InfoHub Logo

Do in Rome as Romans do — rımdikter ózin qalaı ustasa — Rımde ózińdi sen de solaı usta degen danalyq áli kúnge kúshin joıǵan joq.

Órkenıet — toptyń, nemese rýdyń, ıa bolmasa qaýymnyń ıgiligi emes. Ol qoǵamnyń ıgiligi. Arǵy-bergi zamanda adamzattyń damý satysy dep atalatyn kózge kórinbeıtin, áıtse-daǵy osy júrgen kez kelgenimizdi adamgershilik tarazysyna tartyp salmaqtap alatyn, kez kelgenimizdiń qoltyǵymyzdan demep, izgi murattarǵa jegetin qasıetti basqysh, keler kúnderdiń kókjıegine jetkizetin týra jol, kisilik qalyby, júrek shamy.

Osy kúni kisiniń basy aınalar mártebeli bılik dálizinde júrgen, Aq Ordada, Úkimet ákimshiliginde isteıtin Taıtuıaq ózin osy órkenıet satysynyń jýan ortasynda júrmin dep oılaıtyn. Oılap júrgen jalǵyz Taıtuıaq pa eken? Órkenıet satysyna aıaq salǵan úlkendi-kishili laýazym ıeleriniń tirshilik-tynysy, is-qımyly, minez aınasy, kisilik bolmysy... bári-bári qaıtsek úlken kisiniń qyzmetine jaraımyz, qaıtsek táýelsiz memleket atalatyn alyp máshıneniń eń qajetti, esh múltiksiz jumys isteıtin bir-bir tegirshigi bolamyz dep jyǵylyp-súrinip júrgender kileń.

İnshalla, ázirge betalysy durys. Laýazym basqyshymen bıiktep kele jatqan sekildi edi.

Tek qana... keshegi kúni... oıda joqta qyrsyq shalyp, ómir boıyna kúsh-jigerin aıamaı jumsap tyrmysyp jetken zaý bıikten omaqasyp qulap qala jazdady. Qulap qala jazdaǵan joq-aý, aıaǵy taıyp ketýdiń az-aq aldynda qaldy. Bıikten qulaǵannyń aıaǵy qurdym. Bir jeriń maıyp bolady, joq degende qatar-qurbylaryń bıikten omaqasqan kisi degen sup-sýyq janama esim jamaıdy. Júre-bara álgi esimnen qutylar-aý!.. Ýaqyt óte bári-bári umytylar-aý!.. Áıtse-daǵy quz basynan shyńyraý túbine top ete túsken mezette ıa bir jeriń maıyp bolady, ıa mıyń shaıqalady, ıa álgi qudyqtan endi qaıtyp tyrbanyp shyǵýǵa shamań jetpeıdi. Bolashaǵyń kúmándi qalady.

Osy Taıtuıaq tań alakeýimde jaısyzdaý tús kórdi. Tús deıtin — túske de kelmeıdi, dáp óńindegi tirshilikteı... erte turyp, muzdaı kıinip, qyzmetine kelgen eken deıdi. 15-shi qabattaǵy, lıftiniń oń qaptalyndaǵy, uzyn dáliz tórindegi 1523 nómirli esigine kilt salyp ári buraıdy... beri buraıdy... emen esiktiń sheteldik qulyby syrt etip ashyla qoımaıdy. Ýaqyt shirkin syrt-syrt soǵyp toǵyzǵa ilikti. Tý syrtynan aıaq dybysyn sezip, burylyp qaraıdy. Óziniń tikeleı bastyǵy — bólim meńgerýshisi. Sýyq jymıyp tusynan ótip bara jatyp: «Esigiń ashylmaı tur ma?.. Bálkim bólme ıesin bótensigeni bolar...» dep syrt aınalyp ketti. Taıtuıaq tóbesinen tas túskendeı eseńgiregen qalpy meńireıip qala beripti.

Bar bolǵany osy-aq. Osyndaıda tús bola ma, bátir-aý!

Tóseginen turyp, jýynyp-shaıynyp, zaıyby ázirlep qoıǵan sárilik shaıǵa tize búkti. Ystyq shaıdan eki urttady. Jaısyzdaý kórgen túsin zaıybyna aıtqaly oqtaldy-daǵy, sabyr saqtap sappa tıyldy. Áıeli qurǵyr túımedeı tústi túıedeı etip teriske joryp, júregin jaralap júrer, syrymdy asha bermeıin dep bekindi. Kelesi keseni qylǵynyp ázer taýysypty.

— Jazǵan-aý, óń-tús joq qoı ózińde! — dep zaıyby suraýly kózi jaýtań qaǵyp esik aldyna shyǵaryp saldy.

Jeńil júırigine tize búkkende... jumys ornyna... 15-shi qabatqa kóterilgende... álgi túsi jadynan esh jýylmady. Qyzmet bólmesiniń esigine keldi, kidirdi, jan-jaǵyna jaltaqtap qarady. Vahtadan alǵan kiltti qulyp uńǵysyna suǵyp syrt burady. Emen esik lyq ashyldy, júzine jyly lep tepti. Mańdaıyna tepken sýyq terdi alaqanymen syıpaı sypyrdy. İshteı tiksinip: «O, toba», — dedi!

Áńireıgen bólmesi ózine ógeı sezildi. Batareıany sıpap edi, ólimshi jylý taby bilindi. Ústelin aınalyp, oryndyqqa tize búgip, aldyndaǵy qaǵazǵa úńilip biraýqym únsiz osharyldy. Telefon qulaǵy tym-tyrys. Hatshy qyz kúndegiden biraz keshikti. Boıy qurysyp tońazydy ma, tizesin sytyrlata qozǵap bólmeden shyqty. Jaılap basyp dáliz tórindegi bólim meńgerýshisiniń esigin tyq-tyq shertip, sozalańdap ishke endi.

Bólim meńgerýshisi men munyń qyzmet bólmesiniń arasy attaı eki júz qadam, arada kadr bólimi, zańger ornalasqan. Osy eki júz qadamdy eki jyl boıyna keıde qýanyshy basylmaǵan ottaı ystyq kóńilmen... bázbirde salbyrańqy usqynsyz alakúlik ıtyrǵyljyń halde... bázbirde ıyǵyna eri lyqsyǵan mástekke uqsas kepte empeń-empeń basyp ótti. Jattandy júris, jaby kóńil. Jarqyrap atqan tańdaı shyraılanar shaǵy sırek. Bastyǵy erteńgi gazetterdi qarap otyr eken, ıegin ántek kóterip, sálemin salqyn aldy. Aıqara bettiń ishinen joq izdegen kisishe únsiz-túnsiz mólıip uzaq otyrdy. Keıingi kezde qoly shyqpaı, isi jyljymaı júrse-daǵy tastabandap úkimettik úlken joba-ınovasıanyń kompúterlik kartasyn jasap usynǵan. Tiri sany tastaı tuǵyn.

Taıtuıaq myna mólıistiń mánisin túsine almaı dal. Birazdasyn baryp bastyǵy basyn kóterdi.

— Shyraǵym, keıingi kezdegi jumysyńdy unatpaımyn, — dedi zildeı etip. — Keshe uly merekege táýelsizdik týymyzdyń sý jańasyn alakeýimnen tóbeshik tórge ildiripsiń. Áıtse-daǵy... osylaı da osylaı... týdy ilgize bereıin be... álde páske kidireıin be... úlken kisiniń korteji zýlap óter kezde ǵana sý jańasyn jelbireteıin be... dep bir aýyz surasań netedi. Ózim bilemin dep tóske órlep barasyń. Munyń aldynda samıt qorytyndysy týraly qujatty Aq ordaǵa elden buryn jetkizip beripsiń. Sonda qalaı? Kózge túskiń kelip júr me?.. Álde jaryq jalǵanda pikir bildirip, nusqaý aıtatyn myna bizdiń bar ekenimizdi umytyp úlgerdiń be?..

Bólim meńgerýshisi osyny aıtyp túsin sýyqqa salyp, kózildiriginiń arǵy jaǵynan tunjyrap synaı-mineı tesilip qarady. Bul kókeń ne desin! İsteletin sharýany elden buryn qamdap, erekshe etip tyndyra salǵanda ne tur. Qamshy saldyrmaı istegeni jón emes pe! Qaıta biletin kisi: «Aı, aıtqyzbaı-aq oryndap tastapsyń! Táńir jarylqasyn»,— dep rızalyq bildirmes pe. Ne qıly qıyn sharýany aıtqyzbaı isteıtin maman bul kúnde kózden bulbul bolyp ushty. Kóbi ker jalqaý. Myń salsań bir baspaıdy. Bastyǵynyń osynshalyq jerge qarap, jerge tuqyrtyp, jerbettenip sóıleıtini nesi deseńshi!

Taıtuıaq óz isin ózi durysqa sanap qarsy daý aıtqysy kelip edi. Bastyǵy oń qolymen aýany kesti.

— Bara ber!— dedi.

Unjyrǵasy túsip, sheginshekteı basyp bólmeden shyǵyp jóneldi. Aınalyp bólmesine keldi. Aldynda taý bolyp úıilip jatqan qatynas qaǵazdaryn pápkige tigip, júıelep, únsiz-tilsiz biraz otyrdy. Hatshy qyz syńq etip enip: «Taıtuıaq Musauly, shaı ishesiz be?»— dep, jáýdireı qaraǵan edi. Bul kókeń únsiz basyn shaıqady.

İstelip jatqan jumys jóninde aılyq esep jazýǵa qulqy bolmady. Álgide bastyǵynyń zildeı etip: «Kózge túseıin dep júrsiń be?»— degeni óńmeninen ótip ketti.

«Sonda qalaı? Bul kókeńdi o ǵyp, bu ǵyp jyly ornynan qozǵaǵysy bar ma, álde, ózge bir jaqynyna aıaq astynan jalaqysy táýir, syıaqasy qomaqty myna oryn qajet bolyp qaldy ma? Qaı jaǵynan qıalap qıystyrsa-daǵy keıingi kezdegi meńgerýshisiniń minezi ózgerdi. Bul kókeńe arqanyń aıazdy jelinen beter yzǵary ótip barady».

Oılap-oılap túski úzilis kezinde bul kúnde derbes zeınettegi, keshegi keńester ýaǵynda iri qyzmet istegen aqylshy kisiniń aldynan ótýge bel býdy. Úıine baryp, osylaı da osylaı... ne aqyl aıtasyz?.. meńgerýshiniń minezi qubyla bastady... dep bárin-bárin aldyna jaıyp salmaqshy... tyǵyryqtan shyǵaratyn jol suramaqshy... Qarap otyryp ólsin be endi.

Aqylshy — partıa ýaǵynda osy eldiń tutqasyn ustaǵan, esiminen at úrketindeı, qalanyń tústik betinde, Astana — Astana bolmaı turǵanda, Aqmola ýaǵynda birinshi hatshyǵa arnalyp salynǵan tórt qabatty tas úıde turatyn. Tús áletinde telefon shalmaı, eskertpeı sýyt jetip kelgen Taıtuıaqqa tańdana qarady. Qolyndaǵy oqyp otyrǵan kitabyn jaýyp, kresloda tize búkken qalpy kózildirigin alyp, munyń júzine ańtaryldy. Jan qaltasynan oramalyn sýyrdy.

— Iá, shyraǵym, sýyt júrisińniń mánisin aıtshy? — dedi jyly jymıyp.

Basyndaǵy zerli taqıasyn sypyryp, jelkesin, mańdaıyn kóldeı oramalmen asyqpaı súrtip shyqty. Ezýine ázer bilinetin jyly kúlki úıirildi.

Taıtuıaq usynǵan oryndyqqa tize búgip, galstýgin bosatty. Jeıdesiniń joǵarǵy túımesin aǵytty. Terezege kóz saldy. Qyrkúıektiń sary jeli azynap, jer álemdi týlaqsha qaǵyp-silke bastapty. Kóne úıdiń kásekisin qıyrshyq qum syrt-syrt shertedi.

As úıden júzin ájim torlaǵan, aq shashty keıýana shyqty. Bul kókeń lyp kóterilip qos qolyn usynyp sálemdesti. Keıýananyń alaqany ylǵal, ernin jybyr etkizip tórgi bólmege, artynsha as úıge sińdi. Sálemin únsiz qabyldady.

Taıtuıaq kelgen sharýasyn bir demmen baıandap shyqty. Qyzdy-qyzdymen erteńgisin kórgen túsine deıin maǵlum qyldy. «Qaıtemiz?.. bastyqtyń qyryna alǵany alǵan, jaıshylyqpen bitimge keletin túri kórinbeıdi», — dep sóz aıaǵyn qalyń ýáıimge ákep tiredi.

Aqylshy zerli taqıasyn alaqanyna aınaldyra ustaǵan kúıi tilge keldi.

— Shyraǵym,— degen qarlyǵyńqy úni jer astynan shyqqandaı qumyǵyp estildi, — Jadyńa tutatyn basty qaǵıda — bilip tursań-daǵy «osy sharýanyń mánisi qalaı?» dep bastyǵyńnyń aldynan ótip iste. Ózim bilemin... osylaı-aq isteı salaıyn... bilgenimdi nesine suraımyn deseń — myqtap qatelesesiń! Seniń qıratyp, búldirip bara jatqan eshtemeń joq... jalǵyz aıybyń: bastyǵyńnyń aldynan ótip ádet qylmaǵansyń!

Osyny aıtyp aqylshy aýzyna qum quıylǵandaı azynaǵan jel únine qulaǵyn tosyp únsiz osharyldy. Taıtuıaq ań-tań.

«Apyrmaý», deıdi ishinen. Bul dúnıe ne bolyp bara jatyr. Bastyǵyńnan tikeleı nusqaý... pármen... buıryq... josyq kútpeı-aq tıesili sharýańdy tap-tuınaqtaı ǵyp tyndyryp tastaý — aıyp bolǵany ma. Aıtqyzbaı istegen de qatelik pe? Jón biletin kisiler mundaıda qyzmetkeriniń arqasynan qaǵyp: «Bárekel-de-e-e, órkeniń óssin!» — dep rızalyǵyn bildirmes pe. Myna aqylshy aıtady: ól-tiril, bastyǵyńnyń aldynan ótip úıren!.. bilip tursań-daǵy «osynyń mánisi bylaı emes pe» dep suraı sal... ózińdi árdaıym bastyǵyńnan bir saty tómenge usta!.. Bastyǵyńnan bir mysqal kem biletin bol!.. ól-tiril bastyǵyńdy tosyp sóıle!.. ól-tiril bastyǵyńnan aqyldy, mıly bolyp kórinbe!.. ól-tiril bastyǵyńnyń jetegimen, jol-jobasymen júrgen momyn bolyp kórin!.. óz betińshe súrleý salma!.. óz betińshe bilgenińdi jaıyp salma!..»

Aqylshy aıtqan qaǵıdany aldyna kompas qyp ustaǵan Taıtuıaqtyń uzamaı kóshi túzeldi. Bastyǵynyń qabaǵy jylydy, yzǵary báseńdedi.

Budan bylaı sharýa oraıyna kóńili saırap bilip tursa-daǵy Taıtuıaq bastyǵynyń aldyna erinbeı baryp: Osynyń mánisi qalaı?.. Mynaǵan qandaı aqyl qosasyz?.. Sizdiń aqyl patshańyz ne deıdi?.. dep aldynan ótip alýdy ádetine aınaldyrdy. Tipti bastyqsyz tańy atyp, taýyǵy shyrqamaıtyndaı, kúni qarań qalatyndaı seziletin keleńsiz minez jamady.

Ne aıtsa-daǵy qarsy sóz aıtpaı, lábbaı taqsyr dep, lypyp turǵan qyzmetkerin kim jek kórsin. Aldyna shaqyryp, hatshy qyz ákelip bergen shaıdy qosyla iship otyryp jyly keńes quratyn kúnge de jetti. Taıtuıaq sypaıylap, juqalap pikir sabaqtaıtyn ádet jamady. İshteı bilip tursa-daǵy bolmashy nárseni suraı salatyn boldy.

— Toqsandyq esepti túzip, súzip saqaǵa qorǵasyn quıǵandaı laıyqtap qoıdym, aǵasy. Aq ordaǵa jetkizip bereıin be, álde ústinen taǵy bir qarap shyǵasyz ba, aǵasy!

— Osy qalpy unady. Ásirese sheteldik lıderler sizge qarap boı túzese, bizder sizge qarap oı túzeımiz degen sóziń dóp shyǵyp. Jetkizip ber. Qolymdy qoıam,— dep bastyǵy mıǵynan myrs-myrs kúldi.

Apta boıy jazǵan esebi tastúıin jobaǵa kelip qalǵany. İshteı qýandy. Maquldady. İlláhı shúkirshilik. Bastyǵynyń qabaǵy jylyp júrse — quda da tynysh, qudaǵı da tynysh. Oń jambasyna kelgen qyzmetin istep, qomaqty jalaqy, úlken syıaqy alyp jan baǵyp júre bermekshi. «Aınalaıyn aqylshy, seniń aıtqanyńdy istep, aqylyńdy tyńdap qana — ógiz ólmes, arba synbas ómir soqpaǵymen salyp uryp kele jatqanyma rızamyn!» Taıtuıaq jatyp oılandy. «Oıpyrym-aı, dedi. Óstip júrip hameleonǵa aınalyp ketpeıin, óz betimdi, óz jorǵamdy joıyp almaıyn», — dep qaradaı ýáıim jedi.

Taıtuıaqty táýelsizdik kúni qarsańynda bólim meńgerýshisi arnaıy shaqyryp rızashylyǵyn bildirdi. Bólim atynan alǵysqatqa usynypty. Mereke ústinde Premerdiń atynan alǵysqat, qosymsha syıaqy ıelendi. Beıne, ańdysqan jaýdy atyp túsirgendeı — ıyqtanyp marqaıyp dáýirlep nusqalanyp kórindi. Bási bıiktedi. Úkimet úıindegi sheneýnik áýleti qaırylyp sálem beretin kúnge jetti. Ortalyq gazettiń aıqara betin alyp strategıalyq tóte jol zertteýi jaryq kórdi.

İnshalla, saýshylyq bolsa, bastyǵynyń qabaǵy jylysa — jańa jyl óte doktorlyq dısertasıamda qorǵap alamyn ǵoı dep dámelengen. Bir yshqynsa — ǵylym doktory. Úsh jylǵa jýyq jazǵany súrlenip, qattalyp jatqany jeter dep oılaǵan.

Bále qaıda — bassań aıaq astynda.

Oıda joqta jáne omaqasa jazdady.

Prezıdenttiń joldaýyna oraı el-eldegi otyz ınovasıalyq jobany júzege asyrý úshin strategıalyq zertteý ortalyǵynyń júırik ǵalymdary tize qosyp, aqyl qorytyp naqtylaı usynys engize bastady. Usynys ári jańasha, nana tehnologıaǵa taban tiregen, ári az ýaqytta iske asatyn urymtal bolǵany qup. Sol saladaǵy tanys-bilisteri bul kókeńe kelip qolqa salady ǵoı. «Kembrıdj, ýnıversıtetin qyzylǵa bitirgensiń... nana tehnologıany shemishkeshe shaǵasyń... telekınezdik matematıkada, bıotehnologıada ózińnen ozatyn bilgish joq... ınovasıanyń urymtal tusyn taýyp, súrleýin syzyp, kestesin qurastyryp ber», — dep jata-jarmasqany. Aqkóńil, ańqaý basy elp etip kóne ketipti. Báleniń bári sol sony súrleýden shyqty. Apta boıyna ash kúzenshe búgilip, úńlip, eseptep, ekshep, ólshep, piship syzyp bergen jobasy — sarapshylar alqasynda qoldaý taýyp, qyzý talqyǵa túsipti. Ǵulamalar aýzyn ashyp, kózin jumyp degendeı, dýyldatyp kóterip áketipti. Álgi joba ınovasıalyq túzilimniń shappaı ber báıgesin alyp, sony súrleý — keleshegi dańǵylǵa aınalady desip úkimet músheleri gý-gý.

Jaqsy sóz jerde jatady ma. «Nesin aıtasyń, Taıtuıaqtyń syzyp, túzip jasaǵan nobaıy birinshi oryndy jeńip alypty... Premerdiń aldyna jetipti...» degen gý-gý sóz jaǵalaǵannan jaǵalap bólim meńgerýshisiniń qulaǵyna tıedi ǵoı.

Meńgerýshiniń minezi málim, ishegine shynashaq aınalmaıtyn qyzǵanshaq... talaǵy tars ketipti... búıirine búıi tıgendeı moınyn ishine alyp móńkipti. «Á, seni me!.. ózinshe súrleý salatyn bilgishti kórip alaıyn, á»,— dep zyǵyrdany qaınap, qalsh-qalsh ashýlanyp, bul kókeńdi jedel shaqyryp alypty.

«Qapelimde dúnıe aınalyp jerge tústi me» dep ishteı qaıran qalyp, jedeldete basyp Taıtuıaq bastyǵynyń aldyna engen. Hatshy qyz: «Qaıda joǵalyp kettińiz? Bastyq kútip qaldy», — dep qaradaı bopsalap, záresin alyp ol otyr. Qıpaq qaǵyp, ishteı qobaljyp engeni sol — bastyǵy nán ústeldegi úıilgen qaǵazǵa eńsesin salyp, ezile túsip, tunjyrap otyrǵan ústinen shyqty.

«Iá, Taıtuıaq osy jasyńda ne kórmedi?.. Kimniń aldyna barmady?.. Shóre-shóreniń halin keship, ózinen bilimi de, biligi de kósh keıin kisilerdiń aldynda tizem dirildep turarmyn dep kim oılaǵan». Áýel basta oılaǵandaı ómir joly taqtaıdaı túzý bolmady. Jyǵylyp-súrinip kóp qatelesti. Biraz ýaqytysyn álgi jibergen qatelikti jóndeımin dep sharshady. Zamannyń túzele bastaǵan ýaǵynda, el astanasy Saryarqanyń kindigine kósh túzegen kezde «Bolashaq» tizimimen shetelde úsh jyl oqyp oralǵan Taıtuıaq sendelip júrip Aq ordaǵa bas suǵyp, osy kúngi basshysy, ol kezde — Prezıdent ákimshiliginde sektor meńgerýshisi Arystan Musaulynyń qabyldaýyna enip, birer aýyz tildesken.

Ol kezde Arystan Musauly qol usynyp sálem bergen saqal-murty jańa tebindegen kele jatqan, janarynyń oty mazdap janǵan óspirimge «á» degennen búıregi burǵan. Búıregin burǵyzǵan — jas jigittiń qamyrdan qyl sýyrǵandaı sypaıy júrisi, aýzyn ashsa ish saraıy kórinetin keńqoltyq minezi edi. «Eshqandaı qamqorshym joq. Áke-sheshem Moıynqumnyń túkpirinde mal ósirip, jan baqqan sińirine ilikken sharýa adamy. Kembrıdj ýnıversıtetiniń mynaý degen ustazdarynan tálim aldym, aldyn kórdim, úsh tilde erkin sóılep, eki tilde erkin jazamyn, tabıǵat tam-tumdap bergen darynym bar», — dep aǵytylyp edi.

Óspirimdi qoltyǵynan alyp sál demep jiberse, azdap qol ushyn berse — jetilip keteıin dep tur. Keleshegi aldyna jan salmaıtyn bilikti maman shyǵaryn Arystan-ekeń ishki bir túısigimen sezip bildi. Sezdi-daǵy ishi jylyp: «Maqul, bala, bólimge sarapshy etip alaıyn, aldaǵyny ómir kórseter», — dep dereý qyzmetke alǵan edi. Ertesine Arystan-ekeń óspirimdi shaqyryp aldy. «Betińnen qaqpaımyn!.. Bilimińdi, biligińdi myna táýelsizdik reformasyna sarqa salǵaısyń. Jalǵyz aıtarym: ne isteseń-daǵy, qandaı bastama kótergiń kelse-daǵy — ózimmen aqyldasyp iste!.. Aıtqanymnan shyqpaıtyn bol! Qaı jerde júrseń de, nendeı sharýa tyndyrsań da myna aǵańnyń — Arystan Musaulynyń aqylymen júrip, yqyrarymen istedim deseń jetip jatyr. Osy sózimdi jadyńa myqtap túıip al!» — degen edi...

Bul kókeń: «Maqul, nege jetsem de sizdiń izińizben júrip jettim deımin», — dep sertke uqsatyp sóz berip ýáde baılasqany esinde qalypty. Nesheme jyldar zymyrap óte shyqty. Ýaqyt, beıne, údeı soqqan saharanyń sary jeli. Arystan Musaulynyń qaıraty qaıtyp, shaý tartqanymen bedeli bıikteı tústi, úlken kisiniń eń senimdi, syrminez adamyna aınaldy.

Bul kókeń — Taıtuıaq bolsa — Esildiń sol jaǵalaýynan úsh bólmelik sý jańa páter alyp, Moıynqumnyń túkpirinde tirshilik kúıbeńinen sińiri sozylyp, ábden qajyǵan áke-sheshesin kóshirip qolyna aldy. «Qoldaryńdy jyly sýǵa malamyn, baǵamyn»,— dedi. Tolyp týǵan aıdyń sút sáýlesine shomylǵandaı ádemi júzine sút shuqyry oıylyp kóz tartqan Saǵynysh esimdi boıjetkenge ańsary aýyp, sóz salyp, otbasyn qurdy. Aıtqany kelip, degeni júrip, Úkimettiń taqaýda qurǵan ınovasıalyq bóliminiń — bólim meńgerýshisiniń orynbasary qyzmetine bekip, laýaz basqyshy bıiktedi. Ótken bir úkimet májilisinde Premer munyń sálemin jyly qabyldap, arqasynan qaqty. Premerdiń alaqanyn sezingen kúni, beıne taýǵa kóterilgen kisideı óz-ózinen arqalanyp, qyzýy kóterilip, uıyqtaı almaı shyqqany qyzyq.

Sonymen... dáp búgin Arystan Musauly astynan jer dúmpigendeı, janartaý atylǵandaı oıda joqta bulqan-talqan ashýlanyp jedel shaqyryp aldy. Keń bólmege enteleı engen bul kókeńniń sálemin almady, burynǵydaı jylyushyrap «otyr» dep oryndyq megzemedi. Óńmenine myltyq tiregendeı tesile qarap otyrdy-otyrdy da tilge keldi.

— Iá, bala, qaı jerde júrseń de, nendeı sharýa tyndyrsań da myna bastyǵyńnyń aqylymen júrip, yqyrarymen istermin deıtin baıaǵy ýádeń qaıda? Sóz bergeniń esińde me? Álde myna aǵańnyń osynsha jyl jetekke alyp qamqorlyq jasaǵanyn... osy bılikke súırep, súıep jetkizgenin umytyp úlgerdiń be? Ótkel aýzynda kólik aýystyrmaıdy degen sóz bar. Álde menmen de myqty, ózimnen de áýselesi álýetti qoldaýshy, jarylqaýshy, dem berýshini taýyp úlgerdiń be! Shyraǵym, bar tizginiń demeıin, bir tizginiń myna meniń qolymda edi... esek dáme bolyp, tulypqa ıip kúńirenip júre berippin — shákirtim, izdeýshim, izbasarym jetegimde keledi dep. Tap búgin kózim jetip otyr. Ol oıymnyń kúli kókke ushypty. Bas jibińdi, tizginińdi ala qashyp — aýlaqqa qasqaıyp bara jatyrsyń!

Myna sóz jaǵasynan muzdaı sý quıyp jibergendeı áser etti. Qaperimde ne derin bilmeı sasyńqyrap qaldy, tuttyǵyp, kúrmelip aıtqan sózi aýzynan bojyrap shyqty.

— Arystan Musauly, osy kezge deıin jasaǵan qamqorlyǵyńyzǵa alǵysym sheksiz, ımandaı shynym...

Bólim meńgerýshisi sózin bólip jiberdi.

— Osy kezge deıin deısiń ǵoı!.. Budan bylaı jaǵaǵa shyqqan jańqaýyqtaı keregim bolmaı qalǵany ǵoı!

— Durys túsinińiz. Strategıalyq zertteýler ınstıtýtynyń kisiler jalynyp suraǵan soń... Úlken kisiniń aldyna aparatyn kompúterlik tyń keste jasap bere qal degen soń... túbinde ultyma, qazaǵyma buıyratyn jaqsylyq qoı dep eki apta tastabandap shuqshıǵanym ras. Túptiń-túbinde qany jerge tambaıtyn elge qajetti joba týǵyzdy dep qýanbaımyz ba, Arystan Musauly...

— Baryńyz, tizgin úzgish, ózinshe súrleý salǵysh jaryqtyǵym! — dep bastyǵy ashýǵa minip, nart qyzaryp, qos qolyn qosa sermelep, bólmesinen qýǵandaı bolyp shyǵaryp saldy.

Syrtta salbyraǵan kúz kúni qabaǵyn qars jaýyp alypty. Nóser shaqyrǵan shóp basy dir-dir etedi. Kóshe ernegindegi qara aǵash kún qyzýyn saǵynyp butaǵyn tarbaıta jaıǵan. Qurylysshy, jol jóndeýshiniń tas shemeni tamyryn shegendep qýratýǵa qalypty. Átteń ýaqyty joq. Áıtpese áýdem jerde kúıbeń qaǵyp júrgen kóshe sypyrýshynyń qol kúregin alyp jiberip aǵash túbin qopsytyp shyǵatyn edi. Burylyp, kútip turǵan jeńil júırigine eńkeıip enip tize búkti. Júrgizýshi jigitte: «Oń jaǵalaýǵa, vokzal jaqqa tart!.. Aqylshy kisiniń úıine soǵamyn», — ded qarlyǵyńqy únmen.

Amalsyzdyq aıdap, birazdan beri esigin ashpaǵan, biraz ýaqyt kórmespin-aý degen baıaǵy «qart balshabek», keńester Odaǵy kezinde iri aınalyp soqty. Otbasynyń kúzetshisi, zeınetker kisiden aqy pulsyz aqy suramaqshy. Esikti aq shashty, bet-júzin ájim torlaǵan keıýana ashty, sálemin únsiz aldy, únsiz tórgi bólmeni nusqady. Aqylshy aıadaı balkonnan túsken kún shýaǵyna malynyp, shybyq kresloda kózildirigin tóndirip kitap oqyp otyr eken. Aıaq dybysynan basyn kóterdi, sálemin aldy. Oń shekesine qondyrǵan zerli taqıasyn qolyna alyp, tórt búktep tershigen júzin, mańdaıyn súrtip ótti. Iyǵy páseıip, usqyny ketip jetken jas jigitke suraýly kózben qarady.

Taıtuıaq múdirmedi. Basqyshtan entigip kóterilgen kezde loblyǵan júregin basyp, kókiregine túıip kelgen muń-sherin qaptyń aýzyn sheshkendeı túgel aqtardy.

— Keıingi kezde meńgerýshiniń minezi taǵy ózgerdi, — dedi, — ıa aramyzdan qara mysyq júgirip ótti, ıa aýzy-basy jybyrlap shaǵystyryp ósek aıtpasa júre almaıtyn qurbylary, qatarlary: «Arystan Musauly, sizdiń bedelińizdi sarqa paıdalanyp, jeter mejesine jetip aldy-daǵy shúý qaraquıryq dep shań qaptyryp jol jıegine tastap ketti! Áýpirimi bólek áýlettirek krysha tappaqshy!..» dep qulaǵyna quıǵan... Sóz usqyny bóten. Týlaqsha silkip, shańymdy qaǵyp bólmesinen aıdap shyqty. Neǵylarymdy bilmeımin...

Taıtuıaq taýsyla sóılep tappa tıylyp otyryp qaldy. Syrtta, áınektiń arǵy jaǵynda qazbaýyr bult kúrkildeıdi. Mezgil ýystaǵy qatty ustaǵan qumdaı jyldam sýsıdy. Ashyq áınekten erte kóktemniń jibek lebi lyqyldap enedi.

Aqylyshynyń kómekeıi búlkildedi.

— Áı, kámek qaýyn sekildi balamysyń degen. Qansha júırik bolsań da, shashańa shań juqpasa da — esińde bolsyn — eshqashan tizgindi úzbe. Jolbasshy kisiniń jeteginen shyqpa. Jeteginen shyǵyp, tizginińdi úzgen kúni — omaqastym deı ber, shyraǵym.

— Aǵataı-aý, sonda ómir boıynda bireýdiń jetegimen mástekshe ilesip ketpekpin de?.. Óz jolymdy, óz súrleýimdi salmaı ótpekshimin be ómirden.

Aqylshy myrs etip kúldi. Zerli taqıasyn oń shekesine ildi.

— Áli de ómirden úıreneriń kóp. Qazaqta eki tizgin, bir shylbyr degen sóz bar. Myna alaman báıge sekildi qym-qýyt tirshilik saparynda aıdaýǵa jibergen báıge aty bolsań: eki tizginiń óz qolyńda, al shylbyryń — seni qoldaıtyn, baýlıtyn, úlken ótkelge alyp shyǵatyn jarylqaýshynyń qolynda bolady. Jarylqaýshynyń jeteginde kele jatyp kúnderdiń-kúninde oıyń, boıyń ozýy múmkin, nemese álgiden de myqty álýeti jarylqaýshy taýyp alýyń ǵajap emes. Adam ómir boıyna izdenedi, ómir boıyna jetilip ósedi. Boıdyń ósýi toqtasa-daǵy oıdyń ósýi toqtamaıdy. Jassyń, Allanyń bir aty — ǵylym, ǵylymǵa boı sala, baǵytyńdy ózgertip, ýaqyt ozǵan saıyn jańa bıikten, alys kókjıekten kórinip kelesiń. Bul — jaqsy. Áıtse-daǵy jadyńa myqtap tutqaısyń: eshqashan bura tartyp shylbyryńdy úzip alma. Shylbyrdy úzgeniń — ustazyńa opasyzdyq jasaǵanyń. Ómir ózgerisimen qyzyq. Áýelgi baǵyt silteýshi... jol kórsetýshi... dem berýshi... jeteleýshi... shylbyr jibińdi ustaǵan bastamshyl kisiden irge ajyratpa! Jetekte kele jatyp eshqashan bas jibińdi úzýge bolmaıdy, shyraǵym.

Aqylshy kózin jartylaı jumyp, alys kókjıekke kún sala qaraǵan jolaýshyǵa uqsap tıylyp qaldy. Bólmeden shybyn yzyńy estildi. Asqanadan shaıǵa shaqyrǵan keıýana úni shyqty. Úı ıesi taskereń bolǵan kisishe meńireý halde melshıip otyra berdi. Bólmeni ishpystyrar tymyrsyq tynyshtyq kernedi. Taıtuıaq tamaǵyn kenep judyryǵyna jótkirdi. Kárıa selk etip janaryn baǵjıtty.

— Endi ne isteımin? — dedi Taıtuıaq aqyryn sybyrlaǵandaı bolyp.

— Ne isteıminiń qalaı?

— Ana azýyn aıǵa bilegen bólim meńgerýshisi: «Sen balaǵa jal biteıin degen eken!.. jańa jetekshi taýyp alypsyń!.. budan bylaı jolymyz, baǵytymyz eki ajyraıdy!.. bir bólimde birlesip istese almaımyz!..» de-e-ep alshaıyp otyr. Aldynda ǵana ýádeni taý ǵyp úıgen joralarym jym-jylas, Aq Ordadan jyly habar estilmeı ketti... neǵylarymdy bilmeımin. Mańdaıymdy tasqa soǵyp, tuıyqqa qamalyp qaldym.

Aqylshy tal shybyǵynan toqylǵan kreslosyn teńseltip túregelip ketti. Sińiri tartylyp qalǵan ba, táltirek qaǵyp as úıge endi. Muny kórmegen kisi sekildi. Bólme ortasynda qalqıyp turǵan bul kókeńdi elemeı... eskermeı... kózge ilmeı... naqa bir bos keńistikten ótken kóleńkege uqsap tusynan qalbań qaǵyp óte shyqqany kúıdiredi. Kúıinip ketedi bul kókeń. Kótenshegi jerge jetkenshe ókinedi. Birazdasyn baryp úı ıesi kilt qaırylyp asqana bólmesinen basyn shyǵaryp qarlyǵyńqy únmen:

— Eki ıyǵyńda kózge kórinbeıtin eki qapty arqalap al. Álgi qapta syqata salyp alǵan maqul sózi bolsyn! — dedi-daǵy aqylshy kárıa as úıge qaıyra súńgidi. Bul kókeń sońynda sostıyp qala berdi.

Birazdasyn esin jıǵandaı bolyp, burylyp, esik aýzynan álgide silkip sheship tastaǵan týflıin ázer tapty, Eki búktelip ıilip, aıaq kıimin ildi... ilbip syrtqa shyqty. Kútip turǵan júrgizýshige qolyn únsiz silkip: «Bara ber», — dep qaıyryp jiberdi. Qatyrma aq suryp qalpaǵyn tóndire kıip, uzyna boıǵy kósheni jaıaý-jalpy irgelep aıańdap keledi. Japadan-jalǵyz kóshe boılap júrip kele jatqanyn biledi. Syrt sulbasy jyn ıektegen momynǵa uqsaıdy.

Kóne úıler qorshaǵan uzyna boıǵy tar kósheniń jıeginde — sabylǵan jurtqa qarsy — uzyntura, syptyǵyr, kostúmdi, galstýkti, kózildirikti bozbala teńsele basyp kele jatty.

Qarsy ushyrasqan kisiniń kózine tómendegishe sýret elester edi.

Shalǵaı joldan shaldyǵyp, aryp-ashyǵan jolaýshy. Tas basyp, taý asyp ábden sharshaǵan. Eki ıyǵynda eki qap. Qap ishindegisi qomaqty. Qos qap júrgen saıyn arqasyna batyp, adymyn tusap, tirsegin salp-salp uryp adymyn esh jazdyrmaıdy. Shólden erni kezergen jolaýshynyń kidirerge murshasy az. Keýde syr-syr, tize dir-dir. Alys kókjıekke bir batyp, bir shyǵyp ırek saǵym sekildenip túrtinektep uzap bara jatqan, ıyǵyn júk kesken, sharshaǵan, shaldyqqan osynaý ómir jolaýshysynyń ıyǵyndaǵy nán qapqa ne salyp alǵan deısiz ǵoı.

Kúlmeńiz... kókirek kózimen kóre bilińiz...

Qaptaǵy kileń qurǵaq ýáde, bosteki sóz, úırenshikti uǵym:

Maqul... maqul... maqul... maqul... maqul... maqul... maqul... maqul..

---