InfoHub Logo

Esimim — Tynyshbek, — dep bastady sózin úni qarlyǵyńqy, shashyn kirpi etip taraǵan, at jaqty, bet pishini kavkaz halqyna keletin, qońqaq muryn, qalyń qasty, qara sur, qazyqtaı qatqan jigit, — ata-anam atymdy qoıǵanda, bálkim, jer betinde soǵys bolmasyn, tynyshtyq ornasyn dep yrym ǵyp nıet etken shyǵar-aý. Ózim soǵystan keıin týǵan perzentpin. Ata-anamnyń nıeti qabyl boldy ma, álde atys-shabys degennen el basshysy, er-azamat degenderińiz ábden erqashty zárezap bolyp tıtyqtady ma, úlken kisilerdiń áńgimesinen qulaǵymda qalypty; men týǵan jyldary jylymyq kúnniń jaımashýaǵyndaı mynaý degen mamyrajaı zaman ornapty; soǵys salǵan kóńildiń qaraqotyry jazylǵandaı bolyp, erkek ataýly dalaqtap bir-bir qylquıryqqa minip, shaqshasyn erdiń basyna qaǵyp, nasybaıyn shirenip atyp, «pálen jerde kókpar bolady eken», «tólen jerde jurt jınalyp oıyn-saýyq uıymdastyrady eken» dese, — dalaqtap solaı qaraı jortady bilem; asharshylyqta ashtan ólgen ákesine as berý, soǵys apatynan oralmaǵan aǵasyna mal shalyp, sadaqa úlestirý úrdiske aınalypty; bul bul ma, áıel shirkin aq jaýlyqty sharshylaı salyp, aýyl men aýyldyń arasynda yrǵala basyp, kóktemdegi qyr betkeıdiń qyzǵaldaǵyna uqsap qydyrady ǵoı. Mine sondaı ashyq atqan jazdyń aqshyl tańyndaı kóńildiń kiri jýylyp, kókirek shaıdaı ashylyp jatqanda jaryq dúnıege kelippin; «kelippin» dep aıta salý aýyzǵa ońaı, áıtpese tabandy kúıdirgen Kyzylqumnyń kúreń shaǵyldary, shekeni tesip shaqyraıǵan aptap kúni esim kirerli-shyǵarly kezeńnen bastap, eńbektegenshe qulynmen ilesip qulapáre quıyndatyp júgirgenshe... erjetkenshe serigim bolyp qoıyndasyp, qoltyqtasyp qosyla ómir súripti. Bileý-bileý beldeýdiń arasyndaǵy shaǵyn ańǵardyń kindigin kesip jyltyraǵan bulaqtyń kózin baǵyp shaǵyn aýyl tirshilik etipti, túıe baǵypty, túıeniń júnin, órkeshin, terisin jyraqtaǵy Buharǵa aparyp satyp, azyq-túligin aıyrypty; qysta shubaltyp shubat iship, jazdyń aptabynda kóbigi shetinde shytyrlap pisken qymyranǵa qaryn shermıtip, ıir moıyn momyndaryn qum ishine uzarta jaıyp, túıeniń moınyna uqsaǵan ıir-qıyr qyńyraıǵan tirshilik keshipti. Ákem baıǵus qansha qyńyr bolsa da «oqımyn» degen balanyń talabyna kóldeneń turmaıtyn; «qalaǵa attanam, talaptanam» degenińde batasyn beretin, tyrna sekildi tyraıyp ósken myna meniń jan qaltama úsh júz somdy sanap saldy. «Jolyń bolsyn», — dedi súıegine bitken sypa minezben. Bul aýyldyń adamdary asa iri bolatyn, toı jıynda jigitteri túıeniń ústine shyǵyp, túregelip turyp, jadaǵashtyń basyna ornatqan qaraǵashtan ustap ańyratyp kep án salatyn, tasbaqanyń qabyrshaǵyn taýyp alyp, «qoqan hanynyń tostaǵy» dep ishine araq quıyp ishetin. Qyzdary ma. Joq, betine páranjy jaýyp júrmese de súrmeli qasyn tóńkerip tómen qarap, eshqashan erkektiń betine tiktep qaramaıtyny erekshe endi. Uzyn sózdiń qysqasy, umytyp barady ekem, maı merekesinde túıeniń ústine shyǵyp án salyp, júldesine bes kılo kámpıt alyp qoqyraıyp júrgenimde mektep dırektory basyndaǵy qalpaǵyn bulǵap janyna shaqyryp aldy. «Al, ánshi jigitim, oqý aıaqtalyp qaldy, endi bir sekirseń kámelettik atestat alasyń, óstip qumǵa mılyqtap júre bermekshimisiń?»- dedi yzbarlanyp. Oıymda túk joq. «Bilmeımin, aǵaı», — dep birdemeni mińgirleppin. «Osynsha sirnesi syrtyna shyǵyp byljyraǵan kámpıtti qaıtesiń», — dedi. «Aǵaı, qudyqtyń sýyna eritip jeımin», — deppin. Mektep dırektory basyn shaıqap, tańdaıyn qaǵady ǵoı: «Aı, Tynyshbek, mektepte júrgende qarasań basyń isteıtin, sabaq biletin zerek shákirtsiń, endi syrttaǵy júrisińe qarasam qarnym ashady, delquly, dándaký, «Apyrmaıdyń» adamy sekildisiń, aqylymdy alsań — qum arasynan ket, erterek elińdi tap, bilimińdi jalǵastyrýdy oıla, áıtpese qumkeselge ushyrap, osyndaǵy mıǵulalardyń biri bolyp esekmıa sýyn iship shyǵa kelesiń», — degeni nyǵyzdap. Dúnıedegi barsha rahat: ishinde baly bar byljyraq kámpıtti qudyqtyń tastaı sýyna batyryp jegende dep júrmin ǵoı. Shilde ystyǵynda shubatqa qanyp iship, syrtqa shyqpaı jer úıdiń syz edeninde «Myń bir túndi» oqyǵannan artyq jannyń rahaty bolmas dep oılaǵam. Álgi sózden keıin sanama áldeqaıdan sáýle enip oıǵa shomǵanym.

Bul aýyldyń úlken kisileri qymyranǵa kúshálániń dánin salyp iship, «jer qozǵalyp jatyr» deseń de eleń etpeı, tapjylmaı, múlgip-qalǵyp otyra beretini nelikten deımin ishteı. Bul aýyldyń qyzdary áýelgide qum ishiniń shyńyraýynyń sýyndaı móldirep, meıirińdi qandyryp, eseıe kele, egdelene ashyp byqyrǵan aıranǵa uqsap ketetini qalaı deımin, tań qalamyn. Qyz kezinde bári jaqsy, jaman qatyn qaıdan shyǵady.

Qum ishiniń aptap kúni, azynaǵan jeli kimdi bolsyn qaıratyn mújip, armanyn azaıtyp jiberetini, úıińe, kıimińe, asyńa aralasyp, qosylyp qoıyndasyp jatatyn maıda qumy adamnyń ózin kishireıtip, páseıtip, kún ótkizer, as iship aıaq bosatar pendeniń birine aınaldyryp jibererin áýelgide kim bilipti, kim kóripti. Qoı, á, dedim, ákemniń qaltama salyp bergen úsh júz somyn árádik syrtynan sıpap qoıyp, alys qıyr saparǵa shyqtym. Bul kúngimen salystyrǵanda alpysynshy jyldyń basyndaǵy aqshanyń ájeptáýir qaýqary, kúshi bar eken-aý dep oılaımyn. Ol kezde ettiń kılási bir jarym som, maı eki jarym som bolatyn; olardy qoıshy, jas adamǵa keregi qyzyqmas júris pen qyzdarmen seıil emes pe? Áli esimde, ýnıversıtetke qujat tapsyryp júrgen jankúıer kisi ekeýmiz tús kezinde «tamaq isheıikshi» dep restoranǵa bas suqqanbyz. Úlken zaldyń sol qanatynda, qabyrǵaǵa taýdyń, sala-sala adyrly saıdyń bederi salynypty, qarap otyryp qyzyǵasyń, álgi jyra saımen jylymshylap syldyr qaǵyp sý aǵyp jatyr, mańaıynda tıtimdeı tal, dóńkıgen tas sýretteri, tabıǵat sheberdiń kishireıtilgen kóshirmesi sekildi, sol jerde eresek eki kisi jaqsylap tamaqtandyq, qasymdaǵy aǵaıym eki shólmek syra ishti; eseptesip kelgende bar bolǵany bes som tóledik. Qazirgi aqshanyń elý tıyny sonda. Endi oılaımyn: az aıt, kóp aıt, ol kezdegi aqshanyń berekesi bar, qaýqary kúshti eken-aý, bul kúndegi elý tıynǵa tamaq túgili shólmek shıpaly sýdy ázer ashady, toıa tamaq ishý úshin kem degende júz bes somyń jutylady. Shyndyqty aıtyp, jańasha oılaıtyn zaman ǵoı bul. Kıim, tutyný buıymdarynyń, as-aýqattyń baǵasynyń aldynda álgi aqshań ıtten qoryqqan qoıandaı qaltyrap qoıa beredi, búgin ýystap alasyń, kúni erteń qaltańdy qaǵasyń. Álgi úsh júz somdy shetinen jaratyp oqýǵa tústim, qyzdarǵa balmuzdaq syılap, parkte seıildedim, «Portveın – 12»-ni bir kisideı ishtim, qalaı oqydym, ýnıversıtetti qaıtip támamdadym -uzarta sozyp aıtpaı-aq qoıaıyn.

Ǵulama kisilerdiń sózine sensek: baıqaýsyzda shyǵandap shólge shyǵyp ketken túıe sekildimin, moınym bir qısaısa topqa qosylmaı mańyp, mańǵazdanyp júre beretin adam ekenmin; elp etip eshtemege qyzyqpaımyn, jurt kúlgen nársege qarqyldap kúlmeımin, kesh jatamyn, erte turamyn. Oqýdy bitiretin jyldyń kóktemińde ońtústik ólkesinen kelgen bir top jastar jınalyp, orystyń eki bólmeli úıin keshten tańǵa deıin jalǵa alyp, merekelik dastarqan jaıdyq; dastarqan degende qazirginiń saltynsha jylqynyń jal-jaıasyn, qoıdyń muzdatylǵan etin, kókónis túrin qoıatyn qaýqar qaıda, joldasymyz ekeýmiz asqananyń artynan kirip bir shelek vınegret aldyq, jolaı gastronomǵa bas suǵyp bir qaptaı portveın arqaladyq; keshimizdiń bar máziri osy. Qyzdar erterek kelip nan týrap, shaı qoıyp, palaý jasap, bylaıǵy sypaıylarǵa syzylyp júrip qyzmet qylǵan boldy. «Qyzmet» degennen shyǵady, ash qarynǵa azdap qyzyl sharapty tartyp jiberip aldaǵy memlekettik emtıhandy tapsyrýdyń jolyn oılap kózimdi ashyp-jumyp otyrsam bar ǵoı, sizge ótirik, maǵan shyn, qyzyl kóılekti qypsha bel qyz kókónis salatyn meniń aldyma ysyryp yńǵaılaıdy kep: aý, birge oqıtyn teń qurbylar «alyńyz, jeńiz» deýdiń ornyna aýzyńdaǵyny qaqshyp ketýshi edi, myna beıkúná perishte qaıdan kelgen deımin; dáý báteńkemdi súıretip bıge shaqyramyn, aıaǵyn basyp, shaıqatylyp berekesin alamyn. Sóıtsem qypsha bel qyz astanadaǵy pálen degen akademık áıeldiń kóziniń aǵy men qarasy eken; akademık áıeldiń atyn atamaı-aq qoıaıyn, ol kisi ashýlansa, nanyn zorǵa taýyp jep júrgen mehanık men túgili rektordyń, odan asyp redaktordyń shańyn týlaqsha qaǵyp alady. Arystannyń apanyna túsip nem bar deımin-aý, ertesine, ertesine emes qoı, álgi keshten bir jeti óte jańadan tanysqan qypsha bel qyz qoltyǵyma jabysyp «úıimdi kórsetemin, áke-sheshemmen tanystyramyn» dep kóp qabatty úıdiń eń ústindegi áńireıgen keń saraıdaı ásem úıine ertip keldi. Kitaphanaǵa baraıyn, sońǵy emtıhanǵa ázirleneıin dep dáý báteńkemniń baýyn baılap jatqam, qaıdan bileıin, qypsha bel qyz typ etip kele qoıdy. Moınyma oratylyp qulaǵynyń túbinen ıeginiń astynan súıgizdi, «qumda qalǵan atanym, qarnyń ashqan shyǵar, júre qal», — dedi. Tamaq jaıly sóz bolǵan soń-aq báteńkemniń baýyn baılap, kitabymdy bylaı tastap mónteńdep júre berippin, áńireıgen keń saraıdaı akademıktiń úıine enippin. Aýyzǵy úıde úlken dıvanda mılyqtatyp kózildirik kıgen qara sur kisi gazet qarap otyr, tirkesip-ushqasyp kelgen bizdi kórip túregeldi, qarsy bettedi.

— «Kúıeý bala ma mynaý», — dedi tóbeden túskendeı etip.

Ne derimdi bilmeı qaldym, ázirshe úılenýdi oılaı qoıǵanymyz joq, dıplom alaıyn, «aýrýmyn, raqatyńdy qashan kóremin» dep apta saıyn sońymnan salaqulash hat jóneltip jatqan ákemniń aldynan óteıin, jónimdi jóndeıin, ıinimdi bútindeıin dep nyqtalyp júrgem. Qypsha bel qyz qyzaryp ketipti, men týraly lám demeıdi. «Oı, papa! — deıdi, — ishetin neń bar?»

« — E, uzyn sıraq neme eken, jelaıaq júırikti qalaı qolǵa túsirgensiń, beri júrińder, maı shelpekti kórseteıin, — deıdi úı ıesi, — áı, kúıeý bala, as úıge burylsańshy!..»

As úı degeni jer ústiniń jumaǵynyń buryshy sekildi, shıpaly sý, shampan, sharap, bul ómirinde tatyp kórmegen ýyldyryq, balyqtyń baýyry deı me, toqash, bálish, qatyrma, juqpa degeniń tirelip tur. Ashqursaq júretin sorly basym úı ıesi «je» dese, aýzyma qomaǵaılana tyǵyppyn, «ish» dese, — syńǵyta simirippin, olardyń neni megzep, neni topshylap, nyǵyrlap jatqanymen tegi jumysym bolmapty. Meıli de, ómir súrý degen aranyń tisimen júrip ótkendeı bir mashaqat. Birde eńseńdi kótertip bıikke shyǵarady, endi keleside alańsyz júrgen kúnderińniń qarymtasyn qaıtaraıyn degen kisishe oıǵa quldyratady: óstip birde shalqaıyp tákapparsyp, birde jelkemnen pármeni kúshti kisi judyryqtap ótkendeı qolqam túse eńkeńdep júrgenim ǵoı. Azdap jutqan sharaptyń býy býynyma tústi me, asqazanyma el qondyryp ishki úıge ótip nán kreslosyna myqshıa otyryp, bul úıge qalaı kelip qalǵanymdy topshylaımyn baıaǵy. As úıdegilerdiń sóz álpeti bóten.

«Baltaı-shaltaıdy bilmeımin, osy kisikıik bolyp júrgeniń jetedi, soraıǵan sıraǵyn sozdyryp qum ishine qaıtip jiberemiz, qalada qalsyn, kúıeý bala jumsap shánıip jataıyn», — deıdi óktem ún.

«Mamamnyń ne deıtinin qaıdan bileıin, mynaý degen dókeılerdiń moda qýǵan, shashy jalbyraǵan jaısań jigitterin ustamaı, aýzynan sózi, ústinen bózi túsken mondybasty qaıdan taptyń, «uzyn sıraq túıe munyń» dep keıip júrse qaıtemin?» — deıdi qyz oryssha sóılep.

«Oıbaı, dókeılerdiń balalary des bermeıdi bizge, asyńdy iship, alashańdy tilip ketedi, olarǵa «olaı etpe, bulaı et» dep jón siltep, bılik aıta almaısyń, til men jaǵyna súıenip, qaǵynyp qaqshańdaǵan pále. Myna jigit aýzymyzǵa túskeli turǵan nesibe, yrzyq, yrys, bereke, tas qyp usta túp eteginen», — dep úı ıesi qushyrlana kijinedi-aı, as úıdegi áńgimeni estidim.

«Qaıdan bileıin», — deıdi qypsha bel qyzy. «Tap qazirden aıla-sharǵy, amalyńdy tor qylyp qur mańaıyna, seniń sózińsiz, ıkemińsiz attap basa almaıtyn bolsyn». «Qaıdan bileıin».

Osy mezet qońyraý shalynǵandaı bolyp, emen esik ashylǵandaı estilip qyzdyń akademık sheshesi endi-aý deımin; álgi as úıdegi birde estilip, birde estilmeı kúńirengen kergime daý sap tyıyldy, sharqaı suqqan aıaqtyń tapyrlap júgirip ótkeni sezildi, «kıimińdi ileıin» dep bireýi ózeýredi, sampyldap sóılegen radıonyń úni óshti, áńireıgen úlken úıde shybynnyń yzyńdaǵany estilerdeı óli tynyshtyq ornady. Etjeńdi, dóńgelek júzdi, qoıý burymyn erip toqpaqtaı etip tóbesine túıgen orta jastaǵy áıel ishki bólmege kirip kelgende lyp etip ornymnan qalaı kóterilip ketkenimdi bilmeı qalǵanym; sálemdeskenim, qalaı tildeskenim jadymda joq; álgi áıeldiń nazary sonshama ótkir, susty bolar ma, qarap turyp súmek bop terleppin, eki sózdiń basyn qurap aıta almaı búgejekteppin. Akademık áıel qadala qarap otyryp-otyryp tóbeden túskendeı etip: «Aı, mynalaryń iship alǵan ba?» — degeni... Áıteýir kóshege sytylyp shyqsa jańbyr búrkip tur, sý bolǵanyma, mashınanyń yǵysqan arynyna qaramaı moınymdy eki ıyǵymnyń arasyna tyǵyp búrisip, sý tıgen qaraqurttaı qurysyp júre berippin.

Eki-úsh apta ótken soń qypsha bel qyz jataqhanama izdep keldi, áýpirim táńirimmen alaqandaı dıplomdy alyp, chemodannyń tereń túbine salyp, «áke, aıdyń aıaǵynda jetip qalamyn», — dep qıandaǵy qum ishine tildeı hat jazyp, keshke bolatyn qoshtasý dastarqanyna ázirlenip jatqan kezim bolatyn. Qyzdyń júzi synyq. «Mamam kelsin dep jatyr», — dep júzin tómen salyp qystyǵa, úzdige jylaǵany. Aıap kettim. Erninen kóme-kóme súıdim. Sol-sol-aq eken qypsha bel sulý eki kózi jáýdirep sońymnan bir eli qalmaı qoshtasý dastarqanyna bardy, starosta jigitpen bıledi, dekanmen tanysty... aqyrynda bolar is boldy degendeı ǵyp úıine, akademık sheshesiniń aldyna ilestirip ákeldi. Bilim qýǵan, toqyraý jyldarynda tom-tom kitap shyǵaryp, doktorlyq qorǵaǵan, fılosofıa ǵylymynan akademık bolǵan bilikti áıel bul joly da ústi-basyma synaı-mineı uzaq qarady, sosyn álqıssa áńgimesin bastady. «Kúshik kúıeý» degen ne ol, ol — feodalızmniń sarqynshaǵy, bile-bilgenge áıel — gúl, ony erkeletip, aıalap, alaqanǵa salǵandaı etip ustasa jaqsy ósedi, kórgen kózdiń jaýyn alady. Myna Qalamqasymdy betine jel tıgizbeı, jany qınalatyn is istetkizbeı, názik gúldeı etip mápelep ósirgenmin. Muny tek qana erkeletip, aıalap, arýdaı etip ustasań qulpyrady. Mal — baqpasa ketedi, áıel — qaramasa ketedi degen bilikti sóz; Qalamqasym mynaý degen jigittiń janynda qulpyryp júretin, sýyǵan júrekti jylytatyn ǵajaıyptyń ǵajaıyby, qasyńa ertip qara da júr.

Myna mıǵula basym sol sózden, álgi áńgimeden jarytyp eshteme túsinbeppin. Akademık áıel aıalap ósirgen qyzynyń taǵdyryn maǵan senip tapsyrarda nege «qasyńa ertip júrseń», «aıalap ustasań», «eshteme istetpeseń» dep nyǵyrlap, nymdap aıta berdi desem; Qalamqastyń ózge áıelden bóleksheligin, ereksheligin túsindirgeni eken ǵoı. Úılenip, bas quraǵannan keıin kózim jetti, úzilip túser pisken júzimdeı móldiregen kelinshegimniń ereksheligi — erteńgisin ólip bara jatsa da erkekten buryn turmaıdy eken; kirjýǵysh mashına bolmasa eshqashan qoldap kir jýmaıdy eken; qonaq kelgende qasynda kóleńkege uqsap júrmeseń, isiniń berekesi bolmaıtyn sekildi, úıdiń ishin jınaı salýǵa, jýylǵan, shashylǵan kıimińdi ótektep, tekshelep oryn-ornyna qoıýǵa erinetindeı me, otqa qoıǵan súti únemi tasyp tógilip jatady, maıǵa salyp pisirgen baýyrsaǵy táýlik ótpeı jatyp shólde júrgen túıeniń qumalaǵyndaı qatyp qalady. Ne pálesiniń baryn qaıdam, uıqysy ómiri qanbaıdy. Ýaqytty utaıyn dep asyǵystaý aıtyp jatyrmyn, aıyp etpessiz. Qyzylqumnyń ishine, jazdygúni órtteı janǵan ystyq ólkege «úıleneıin dep jatyrmyn, kelińizder, qarajattan qol ushyn berińizder», — dep salaqulash hat jazǵan edim; keıinshe estidim, hatymdy oqyp kári jilikteı ıilmeıtin ákem qatty ashýlanyp sheshemniń, inilerimniń, týǵan-týysqannyń basyna áńgir taıaq oınatypty. «Ol kúshik qum ishinen skvajın qazdyramyn, qubyr saldyramyn dep ezýin qıǵashtap júr edi, neǵyp aıaq astynan úılenetin bolyp qaldy, ol neǵylǵan batpan quıryq, teginnen-tegin jatqan quıryq, — dep moınyn syrtqa salyp senbeı, kónbeı bále qylypty. Aqyrsynda beri qaraı, astanaǵa sheshem men nemere aǵamdy jiberipti. «Úılense — úıelmenimen alyp kelińder, bárin ózim asyraımyn», — depti. Myna sózdi estigen qalyńdyǵymnyń akademık sheshesi shabyna shoq túskendeı shyjbalaqtady, iship otyrǵan shaıyna shashalyp, part bolyp qyzardy. Toı restorannyń úlken zalynda ótti. Qýanyshqa jınalǵandar sóz kezegi kelgende mıkrofonǵa qos qoldap jarmasyp, jas jubaılardy múldem esinen shyǵaryp, akademık sheshemizdi maqtaýmen sharshady: «Pálen jyly qalyń kitaby shyqqan, ataqty kisi maqtaǵan», — dep shaptasa; «Qazaq áıelderiniń ishindegi tuńǵyshymyz, pıonerimiz, zańǵar bıigimiz», — dep tebirentip turyp aldy; «semáǵa adal, balaǵa máıin», — dep qıynnan qıystyrǵany esimde. Bul jerde qaıyn enemdi jamandaıyn, qotyr sózben júregin tyrnaıyn dep turǵanym joq, shyndyǵy sol — úlken shańyraqtyń ishki-tysqy shyǵyny, jaıylym órisi, demalysy, dám-tuzy, bári-bári sol kisiniń moınynda eken. Baıdy, balany, joldas-jorany ıir moınyna mingizip alyp qıan qumdy keship bara jatqan qýatty ingen kózime elesteıdi. Alǵashyńda murtymnan kúlip, ishimnen mázdenip: «jaqsy boldy-aý ózi, men de sol ıir moıynǵa mingesip, aıaqty salaqtatyp qamsyz-muńsyz tirshilik kesheıin, ınstıtýtqa ornalasaıyn, qaǵaz shuqylap júrip qorǵap alaıyn, qolymdy jyly sýǵa malaıyn», — dep jospar quryp júrgenmin. Oryssha aıtqanda — bal aıymyz uzaqqa sozylmady. Oqjetpestiń baýraıyna aı boıy úı tikkizip jatyp, qymyz iship, baǵlannyń etin jep appaq bolyp ońalyp oraldym. Buryn taspa qara bolatynmyn, endi joralarym «Nar kesken aq semser» dep janama esim japsyrdy; meıli de, o ǵyp, bu ǵyp buǵa basyp júrip qorǵap alsam upaıymnyń túgeldengeni. Úı alýǵa zańdy bolady dep qaıyn enemniń keńesimen qala shetindegi shaǵyn eki bólmeli páterdi jaldap turdyq. Pápkemdi qoltyǵyma qysyp eleýsizdeý, ǵylymı mekemeniń mardymsyzdaý ǵylymı keńesshisi bolyp tompańdap júrip jatqanmyn. Erte ketemin, kesh kelemin. Erteńgisin shoshyna oıanyp, jýynyp-shaıynyp, qyrynyp, shaı qoıyp qolymdy kúıdirip jatsam: kelinshegim «basym zil tartyp barady», — dep tóseginde dóńbekship jatady; keshkisin kishkentaı ınstıtýttyń taraqan jaılaǵan, sarǵaıyp ketken qaǵazdaryn kóshirip, kitaphanada otyryp — dóńgelek ataýlynyń jańalyǵyn salystyryp zerttep, sheteldik referattyń jylt etkenin aýdaryp, kóshirip, kóz tamyrym qyzaryp, sazaryp, sheke tamyrym jıileı lypyl qaǵyp súıretilip baspanama kelsem, as úıdiń ishi alatútin, kartoby qurǵyr tabaǵa jabysyp qalǵan, sút tasyǵan, sýǵa salǵan makarony qaınamaǵan, kelinshegim buldanady. «Jasyma jetpeı úıge qamalyp, qamyrǵa bylǵanyp otyrǵanym mynaý, áıda restoranǵa baryp tamaqtanamyz, serpilemiz, sergımiz», — dep ózgeshe órnek tanytady. Aqshamnyń azaıǵanyn aıtamyn, jubaılyq tirshilik degenniń kúnde dyrdý, kúnara seıil, seri júristen góri ot basy, oshaq qasynda qonaqtap buıyrǵan as-aýqatyńdy bólip iship, baıyzdaý, ashshy da bolsa arzanǵa úırený, qıyn da bolsa surǵylt, birqalypty tirshilikke kóndigý deımin.

Jubaılyq keleshekke úmit artý, irgeńdi bekitý, qos birdeı asaý kóńildi kóndiktirý, biriktirý emes pe. Endeshe qaltany qaǵyp kúnara restoranǵa shapqylaý, kúnara qaıyn eneniń shuraıly mol dastarqanyna telmirý jetisken tirshilik emes deımin. Ár otbasynyń ózine laıyq ishki, syrtqy saıasaty bolýy kerek. Erkegi otbasyny asyraýǵa, páter aqyǵa, kıinýge jeterlik tabys tabýy kerek; úıdegi áıeli sol tabysty aıǵa, aptaǵa, kúnge bólip degendeı uqsata ustaǵany lázim; sharshap kelgen erkektiń aldynan shyǵyp alqymynan alǵandaı bolyp: «Maǵan anany tap, mynany tap», — dep júıkesin qajamaı, dámdi asyńdy aldyna qoıyp, qabaǵyna qarap; «Táıiri, búgin bitpegen tirligiń erteń bite jatar, sonshama mazasyzdanbashy... kúni erteń-aq el kózine, jurt aldyna túsetin maqtaýly semá bolamyz... sen joqta kıimińniń ketken jerin jóndedim, tiktim, jetpeı turǵan qarajatty eptep ustap jetkizdim áıteýir», — dep mamyrajaı máıin minez tanytsań ǵoı quba-qup bolar edi deımin. «Erte turǵan áıeldiń bir isi artyq, erte turǵan erkektiń yrysy artyq» degen baıaǵy bilgish babalardyń sózin qaıtalaımyn. Muny estigen qaımyjyq erindi, juqa qabaq áıelim: «Ný, chto-j takogo, — deıdi, — na koı chert mne nýjna nazıdanıe feodalnoı znatı, onı kak tarakany jıvýshıe v podvale, temnye, áıel men erkektiń teń pravoly ekenin túsinbeıdi...»

Buǵan ne dersiń endi. «Meıli seniń aıtqanyńdy durysqa jorıyq, áıtse de myna jas otaýymyzdy qaıtkende de myqty, irgeli, maǵynaly etemiz; sony oıladyń ba?.. Ata-anaǵa telmirmeı, eshkimniń artyǵyna, jarqyraǵanyna qyzyqpaı, beınetimizge syıynyp, bir-birimizge arqa súıep, senip tirshilik etsek bolmas pa», — deımin ǵoı oraǵytyp. Qypsha bel kelinshegim astarlap aıtqan sózdi túsinbeıtin, týra betke aıtqandy unatatyn. «Alaqanyma salyp júremin, betińe jel tıgizbeımin degen talaı jigitterge qaramaı, saǵan sengendegi shekemniń shylq etkeni osy ma, túıeshi shaldan telmirip aqsha kútý, páter jaldaý, qamyr ılep, baýyrsaq pisirý, osyndaıda ómir bolyp pa, mynaý jas jubaılardyń jumaq tirshiligi emes, qaıyrshylardyń tozaq ómiri ǵoı». «Dozaqqa úıreneıik, bir-birimizdi syılap ǵumyr kesheıik». «Mundaı tozaǵyńa óziń úıren, kettim mamama, tyrnaǵymdy ósirip, boı-basyma qarap esimdi jınaǵansha otyn butap, úı tazalap, as úıdi syrlap...»

Qaısy birin qoqsytyp aıta bereıin. Jylǵa jetpeı úsh páter almastyrdyq. Alǵashynda «bir-birińe laıyq taýyp qosylǵan ádemi qosaqtar ekensińder» dep qýana qarsy alatyn páter ıeleri ári ketse apta, aı ótken soń túsin sýyqqa salyp, tyrjıyp, qyrjıyp: «Aý, jas jubaılar, qoqsyqty nege tókpegensińder, terezeni nege jýmaǵansyńdar, as úıleriń toly taraqan, vanalaryń taý bop úıilgen kir, páter aqyny sizderden kútip júrsek, ózimizden telmirip qaryz suraısyńdar, bul bolmaıdy, bizge tynysh, taza júrip, ýaqtyly aqshamyzdy tólep, aldymyzdan kesip ótpeı syzylyp turatyn mádenıetti pátershi kerek», — dep... ókpesin aıta bastaıdy. Aıtpaı qaıtsin, ókpem óship komandırovkada júrsem qypsha bel sulýym mektepte birge oqyǵan, ınstıtýtta qosyla seıildegen, sanatorııde tanysqan teń qurbylaryn aıadaı páterge shaqyryp, dańǵyrlatyp mýzyka oınatyp, temeki tartyp, sambyrlap sóılep úı ıeleriniń mazasyn alyp zyqysyn shyǵarady eken. Ol baıǵustardyń júıkesin jún ǵyp tútip, sirińke surap, tuz surap, qyzylburysh surap sendeltip qoıa ma, tipti pátershi kempirdiń tún ortasynda qan qysymy kóterilip dáriger shaqyryp bere ǵoı, qaraǵym dese: dári ornyna sharap ishkizip, qusqyzyp, óltirip qoıa jazdaǵan ba, bilmeımin... Komandırovkadan kelsem úı ıesi tóbemdi kórgennen qorlyq kórgen baladaı kemseńdep jylap qoıa bergeni. Kún tımeı ósken shópteı bolyp bozaryp qalypty. «Aý, munyń qalaı?.. Ókimetten úı alǵansha meıirimdi adamdardyń qasy men qabaǵyna qarap amaldap júre turmaımyz ba?!» — dep qatty keıis bildiremin. Tuńǵysh ret daýsymdy kóteremin. Áıelimniń qıyn minezi — basynan eshqandaı sóz asyrmaıtyn, asyrdy degenshe torsańdap ókpelep, as úıdiń astań-kesteńin shyǵaryp, shaptyǵyp shala pisken qamyrdaı búrisip-tyrysyp jatyp alady, ıa bolmasa esikti tars jaýyp sheshesiniń úıine ketip qalady. Bul joly da sóıtti. Qarnym qońyltaqsyp asqazanyma el qondyraıyn dep tońazytqyshty ashsam: apta burynǵy bazardan ýdaı qymbatqa satyp alyp kelgen et tilshelenbepti, tuzdalmapty, jeke saqtalmapty, ıistenip ózge tamaqty búldire bastapty. Alda ǵana taıqymańdaı taǵdyr-aı, búıtip akademıktiń aqsaýsaq qyzyn alyp qatynǵa qaryq bolǵansha Qyzylqumnyń ıen túıeshiler ólkesine bez terip bezip ketsemshi dep ishteı solyqtap ókinemin. Ákem áldene emeýrindi emeksitip «kón qatsa qalybyna barady», «sheshesin kórip qyzyn al» dep alystan hat jazyp aqylǵa kel dep shaqyrǵan edi; bula ósken qyzdyń bylqyldaǵan myqynynan qysyp, kópsińki erninen kóme-kóme súıgen saıyn sanam tumandanyp, saıqymazaqqa ushyrap, ǵalymdar úıiniń mańaıyn shıyrlap shyqpaı qoıdym emes pe. Baqyt degen úlken sóz, záýlim saraı, sol saraıdyń áýizi jaltyraǵan, sýy shapshyǵan, bulbul qusy saıraǵan jupar ıisti jumaqtaı tórine qadam basamyn ǵoı dep nyq sengenmin. Jupar ıisti qalyńdyǵymdy qushaqtaǵan kezde esimnen tanǵam. Áıtse de myna tirshilik lepirgen kóńildiń talqyǵan mezetindeı jalǵyz poezıadan quralmaıdy eken, semá qurý, óz aldyńa tútin tútetý, oshaǵyńnyń oty óreli janýdy oılaý, úı-ishińniń taýqymetin arqalaý — prozaǵa kóbirek uqsaıdy. Dramaǵa soǵyp jatady. Syndy da tyńdaı biler qulyq pen qulaq kerek kórinedi. Jubaılyq ómirden áıelim uıqasy kelisken yrǵaǵy baı poezıany ǵana kútipti. Bul oıyn ertesine, sońynan keshirim surap barǵan ózime jaıyp saldy. «Ózimshilsiń», — dedi; «feodalsyń», — dedi; «keshegi qaıyrshylanyp júrgen kúnińdi umyttyń, óz qolyń ózińe jetip ǵylymı ataqty qorǵap alǵan soń qumǵa qashyp ketpekshimisiń», — dedi; áıteýir akademık sheshesiniń kózinshe aıtpaǵan sózi kem.

Bárin de kóterip júrmin ǵoı, kótere berer edim-aý, «keshegi qaıyrshylanyp» degen sóz júregime ıne suqqandaı áser etkeni, tiksinip, ishimdi tartyp qaldym. Apyrym-aý, eshkimniń esigine baryp alaqan jaıǵan kúnim joq qoı; maǵan buldaǵany, salmaqtaǵany — ǵylymı mekemege sóz salyp jumysqa ornalastyrǵany ma, úılengen kezde syılaǵan kostúm-shalbary, sheteldik aǵashy, sary samaýryny ma. Qyzylqumnyń ıen túkpirinen altyn tabylyp qalýy kádik, ıen túkpirdi jaılaǵan túıeshilerge, geologtarǵa sý kózin ashyp berý kerek dep osy kóktem arnaıy ekspedısıa shyqpaqshy edi. Soǵan ilessem degen oıda júrgem. Sanamalap, qazbalap sózdiń túbin qýa berseń beıaýyz bádik bolǵanyń. Nıshe aıtýshy edi: tuńǵıyqqa kóp qaraǵan kisi tuńǵıyqqa jutylmaı qoımaıdy dep. Myna ǵalymdar ortasynyń shyrma-shatý uıyǵyna jutylmaı turǵanymda tabanymdy jaltyrataıyn, boıymdy aýlaq salaıyn dep oıladym. Ertesine poezǵa bılet aldym. Oblys ortalyǵynan avtobýsqa mindim, aýdannan sovhoz ortalyǵyna deıin maı tasyǵan benzovoz qatynaıdy eken, sonyń kabınasyna syǵylysyp segiz saǵat selkildedim, ujym ortalyǵynan qum ishine qubyr, tuz tasyǵan túıeli kerýenge ilestim, besinshi táýlik degende óldim-taldym shaǵyn aýylǵa iliktim. Ákemniń ejelgi quıańy ustap tuzdy shýda oranyp toqal tamnyń túkpir bólmesinde uzynnan sulap jatyr eken, qol usynyp sálemdesken kezimde tanymaǵan syńaı tanytty.

«Á, keldiń be?» — dedi qarlyǵyńqy únmen. «Keldim, áke». «Birjolata ma?» «Birjolata».

Qum ishinde erkin dóńgeleıtin vezdehod mashınasy qırap túıe qoranyń syrtynda jatyr eken, bilegimdi sybanyp kúni-túni shuqylap júrip apta degende álgini júrgizdim. Aýyldastar tań qaldy. Qudyq arshıtyn nasostyń kómeıin tazalap, motoryn maılap iske qosqan edim. «E, adam bolady bul, shalymyzdyń sonsha aqshany shashyp oqytqany tekke ketpepti», — dep mázdenisti. Sáske túste shyjǵyrǵan kún astynda kóksaý motordyń beldigin aýystyryp salyp jatsam, alystan alaı-túleı shań kórindi, birte-birte álgi aqbas shań quıynsha dóńgelenip aýylǵa bettedi, «tapa-tal túste aýylǵa andaǵaılaǵan Qoqan begi me» dep baıaǵyny eske alyp turǵanymda tútegen aq tútek arasynan geologtar minetin vezdehod mashına sýyrylyp shyǵa berdi. Tup-týra bizdiń úıge mańdaı tiredi. Artynsha-aq «kókem shaqyryp jatyr» dep eki ókpesin qolyna alyp shabarman bala keldi. Bosaǵadan eńkeıip ishke attaǵanym sol edi, jas kelinshek syńsyp kep moınyma oratyla ketkeni. Kádimgi astanada, akademıktiń alty bólmeli úıinde ókpelep qalǵan kelinshegim, qudaı qosqan qosaǵym osy. Ákemniń janary shatynap, kómekeıi búlkildep eńsesin kóterdi.

«Myna kelinniń aıaǵy aýyr kórinedi, úıirinen bezgen býradaı betaldy bozdamaı, joǵal, jónel, kelinge ıelikti ber!» — dep saýsaǵymen syrtty nusqady. «Ujymmen esep aıyrysaıyn, kóke». «Esep aıyryspaısyń, esebińdi ózim beremin», — dep jan qaltasynan shamaly aqsha shyǵaryp aldyma tastady. «Qurby-qurdastarymmen qoshtasaıyn». «Ne betińmen qoshtasasyń!.. Qazir qarańdy batyrasyń», — dep salaly uzyn saýsaǵymen esikti nusqady.

Sonymen az aıt, kóp aıt, buıdaǵa bas ilgen botadaı bolyp kelinshegimniń sońynan mónteńdep ilese berippin. Jetekke kóndigip astanaǵa kelippin. Qala shetinen eki bólmeli baspana satyp aldyq. Erte turyp, kesh keletin, bylyǵyp jatqan úı ishin kele salyp jınaı jóneletin, as pisiretin, kómir túsiretin, bazarǵa baryp azyq-túlik ákeletin úı-ishiniń tirligine ábden kóndigip aldym. Kelinshegime qyńq demeımin. Báribir eregisip, ashynyp, shaptyǵyp shyǵa keledi, júıkeme tıedi. Qudanyń qudireti, qazir ǵoı úı ishin tazalaǵym kelip qıqymdy tere bastaıtynym, kıimimdi jýa salatynym, palaý basa alatynym — sol kúnderdiń sarqynshaǵy; synyqtan basqanyń bári juǵady, áıel sharýasy maǵan ońaı-aq juqty. Kóp uzamaı kelinshegim bosanyp, ul týdy. Joldas-jorany shaqyryp kishigirim qýanysh toıyn jasaımyn ǵoı dep dámelengen edim, taǵy da bazarǵa shabatynymdy, kókónis satyp alatynymdy, shólmek arqalaıtynymdy, palaý basatynymdy, úı-ishin jınaıtynymdy esime alyp ol oıymnan tez aınydym. Toısyz da perzent eseıer, býynyn bekiner, kelinshegim áıel tirshiligine kóndigip úlgerse, — kisi shaqyrý, qonaq kútý eshqaıda qashpas dep tujyrdym. Osyndaı ıt yrǵaspen, «balanyń jaıalyǵyn kim jýadymen», «shaıdy kim quıadymen» júrgende qara kúz ótti, qys jetti... Áni-mine kóktem shýaǵy qyr asyp kelip qaldy. Semányń áý bastan berekesi ketip, túńligi jelp-jelp etip bosańsı bastaýyn ylǵı áıelimnen kórsem ádiletti emes, árıne, ózimdi ǵana maqtap, ony dattaǵanym senimsiz bolar, sirá. Ras, erkekke tán ózimshildigim bar shyǵar, qalanyń jigitteri sıaqty orysshaǵa sýdaı emespin, eki keshtiń arasynda elirmelep restoranǵa, balet keshine, varetege shaba jónelmeımin, kir jýýǵa, úıdi tazalaı salýǵa ıkemsizbin, ashýlansam — mort ketemin, qyzǵanshaqpyn; áıelimniń jaqsy qasıeti — qyzǵanbaıdy, dúnıe erteń tóńkeriledi, búgingi sharýany erteńge qaldyraıyq deseń, kónteriligi, shydamdylyǵy jetedi, «alda kún bar ǵoı», — deıdi; basy jastyqqa tıse, uıqyǵa shym batady, qazir ashýlanyp otyryp qazir kúle salady, júregine zil saqtamaıdy. Oıyma aýyrlaý nárse oralsa-aq túnimen kóz ile almaımyn, bireý oǵashtaý sóz aıtsa-aq kóńilime kir jınaımyn; qashan sol adammen qaıta múıizdeskenshe, qaıta súziskenshe shyr-pyrym shyǵyp tynshı almaımyn. Toq eterin aıtqanda: akademık sheshenniń zili, nyqyrtýy jıiledi, perzenttiń boı-basyna, tamaǵyna qaraý túgeldeı óz moınyma tústi, kelinshegim aqsaq qoı tústen keıin mańyraıdynyń álegine berilip: «Qorǵaımyn», — dedi. «Ǵylym adamy bolmasam ońbaımyn», — dedi.

Áıelimniń kún tártibi: ǵylymı keńes, jetekshiniń jetegi, kitaphana, qonarǵa úıge keledi áıteýir. Meniń kún tártibim: balany kıindirý, ertemen balabaqshaǵa jetkizý, bazarǵa soǵyp kókónis satyp alý, jolaı aıran, sút ákelý, úıdi tazartý, balabaqshaǵa júgirý, shaı qaınatyp úlgerý. Osy kún tártibi bara-bara jazylmaǵan zańǵa aınaldy. Bir kúni, bir kúni deımin-aý, aıdyń basynda jumystan, gastronomnan, bazardan, balabaqshadan sharshap tıtyqtap kelip túkpir bólmege qulaı ketip jan shaqyryp oılanyp jatsam: sizge ótirik, maǵan shyn, uıqyly-oıaý jatqan sekildimin, kóz aldyma ap-anyq qum ishindegi Qulanshy saı elestegeni, jıegindegi qum shaǵyl, yrsıǵan jar ernegi, saı tabany, sol tabanda qaýlap ósip turǵan taýsaǵyzdy kórdim, jazbaı tanydym, bala kezimde túbinen saǵyz alǵan ósimdik osy!.. Qanshama jyldar ótti, eseıdim, samaıyma aq túse bastady, kózimniń aınalasyn ájim torlady, taýsaǵyz bolsa áli sol kúıinshe úlpildegen basy jelmen terbelip, saǵyzynyń ıisi burqyrap, qoıan qulaǵyndaı úshkil japyraǵy kógerip kóz tartady. Ornymnan qalaı yrǵyp turǵanymdy sezbeı qalyppyn. Kilt ustap esikten kirgen kelinshegime bar bolǵany: «Ketemin», — deppin.

Ekinshi márte sońymnan qýyp kelgen Qalamqas qum ólkege, Qulanshy saıdyń ishine balamyzdy qolynan jetelep ózimen birge ala keldi. Aramyzda tompaıǵan qaradomalaq bala, ári ıterip, beri ıterip degendeı, bir-birimizben túsinispeı, úrpıisip turǵan suryqsyz syıqymyzdy kórgen ákem shyndap ashýlandy. «Ol zaman da bul zaman, áıeldiń tórkinine qashqanyn kórýshi edik, al myna sendeı erkektiń áıelden qashqan syńaıyn birinshi kórýim!» — dedi. «Áıda, bulaı birde shólge, birde qalaǵa súırelep júrip myna búldirshindi óltirip alasyńdar, balany alyp qalamyn, qaıda ketseńder — sonda ketińder, yzǵysqan myna túrlerińdi kórmeıtin bolaıyn», — dedi. Aýyldan ıt qosyp qýǵandaı sezildi. Áıelim ekeýmiz súmireıip, solbyraıyp astanaǵa kelsek, akademık sheshemiz kádimgideı ákesi tirilip kelgendeı qýandy. «Balany túıeshi shalǵa qaldyryp ketkenderiń jón bolǵan, endi ekeýlep qorǵap alyńdar», — dedi. Sol sózge eligip men de aspırantýraǵa emtıhan tapsyraıyn, shamam keledi-aý degen taqyrypty alaıyn. Qazir esime tússe — kisi kúlerlik. Jurttyń úsh jylda ázer qorǵaıtyn dısertasıasyn óz basym jarty jylda-aq zor berip jazyp shyqtym; basymnan shyǵarǵan joqpyn árıne, kóp jerin kitaptan kóshirdim, jetekshimniń oıyn órbittim, qudaı qalasa — buıyrsa — endi birer aıda qorǵap qalarmyn dep dámelenip júrgem. Sharshap kelip tósegime qyljıa qulap jan shaqyryp jatqam.

Úıde eshkim joq dep oılady ma, súıikti kelinshegim apaq-sapaqta quthanama áldebir erkekti ilestire keldi, ózderi azdap iship alǵan ba, álde isheıin dep júr me, kúńgir-kúńgir keńesken bolady, aýyz úıde, joq, á; asqanada rúmke syldyrlaıdy; kelinshegim damylsyz syńǵyrlaıdy, áne bir jýan daýys erkegi úzbesten myryńdaıdy; «á», — dep oılaǵam; bul álgi ǵylymı keńeste aıtysamyn dep, sanasy jetpeıtin pálsapalyq traktattardy qazaqshaǵa aýdaramyn dep júrip juqalap júıke aýrýmen aýyrǵan ǵylymı jetekshisi bolǵany. Tósegimnen turyp baryp sálemdeseıin dep bir oqtaldym da, súıek-súıegim qaqsap aýyryp, sereıip jata berdim.

Álden ýaqytta shala myzǵyp ketippin, tús kórippin. Óńimdegi oqıǵa sekildi tegi. Beımezgil ýaqytta úıime kelip kelinshegimmen rúmke soǵystyryp, sharap iship, bósip sóılep basy bylǵańdap otyrǵan ǵylym adamyn tymaqsha julqyp, jaǵasynan alyp turǵyzyp, tamaǵynan syǵyppyn. «Bul úıge bas suǵyp neń bar?» — deımin. Álgi úzilip, úzdigip: «Qorǵatamyn, qorǵaıdy», — dep qyryldaı til qatady. «Qorǵamaıdy, qorǵatpaımyn», — dep álgi bylq-sylq etken erkekti alqymynan syǵa túsemin. Kenet álgi ǵylymı jetekshi jeńdi bilekteı qarabas ıreleńdegen uzyn jylanǵa aınalyp júre bergeni. Tula boıymdy sýyq ter jaýyp titirkenip, álgi jylandy silke laqtyryp jiberemin, tósegimnen atqyp turamyn. Shoshyna daýystap, jyǵyla-súrine syrtqa sytylamyn.

«A-a-a-a!» Júgire basyp bara jatyp shamy jarqyrap janyp turǵan as úıge qaraımyn, eshkim joq, ortańǵy qonaq bólmesine kiremin. Álgi jylanǵa aınalǵan ǵylymı jetekshi kelinshegimdi tikesinen tik turyp qapsyra qushaqtapty, áıeldiń aýyzy ashylyp, kózi baqyraıyp, ne isterin bilmeı tur. Tifá-tifá, kápirdiń qoly kelinshektiń beline jylansha oralypty tegi.

«A-a-a-a!» Tósegime kıimsheń jatqanym qandaı jaqsy bolǵan, áıtpese kóshege tyrjalańash shyǵyp ketkendeı ekem. Attaı basyp, jeıdemdi, kostúmimdi júre túımelep alqyn-julqyn júgire berippin. Keshqurymǵy apaq-sapaqta mashınasy syǵylysqan úlken kóshege shyǵyppyn. «A-a-a-a!» Ózimniń myna usqynsyz keıpime, jyn qýǵandaı júrisime ishimnen sylq-sylq kúlippin. Sol tún ishinde aldy-artyma qaramaı, endi sál aıaldasam áldekim qaýsyra qushyp ustap qalatyndaı dalaqtaı júgirippin, vokzalga jetip, bılet alyp, júrgeli turǵan poezǵa minippin. Túnimen selkildep, uıqysyz, kúlkisiz kóz ilmeı otyryp tań aldynda oblys ortalyǵynan túsippin. Qyzylqumnyń túkpirin meken etip, túıe baǵyp, bala ósirip, ortaqtyń dáýletin molaıtysqan sharýaqor ákeniń aldyna jetip, aǵymnan jarylyp syr ashýǵa, júzine tiktep qaraýǵa bet joq. Jaqsy ıt óligin kórsetpeıdi, ózime buıyrǵan ıt tirshilikti ıtshilep júrip ótkizermin áıteýir dep joldaǵy bóten sovhozǵa taban tiredim. Ujym dırektoryna mán-jaıymdy túsindirdim. Áýelgide basshy azamat basyn shaıqap otyryp: «Jutqa ushyraǵansyń ba óziń?» — dedi. «Rýhanı jutap júrgen janym qulazyǵan sormańdaımyn», — dedim. Kimnen jasyraıyn, jalǵan namys nege kerek: bul kúndegi qatar qurbymnyń kóbi ánsheıin sendelgen qur tulyp, syrty bútin, ishi tútin, myna Aral aınalasy, ana Balqashtyń mańaıy tazdyń basyndaı alaǵattanyp sory shyǵyp, ańǵary ashylyp, ańqany keptirip náýbetke ushyrap jatqanda mańaıynda meken etken adamǵa da kepıet-qaıǵysy juqqan ba, qaıtsem nanymdy taýyp jeımin, bala-shaǵamdy qalaı asyraımyn dep beınetke batyp júrgen kileń tulyp. Bas deseń qulaǵyn kórsetedi, osynyń bári rýhanı ekologıaǵa ushyraǵannan. Rýhanı ekologıaǵa ushyraǵan adamnyń biri — myna men.

---