InfoHub Logo

Qazirgi ýaqytta Qazaqstannyń ár jerinde Keńes saılaýy bastalyp jatyr.

Alynǵan hat-habarlarǵa qaraǵanda, ózgeristiń alǵashqy jyldaryndaǵy topqa kire almaı buǵyp júretin baılar, qaqtyǵyp shetke shyǵyp qalǵan burynǵy atqa minip, bireýdi-bireýge atystyryp, eldi partıa qylyp júretin qýlar bul kúnde taǵy da atqa minip, sum isterin taǵy da júrgize bastaǵan kórinedi.

Ózgeristiń alǵashqy jyldaryndaı bolmaı, Keńes úkimeti halyqtyń kóp jylǵy soǵystyń kesapatymen hám juttyń, ashtyqtyń kesapatymen nasharlanǵan sharýasyn jóndeý nıetimen jańa sharýashylyq saıasatyn júrgizip, joǵarǵy aıtqan sumdarǵa azyraq mursatana berińkirep edi, bul aramtamaq sumdar kesapatty isterin taǵy da júrgize bastaǵan kórinedi.

Bulardyń kebi ilinip volostnoı ıspolkomdardan qalmaı, sol volostnoı ıspolkomdarǵa buǵyp ártúrli astyrtyn aılalarymen kirip alyp, bul kúnge sheıin bılep kele jatyr edi.

Endi bul qýlar bıylǵy saılaýda, byltyrǵy-aldyńǵy jylǵy hám onan arǵy jylǵy buǵatyn minezderin qoıyp, sybyrdy da tastap, burynǵy zamanyndaǵysyndaı ashyq aıdaǵan kórinedi.

Ózgeristiń alǵashqy jyldaryndaǵy razverstka, atalý, kólik alý, mılısıa qalyń jıi júrip, toptap, kóńiline unaǵan atty miný, qyrda otrád qurý, myltyq izdep, eldi tintý — bári qazir qalǵan.

Bul isterdi Keńes úkimeti halyqtyń turmysyn ám sharýasyn óńdeý úshin qaldyrdy. Joǵaltty. Muny qý baılar hám baılardyń shashbaýlaryn kóteretin qýlar ózderinshe uǵynyp, «Keńes úkimeti baıǵa hám zálimge endi erik beretin shyǵar» degendeı qýanyp, qybyrlasyp, kedeılerge tákappar kózderimen basynyp qaraı bastady. «Kúshigim-kúshigim dese, kúshik aýyz jalaıdy» degen osy.

Biraq esepsiz, uıatsyz baılardyń hám olardyń shashbaýlaryn kóterýshi qýlardyń bul «kúshigim-kúshigim» degen saıyn aýyz jalaýy qate, bular taǵy da ózderiniń sory.

Keńes úkimeti baılardyń hám ol baılardyń shashbaýlaryn kóterýshilerdiń úkimeti emes, Keńes úkimeti — kedeılerdiń, eńbekshilerdiń úkimeti. Muny baılar, myrzalar hám basqa aramtamaq qýlar bilýleri kerek.

Qansha qýlyq-sumdyqtaryn júrgizip, saılaýdy basqarýǵa barǵan ınstrýktorlardy aldap hám kedeı halyqty aldap, ıspolkomdarǵa baılar — jýan judyryqtar taǵy da kirip alsa da, biraq ol anyqtalynyp, Keńes úkimetiniń shyn qyzmetkerlerine bilinse, jelkege bir túıilip, ıspolkomdardan qýylýlary haq.

Muny jýan judyryqpen baı, myrzalar esterinen tastamaýlary kerek. Endi bir-eki sóz Keńes saılaýlaryn basqaryp júrgizetin bizdiń jer-jerlerdegi Keńes úkimetiniń qyzmetkerlerine.

Buryn Qazaqstannyń kóp jerine saılaýǵa qyrǵa shyqqan ınstrýktorlardy sózge, qýlyqqa, sumdyqqa ám kisi aldaýǵa tóselip qalǵan zalym baılar bastaryn aınaldyryp, aýyldaryna aparyp túsirip, qymyzyn, etin berip bılep áketetin. Muny kórgen soń burynǵy jasqanshaq bolyp jaman úırenip qalǵan sorly eńbekshil taby qorǵalap, álgi saılaýǵa kelgen ınstrýktordy bılep áketken baıdyń betine kele almaı qalyp, saılaýda boıyn kórsete almaı, ıspolkomyna baılardyń kisileri kirip ketetin.

Mine, endi bizdiń saılaýǵa shyqqan Keńes qyzmetkerleri bul ádetti tastaýlary kerek.

Eńbekshil taptyń shyn baqytyn oılaıtyn azamat saılaý ýaqytynda baıdyń betine jyly ushyrap qarap, baılarǵa taıanbasyn. Baılardyń úılerine baryp túspesin.

Egerde saılaý ýaqytynda baılardyń úılerine túsip, baılarmen jyly sóılesip, baılarǵa taıanysatyn bolsa, ol eńbekshil taptyń azamaty emes, eńbekshil taptyń dosy emes, ondaı adam Keńes úkimetin aldap júrgen aram adam.

Ondaı adamdar bilinse qyzmetten hám ortadan kúıeli kóseýmen aıdap shyǵaryp tastaý kerek. Ekinshi, saılaýlaryn eldiń qarap bekitip ıakı bekitpeı otyratyn ýezerdegi saılaý basqaratyn komısıa hám ýezik ıspolkomda otyrǵan azamattar saq bolýlary kerek. Baılardy, myrzalardy hám basqa qýlardy ótkizbeýleri kerek. Olardy bekitpeýleri kerek.

Bizdiń Qazaqstannyń kógi jerlerinde ýeze saılaýdy basqaryp otyrǵan mekemelerde de baılardy hám baılardyń quıyrshyqtaryn jaqtap ketetinder bolatyn.

Endi muny qaldyrý kerek. Muny aldyrmaıtyndardy qyzmetten de hám ortadan da jelkege bir-aq túıip shyǵaryp otyrý kerek.

Bul úshin joldastar bir-birine aqyl aıtyp, bir-birine bas kóz qaraýyl bolyp otyrý kerek. Endi burynǵy eski baıǵa «qazaqshylyqpen» bos qarap, baıdyń yqpalyna túsetin ádetti qaldyrý kerek. Qaldyrmaıtyn jigitterdi qatardan shyǵaryp tastap otyrý kerek. Baılardyń, myrzalardyń erkeleýleri endi jetti. «Kúshigim-kúshigim deseń, kúshik aýyz jalaıdy...» Endi suǵanaq aram kúshikti jylmańdatpaı, erkeletpeı kúıeli kóseýmen tumsyqqa urý kerek. Óıte almaǵan jigit eńbekshil taptyń qyzmetkeri emes. Óıte almaǵan jigit tamaǵy úshin júrgen basy aman adam. Endi bir-eki sez eńbekshil taptyń ózine. Eldegi qalyń qazaqtyń kedeıleri, eńbekshilderi qaladan saılaý basqarýǵa kelgen ınstrýktorlardy baqylap, baılardyń, qýlardyń aldaýyna, yqpalyna túsirip jibermeı, endi barlyq turmysqa ózderiniń qoja ekendikterin bildirip, baılardan, burynǵy jýan judyryqtardan, baılardyń quıyrshyǵy bolyp júrgen qýlardan qoryqpaı, olardan qorǵalap aqtamaı, ózdi-ózi birigip, tize qosyp, baılarǵa ózderi satylyp ketpeı, ıspolkomdarǵa óz kisilerin saılaýlary kerek.

Qazaqtyń eńbekshil taby baılardan baıaǵyda bir qorqyp qalǵandyqtan, áli ol baılardan buǵa berse, esh ýaqytta onan soń teńdik, bostandyq ala almaǵany, kóp ýaqytqa sheıin kózderi ashylmaǵany.

Baı bir jeńip ketse, endi bolmas dep otyryp qalmaı, daýam baılarmen hám olardyń quıyrshyqtarymen aıanbaı kúrese berý kerek. Aqyrynda baı jeńbeıdi, aqyrynda eńbekshil tap jeńedi.

Qazir qazaqtyń saharasy qalaly jerlerden qashyq bolǵandyqtan kedeılerdi aldap, arbap, qorqytyp, ıspolkomdarǵa kirip ketip otyr.

Biraq «aramzanyń quıryǵy bir-aq tutam» degendeı, baılardyń kúni áldeqashan batqan. Ásheıin qyrdyń moıny qashyqtyǵynan áli qyrdaǵy qýlarǵa buǵalyq jetpeı, al qyrdy óz kedeıleri baılaryna shamalary kele almaı, bul kúnge sheıin sozylyp kele jatyr.

Birte-birte qyrdaǵy qýlardyń da únderi óshpek. Muny olar bilýi kerek edi. «Kúshigim» degen saıyn uıattan bezbeı, quıryqtaryn qysyp ustaýlary kerek edi.

Mine, osynyń bári bıylǵy Keńes saılaýynda qatty este bolýy kerek.

1923 jyl

---