InfoHub Logo

Fransıada ótken Halyqaralyq kórmeler búrosynyń kezekti, 152-shi sesıasynda «EKSPO-2017» expo-2017 kórme­sin Qazaqstanda uıymdastyrý jóninde sheshim qabyl­danǵany belgili. Daýys b­erýshi 161 eldiń 103-i Qazaqstandy tańda­ǵan. Bul jańalyqqa Astanadaǵy biraz jurttyń bórkin aspanǵa ata qýanyp jat­qanyn teledıdardan kórdik. Degenmen aty ádemi bul kórmeniń sıpaty qandaı bolatynyn ekiniń biri bile bermese kerek. Osyǵan oraı oqyrman nazaryna ol jóninde tanymdyq maqala usynyp otyrmyz.
EKSPO ataýy – óziniń aty aıtyp tur­ǵandaı, «eksponat» degen sózden shyqqan. Qazaq­sha­la­saq, jádiger bolady, ıaǵnı ol – jer júzin mekendegen barsha halyqtardyń ómirdiń túrli salasynda qol jetkizgen jetistikterin, jádigerlerin kór­setetin alań. Onda EKSPO-nyń ke­zekti tańdaǵan ta­qyrybyna oraı jurttyń bu­rynǵy-sońǵy jetken jetistikteri kópshilik nazaryna usynylady.

Mysaly, 1862 jyly Londonda bol­ǵan EKSPO-da jurt alǵashqy tigin mashı­na­symen tanysqan. 1876 jáne 1893 jyl­dar­daǵy Fıladelfıa men Chıkago (AQSH) EKSPO-synda jurt nazaryna tuńǵysh telefon apparaty jáne alǵashqy álektr qýatymen jaryqtandyrý júıesi usy­nyl­ǵan. Al endi búginde álem jurtshylyǵy qoldanyp júrgen «televıdenıe» degen sózdi qoldanysqa 1900 jyly Parıjdegi kórme kezinde orys ınjeneri Konstantın Perskıı­ endirgen eken.

Bekitilgen taqyrybyna qaraı kórmelerge qolóner, beıneleý óneri, ónerkásip, jańa tehnologıa týyndylary, túrli paıda­ly qazbalar men olardan alynǵan ónim­­der de qoıylady. Adamzatty alańdatyp otyrǵan ekologıa, ýrbanızasıa sıaq­ty jahandyq problemalarǵa qa­tysty jańalyqtar da osynda talqyǵa túsedi. Qysqasy, on­da jurtshylyq nazaryna usynylatyn dúnıelerdiń aýqymy keń. Atal­ǵan is-shara­ǵa búkil álemnen túrli ma­mandar, ónertap­qyshtar, kásiporyndar qatysady.

EKSPO-nyń alǵashqy kórmesi 1851 jy­ly 1-mamyr men 15-qazan aralyǵynda sol kezdegi aǵylshyn hanzadasy Alberttiń (keıin Ulybrıtanıa hanshaıymy Vıkto­­rıa­nyń kúıeýi bolǵan) bastamasymen Lon­donda ótkizilgen. Sodan bergi ýaqyttarda ol álemde turaqty túrde ótkizilip keledi. Tarı­hyna kóz jibersek, ol sodan beri 43 márte uıymdastyrylypty. Al bul kórmeni ótkiz­gen qalalar ishinde Fransıa astanasy Parıj rekord jasap tur, munda ol 1855, 1867, 1878, 1889, 1900, 1937 jyldary uıym­dastyrylypty. 1889 jylǵy EKSPO kezinde Fransıa áıgili Eıfel munarasyn jurt nazaryna usynǵan. Búginde bul mu­nara Parıjdiń sımvoly.

Jalpy alǵanda, álem elderi ishinen EKSPO-ny ótkizý boıynsha ekinshi orynda AQSH tur. Munda ol 5 márte uıymdasty­rylǵan. Odan keıingi oryndardy Japonıa (4 márte), Ulybrıtanıa men Kanada (2 retten) alady. Atalǵan kórme sondaı-aq Belgıa­, Germanıa, Italıa, Ispanıa, Portýgalıa, Ońtústik Koreıa, Avstralıa, Qytaı elderinde bir-bir márteden uıymdas­tyrylǵan. Qytaı demekshi, qamtylǵan elder men baryp tamashalaǵan adamdardyń sany, EKSPO ótkizilgen alańnyń úlkendigi jóninen Qytaıdyń Shanhaı qalasy álem boıynsha alda tur. Munda EKSPO kórmesi 2010 jyly ótkizilgeni málim. Oǵan álemniń 190 eli qatysqan bolatyn. 5,28 sharshy shaqyrym alańdy qamtyǵan kórmeni ol ótkizilgen 184 kún ishinde 73 mıllıon adam baryp tamashalapty.

EKSPO «ámbebap», «halyqaralyq» jáne «arnaıy» dep atalyp, negizgi úsh túrli baǵyt boıynsha ótkiziledi. Ótkiziletin ýaqyty 3-ten 6 aıǵa deıingi merzimdi qamtıdy. Álem elderi arasyndaǵy mundaı kórmeni ótkizý quqyǵyna ıe bolý jolyndaǵy básekelestik Olımpıada ótkizý úshin bolatyn báse­kelestikten bir de kem emes.

Sonda osyndaı keremet kórmeniń tabystary men shyǵyndary qandaı bolady?­ Bul jóninde jurt pikiri árqalaı. Mysaly, 2000 jyly Gannoverde (Germanıa) uıym­dastyryl­ǵan kórme kezinde kórmeni tamashalaýshylar úshin kúnine 261 myń bılet satylady dep shamalanǵanymen bul jospar oryndalmaı qalǵan desedi. Al keıbir sarapshylardyń esebinshe, osy kórmege qatysqan Nıderlandy eli óz jetistikterin kórsetý jolynda 35 mıllıon dollar shyǵyn­dapty. Degenmen jetistikterin qajetti dárejede kórsete alýynyń arqasynda keıin elge tartylǵan ınvestısıa arqyly Nıderlandy bul shyǵynyn 10 esege deıin óndirip alǵan kórinedi.

Qoryta aıtqanda, EKSPO kórmesiniń osyndaı keremetteri bar. Al 2017 jyly Astanada ótetin kórmeni ol ótkizilgen ýaqyt ishinde keminde 5 mıllıon adam tamashalaıtyn bolady dep boljanýda. Ol «Bolashaqtyń qýat kózderi» degen negizgi taqyryppen ótpek. Qysqasy, onda adamzatty tolǵandyryp júrgen qýat kóziniń balamaly túrlerine kóshýge baılanysty jańa tehnologıalar kórsetiletin bolady.

 

Maqala zamana.kz saıtynan alyndy

---