InfoHub Logo

Aspan aýyq-aýyq oqys qozǵalys jasaıtyn sekildi: juldyzdar tamyp-tamyp ketedi.

Qarańǵy, Aısyz qarańǵy. Biraq myna ekeý biriniń júzin biri kórip keledi. Ekeýi de sózsheń, kóp sóıleıdi. Ásirese jigit. Ortaq taqyryp, ne ajarly, utqyr eshteńe izdemeıdi. Talǵap, tańdaýǵa bassa, únsiz qalary haq, sodan qorqady. Qyz ben jigit, Aısyz tún. Budan artyq ne kerek? Sonda til qata almasy — has masqara emes pe?! Jigit kóńili alasurady. Ystyq-ystyq bir sózderdi alqynyp-aq aıtqysy bar. Átte-eeń, osynaý úmit-tilegi, pıǵyl-oıy til ushynan úzilgende sýyp, áldeqalaı jansyzdanyp shyǵady. Sodan da ylǵı bir óńkeı, surqaı sóılemder, jyltsyz sóz, jylýsyz tirkester túzedi. Meıli ǵoı, meıli dep oılaıdy ol, áıteýir, únsizdikten táýir. Óstip túıedi de, tili jańa shyqqan sábı qusap óz shúldirin ózi qanaǵat qylady. Aýyz jappaǵanyna máz. Sóziniń kileń suraqtan jasalyp bara jatqanyn da ańǵarmaıdy.

— Qalaı, oqý qyzyq pa?

— Ne desem bolar eken sizge? Bilmeıim. Áıteýir, eki jyl óte shyqty.

— Syn tapsyrdyńdar ma?

— Ekzamen, chto lı? Árıne. Qysta bir, jazda bir.

— Qıyn ba?

— Konechno, ońaı emes. Kileń profesor, dosent, kandıdat. Kúllisi aýyzyńnan shyqqandy ańdıdy. Brúkińe túsken qyrtysqa sheıin kórinip qalady (kúledi).

— Synaqta mekteptegishe belet sýyrta ma?

— Sýyrtady. No, aıtqanyńdy aıaǵyna deıin eshkim tyńdamaıdy.

— Nege?

— Obázatelno bireýi bóledi. Ne suraq tastaıdy, ne ji ńishkelep ázil qystyrady.

— Onda kóńildi boldy ǵoı? (kúrsinedi).

— Áýelgi kezde qysylyp bitýshi ek, keıin...

— Keıin eleń qylmaı sabaqtaryńdy aıta berdińder, solaı ma?

— Joq, biz... men de ázilge qaıtarýǵa úırendim (kúledi).

— İmm. Úlken óner.

— Aǵaı dep turyp, qaqpaǵyn qaıyryp jiberseń, ekinshide ańdap sóıleıdi (kúledi).

— Toptap pa, bir-birlep kirgize me?

— Qaıda? Aýdıtorıaǵa ma?

— Álgi emtıhan alatyn jerge.

— Kóbine bes-altydan bólip kirgizedi, no keıde qylqıtyp jalǵyz ózińdi de shaqyra salady, aga.

— İmm.

— Ońasha tapsyrǵan raqat. Eshkimmen qysylmaısyń.

— Muǵalim she? Profesor, dosent, kandıdattar she?

— Óı, olar aǵa deseń túsinedi (kúledi).

— Neni túsinedi?

— Kisiniń janyn. Siz oqyp júrgende ańqaý edińiz, áli sol qalpyńyz, dym ózgermepsiz.

— İmm (kúrsinedi). Qoı qýlyqty bilmeıdi eken. — Qyz syńq-syńq kúldi. «Ostroýmıe», «ostroýmıe» dep qaıtalady. Biraq bunysy serigin maqtaýdan góri kinálaýǵa taqaý estildi. Ári úninen kekeý, kemitýdiń syzy bilindi. Bir sátke qyzǵa myna jigit sýyrtpaqtap, ótirik múláıimsip syr tartatyn qurby-kúndesteri syqyldy kórindi. Sol-aq eken, álgiden beri qaıyrǵan jaýap-taryn, oısha qaıyra ekshep, qaıta tyńdaǵan. Bet qyzartar pálendeı eshteńe tappady. Meıli, dep túıdi sonsoń, meıli, baıaǵyda birge oqydy demese, aıdaladaǵy qoıshynyń ne uǵyp, ne qoıǵanynda isi qansha!

Jigit álgi suraqtardy ilkide tek sóz bolsyn nıetimen, únsizdikten qorqyp qana jaýdyrǵan. Bir saýalyna jaýap alyp úlgermeı, ishinen ekinshisin ázirledi. Sonda qyz ben osynaý jym-jyrt aımaq aldynda sózýar, tipti sheshen kisige uqsaǵysy kelgen. Osy sebepti klastasynyń sózin estip qana kele jatty, tyńdaǵan joq-ty. Endi qyz jaýabyna erkinen tys eltip ketkenin tańdana moıyndady. Onyń ár sózinen astar izdep áýrege tústi. Oıda joqta aýyr júk kóterip, eski jarasyn aýyrtyp alǵan kári jaýyngerdeı kópten umyt, qaltarys bir qýysynyń azynap qoıa bergenin de jańa sezindi. Janyn taǵy da namys bıledi: oı ústinde únsiz qalǵanyn kórip, taǵy úreıi ushty. Ózi quralyptas jigitter birin biri kemsitkende: «Ánsheıinde aýyz jappas, qyz aldynda túk tappas», — dep, belgili halyq mátelin ózgertip soǵatyn. Jigit sol «túk tappas» atanýdan qashady. Qazir de, mine, álsin-álsin mańdaıy shyp-shyp terleıtin sıaqty. Netken masqara! Ondy birge bitirgen tompaq kóz tory qyzdan munsha qysylady, bolashaq jary, naǵyz súıeri kezdesse qaıter edi? Munsha úrgelek bolar ma beıshara, júregi jarylyp ketpese ıgi de. Ol óstip qınalǵanda jylap jibere jazdady. Óıtkeni ózin jasyq, sózge shorqaq sanaıtyn-dy.

Qulaǵyna kenet jańaǵy, sońǵy aıtqany qaıyra shalyndy: «qoı qýlyqty bilmeıdi eken», janyna tıgen bu sózderdiń maǵynasy emes, úni, ekpin-rýhy. Jylap turǵan kisiniń aýyzynan shyqqanǵa usaıdy. Ár árip, ár dybysynda kóz jasy mólteńdeıdi, sál qozǵasa myna aspannyń juldyzdary qusap tamyp-tamyp keterdeı. «Qoı qýlyqty bilmeıdi eken». Bu qaıtkeni? Qoı baǵýdyń qorlyǵyn myna jaman qyzǵa shaqqany ma? Tapqan eken sorlyny!

Jigit dereý ishin jıyp aldy. Kókiregin kere, barynsha ashyq únmen:

— Sonymen, meniń baıaǵy sábı qalpym, a? — dep surady.

— Týý, renjip qaldyńyz ba, ánsheıin aıtqanym ǵoı, — dedi qyz.

— Meniki de ánsheıin (kúrsinedi).

— Tún qandaı tamasha!

— Umytyp qaldyń ba?

— Neni?

— Qumnyń túnin? Sen aýylda júrgende de osyndaı-tuǵyn.

— Múmkin. Anda, qalada juldyz kóre almaısyń.

— Nege? Aspandaryń joq pa?

— Bar ǵoı, biraq juldyzy kórinbeıdi (kúledi), mashınanyń gazy, pyl, tozań...

— Nemene, mashına aspanmen júre me?!

— Ári baǵan basy saıyn sham, jarqyrap turady.

— İmm. Kınoǵa barasyńdar ma?

— Boje moı, siz ne, orta ǵasyrdyń kisisi qusap, árıne, kıno kóremiz. Jańa da kórip shyqqamyz joq pa!

— Sonda da. «Uzynobanyń» kınosy men sizdiń kıno bir emes shyǵar degenim ǵoı. Kóp barasyńdar ma?

— Shet eldiń kınolary kelgende bolmasa, sırek, qol tımeıdi. Sabaq, leksıa. — Jigit suraqtary túgelimen, ásirese, sońǵysy qyzǵa múlde unamady. Talaıdan bu syndy týra, tipti, tekserý, tergeý nıetinen de qur emes, saýaldy estimegen-di. Qyzdyń paıymynsha, álgi táptish sulýdan dámesi bar kisiniń aýyzynan shyǵatyn sóz emes. Tálkek pe, álde bas paıdasyna elikpeıtin eserdiń tantyq tákapparlyǵy ma?

Qaısysy jetisip tur? Ekeýi de qorlaý ǵoı? Qyz qońyraıyp júre berdi. Er adamnyń tilinen tek maqtaý, ne astarly ázil kútýge úırengen úkili kóńili basylyp qaldy. Tap myna keshsheni kemirip teser tisi bar-dy. Sol pıǵylǵa qulap baryp, dereý túzele qoıdy... Kelesi sátte óz qysqalyǵyna ózi kúldi. Oqyǵan adamnyń qalǵan, qarańǵy jurtqa jasaıtyn keńshiligi bolmaýshy ma edi?!

Keshirimi qaıda? Jas basynan qoı sońynda salpaqtaǵan bu bednıden ne kútedi? Óstip oılaǵanda, tabıǵatyna tán jyly júregi bir búlk etken.

Myna sózder ishtegi sol jylýdan erip, balqyp tamǵan tárizdendi.

— Mıyń ashyp qurydyń-aý ábden! — dedi. Osy arada «Sizden» «senge» qalaı kóshkenin ańǵarmady.

— ?

— Eki jylyń bıyl bitpeı me?!

— ?

— Oqýǵa júresiń ǵoı?

— Shet el kınolary kóp kele me?

— Aa-a? Da, dostatochno.

— İmm. Leksıalaryńdy qaıtesińder?

— Qaıteıik — tyńdaımyz, jazyp alamyz (kúledi).

— Kartına kórýge meshaıt etpeı me?

— Joq, sabaq kúndiz ótedi, al kartına...

— Keshke, sabaqtan shyqqasyn barasyńdar, solaı ma?

— Aga.

— Erteńgi sabaqqa qaı ýaqytta daıyndalasyńdar?

— Erteńgi sabaǵy nesi, semestr me?

— Meıli, solaı-aq bolsyn.

— Semestr kún saıyn bolmaıdy da (kúledi).

— Esesine kıno kún saıyn (kúledi).

— Konechno. Bárine birdeı bara bermeısiń.

— Ókinishti-aq.

— Ne ókinishti?

— Bárine bara almaıtyndaryńdy aıtam.

— Aa-a (esineıdi).

— Qalada Aı joq shyǵar?

— Nege?

— Juldyz kórinbese, Aı qaıda...

— Boje moı, chto za voprosy! Árıne, kórinedi.

— Qaıdan bileıin (kúrsinedi). Stependıalaryń jete me?

— Jetpeı qalsyn. Qazir qyryq-otyz som degen aqsha ma.

— Úıden salyp turady.

— Aga. Báribir shaq kelmeıdi. Kıim-keshek, týalet, anaý-mynaý.

— Kınoǵa, tamaqqa jigitter shaqyrsa (kúledi) shyǵyn az emes pe? — Qyz myrs etip bir kúldi: shaqyrmaı qalsyn dep oılady, qaltalaryn qaǵyp iship, qyzdardan qaryz surap qylqıatyn qaısybir qurbylaryn esine alyp.

— Árıne, — dedi sonsoń, myna qoıshy qazaqtyń júıkesine taǵy bir oınap qalýdy maqsut qyp, qýlana, — árıne, jigitter obaldary ne, bısharalar jaqsy ǵoı, asyraıdy. Kıno, res-toranǵa shashy-lǵany azdaı, apta saıyn syılyq, podarka. Tipti yńǵaısyz. Qasqalardy keıde aıaısyń. Bir qyzdyń ústinen táýir kıim kórse — seniń de sony kıgenińdi qalaıdy. Ákelerinen suratady, qaryzdanady, áıteýir, ápermeı qoımaıdy.

— Álemet eken.

— Aga.

— Qyz bolǵan raqat, a? (kúledi).

— Sulý qyz bolǵan deńiz.

— İmm.

— Aga!

«Uzynoba» shamdary alystap barady. Qaısybiri qalyń tal, terek japyraqtary arasynan qyzara jyltyraıdy; damylsyz, jypyń-jypyń kirpikterin qaqqandaı bolady: saýsaǵan buta, japyraqtardan kóz qorǵashtap, jasqanatyn sıaqty. Aspan birte-birte alasaryp, tónip keledi.
«Qus joly» — suly dánin tasyǵan qumyrsqa kerýeni tárizdi, aǵal-jaǵal. Bular arttaryna qaraǵan: on bes, jıyrma úıi, sol shamaly baǵany, shamy bar «Uzynoba» salbyrap túsip ketken túngi aspandy álýetsiz saýsaqtarymen keýdeden tirep, tyrtysyp jatqanǵa usady...
Qyzdyń úıi arqa jaqtaǵy shaǵyl qabaqta. Oqshaý jalǵyz balshyq qystaý. Batyp-shyqqan, ırek-ıir qora, biteý ústine úıilgen pishen — shoǵyrlana qaraýytady, shetki jalǵyz terezede ǵana jaryq bar. Bular qystaýdyń qubyla batysymen aınalyp bara jatqan, qyz eńkeıip, jigittiń ıyǵyna qol arta syńar týflıin sheship aldy. Kól jaqta baqa baqyldaıdy.

— İshine qum tolyp ketti.

— Asfaltqa úırengen aıaqqa qıyn ǵoı.

— Bizdiń úı mynaý.

— Bilem. — Qyz aıaq kıimin aǵarań-aǵarań etkizip, birer silkip qaıta kıdi.

— Bitirgesin aýylǵa kelesiń be?

— Bilmeımin, áli oılanǵam joq.

— Aýylda da kisi qyzyǵarlyq eshteńe bolmas. Búginniń ózinde esi bar jurt qala, asfalt qýyp ketip jatyr.

— Asfaltty munda da tóseýge bolmaı ma?

— Bu qumǵa asfalt turmas.

— Nege? Temirjol keldi ǵoı!

— Asfalt pen sulý qyz turatyn jer emes.

— Jaqsy, raqmet shyǵaryp salǵanyńyzǵa.

— Men tań ata qyrǵa júrem.

— Jolyńyz bolsyn.

— Úı baıaǵy Aqıtólgende.

— Estigem.

— Otar ıesiz qaldy. Aýdanǵa sesıaǵa shaqyrǵasyn kelip em.

— Kómekshińiz joq pa?

— Joq, kómekshi de, kósem de ózim.

— Qıyn eken. Qoı qansha?

— Kóp.

— Oqýǵa júrmeısiń be?

— Azaptanbaǵanym jón sekildi.

— Nege?

— Asfaltqa úırene almaspyn.

— Erkińiz bilsin (kúledi).

— Qalanyń sulý qyzdarynyń shyrqyn buzǵym kelmeıdi (kúledi).

— Qoryqpaı-aq qoıyńyz, qala qyzdarynyń shyrqyn buzý kim kóringenniń mańdaıyna jazylmaǵan (kúledi)

— Qaıdan bileıin, álgi qushaq-qushaq podarka tasıtyn jigitterińniń birine jaqpaı qalyp júrmesem degenim ǵoı (kúledi).

— Jaǵyp qana kún kórem deseńiz, jaqsy azamat ekensiz.

— Mine, mine, óstip, adamsha sóıleseńshi (kúledi)

— Meni keketip-muqatý úshin kelgen ekensiz de.

— Ras, tek sol úshin (kúledi).

— Onda sózińizdiń bári bosqa shyqty deńiz.

— Bizdiń sóz satýsyz.

— Kórinip tur.

— Áli qansha bolasyń?

— Qaıda?

— Elde, úıde.

— Qajeti qansha.

— Sonda da.

— Kóp. — Qyzdyń úninen ashý, yza bilindi. Nege ekeni belgisiz, jigit sodan bel alyp, ájeptáýir jelpinip qaldy.

— Birte-birte ol ata jaýynyń osal jerin tapqan qanype-zerdeı qýnap bara jatty da, kenet, jóni durys, taǵy da senimge endirip, syr ashtyratyn sózder izdedi. Biraq aýyzynan túskendi talǵamaıtynyn, talǵaýdan qorqatynyn taǵy túsindi. Kenet:

— Ekeýimiz on jyl qatar otyryp ek, — dep saldy.

— Qazir de qatar ekenbiz ǵoı, — dedi qyz. Budan aıtatynyń bolsa ne bitirdiń, meniń kinám — seniń jasyqtyǵyń degen sekildi ókpe, syz ıisi bilindi.

— «Kózden ketse, kóńilden ketedi» degen ras eken.

— Konechno.

— Bári bir kúngideı bolmady.

— Aga (esineıdi).

— Uıqyń keldi me?

— Da-a... joq, á.

— Esinegenińe qarap aıtyp em.

— Prostıte. Ózińiz syqyldy kóńildi jigittermen sóıleskende óstetinim bar edi.

— Onda uıqyń qansyn.

— Uıqy qandyrmaǵanda ne bitirem.

— İmm.

— Aga.

— Keshir, men... oılamap em. — Jigit tilin tisteı qoıdy. Neni oılamadym degenin ishi sezgende ózinen ózi jıirkendi. Ańdaýsyz aıtylǵan osy sózderdiń shyn maǵynasyn qyzdyń sanasyna jetkizbeı qaıtaryp alý kerek ekenin túsindi. Qyz da álgi aıtylǵandy bunyń ózine usap dál uǵatyn, jazbaı tanıtyn tárizdendi. Oısha, kesh boıy kórsetken kesirliginiń bárin jýyp-shaıatyn jarqyn, kinásiz sóz izdep jantalasty. Oqyǵan qyz myna meńireý qumda týyp óskenmen, tálim-tárbıe alǵan, ózi sulý — meniń munsha mindetsıtindeı ne jónim bar dep oılady, qyr adamynyń anaıy sózderin qaıdan sińirsin, jarastyq izdep, jabaıylyq tanytqanym qalaı? Óstip bu da ózin tuqyrta bastady. Taryqqanda tiline oralǵan sóz:

— Oqý degen kisini ózgertip jiberedi-aý, — boldy. Aıtpaq sóziniń bul emes ekenin de birden sezindi. Sol-aq eken, manadan bergi aýyzyna túskenniń bári bóten bireýdiń pikiri qusap, alys tartyp júre berdi. Netken myljyńdyq!

— Ras, — dep qostady qyz, — sizdiń myna bolmysyńyzǵa qaraǵanda, adam minezine qoı da biraz áser jasaı ma, qalaı.

— İmm. Sonda men qoıǵa usaımyn, solaı ma?

— Men óıdegem joq. Sóz kelisi de.

— Túsindim.

— Sonymen, oqýǵa júresiz be?

— Ony qaıtesiń?

— Qalyńdyǵyńyz jiberse, barǵanyńyz jón.

— Iá, ol qyzǵanshaqtaý (kúrsinedi).

— Solaı ma?

— Aga.

— Papańyz qyz aıttyryp júr dep edi, ras eken ǵoı?

— Qarańǵy halyq ótirik aıtpaıdy (kúledi).

— Endi meniń qasymda neǵyp kelesiz?

— Shyǵaryp salyp kelem.

— Qalyńdyǵyńyz kórip qalsa qaıtesiz?

— Ol qorqady, túnde qydyrmaıdy. Qaladaǵydaı sham joq.

— So-olaı deńiz (kúrsinedi).

— Aga. Da (kúledi).

Kúnshyǵys jaqtyń juldyzy solǵyndap, irge bozǵyldana túrilip keledi. At taǵasyndaı Aı arqan boıy kóterilgen, o da bop-boz.
Qyz jalt burylyp, anadaı qalǵan úıine qaraı júgire berip, artyna qaıyryldy.

— Qoıyńyzdy elý mıllıonǵa jetkizýińizge tilektespin!

— Sen bes jyldyq oqýyńdy úsh jylda bitir, — dep daýystady jigit.

* * *

Qyz kóz jasyn jasyra almady. Úıine kire kóılek-kónshegin jınastyrdy, stýdenttiń baıyrǵy qońyltaq, qol sandyǵy esik kózine qoıylǵan soń ǵana tize búgip, dám aýyz etti. Túkke túsinbeı úrpıisken aǵa-jeńgesine: «Instıtýttan telegramma keldi», — degen syltaýdy ustatyp, asyǵys, saǵat toǵyzda ótetin poıyzǵa shyqty.

Al Aqıtólgendegi Qalaý qarıa so kúni keshke qoı fermasynyń meńgerýshisine: «Ulym, shúkir, esti, kári áke-sheshesin tastap qaıda barsyn, ári kelin áperip qolymdy uzartatyn boldy», — dep jelpinip otyrdy...

---