InfoHub Logo

Kúı sarqyt alypty elge qorǵan bolǵan,

Ata-baba ónerin Alyp qylǵan!

Ańyz ana,kúı ana altyn pyraq

Qos ishekte myń ǵasyrdy toǵystyrǵan!

Boıymyzdy jylytatynda,jadyratatynda qasıetti qara dombyramyz emespe shirkin?! Kóktemnen kóńil qalsa da,kúıden kóńil qalmaýy sheksiz!Osy bir kıeli dombyramyzdan qulaq quryshyn qandyrar qansha ún shyqty.Qanshama kúıshi,jyrshylarymyz sol únmen asqaqtata qazaqty álemge tanytty!Sol bir kúı ańyzynyń názik jandysy Kúı anasy-Dına Nurpeıisovaǵa minekeı 160 jyl tolyp otyrǵan jaıy bar.Dına apamyzdyń kúıleri adam boıyndaǵy bar izgilikke ushtasqan edi.

Dına Kenjeqyzy Nurpeıisova- 1861 j. Batys Qazaqstan oblysy, Jańaqala aýdanynda týǵan. Qazaq halqynyń kúıshi-kompozıtory, qazaq mádenıetinińkórnekti qaıratkeri. Malshylyqty kásip etken ákesi dombyranyń qulaǵynda oınaǵan bolsa, anasy Jánıha jáne eki úlken ápkeleri ándi tamyljyta aıtatyn sheber ánshiler bolǵan desedi.Dınanyń kishkentaıynan boıyndaǵy daryndylyǵy erekshe kózge túsken.Onyń ónerli otbasynan shyqqany da dálel bola alady.Dına anamyz-Tóleńgit rýynan shyqqan.Ol jastaıynda Dáýletkereı,Músiráli,Álikeı atty kúıshilerdiń kózine iligip «Dombyrashy qyz»bolyp tanylǵan.Solaı kele onyń bul atyn esitip áıgili Qurmanǵazy arnaıy izdep kelgen. Ol Dınanyń dombyra tartysyna súısinip, bolashaǵynan úlken úmit kútip, batasyn bergen.Sodan keıin Qurmanǵazy Dınany talaı dodalardyń arasyna túsirip,onyń osy bir kúıshilik qabiletin damyta túsedi.Árıne bar oıy Dınanyń-bolashaǵynyń jarqyn bolýynda edi.Dına 19 jasyna deıin,ıaǵnı turmysqa shyqqanynsha Qurmanǵyzynyń baýlýynda bolyp,onyń shákirti bolady.

Sonymen Dına 1880 jyly Berish ishindegi Besqasqa rýynan shyqqan Turmanuly Qanas degen jigitke turmysqa shyǵady. Qanas pen Dınadan Nurpeıis atty bir ul týǵan. Alaıda, alǵashqy perzenti dúnıege kelgen soń Qanas kóp keshikpeı qaıtys bolady. Dına ata saltymen qaıyn inisi Shápekke qosylady. Kúıeýiniń atyn atamaıtyn dástúr boıynsha Dına kúıeýi Shápekti «Jápek» dep ataıtyn bolǵan. Keıbir derekterde «Jápek» dep jazylýy sodan. Dınanyń alǵashqy kúıeýinen kórgen perzenti Nurpeıis 14 jasynda qaıtys bolady.

Keıin el ishinde sanaq pa, saılaý ma, áıteýir bir tizim alý ataı almaǵan Dına famılıasynyń ornyna qaıtys bolǵan tuńǵyshy Nurpeıistiń esimin ataǵan. Mine, Dınanyń Nurpeıis kelini atanýynyń syry osynda. Jápek pen Dına baqytty ǵumyr keship, berekeli januıa qurǵan.

Dınanyń kúıleri de otbasyly bolǵan soń ǵana kórinis taýyp,jandana túsken. Uzatylarda ákesiniń enshiń dep mingizgen qaraqasqa atyna arnap shyǵarǵan «Qaraqasqa» at» kúıi, ózi pir tutatyn kúıshileri Dáýletkereı men Túrkeshke eliktep shyǵarǵan «Bulbul», «Jiger», «Baıjuma» sıaqty kúıleri, aqyldy da aıbarly, sulý da syrbaz abysynan arnalǵan «Kerbez» kúıi, úlken uly Jurymbaı 1916 jylǵy «Iýn jarlyǵy» boıynsha áskerge shaqyrylǵanda tartqan «On altynshy jyl» kúıi, qadirles zamandastaryna súısinýden týǵan «Qosalqa» kúıi, baldaı tátti, baýyr etindeı jaqyn balasy Qońyrǵa arnaǵan «Ásem qońyr» kúıi, mine, bular Dınanyń ózindik qoltańbasyn aıqyn tanytatyn birtýar kúıler. Bul kúıleri arqyly Dına qazaq kúıleriniń órisin uzartyp, óresin bıiktetýmen birge, ózi de uly kúıshilermen terezesin teńestirdi.Osylaısha onyń kúıleri danalyqtyń bastaýy edi. Ol 1939 jyly Máskeýde ótken Búkilodaqtyq ulttyq aspapta oryndaýshylar baıqaýynda birinshi oryndy ıelendi.  2000 qatysýshy arasynan tańdalyp alynǵan 9 úzdik ónerpazdyń biri boldy. Uly Otan soǵysy bastalǵan tusta ol maıdandaǵy ulyn zaryǵa kútken saǵynyshyn «Ana buıryǵy» atty shyǵarmasyna arqaý etti.

1944 jyly 83 jastaǵy Dına Tashkentte ótken Orta Azıa respýblıkalary mýzykasynyń 3-shi onkúndiginde óner kórsetti. Sol jyly ol (Qazaq SSR-iniń halyq ártisi» ataǵyn ıemdendi. Al, 1945 jyly soǵystyń aıaqtalýyna oraı «Jeńis» kúıin jaryqqa shyǵardy.

Soǵystan keıin Dına soǵysta kóz jumǵan uly Jurynbaıdan qalǵan Aqjan, Baljan jáne Gúljan atty nemere qyzdaryn óz qamqorlyǵyna aldy. Sońǵy konsert Dına Nurpeıisova halyq aldyna sońǵy ret 1952 jyly 91 jasynda shyqty. 1955 jyldyń 31 qańtarynda uly kúıshi dúnıe saldy. Onyń jasy sol kezde 94-te bolatyn. Dına Kenjeqyzy Almaty qalasynyń ortalyq zıratynda jerlengen.

   Mine sodan beri qanshama jyldar ótkeni halyqqa aıan.Dınanyń 160 jyldyǵyna oraı onlaın-konsert ótkizildi.Oǵan arnap bıik munara ornatyldy.Ańyz anamyzdyń artynan qanshama názik jandylarymyz dodaǵa túsip,kúıshilik ónerlerin qazirde synap jalǵastyryp kele jatyr.Qazirgi tańda Dınaǵa arnap kitap kórmesi jaryq kórgen.

Táýelsiz memleketimiz qazir burynǵydaı emes,damyǵan zaman mádenıeti men ónerinde shegi joq dara elge aınaldy.Burynǵy kúıshilerimizdiń qoǵamdyq kózqarastary,aınaladaǵy túrli jaǵdaılarǵa sonyń ishinde áıel teńsizdigine de basa nazar aýdarǵan.Dına anamyzda osyny aıtyp ketken.Qazir onyń izin basyp qazaqtyń ónerli qyzdary izin basýda.Aqyn bolǵanymen árıne Aınur Tursynbaeva,Sara Toqtamysova jáne de naǵyz kúıshilik óner juldyzy  Aıgúl Úlkenbaeva,Anar Muzdahanova syndy apa-ápkelerimiz jeterlik.Mine olardyń ónerleri Dına apamyzdyń izin jalǵastyrǵan naǵyz altyn iz desekte jańylmasymyz haq!

Oıymdy túıindeı kele Kúıshilik ol adam janynyń altyn bastaýy ekenin aıtqym keledi.Kúıdiń,jyrdyń qazaq rýhyn kóterýide qanshama tarıh deseńshi!Kúı anamyz Dınanyń 160 jyldyǵynda biraz esteliktermen bólistik dep bilemin.Ózim kúıshi bolmasamda,keleshekte ony da úırený oıymda bar.Ol da qyz balaǵa artyq etpeıdi dep esepteımin.Sonymen Ańyz ana Dınanyń izin jalǵastyrar arýlar kóp bolǵaı!

Jetekshisi: Qozybaqova F.A.Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti Tarıh jáne arheologıa,etnologıa fakúltetiniń Qazaqstan tarıhy kafedrasynyń profesory

Daıyndaǵan:Badaý Sabına Asylbekqyzy,Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti Fılologıa jáne álem tilderi fakúltetiniń 1-kýrs stýdenti.

---