Esse: Otbasylyq álbomnyń keıipkeri
Jambyl oblysy, Shý qalasy
Sáken Seıfýllın atyndaǵy orta mekteptiń
10 - synyp oqýshysy Álı Janar Beıbitqalıqyzy
Esse: Otbasylyq álbomnyń keıipkeri
(Soǵystyń yzǵary mańdaıyna tıgen otbasy músheleri týraly)
Uly Otan soǵysy úshin janyn qurban etip, qyrshynynan qıylǵan aǵalarymyz ben apalarymyz, aıaýly azamattarymyz týraly, olardyń sońynda jesir qalǵan áke - sheshe, baýyrlary, jubaıy men balalary týraly syr shertken kezde:
«Soǵys julyp ketti onyń tiregin,
Soǵys buzdy qýanyshyn, reńin.
Turdy Ana, joldasynan aıyrylyp,
Turdy qushyp tek qana onyń júregin»,- dep aqyn jyrlaǵan bir shýmaq óleń eriksiz kóńilge oralady eken. Tórt jylǵa sozylǵan zulmatty soǵys yzǵary kimniń otbasyna keri áserin tıgizbedi deısiń?! Qanshama otbasyn qan jylatpady deısiń?! Eldi oıran qyp, ákeden, baýyrdan aıyrǵan, ana men balanyń kóz jasyn kól etken qandy soǵys orny tolmas zardabyn salyp ketti. Eldiń jumylǵan judyryqtaı birliginiń arqasynda, jankeshti erligi men eńbeginiń arqasynda jaýdyń beti toıtarylyp, Uly Jeńis keldi.
Uly Jeńiske jettik, shattyqqa bólendik. Biraq bul jeńistiń astarynda talaı qıyndyq pen halyqtyń kóz jasy jatyr. Soǵys mıllıondaǵan adamnyń ómirin jalmady. Sirá, sol soǵystyń zardabyn kórmegen adam joq shyǵar.
Otbasylyq álbomdy qarap otyryp, eriksiz syrty mújilgen eski sýretke kóziń túsedi. Soǵys jyldary túsken bul sýrette qolyna qalaq ustaǵan jap – jas órimdeı balanyń kórinisi adamdy oıǵa jetelep, suraq týdyrary haq.
Men sóz etkeli otyrǵan Juparbaı atamyz da sol soǵystyń yzǵaryn áli umytar emes. Sol ýaqytty kóp eske alady.
- Ol kezde bizdiń otbasy Tájikstanda turǵan. Ákem - Mendibaev Nurtaı 1901 jyldyń týmasy, anam - Nurǵanym Kópjasarqyzy týǵan jyly esimde joq. Menen basqa eki inim jáne qaryndasym bar edi,- deıdi áńgimeniń basynda. Soǵys bastalǵan jyly men 12 jasta bolǵam. Birinshi bolyp, Baısalov Seıtqasym Meńdibaıuly 1922 jyly týylǵan aǵam ketti soǵysqa. Ol kezde aǵam 18 - 19 jasta edi. Kórshi Qorǵantóbe degen aýylda muǵalim bolyp qyzmet etip júrgen kezde ásker qataryna alynyp, tikeleı maıdanǵa attandy. Al ákem 1942 jyly qyrmanda jumys istep júrgen jerinen soǵysqa alyndy. Ákem soǵysqa keterde kishi inim dúnıege keldi. Ákem bul soǵystyń arty jaqsy bolsyn degen nıetpen atyn Jaqsybaı qoıyp ketti. Úıde anammen tórt bala jylap qala berdik. Kishi inimniń dokýmentin jóndep júrip, ortalyqtaǵy voennyı komısarıatqa kirip: «Ákem men aǵam da soǵysqa ketti. Men de baramyn», - degende, maǵan ondaǵylar: «Seniń armıań - artyńdaǵy baýyrlaryń, solardy ósirip jetkiz», - dep aıtty. Baýyrlarymdy ósirip jetkizýdi oılaǵan men jumystyń aýyr - jeńiline qaramastan sovhozdyń egistik jumysyna, úı sylaǵyna, mal baǵý jumysyna da aralastym. Balalyq shaqtyń baldáýren kezeńin alańsyz ótkizýdi maǵan buıyrtpapty. Úlkenderden qalyspaı, qara jumystyń qamytyna jegilip, bar oıym baýyrlarymdy aman - esen jetkizý boldy.
Aǵam Baısaldan 3 hat keldi. Birinshi hatynda poezda ketip bara jatqany jaıly jazsa, ekinshi jáne úshinshi hattarynda «Ýkraına túbindemiz, soǵysqa attanǵaly turmyz. Úzeńgige aıaq salyp.» dep jazǵan. Al ákemnen bir ǵana hat keldi. Sodan habarsyz ketti. Soǵys bitken soń 1947 jyly anam Nurǵanym aýrýdan qaıtys boldy. Anadan aıyrylǵan bizdi Ózbekstandaǵy Qoqan, Bes Arys degen jerdegi týystarymyz kóshirip alyp ketti. 19 jasqa kelgende týystarym úılendirdi,- deıdi eske alǵan Juparbaı ata.
Hattar esine túsken saıyn, aǵasy týraly tolǵana sóz bastasa, Juparbaı atanyń eriksiz daýysy dirildep, janary jasaýraıdy. Sebebi, aǵasynyń jazyp úlgergeni osy úsh - aq hat eken. Ata - anadan bir, baýyrdan eki ajyrap, qansha qan jylasa da, aýyrtpalyqty jas ta bolsa da bir kisideı kóteredi. Taǵdyr taýqymeti erte eseıtken atamyz ósip - óngen, tamyry tereńge ketken báıterek ispettes. Juparbaı ata búgingi kúni nemere, shóbereleriniń ortasynda Jambyl oblysy Shý qalasy degen jerde baqytty ǵumyr keshýde. «Qyryq jyl qyrǵyn bolsa da, ajaldy óledi», - degen qaǵıdany esten shyǵarmaı, úmitin úzbeıdi.
Balalyq shaǵy soǵyspen tustas kelgen, jastaıynan ákesi men aǵasynan aıyrylǵan Juparbaı ata qazir 87 jasta. Ákesi men aǵasynan «óldi» degen qara qaǵaz almaǵan ata izdeý salyp, talaı jandy tabystyrǵan, qýanyshqa keneltken «Barmysyń baýyrym», Reseıdegi «Jdı mená» baǵdarlamasyna artqan úmiti de aqtalmady. Reseıdegi Podolsk qalasynyń ortalyq muraǵatyna hat jazady. Muraǵattaǵy qaza bolǵandardyń tiziminde joq degen jaýap alǵan. Baýyrlarynyń óńi kómeski tarta bastasa da, kóńilden eshqashan úmit oty óshpek emes.
Búginde urpaqtarynyń amandyǵyn tilep otyrǵan atamyzdy maqtan tutamyz. Jeńisti bir taban bolsa da jaqyndatýǵa úles qosqan atamyz jaıly osyndaı tebirenisti dúnıeni jazýdy ózimniń boryshym dep sanadym.
Soǵys talaı adamǵa qıynshylyq ákeldi. Árbir otbasy osy zulmat soǵystyń zardabyn kórdi. Bala ákeden, baýyrdan aıyryldy. Biri otbasyna qaıtsa, endi biri iz - túzsiz, habarsyz ketti. Qazaq jurty endi eshqashan mundaı zulmatty kórmesin deımin. Elimiz aman, jurtymyz tynysh bolsyn!!!
Sáken Seıfýllın atyndaǵy orta mekteptiń
10 - synyp oqýshysy Álı Janar Beıbitqalıqyzy
Esse: Otbasylyq álbomnyń keıipkeri
(Soǵystyń yzǵary mańdaıyna tıgen otbasy músheleri týraly)
Uly Otan soǵysy úshin janyn qurban etip, qyrshynynan qıylǵan aǵalarymyz ben apalarymyz, aıaýly azamattarymyz týraly, olardyń sońynda jesir qalǵan áke - sheshe, baýyrlary, jubaıy men balalary týraly syr shertken kezde:
«Soǵys julyp ketti onyń tiregin,
Soǵys buzdy qýanyshyn, reńin.
Turdy Ana, joldasynan aıyrylyp,
Turdy qushyp tek qana onyń júregin»,- dep aqyn jyrlaǵan bir shýmaq óleń eriksiz kóńilge oralady eken. Tórt jylǵa sozylǵan zulmatty soǵys yzǵary kimniń otbasyna keri áserin tıgizbedi deısiń?! Qanshama otbasyn qan jylatpady deısiń?! Eldi oıran qyp, ákeden, baýyrdan aıyrǵan, ana men balanyń kóz jasyn kól etken qandy soǵys orny tolmas zardabyn salyp ketti. Eldiń jumylǵan judyryqtaı birliginiń arqasynda, jankeshti erligi men eńbeginiń arqasynda jaýdyń beti toıtarylyp, Uly Jeńis keldi.
Uly Jeńiske jettik, shattyqqa bólendik. Biraq bul jeńistiń astarynda talaı qıyndyq pen halyqtyń kóz jasy jatyr. Soǵys mıllıondaǵan adamnyń ómirin jalmady. Sirá, sol soǵystyń zardabyn kórmegen adam joq shyǵar.
Otbasylyq álbomdy qarap otyryp, eriksiz syrty mújilgen eski sýretke kóziń túsedi. Soǵys jyldary túsken bul sýrette qolyna qalaq ustaǵan jap – jas órimdeı balanyń kórinisi adamdy oıǵa jetelep, suraq týdyrary haq.
Men sóz etkeli otyrǵan Juparbaı atamyz da sol soǵystyń yzǵaryn áli umytar emes. Sol ýaqytty kóp eske alady.
- Ol kezde bizdiń otbasy Tájikstanda turǵan. Ákem - Mendibaev Nurtaı 1901 jyldyń týmasy, anam - Nurǵanym Kópjasarqyzy týǵan jyly esimde joq. Menen basqa eki inim jáne qaryndasym bar edi,- deıdi áńgimeniń basynda. Soǵys bastalǵan jyly men 12 jasta bolǵam. Birinshi bolyp, Baısalov Seıtqasym Meńdibaıuly 1922 jyly týylǵan aǵam ketti soǵysqa. Ol kezde aǵam 18 - 19 jasta edi. Kórshi Qorǵantóbe degen aýylda muǵalim bolyp qyzmet etip júrgen kezde ásker qataryna alynyp, tikeleı maıdanǵa attandy. Al ákem 1942 jyly qyrmanda jumys istep júrgen jerinen soǵysqa alyndy. Ákem soǵysqa keterde kishi inim dúnıege keldi. Ákem bul soǵystyń arty jaqsy bolsyn degen nıetpen atyn Jaqsybaı qoıyp ketti. Úıde anammen tórt bala jylap qala berdik. Kishi inimniń dokýmentin jóndep júrip, ortalyqtaǵy voennyı komısarıatqa kirip: «Ákem men aǵam da soǵysqa ketti. Men de baramyn», - degende, maǵan ondaǵylar: «Seniń armıań - artyńdaǵy baýyrlaryń, solardy ósirip jetkiz», - dep aıtty. Baýyrlarymdy ósirip jetkizýdi oılaǵan men jumystyń aýyr - jeńiline qaramastan sovhozdyń egistik jumysyna, úı sylaǵyna, mal baǵý jumysyna da aralastym. Balalyq shaqtyń baldáýren kezeńin alańsyz ótkizýdi maǵan buıyrtpapty. Úlkenderden qalyspaı, qara jumystyń qamytyna jegilip, bar oıym baýyrlarymdy aman - esen jetkizý boldy.
Aǵam Baısaldan 3 hat keldi. Birinshi hatynda poezda ketip bara jatqany jaıly jazsa, ekinshi jáne úshinshi hattarynda «Ýkraına túbindemiz, soǵysqa attanǵaly turmyz. Úzeńgige aıaq salyp.» dep jazǵan. Al ákemnen bir ǵana hat keldi. Sodan habarsyz ketti. Soǵys bitken soń 1947 jyly anam Nurǵanym aýrýdan qaıtys boldy. Anadan aıyrylǵan bizdi Ózbekstandaǵy Qoqan, Bes Arys degen jerdegi týystarymyz kóshirip alyp ketti. 19 jasqa kelgende týystarym úılendirdi,- deıdi eske alǵan Juparbaı ata.
Hattar esine túsken saıyn, aǵasy týraly tolǵana sóz bastasa, Juparbaı atanyń eriksiz daýysy dirildep, janary jasaýraıdy. Sebebi, aǵasynyń jazyp úlgergeni osy úsh - aq hat eken. Ata - anadan bir, baýyrdan eki ajyrap, qansha qan jylasa da, aýyrtpalyqty jas ta bolsa da bir kisideı kóteredi. Taǵdyr taýqymeti erte eseıtken atamyz ósip - óngen, tamyry tereńge ketken báıterek ispettes. Juparbaı ata búgingi kúni nemere, shóbereleriniń ortasynda Jambyl oblysy Shý qalasy degen jerde baqytty ǵumyr keshýde. «Qyryq jyl qyrǵyn bolsa da, ajaldy óledi», - degen qaǵıdany esten shyǵarmaı, úmitin úzbeıdi.
Balalyq shaǵy soǵyspen tustas kelgen, jastaıynan ákesi men aǵasynan aıyrylǵan Juparbaı ata qazir 87 jasta. Ákesi men aǵasynan «óldi» degen qara qaǵaz almaǵan ata izdeý salyp, talaı jandy tabystyrǵan, qýanyshqa keneltken «Barmysyń baýyrym», Reseıdegi «Jdı mená» baǵdarlamasyna artqan úmiti de aqtalmady. Reseıdegi Podolsk qalasynyń ortalyq muraǵatyna hat jazady. Muraǵattaǵy qaza bolǵandardyń tiziminde joq degen jaýap alǵan. Baýyrlarynyń óńi kómeski tarta bastasa da, kóńilden eshqashan úmit oty óshpek emes.
Búginde urpaqtarynyń amandyǵyn tilep otyrǵan atamyzdy maqtan tutamyz. Jeńisti bir taban bolsa da jaqyndatýǵa úles qosqan atamyz jaıly osyndaı tebirenisti dúnıeni jazýdy ózimniń boryshym dep sanadym.
Soǵys talaı adamǵa qıynshylyq ákeldi. Árbir otbasy osy zulmat soǵystyń zardabyn kórdi. Bala ákeden, baýyrdan aıyryldy. Biri otbasyna qaıtsa, endi biri iz - túzsiz, habarsyz ketti. Qazaq jurty endi eshqashan mundaı zulmatty kórmesin deımin. Elimiz aman, jurtymyz tynysh bolsyn!!!
You Might Also Like
-
Maqsaty: Balalardyń bilimdi, jan - jaqty bolýǵa úıretý. Bilýge, úırenýge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý. Jarysýǵa, jarysta jeńimpaz bolýǵa umtylýyn damytý. Bilimdi, daryndy, ozyq bolýǵa tárbıeleý.
