esh qozǵalyssyz qatyp qaldy. Azdan soń qyryldańqyrap:

— Qaısysy? Qyz kóp qoı, — dedi.

Jebesin de taqymdap, qadalǵan jerinen qan alyp jatyr.

— Óndiris bóliminde isteıtin kók djınsti uzyn qyz she?

Aǵa ınjener buǵan nazar sala qarady da, basyn shaıqady.

— Aǵańdy adal joldan taıdyryp qaıtesiń. Qyz kim, biz kim. Kók djıns túgil, kók kóılektiden kóńil qalǵaly qashan. — Shylym qaldyǵyn ashyq turǵan terezeden kóshege shertip jiberdi. Serpindegen sıgaret aýada qan kóbelek aınaldy. Shaıqalaqtaı basyp, kabınetke bettedi. Tegin ketpeı:

— Qyzdyń ózimen sóılesip kór. Bul zamannyń boıjetkenderi máımóńkesi joq týra sózdi hosh kóredi, — degen aqyl-keńeske qarq qyp tastady.

Jebesinniń eki beti janyp bara jatty.

Tústen keıin aǵa ınjener murtyn sylap, oılanyp otyrdy da, Jebesinnen:

— Osy Kóktóbege qalaı barýǵa bolady? — dedi.

Syr bildirmeýge tyrysqan jigit bajaılap turyp jaýap berdi. Týra qaraýǵa júzi shydamady ma, Ersaıyn birqyryn otyrǵan kúıi:

— Aýyldan týystar kelip edi. Kóktóbeni kórmeı ketpeımiz dep... Sodan... Mine... — dep, sıyrquımyshaqtap aıaqtady.

«Ótirigine bereke bersin!» — dep, ishteı myrs-myrs kúlip, jas ınjener otyr.

* * *

Erteńinde ekeýi sharmaıaqtasyp qalǵan baladaı byrysyp-tyrysyp bir-birine qaramady. Ersaıynda ún joq, murt ushtary múldem salbyrap ketipti. Qaǵazdan bas kóterse, ne tóbe, ne edenge tesiledi. Halyqych taýyp aıttym, qatyrdym dese kerek:

— Ereke, aspannan bas jazatyn aqsha saýlap jaýyp tur ma? — dep, qyq-qyq kúlip, jetisip qaldy. Birdeńeni búldirgenin bolary bolyp, boıaýy sińgesin ańǵaratyn adam ǵoı, onyń ózi kimniń kósegesin kógertedi deısiz, talaǵy tars ketti. — Túk tambaıtyn taqyr tóbege tesilgenshe, aldyndaǵy tıyn-teben beretin qaǵazǵa ıe bolsaı! — Atyp turdy, oryndyqty saldyr-gúldir keri ıterip, basyn artqa, keýdesin alǵa tastaǵan kúıi qozy qarnyn alǵa salyp aıdap shyǵa berdi. Esik kózinde ary qaraǵan kúıi: — Men úlken bastyqqa kettim! — dedi.

Lám-mım dep jaýap qaıtarmaǵan Ersaıyn eki kózimen ústel betin shuqylap, únsiz otyr.

Jıi bolyp turatyn mundaı bulqan-talqanǵa eti úırenip ketken be, Jebesin shybyn shaqqan qurly kórgen joq. Kór, kórme, odan esh nárse ózgermeıdi. Halyqych jas kezinde basqa adamǵa ózgerse ózgerip te qalar edi, qazir kesh, óıtkeni, bólim bastyǵy... Esi bar jan granıt eskertkishtiń qasynda turyp: «Kúnderdiń kúni myna eskertkish basqa beınege ózgere me, joq pa?» - dep, bas, qatyrmaıdy. Ne jaqsy, ne jaman degen anyq ta qanyq baǵasyn kesip aıtyp, jónine qaıqaıyp júre beredi. Jebesin Halyqych týraly tipten dáneńe oılaǵan joq edi, ol tek aǵa ınjenerdi aıap otyr. Minezdiń keńdigi, kómpistigi, baıqamasa, taıaqtyń eki basy sekildi aınalmaly qasıet tárizdi. Oǵan Ersaıyn mysal. Bólim bastyǵy moınyna aıaǵyn salbyratyp minip alyp, qyms etken qımylyn baǵyp, ekiniń birinde ýdaı tilin shanshyp alsa da qyńq demeıdi. Ony qoıshy, úırenisken jaý atyspaqqa jaqsy. Al kúni keshe tabaldyryq attaǵan Jebesinge ne joq? Qylaýdaı qıanat oılamaıtyn adamdy keshe ótirik aldap, Kóktóbege qańǵytyp jiberdi. Kók djınsti qyz ekeýiniń arasyna kıligetindeı qandaı sebep bar? Ersaıynnyń semásynyń jaǵdaıyn oılap júrgen bul joq, sebebi, onyń úıine bas suǵyn, jeńgeı, inishektermen tanysqan emes. Al tanymaıtyn adamdarǵa eshkimniń de emeshesi ezilip, jany ashymaıdy. Qyz ben Ersaıyn qandaı baılanysta, odan da habarsyz. Kim biledi, ekeýi qorap sirińkege hat salyp, bir-birin kezdesýge shaqyryp júrse, súıý-kúıýden góri tereńirek sebepteri bar shyǵar. Meıli, bir-birin súıip-aq qalsyn... Sirińke qoraptyń syrtyndaǵy «Órt — tilsiz jaý!» degen jazý esine túskende júregi dúk-dúk soqty. Bireýdiń isine orynsyz aralasý da, laýlaǵan órt arasyna kirýge teń. Qyzǵanysh degen qyzyl ıt júrgen jerde aqyryn júrip, anyq baspasań bas ketetin sharýa.

Óz oıymen ózi alysyp otyryp:

— Keshirińiz! — dedi aqyryn.

Ersaıyn basyn kóterip, jigitke qaraǵan syqyldy. Sóıtti me, joq pa, moınyn ishke alǵan Jebesin qaıdan bilsin. Áıteýir, qaǵaz sybdyry, sıpaqtaǵan qalam sytyry tyna qalyp edi.

— Oqasy joq, — dedi Ersaıyn álden ýaqytta kómeski únmen. — Túptep kelsek, bárimiz de áldekimderdiń aldynda jazyqtymyz... — Sál otyryp: — Ózime de sol kerek... — dep qosty. Sonymen bitti. Tym-tyrys. Jebesin basyn kóterse, aǵa ınjener ezýine qystyrǵan temekisin tutata almaı áýre: sirińke talyn ustaǵan saýsaqtary dir-dir etedi. Shyrpy basyndaǵy tıtimdeı jalyn Ersaıynnyń demimen sónip qaldy. Aǵa ınjener qap-qara bolyp kúıip, buralyp qalǵan talǵa qarap otyrdy-otyrdy da, qolyn bir siltedi, ornynan turyp, esikke bettedi.

Jańaǵy aıaý aıaý ma, bul joly Jebesinniń baýyr eti ezildi. Aǵa ınjenerdi qýyp baryp, qaltasyndaǵy sirińkesin basymen bergisi keldi, retin taýyp, jyly-jyly sózder aıtyp jubatqysy bar, tipti keshegi qylyǵyn aıtyp, aǵynan jarylmaqshy boldy. Biraq keshigip qaldy, Halyqych kirip keldi.

— Qaıda barasyń oqyralap? Taǵy temeki me? Qaıt keıin, áńgime bar!

Ersaıyn qaıtty.

Bastyqtyń qabaǵy qatqyl. Basqa adam mundaı kezde oıǵa bata ma, kúıgelektene me, áıteýir, basylyp qalady. Halyqych kerisinshe, esirip, elirip ketedi. Qazir de zári betine shyǵyp, shaqshıyp alǵan. Kire bere túsin salyp jiberdi. Bólim bastyǵy, obaly ne kerek, bet álpeti men kózin sóılete biletin ónerli jan edi. Ol kisiniń betiniń ár jybyry men kóz qarasy, kirpiginiń qaǵysy jatqan bir sóz, keıde uzaq-uzaq sóılemder... Shamasy, bul joly bir tyqyr taıanǵan sekildi. Basyn artqa tastap jiberip, ornyna syzdana otyrdy. Túsinikti... Úlken bastyq bólim jumysyn maqtaǵan eken. Halyqych solaı. Basqalar maqtaý estise, qalpaǵyn aspanǵa atar edi. Bul kisi taralǵyny odan ármen tarta túsedi. Qazir qazyp taýyp alǵan ıt jylǵy kemshilikterdi synyqqa syltaý etip, ekeýine búıideı tıedi. Esebi ońynan, solynan alsa da durys. Paıda bolmasa, zıan joq. Búgin, máselenkı, tyrnaq astynan kir izdep, qamshy ústine qamshy salyp, bólim qyzmetkerlerin qýyryp-qýyryp alsa, butyna shoq túsken ınjenerler dedek qaǵyp, óz jumystaryn jaqsartqan ústine jaqsarta túspek. Munyn bári kelesi maqtaýdyń alǵy sharty. Bári jaqsy. Jamany sol, Halyqych álgi kirdi óz tyrnaǵynyń astynan emes, qyzmetkerlerinen izdeıdi. Pende ǵoı. Ońashada óz-óziniń máselesin qaraýy yqtımal. Alaıda kabınet syqyldy ashyq maıdanda qyzmetkerlerin kinálaıdy.

Jalpaq ústeline mingen bette Halyqych kúsh aldy. Ol ústel — sıqyrly ústel. Bul bos tursa, bólim tirshiligi kórshi bólimder sıaqty — jumys júrip jatady, ara-tura ázil-qaljyń, anekdot aıtylyp, fýtbol machtary taldanady. Al bastyq ústeline otyrsa bitti, tirshilik tynysy kópe-kórneý tarylady. Ushqan shybynnyń yzyńy estilmeıdi. Qyzmetkerler tyrp etpeı, ún-túnsiz jumys isteıdi. Buıryq-jarlyq osy ústelden jarıalanady. Keńes, nusqaý qaǵazdar da oń qol jaǵyndaǵy tartpadan burqyrap shyǵyp jatady. Toq eteri, bólim tirligin toqtatyp, ıakı jandandyratyn tetik osy ústeldiń adam kózi túspeıtin jasyryn jerinde sekildi. Qaıda ornatylǵan — ony bólim bastyǵynan basqa jan bilmeıdi. Al Halyqych ústeldeıin taǵynan túse qalsa, múldem ıne adam. Kabınetten adym uzasa, kádimgi ashyq jarqyn Erekeńe aınalady. Ásirese dálizde adam tanyǵysyz. Ashylyp-shashylyp ketpese de, ózin jaıdary ustaıdy, basqa bólimniń jigitterine oraıyn taýyp, utymdy ázilder aıtyp tastaıtyny bar.

Toq eteri, bastyq tórge aman-esen jetip, stolyna quıryq basýy muń eken, aq murt, aq maıdan boran bastalyp berdi. Halyqych bes mınýttaı ysqyryndy. Toqsan aıaǵy jaqyn. Basqalaryn aıtpaǵanda, oblystardan alynatyn málimetter áli jınalǵan joq. Búıte berse toqsandyq syılyq, on úshinshi aılyq kózden bul-bul ushady. Sebep nede? Jebesindi jas, mas delik, al irge bólip, ońasha shyqqaly osy bólimniń ystyǵyna kúıip, sýyǵyna tońyp kele jatqan Ersaıynǵa ne joryq? Jańa qyzmetkerdi qosarǵa alyp, úlgi kórsetýdiń ornyna temeki shegýden jarysqa túsip júr. (Shylymdy azaıtamyz. Shekseńder qoısha jamyramaı, kezekpen, grafıkpen dálizge shyǵyńdar, jandarym!) Álde ol úlgini jumystan shyqqasyn qyzyq-shyjyǵy mol bir jerlerde kórsetip júr me? Ony da baıqaımyz, tekseremiz. Sózben myljalaý aıaǵy mynaǵan tireldi: Ersaıyn maıa-maıa málimetterdi úıge alyp ketip, analız jasap kelsin. Jumystan ólgen eshkim joq. Qatardaǵy ınjenerden ınstıtýt dırektoryna deıin moıyndaryna salpyldatyp bir-bir qamyt ilgen. Oıboı, Ersaıynym, eki bólmeli tar páterińde otyramyn on jyl demeseń, serpil, jigitim, serpil! Serpilgeniń ne, oıan, kózińdi ashyp qara! Jebesin balany dálizge jetelep jelpildete bermeı, aýyzdyqtap turyp iske jek. Qolyńnan aıyryp alatyn adam, káne? Jas jigitke jegen nanyn aqtaıtyn ýaqyt jetti.

Ersaıyn únsiz.

— Saǵan da bir bopsa, bala. Jas degenge jaıyla bermeı, aıaǵyńdy jınaı júr, qalqam. Seniń jasynda bizder bir áıelge kúıeý, eki balaǵa áke bolǵamyz. Júris-turysyń unamaıdy maǵan. Keshe jumysqa kóz aldyń kólkildep isip keldi. Jarty saǵat keshiktiń. Aldy bar da, arty joq stýdent emessiń, bólim ınjeneri degen súıretken baqanyń bar, ataý kereńdi azaıt, azaıt! Synaq merzimi degen qyl kópirdi kadr bólimi qulaǵyna quıyp pa edi? E, quısa: «Qalqam»- degen sózdiń qadirin bil. Jaqsylyqty asyr, jamandyqty jasyr. Budan bylaı jaǵadan shyǵatyn bastyń jeńnen shyǵatyn bilektiń birisiń...

Osy tusta dálizde abyr-sabyr júris pen dabyr-dúbir sóz bastalyp bersin. Jebesin stoldyń eki qanatyn qapsyra ustap, dirildeı me, qalshyldaı ma, bir beımaza jaıdy bastan keship otyrǵan. Kózi shyradaı jandy. Kekjıgen kúıi saǵatyna kóz qıyǵymen qarap edi, alty! Esikter ashylyp, ansámbldiń qyzyńqyrap qalǵan mýzykanty qalaı bolsa solaı soqqan barabandaı sartyldaǵan san túrli shoqaılar mı shaıqady. Estilip qalǵan únder de ár qıly. Jáne bári derlik áıel daýystary — azyq-túlik dúkeninen dúkenge zyr júgiretin úlken tirlik bastalyp ketip edi.

— Kidire tur, Kúlásh, birge qaıtaıyq!

— Sen altynshy troleıbýsqa otyrasyń ba?

— İrgedegi dúkenge et túsipti. Kire ketpeımiz be? — degen maqamy ár túrli bolǵanmen mazmuny biryńǵaı sózder...

Sol oryndarynda tapjylmaı qatyp-semip otyrǵan Ersaıyn men Jebesin aldarynda ybyrsyp jatqan qaǵazǵa qol tıgizbedi. Sansyz tartpalardy ashyp-japqan da joq, ústelderimen ústel. Bul keńsede jumystyń bastalyp-aıaqtalǵanyn saǵat emes bólim bastyǵynyń kabınetke kirýi men shyǵýy belgileıtin.

Aǵa ınjener men jas ınjener qarsy sóz aıtpaǵasyn is bitti dedi me, Erkin Halyqych ary qaraı qaryshtamady, ornynan tez turdy. Urtyn qompıtyp, jel jınady da, stol betin úrip-úrip jiberdi. Sary safıan papkisine aq qaǵazdardy nyǵap-nyǵap saldy da, jez túımesin syrt japty. Bastyq jumystan úıge ylǵı da papki-papki aq qaǵaz alyp qaıtatyn. Erteńinde álgi qaǵazdar appaq kúıi qol tımeı qaıtyp keledi. Bul da Halyqychtyń bólim qyzmetkerlerine kóz qylǵan kishkene esebi. Iaǵnı; «Bólim bastyǵy, mine, úıge de papki toltyryp ala ketip, jumys isteıdi, sodan úlgi almaısyńdar ma...» Munyń astaryn bilmeıtin Jebesin alǵashqyda: «Osy kisi japondar sıaqty qaǵazdan dacha salyp jatyr ma?»- dep, tań qalatyn.

Bastyq býaz papkini kótere berip, tiginen, qyrynan stol betine tastap-tastap jiberip, qoıǵylap-qoıǵylap aldy da, qoltyǵyna qysty, joq, áspettep stol shetine qoıdy. Tazalyǵy bul jerde joq kisi ǵoı, bólme ortasyna shyqty da, pıdjagin sheship, silkip-silkip qaıta kıdi, Eki saýyryna alma-kezek eńkeıe qalyp, balaǵyn sart-surt qaqty. Papkini jetelep, qarnyn aldyǵa salyp aıdaǵan beti esikti ashyq qaldyryp, shyǵa berdi. Qosh aıtpady.

Dem arasynda:

— Sákesi-aý, kún saıyn boı túzep, murt kúzep, jasaryn barasyz-aý... Myna ókshesi jarty qarys cheh týflıin qaıdan taptyńyz? Tipti besti atqa mingendeı ekensiz. Siz tabamyn deseńiz, jylannyń júregin sýyryn alasyz ǵoı, sýyryp alasyz, — dep, daýdyrap jatty. Sákesi — kórshi bólimniń bastyǵy, jýyq arada úlken bastyqqa orynbasar bolyp joǵarylatylady-mys degen jaqsy sózge ilikken saqa jigit.

Bolashaǵy zor adam ondaı arzan maqtaýdy elemeı me, sál daýyspen:

— Artyńyzdy jaba júrińiz, Ereke, — dedi, ózi burynyraq umtylyp kep, esikti jaýyp ketti.

Jebesin sonda baryp jeńil kúrsindi. Ersaıyn alaqandaryn jazyp jiberip, stol betine japsyrǵan beti eli otyr. Úrlemeli orkestr oınap bergen qaharly marshty jańa ǵana tyńdap bitkendeı basyn shaıqap-shaıqap qoıady.

Jebesin óıtip qajyǵan joq, qaı málimet, neshinshi bet dep túgendep jatpaı-aq barlyq qaǵazdy sypyryp, sýyrmaǵa toǵyta saldy, sart japty.

— Saý bolyńyz!

Sál kidirse, osy keńsege máńgilik qamalyp qalatyndaı syrtqa umtyldy. Kenet myqyn súıegi tok soqqandaı shym etti de, mıynyń eń talma tusy dyńyldaı jóneldi. Myqynyn qos qoldan basqan kúıi myqshıyp qaldy. Mama kirerde tizesin soǵyp alǵan oryndyqtyń úshkil qyryn taǵy qaǵyp ketipti. Teýip-teýip, tezegin shyǵarǵysy kelip, ózin zordyń kúshimen áreń tejedi. Ersaıyn bolmasa teýip te jiberetin edi.

— Ústel men oryndyqtan abaıla... adam bolamyn deseń.

Aýyrsynǵannan bet-aýzy qısaıyp turyp, ashýmen jalt qarap edi, Ersaıynnyń murty selkildeı qalypty. Tútin ystaǵan sarǵylt tisterin aqsıtyp alǵan. Jebesin eriksiz jymıdy. Aǵa ınjener óz oıynyń naq ústinen túsip edi.

Oıdyń dóp kelýi bir dastarqan tóńireginde tize túıistirip otyryp, terlep-tepship sorpa ishý sıaqty táýir nárse eken. Aıaq astynan kóńilderi kóterildi. Ornynan qorbańdaı turǵan Ersaıyn umtylyp kelip sebepten sebepsiz Jebesinniń arqasynan qaqty. Qaltasynan maıda tıyndardy shyǵaryp, kúrekteı alaqanynda birtindep syrǵytyp, ernin búristire sanady. Eki somǵa jeter-jetpes mys kúmisterdi salmaqtap turdy da:

— Birge qaıtpaımyz ba? — dedi kózine qupıa uıalatyp.

— Qaıtsaq qaıtaıyq.

Bólim bastyǵynyń zirkilin, tyz etken myqynyn tez umytqan jigit Ersaıynnyń ókshesin basyp, dálizge shyǵa berip edi, aldarynan akýla zýlap óte shyqqandaı sál shalqaıyp qaldy. Basyn qaqshıtyp alǵan kek djınsti qyz adymyn kere-kere tastap, aldy-artyna qaramaı bezip bara jatyr. Ekeýine pysqyrmady. Josparlaý bólimine kirip ketti. Esik sart jabylǵanda ınjenerler selk etti. Dálizde átirdiń álsiz ıisi syzylyp kóship júr. Jebesinniń uıyǵan aırandaı kóńil kúıi kópe-kórineý irip bara jatty. Qyz lıft jaqtan kelin edi. «Jumys aıaqtalǵaly qashan, nege aınalshyqtap ketpeı júr?» Basy salbyrap, unjyrǵasy lezde túse qalǵan Ersaıynǵa:

— Siz ,júre berińiz, — dedi.

Ol:

— Nege? — dedi tómenshiktep.

— Esimnen tas shyǵyp ketipti. Astynǵy qabatta isteıtin bir qyzben keshe tanysyp, kelisip qoıyp em. Syrtta tosyp tur. Kınoǵa barýshy ek, — dep, amal joq, ótirik aıtty.

— Jón, jón. Jas pen jastyń tili bir. Joldaryń bolsyn!

Eki qolyn arqasyna salǵan Ersaıyn salǵyrt aıańdap, baspaldaqqa jónedi.

Aǵa ınjener temen túsip ketisimen júgire basyp, lıftige ushty. Typ-tynysh. Aýada shań, shylym ıisi bar. Kele qýysqa qol suqty. Qorap ilikti. Alyp shyqty da, ashyp ta qaraǵan joq basynan úsh aınaldyryp, siltep-siltep turyp, terezeden syrtqa bar pármenimen laqtyrdy. Aınalasy eki kúnde bir emes, úsh adam — ózi, kók djınsti qyz, Ersaıynnyń basyn áńki-táńki etken qyrsyq qoraptan osylaısha ońaı qutyldy. «Ótken kúnderden dym iz qaldyrǵan joqpyn», — dep oılady.

Syrt aınalyp edi... kezderge jolyqty. Tereń tuńǵıyǵynda únsiz aıqaı tunyp jatqan sharaly kezder... Kók djınsti qyz tórt-bes qadam jerde dikıip tur.

— Jaısha ma? — degen diril men qyryl aralas óz únin ózi tanymaı qaldy. Qatty qoryqqan jannyń daýsy ózgerip ketedi dep estip edi.

Tistenip alǵan qyz:

— Degenińizge jettińiz be? — dedi.

— Qaryndas... qurdas... — dep qaýqalaqtap edi, anaý qulaǵyna ilgen joq.

— Meniń sizge qaıtarǵan jaýabymdy erteń tańerteń osy qýystan tabasyz, — dedi de, kilt burylyp, uzaı berdi.

Jebesin seń soqqan balyqtaı sendelip turyp qaldy.

...Erteńinde Jebesin jumysqa on bes mınýt erte keldi. Dálizdegi tap-taza aýany tipti jutqanyn sezbeıdi. Qaǵaz, shań, shylym ornyn eden súrtetin shúberektiń dymqyl ıisi basypty. Keshe tóbege sorylyp jantalasqan sýyq torǵaı ólip qalǵan ba, álde úı sypyrýshy jasqap, terezeden shyǵaryp jibergen be, iz-tozy joq.

Kabınetke kirmedi, lıftige qaraı aıańdady. Bireýden estigen, ıakı oqyǵan: «Qylmysker búldirgen jerine kúnderdiń kúni soqpaı ketpeıdi», — degen sóz esine tústi. Jaısyz sezim boıyn bıledi. «Óndiris bóliminiń» tusynda, nege ekeni belgisiz, áýestik jeńip, esik japsarynan ishke úńilip edi, murnyn bireý ýystap ustaı alǵandaı basyn julyp aldy: kók djınsti qyz basyn tómen salyp, shuqylanyp jazý jazyp otyr. Muny baıqaǵan joq.

Lıftige jaqyndaı bere bashpaıynyń ushynan basyp, elpeńdep ketti: eshkim izin baǵyp, andyp turmasa da neden qorqyp, kimnen úrkip júrgenin ózi de bilmeıdi. Moınyn quryqtaı sozyp jiberip, qýysqa tónip edi... taǵy bir qorap sirińke táńkisinen tur. Keshe terezeden syrtqa laqtyryp jibergen qoraptan aýsaıshy: «Órt — tilsiz jaý!» degen jaranyń orny sekildi qyzyl boıaýly jazýlaryna deıin sol qalpy.

Al qoraptyń búkil betine kemirdeı qara týshpen jalǵyz-aq sóz jazylypty — «Aqymaq!»

---