InfoHub Logo

Qazaqstannyń eńbekshilerine eń kerekti nárseler: qala bolý, jer kásibine aınalý, shola ashý, ám kooperasıa ashý.

Osy aıtylǵan tórt nárseniń ishinde qazirgi turmys, tirshilik retinde ete kerekti nárse — kooperasıa ashý. Kooperasıa degen ne nárse ekenin qalaǵa jaqyn eldiń kebi bilse de, qaladan alys, qyrdaǵy elder bilmeıtin de shyǵar.

Kooperasıa dep bir jerdegi, bir aınaladaǵy otyrǵan halyqtyń uıymdasyp, kerek-jaraq nárselerin birlesip alyp turatyn ám óziniń artyq satatyn nárselerin birlesip, kezin taýyp, tıisti baǵamen etkizip turatyn birlikti aıtady. Máselen: bir jerde otyrǵan bir aýyl, ıakı eki-úsh aýyl uıymdasyp birlik ashady. Birliktiń maqsaty qalaly jerden alatyn astyq, shaı-qant, pul, kezdeme, ár túrli bakal, aına, taraq, sabyn, ıne, jip tárizdi kerek-jaraq nárselerin kózin taýyp, tıisti baǵamen alarlyq laıyqty arzan jerin taýyp alyp otyrmaq, ám ózderiniń teri-tersek, jún-jurqa, ártúrli mal, astyq ám basqa sondaı nárselerin laıyqty qymbat baǵamen kózin taýyp satyp otyrmaq. Jáne, odan qala berse, sol uıymǵa, birlikke qosylmaǵan aýyldardyń halqyna da, joǵarǵy aıtylǵan qaladan alyp otyratyn nárselerin tıisti laıyqty baǵamen satyp otyrmaq, ám olardyń ózderiniń satatyn eli ám tiri nárselerin tıisti, laıyqty baǵamen alyp otyrmaq.

Jańaǵy aıtqan, birlik ashqan aýyl (ıakı birlik ashqan eki- úsh nemese úsh-tórt aýyl) osy ózderiniń kooperasıa isin júrgizip turýǵa, basqaryp turýǵa ortalarynan bilimdi, adal adamdarynan basqarma saılaıdy, bul birlik uıymynyń qalaı jasalý retin, ám basqarmanyń qalaı saılanýyn, retin, halyq ortasynan ashylǵan kooperasıa birliginiń isteriniń qalaı júrip turatyn sharttaryn aıtqan, jazylǵan, baspaǵa basylǵan nusqasy bolady. Sol nusqa boıynsha, birlik kooperasıasy isterin júrgizip turady.

Bul kooperasıanyń halyqqa tıgizetin paıdasy qansha?

Onyń paıdasy mynaý: aýyl halqy birigip, uıymdasyp satatyn nárselerin eseptep qosyp, qaladaǵy sol nárselerdi alatyn saýda mekemelerine belgili tıisti baǵamen satady. Ortadaǵy alypsatar saýdagerlerge burynǵydaı arzan baǵamen bermeıdi. Qoldan qolǵa ótkizetin alypsatar saýdagerlerdiń qylatyn paıdasynyń bárin aýyl halqynyń ózi paıda qylady. Onan soń qaladaǵy saýda mekemelerinen alatyn kerek-jaraq nárselerin ortadaǵy alypsatar saýdagerler arqyly almaı, belgili, tıisti baǵamen ózderi alady, budan da alypsatarlardyń qoldan qolǵa ótkizip, nárseniń ústine baǵaǵa baǵa jamap qylatyn paıdasynyń bárin jańaǵy ortalarynan kooperasıa uıymyn ashqan aýyldyń ózi paıda qylady. Bulaı bolǵanda qaladaǵy kásip dúkenderinen shyǵyp turatyn aýyl halqyna kerek-jaraq nárselerdi alyp, qymbat baǵamen aýyl halqyna satyp ám ol aýyl halqynyń qalaǵa satarlyq nárselerin arzan baǵamen alyp, qalaǵa qymbat baǵamen satyp otyratyn ortadaǵy alypsatar saýdagerlerge aýyl halqy jem bolmaıdy. Alypsatarlardyń eki jaqtan birdeı qylatyn paıdasy aýyl halqynda qalady.

Mine, kooperasıanyń tirshilik turmys retinde aýylǵa keltiretin paıdasy osy. Jáne mundaı uıym ashqan soń halyq óner- bilimge de birigip, uıymdasyp otyrǵan soń tezirek aralasyp, tezirek ilgeri basady. Jer júzindegi ónerli, bilimdi halyqtardyń báriniń aralarynda kooperasıa birlikteri bar. Mundaı birlik uıymdary ashylmaǵan ónerli halyqtardyń arasynda eshbir halyq joq.

Keńes úkimetiniń qazirgi negizgi zor maqsatynyń biri — óstip halyqtyń óz ortasynan kooperasıa ashqyzyp, birlestirip, uıymdastyryp, halyqty alypsatar saýdagerlerge jegizbeý.

Bul ýaqytqa sheıin oqyǵan qazaq jigitteriniń kóbi kooperasıa isine kóz salyp, bul istiń alǵa basýyna esh yjdahat qylmaı keldi. Ol úlken kemshilik.

Endi qala bolý, jer kásibine aınalý, shkola, mektep salý, ám kooperasıa ashý degen Qazaqstandaǵy eńbekshi halyqtyń ilgeride tirshilik qylýyna, balyqqa sý qandaı kerek bolsa, sondaı kerekti nárseler. Kooperasıaǵa qyzmet qylý — barlyq kózi ashyq adamdardyń zor mindeti.

1923 jyl

---