InfoHub Logo

Ómir ózi týdyrǵan ertegiden artyq ertegi joq.

Andersen

Neapolde tramvaı qyzmetshileri ereýildegen edi: qańyraǵan qalyń vagon Rıvera Qıaıdiń o sheti men bu shetine sheıin qazsha tizile qaldy da, sypyra bir synapsha sýmańdaǵan, dýmandy, dyrdý neapolıtandyq vagon jetekshileri men kondýktorlary Jeńis alańyna shoǵyrlana ketti. Bulardyń bastarynan asyp, baq sharbaǵynyń ústin ala jiptikteı bop kókke shapshyǵan fontan sýy áýede jalt-jult etedi; ulan-asyr qalanyń túkpir-túkpirine sharýa qýyp joly túsken jurttyń qalyń nópiri: baıaǵy bip prıkazchık, sheber, usaq saýdager, tiginshi ataýly ereýilshilerdi egese, ekilene, kijine ortaǵa alǵan. Zildi kúlki, zirkildegen sózder gýildep, neapolıtandyqtar kóńildegi oıyn aýyzben aıtqandaı qolynyń qımylymen ap-anyq jetkizip, taǵat tabar emes.

Teńizden maıda-qońyr samal esip, sabaqtary ǵajaıyp pildiń yrabaısyz sıraǵyna oǵash mezgegen qalalyq baqtyń shombal qurmalary qara-kók butaqtaryn jelpýishshe baıaý ǵana terbetip, yrǵala qalǵan. Sambyrlaǵan daýystary men syńǵyrlaǵan kúlkileri aýmaǵan torǵaısha áýeni jańǵyryqtyrǵan, neapolıtan kósheleriniń jalańash-jalpy balalary aınalada asyr salady.

Kóne órnekke beıim kelgen qala shańqıǵan kún sáýlesine shomyp, kúmbirlegen kúıge bólengen; ókpe-naz ben órekpigen qıqýǵa, kúńirengen kúıshe, kúrkireı ún qosyp, shyǵanaqtyń kókpeń-kók tolqyny jaǵadaǵy jartasty tepkilep jatyr.

Qara-nópirdiń shyjalaqtaǵan shań-shuńyna jaýap qaıyrmaı, túnere ıin tiresip, baq sharbaǵyna asylyp, kóshe-kóshege jurt ústinen jaltaqtaı kóz júgirtip turǵan ereýilshiler topty ıt qamaǵan bir top bórini eske salǵandaı. Bir óńkeı kıingen osy bir adamdardyń berispeske bel býyp, bekinip alǵandyǵy jurtqa aıdan anyq edi, sóıtip olardyń bul qylyǵy qara-nópirdiń qytyǵyna burynǵydan da beter tıgenmen, biraq olardyń ishinde temekisin jaıbaraqat qana soryp, ereýildiń óredeı ósh dushpandaryna aqyl aıtyp turǵan fılosoftar da joq emes:

— E, myrza! Bala-shaǵanyń kespesine jetpese qaıtpeksiń?

Aǵylǵan kúımege qara-nópirdiń bógeý bolmaýyn baqylap, mýnısıpaldyq polısıanyń shytyraıa kıingen agentteri ekiden, úshten top qurǵan. Bular jazyqtylar men jazǵyrýshylardyń ekeýine de jaıbaraqat qarap, edireńdep, ekilenip ketken kózderi eki jaǵyna da birdeı jaı ǵana ázil aıtyp, bylq etpeı beıtarap tur. Jazataıym janjal shyǵyp ketpesin dep, kóshedegi úılerdiń qabyrǵalaryn boılaı qoldaryna qalaqtaı ǵana, qyp-qysqa myltyq alǵan atqyshtar otrády sap túzegen. Bastarynda úshkil qalpaq, ústerinde sholtıǵan plash; buttarynda eki jaq jambasyna sorǵalaǵan qannan aýdyrmaı, qyp-qyzyl syzdyq basqan osy birnemeler adamnyń asa bir soıqandy toby bolatyn.

Kerildesken sóz, kekesindi kúlki, aıtysqan kiná, aqyl ataýly aıaq astynan jym bolyp, jınalǵan toptyń tóbesinen, jurtty tabystyryp-tatýlastyrǵandaı bir tosyn samal jelpip ótken sekildenip edi, túnere qaraı qalǵan ereýilshiler tas túıindeı ıin tirese túsip, nópir ishinen:

— Soldattar kele jatyr!— degen daýystar sańq ete qaldy.

Sol-aq eken, ereýilshilerdi kelemejdep, elire ysqyrǵan dybystar men qoshametteı áńgirlegen daýystar qulaqqa shalyna ketti de, ústinde úlbiregen sur kostúmi, basynda qańbaqtaı jeńil qalpaǵy bar kúbideı bireý tipti tas tóselgen kóshede taıtańdap bılep te qoıa berdi. Jınalǵan jurt arasymen baıaý syrylyp vagondarǵa qaraı bet alyp, qaısybireýleri vagon alańshalaryna kep shyǵa bastaǵan kondýktorlar men vagon jetekshileri endi burynǵydan da beter túksıip, qańqýlap turǵan nópirdi qaq jara júrip, sustana kijinip alǵan. Jurt jym bola berdi.

Aıaqtaryn taq-tuq basyp, sol qoldaryn óz-ózinen birkelki sermep, santa Lúchıa jaǵalaýynan táltıgen surǵylt soldatsymaqtar oınaqtaı aıańdap kele jatqan edi. Ózderi qańyltyrdan osal jasalǵan buramaly oıynshyqtan tipti aýmaı qalǵan. Qabaǵyn shytynyp, ernin jırene shúıirip, bulardy bastap kele jatqan suńǵaq boıly, sulý ofıserdiń qasynda sekekteı basyp, dedek qaqqan qoqyraıǵan qalpaqty kúbideı bireýdiń eki qoly aýada erbeńdep, aýyzy sózden tipti tynym tabar emes.

Topyrlaǵan jurt vagondardan yǵysqan kezde soldattar, aýmaǵan surǵylt monshaqsha, vagondardy boılaı bytyrap, alańshalardyń qasyna kep toqtaı qalyp edi, biraq alańshalarda turǵan ereýilshiler oryndarynan tyrp etken joq.

Jańaǵy qoqyraıma qalpaqty men ony qaý-qaýlap ortaǵa ala ketken jáne bir áldenendeı mańǵaz adamdar qoldaryn ekilene sermep:

— Aqyrǵy ret... Ulima voita! Estip turmysyńdar? — dep aıqaı saldy.

Basyn ıińkirep, murtyn kerenaý ǵana shıratyp turǵan ofıserdiń qasyna qoqyraıǵan qalpaǵyn bir silkip, júgirip jetip kelgen adam barqyrap bajyldaı sóılep birdeme dep edi. Ofıser oǵan kóziniń qıyǵymen bir qarap alyp, syptaı bop omyraýyn jóndep qoıdy da, qatty daýystap buıryq berdi.

Sol-aq eken, ár vagon alańshasyna eki-eki soldattan qarǵyp-qarǵyp shyqty da, alańshalardan vagon jetekshileri men kondýktorlar ile-shala sypyrylyp túse-túse qalysty.

Bul kórinis qaptap turǵan qara nópirge kúlkili kórinip, ysqyrǵan, qarqyldaǵan, azan-qazan aıqaı aıaq astynan burq ete túskenmen, biraq sol sátte-aq sý sepkendeı bola qaldy da, surlanǵan júzderi sustıyp, kózderi tańdana shatynaǵan jurt vagondardan ún-túnsiz japyryla sheginip, jubyn jazbastan aldyńǵy vagonǵa qaraı taıaı berdi.

Sóıtkenshe bolmaı, aldyńǵy vagonnyń dońǵalaǵynan eki-aq adym jerde appaq qýdaı basynan fýrajkasyn alyp, rels ústinde kese-kóldeneń jatqan bir soldat pishindi vagon jetekshisi kózge túse ketken edi, shalqasynan sulaǵan óziniń murty tipti kókke sustana tikireıip alǵan eken. Onyń qasyna sol jerde maımylsha jylmańdaǵan jáne bir táltıgen jas jigit baryp jata qalyp edi, oǵan ilese jerge taǵy da talaı adam kelip asyp-saspastan qulaı-qulaı ketisti...

Dúrildegen nópir ishinen madonnany seskene shaqyrǵan daýystar sańqyldap, qaısybireýler kijine balaǵattap, bajyldaǵan áıelder kúńirene-kúrsiniskende, kóz aldyndaǵy kóriniske qaıran qalǵan balalar, aýmaǵan rezınka dopsha, aınalada sekirip asyr salyp júrgen edi.

Álde ne dep óksı bajyldaǵan qoqyraıma qalpaqty adamǵa qarap ofıser ıyǵyn jaı qysyp qana qoıdy, óıtkeni vagon jetekshileriniń ornyna soldattardy otyrǵyzýǵa tıis ekendigine qaramastan, onyń qolynda ereýilshilermen kúresý jóninde berilgen buıryq joq bolatyn.

Solaı bolǵan soń, janynda qaý-qaýlap júrgen áldenedeı jaramsaq adamdary bar jańaǵy qoqyraıma qalpaqty atqyshtar jaqqa qaraı umtylǵan edi, jyljı jónelip, jetip kelgen olar relste jatqan adamdardy turǵyzbaq bolyp, solardyń ústine tóne-tóne qalysty.

Apyr da topyr, arpalys bastalǵanmen, biraq shań shalyp, surǵylt tartqan kúlli nópir tutqıyl selt etip, azan-qazan, ýda-shý bolyp, relske qaraı lap berdi de, manaǵy qańbaqtaı jeńil qalpaqty adam basynan qalpaǵyn ala salyp, aspanǵa atyp, eldiń aldymen bir ereýilshiniń qasyna kep sulaı ketti, sóıtip ózi ony ıyqqa qaǵyp, qolpashtap qulaǵyna aıqaılap ta qoıdy.

Sol-aq eken, oǵan ilese bul jerde osydan dál eki mınýt buryn bolmaǵan áldenedeı bir dýyldaǵan jaıdary jandar, aıaqtaryn bireý qyrqyp túskendeı, rels ústine jaǵalaı qyljıyp qulaı bastady. Ózderi bir-birine kúlip, bet-aýyzdaryn qısańdatyp ári qoqyraıma qalpaqtynyń dál tumsyǵynyń astynda perchatkasyn bulǵańdatyp, oǵan óziniń ásem basyn silkip, áldene dep myrs etip turǵan ofıserge qarap aıqaılap ta qoıady.

Sóıtip, relske jurt topyrlaǵan ústine topyrlap, áıelder qoldaryndaǵy sebetteri men áldenedeı túıinshekterin laqtyryp, balalar, beınebir jaýraǵan ıtshe búktetilip, álde bir ádemi kıingen adamdar shańǵa bylǵanyp, jerge aýnaı berdi.

Tómende dońǵalaqtardyń astynda úıme-júıme bop jatqan adamdarǵa qarap, aldyńǵy vagonnyń alańshasynda taıanyshtan qarmanyp, moıyndaryn kókke sozyp, búkireıip, aıaqtaryn teńsele basyp, qarqyldap turǵan bes soldat bul kezde manaǵy buramaly qańyltyr oıynshyqqa usaýdan qalǵan bolatyn.

... Jarty saǵattan soń kúlli Neapoldi aralap, shaqyrda-shuqyr sharyldap, zymyrap bara jatqan tramvaı vagondarynyń alańshalarynda jeńip shyqqandar mıyqtarynan kúlisip turǵan edi, sóıtip:

— Bılettı?! — dep syp-sypaıy ǵana surap, vagondardy jaǵalap júrgender de osylar bolatyn.

Olarǵa qyzyl jáne sary qaǵazdardy usynyp jatqan jurt kózderin qysyp, kúlimdep, bip-bıazy ǵana kúńkildesip qoıady.

Aýdarǵan Fatıh Dinıslamov

---