InfoHub Logo

Erte temir dáýirindegi Ortalyq Qazaqstan
Konspekt
Gerodottyń jazbalarynda Ortalyq Qazaqstandy argıppeıler men ıssedondar mekendegeni aıtylǵan. Qazirgi ǵalymdardyń anyqtaýynsha, Saryarqanyń soltústik batysynda argıppeıler, ortalyǵynda ıssedondar, shyǵysynda arımaspylar turǵan.
Kóshpeliler qar erigen kezden bastap kókteýge kóshken. Qystan aryqtap shyqqan mal ońalýy úshin kóktemde asyqpaı kóshken. Óıtkeni aqpan men naýryz aılarynda mal tóldep, jyldam júrýge múmkindik bermegen.
Malshylar kún ysymaı turyp, jazǵy jaıylymǵa tezirek jetýge asyqqan. Jazda maldy semirtý úshin qolaıly jaǵdaı jasaý qajet boldy. Jazǵy turaq kún ystyǵyna baılanysty uzaqqa sozyldy. Jazdaǵy negizgi másele sý bolyp tabylǵan. Mal jaıý 6 aıdan 9 aıǵa deıin sozylǵan.
Saryarqanyń erte temir dáýiri eskertkishteri "tasmola mádenıeti" dep atalady.
Alǵashqy eskertkishteri tabylǵan jer – Pavlodar oblysynyń Ekibastuz aýdanyndaǵy Tasmola óńiri. Bul mádenıetti ıssedon taıpalary qaldyrǵan.
Tasmola mádenıetiniń ereksheligi – “murtty obalar”. Ol eki jerleý ornynan turady. Obalardyń bireýine adamdy, ekinshisine atyn jerlegen. Obalardan shyǵysqa qaraı tastan qalanǵan murtqa uqsas eki tas qurylys tartylǵan.
“Murtty obalardyń” 4 túri kezdesedi. Birinshisi – úlkendeý obanyń shyǵys jaǵynan salynǵan kishileý oba. Ekinshisi – eki oba ońtústikten soltústikke qaraı qatar salynady. Úshinshisi – aldymen úlken oba salynady, onyń ústinen kishi oba turǵyzylady. Tórtinshisi – úshinshige uqsas, biraq bul obalardyń ara jigin qazba barysynda ǵana anyqtaýǵa bolady.
“Murtty obalar” baǵdarsham rólin atqarǵan. Belgili buryshpen salynyp, ońtústik, soltústik, batys, shyǵysty kórsetken.
“Murtty obalar” Ortalyq Qazaqstannan basqa Soltústik, Shyǵys Qazaqstan jáne ońtústik óńirlerden de tabylǵan.

Konspekt suraqtar
1. “Murtty qorǵandardyń” atqarǵan róli:
2. “Murtty obalardyń” qansha túri bolǵanyn atańyz:
3. Tasmola mádenıetiniń ereksheligi:
4. Saryarqa aýmaǵyndaǵy eskertkishter atalady:
5. Jazǵy turaqtyń uzaqqa sozylý sebebi:
6. Kóktemgi kósh qashan bastaldy:
7. Ortalyq Qazaqstannyń ejelgi turǵyndary:
8. Ejelgi zamanda Saryarqanyń shyǵysynda kimder qonystanǵan:
9. «Tasmola mádenıeti» Qazaqstannyń qaı aımaǵynan tabyldy:
10. Ejelgi zamanda Saryarqanyń soltústik - batysynda kimder qonystanǵan:
Taqyryptyń testi