InfoHub Logo

Mysyqbektiń Kúláıi men qara sıyrynyń teli birdeı. Kúláı on bala tapqanda, qara sıyr on buzaýlady. Biraq, biriniń balasy, biriniń buzaýy qutaımady. Kúláıdiń balasy ajalǵa ushyraı beredi. Qara sıyrdyń buzaýyn Mysyqbek qolymen-aq kurtty. Sonsoń Kúláı ajalǵa ashýlanǵandaı, qara sıyr Mysyqbekke ókpelegendeı ekeýi de tabystan toqtalyp edi.

Mysyqbek óziniń qaryn terezeli kishkentaı shym úıinde otyryp, osynyń bárin kóz aldynan ótkizdi. Baıqaǵan kisige onyń oı áseri syrtyna da shyǵyp edi: Qısyqtaý kelgen kezi, kóstıe bitken qabaǵynyń astynda oınaqshyp turdy. Úsh jaǵy etektileý kelgen qol -aǵash sıaqty tanaýynan shyqqan dem, seldir saqalyn jelpip turdy. Anda-sanda borbıǵan saýsaqtaryn tarbıtyp jiberdi de, býyndaryn syrt-syrt etkizip ýqalady. Osy pishinimen bir qatarǵa deıin tapjylmaı otyr edi. Bir ýaqytta aqbas kúshigenshe ornynan sozylyp baryp túregeldi. Shapansha tonynyń etegin olpy-solpy qylyp qaýsyryndy. Qur belbeýimen belin short býa saldy. Seńseń tymaǵyn basyna aparyp japty da, jelkom erin qoltyqtaı qoraǵa shyqty.

Qorada turǵan qula sholaq. Mysyqbekti kórgende kirpideı jıryldy, quıryq-jalym shuntıdy, qula júnim shubar tartty, endi maza berseń degendeı tyrjyńdap tursa da, Mysyqbek elegen joq. Jelqomdy arqasyna tastap jiberdi. Qula sholaqtyń sholaq quıryǵy shıpyq etti. Artyn kóterip tastap, bir jaǵynan aýzyn da salyp qaldy. Mysyqbek onysyn da elemedi, shabaıyldy qapsyra tartyp, ústine minip aldy da, Qıqymbekterge qaraı jorta jóneldi. Jolshybaı óziniń aýyldasy Medeý degen jigit qarsy jolyǵyp:

— Ýa, qaıda barasyń, Mysyqbek, — dedi.

— Egin mezgili taıanǵan soń, Qıqymbekke sóıleskeli baram.

— Barmaı-aq qoı! Men de sonan kelem, bir aıaqtarym bar edi, sony sińirip ber desem, barlyq eginimdi salys deıdi. Onyń eginin salyp bolǵansha, jazdyń kóbi ótedi eken. Soǵan bola júreıin be, — dedi Medeý.

— Iapyr-aı, ol ıt, egindi kóp salady-aý! — dedi Mysyqbek.

— Túý! Qıqymbek jerdiń túgine toıǵan ba! Oǵan birikkenshe «qudaı» elge bersin deseńshi!

Mysyqbek mysyq murtyn sıpap turyp, Medeýge qarady da, jymıyp kúldi.

— Anturǵan - aý, eldiń biri ózimiz, salmasaq egin qaıdan shyǵady? — dedi. Ekeýi de atynyń basyn buryp aýylǵa qaıtty. Mysyqbek te, Medeý de daǵdarǵan kisideı kele jatyr edi, bir ýaqytta:

— Sen, Tolbaıǵa sóılesip kórdiń be? — dep Mysyqbek Medeýge qarady.

Tolbaıǵa nesine sóıleseıin. Óz eginin sala almaı júrgen joq pa?

Joq. Onymen sóıleseıik, — dedi Mysyqbek. Onyń eki ógizi men soqasy bar. Soqasyn satqaly júrgen, satpa deıik. Ekeýmizde de eki at bar, Tolbaıdyń eki ógizin alyp, soqany alyp júrmes pe eken. Alda-jalda ol qylsa, Bodaýbek pen Álimbekte eki túıe bar ǵoı. Olardy biriktirip alaıyq. Sonda alty moıyn bir soqany alyp ushyp otyrady. Bir soqamen qyryq-elý put attyq sińirýge bolady.

Bul aqyl Medeýdiń esine kelgen joq eken. Mysyqbek uǵyndyrǵan soń, mıyna qona ketti:

— Iapyrmaý, mynaýyń tabylǵan aqyl eken! Buǵan Tolbaı da, Bodaýbekter de ele jyǵylady. Biraq, tuqym qınaıdy. Tuqym degende bir aıaqtaı ǵana tarym bar edi, — dedi Medeý.

— Mende de tarydan basqa tuqym joq. Biraq, onyń esebin tabýǵa bolady.

— E! Aıtsaıshy, qandaı esep bar?

— Aıtsam — qazyna byltyrǵydaı kedeılerge tuqym beredi dep esittim, bul bir qosshy komıteti de tuqymy joq kedeılerge tuqym beredi deıdi, bunymen eki. Al, endi kedeı dese kedeı, qosshy dese qosshymyz, tuqymdy qalaı almaımyz. Byltyr ózimizdiń salaqtyǵymyzdan kesh qalyp, ala almadyq. Bıyl erte bastan qamdansaq qalaı da bolsa tuqym alamyz, úkimetimizdiń ózi birles dep jatqan joq pa, — dedi Mysyqbek.

— Ymm... — dep Medeý yńyldap qoıdy da, astyndaǵy búkir kókti baýyrǵa kósip jiberip, Mysyqbekpen qatarlasa tústi. Mysyqbektiń qula sholaǵy da úıge qaıtardaǵy júrisine saldy. Medeý men Mysyqbek áńgimeleri egin bolyp, aýylǵa jetkende Tolbaıdikine qaraı buryldy. Tolbaı albarynyń yǵynda ógizge shóp shashyp bop, aıyryna taıanyp tur edi. Mysyqbek pen Medeýge shala-sharpy amandasty da:

Joldaryń bolsyn, qaıda barasyńdar? — dedi.

— Aıtsyn, sizge keldik. Egin mezgili taıandy. El qamdanyp jatyr. Ne oıyńyz bar?

— Ne oı bolsyn. Bala bolsa joq. Jas keldi. Dáýlet shaǵyn, ózim dymqospyn. Kólik degende myna bir-eki jas ógiz ǵana bar. Onymen ne bitpek, sonsoń, soqamdy satqaly otyrmyn. Eki ógizimdi bireýge bersem, birer put tuqymdy sińirip beredi ǵoı, — dedi Tolbaı.

Mysyqbek pen Medeý jolshybaı qosyp kelgen aqyldaryn bajaılap aıtyp edi, Tólbaıǵa da unady:

— Shyraqtarym, sender búıtip birlik qylam deseńder soqamdy da, ógizimdi de qoldaryńa berem. Azyn-aýlaq tuqym bar, ózderińdikindeı qylyp salyp berińder. Meni bir jaǵynan kárilik, bir jaǵynan naýqas aınaldyryp júr ǵoı. Eginge shyǵa almaspyn. Men senderden góri eginge erterek aınalysqan kisimin. Bereke eginde bolýshy edi. Neǵurlym kúshiń qaptal bolsa, solǵurlym egindi kóp te, jaqsylap ta salýǵa bolady. Sondyqtan, Ádilbek pen Bodaýbekti túıelerimen biriktirip alýlaryń kerek, — dedi Tolbaı.

Osy sózge maquldasyp tarqasty.

II

Jaz shyqqan. Kún shańqaı tús. «Eldiń» bári qumyrysqasha qybyrlap, qara jerdiń betin shımaılap jatyr. Sol qybyrlaǵan eldiń tap ortasynda sary atandy kósem salyp, onan keıin eki at, eki attan keıin eki ógiz — barlyǵy bes kólikpen soqa aıdap júrgen Mysyqbekter edi. Kólikterin shaldyrǵaly jańa toqtady. Taz qarynǵa quıǵan tary kójeden shaıqap - shaıqap, bir-bir tostaǵannan iship alysty. Sonan keıin tarynyń unynan ılegen ılemikterin qolymen syqtap - syqtap aýyzdaryn toltyra bir-eki asap edi, aýnap turǵan attaı kóńilderi sergip sala berdi. Mysyqbek jantaıyp jatyp:

— Jigitter, osynymyz aqyl bolǵan joq pa? — dedi.

— Nesin aıtasyń, ómirimizde eki puttyń basyn biriktirip, egin salǵan joq edik. Endi úı basy on puttan sińirip tastaǵamyz joq pa, — dedi Medeý.

— Óı, sender áli qyzyqty bildińder me? — dep bir jaqtan Ádilbek basyn kóterip aldy.

— O ne qyzyq!?

— Bodaýbek soqqannyń bizge birikpeı qalǵanynda mán bar eken. Túneý kúngi bizben baryp qazynadan alyp qaıtqan segiz put bıdaıdyń bes putyna bir taısha alypty. Onysy aınalma bolyp tur. Qalǵan úsh putyn tuqym qylam dep qoıǵan eken. Qara qatyn kómbemen túgesipti. Kedeıdiń qatyny jemqor bolsa «qudaı» urdy deseńshi, — dep Ádilbek saq-saq kúldi.

Sóıtip, egin sala almaı qaldy ma endi?

Qıqymbekke kirigip, bir tostaǵandaı tary salyp almaqshy bolsa kerek.

Mysyqbek: «Aqymaq - aqymaq» — dep Bodaýbekke renjidi de, ornynan turyp, kólik jegetin mezgil jetti dedi. Kólikterdi keltirip, eginge qaıta kiristi.

Eti qatyp, tóselip alǵan kólikter, ishine ot salyp, keshki salqynǵa kılikken soń, taspasha sozylyp tartty da otyrdy. Qara jerdiń qyrtysy byrt-byrt sógilip, qolmen jatqyzǵandaı jyǵylyp jatty. Anda-sanda «aıt, borozda!» — degen Medeý, Ádilbekterdiń daýsy eńbekke «kúı» berip, qulaqqa kelip turdy. Tezinen - aq ol yńylyn óleńge aınaldyrmaq bop, ózinin jýan daýsymen shyrqap jibergende shyqqan sózi mynaý edi:

— Qara qurysh bilegim

Soǵylǵan arnap eńbekke,

Jaınatyp dúnıe jasaımyn,

Jan betime kelmek pe!

Taǵdyr kilti eńbekte,

Buraımyn taǵdyr kiltin,

Jarylqanbaı jan qalmas!

Álemge aıtqan bul sertim.

— degen jerine kelgende, Mysyqbek bógelip qaldy. Óıtkeni, bul óleńdi aýyldaǵy jastar án qosyp, aıtyp júrgende Mysyqbektiń ustap qalǵany osy bolsa kerek. Onan ári aıaqtata almaǵan soń, taǵy da óziniń yńylyna túse qoıdy...

1927 jyl.

---