InfoHub Logo

Baıaǵyda ma, bertinde me, alysta ma, jaqynda ma, joǵaryda ma, tómende me, men týǵanǵa deıin be, men ólgennen keıin be, — senseńiz senińiz, senbeseńiz taǵy qoıyńyz, — áıteýir, jer betinde bir qala bolypty, ol qalada bir úı bolypty.

Ýa, meniń oqyrmandarym, tyńdaýshylarym! Siz qaı kezde ómir súrgen bolsańyz da: on ǵasyr burynda ma, on ǵasyr keıinde me — báribir, siz qaı elde tursańyz da: tamasha elde me, kerisinshe me — báribir, áıteýir jańaǵy qala sol kezde, sol elde bolypty. Siz qaı tilde sóıleseńiz, ol qaladaǵylar da sol tilde sóılepti.

Sonymen, áńgimemdi bastaıyn.

Sol qalada bir úı bolypty, ol úıde bir Adam turypty. Bir kúni ol tańerteń tátti uıqysynan oıanyp, ezýi jetkeninshe esinep jatyp qarasa: dál janynda, áıeliniń jastyǵynda, adam balasy kórmegen bir maqulyqtyń basy jatyr! Buqa kóz, esek qulaq, shoshqa tumsyq bir pále! Kórpeniń astynan úlkendigi qoshqardyń múıizindeı tyrnaq jýandyǵy jeńdi bilekteı bop ıttiń quıryǵy shyǵyp jatyr. Adam ińirde ǵana óziniń áıelimen jatqan edi. İńirde ǵana emes-aý, otyz jyl boıy birge jatyp keledi emes pe?!

Adam maqulyqty qushaqtap jatqan qolyń tartyp alyp, irge jaqqa qaraı yǵysyp, baqyryp qoıa berdi. Maqulyq shoshyp oıanyp:

— O ne, janym? — dedi.

Maqulyq adamsha sóıledi. Áıeliniń daýysynan aınymaıdy. Tipti burynǵysynan da jumsaq, názik estildi.

Kúndegi ǵadetinshe ishkıimsheń ǵana jatqan Adam tóseginen ata jónelip, buryshqa baryp tyǵyldy. Qyzǵylt ishkıim kıgen maqulyq ornynan turdy. O, alla, netken qorqynyshty edi! Omyraýynda bos eki qapshyq ilýli turǵandaı. Shashy up-uzyn, soıaý-soıaý. Maqulyq ilgeri attap:

— O ne, janym? Saǵan ne boldy? — dedi. Maqulyqtyń daýysy mundaı ásem bolar ma! Adam onyń syqpytyn kórmes úshin betin qolymen basyp alyp, bar pármenimen baqyryp balaǵattady.

Sol sátte esik ashylyp, úsh qubyjyq kirip keldi. Úsheýi de — adam aıaqty, jyltyldaǵan jup-jumyr jylan keýdeli. It qulaqty. Shashtary shala taralǵan kendirdeı, bireýiniń shashy tipti ıyǵyn jaýyp ketken. Adamnyń kózi tas tóbesine shyǵyp:

— Joǵal! — dep baj ete tústi.

Uzyn shashtysy onyń janyna jetip kelip:

— Áke! Áketaıym! — dep shyryldady. Úsh qubyjyqtyń úsheýi de:

— Áke! Saǵan ne boldy? — dep shyr-shyr etti. Adamnyń esi aýyp qala jazdady. Jylan, kisi, ógizden qurap-surap jaratqandaı bop aldynda turǵan úsh qubyjyqtyń daýystary onyń balalarynyń daýystaryndaı. Adam:

— A-a-pa! — dep baqyryp, esikke qaraı qashty. Onyń jasy seksenge kelgen sheshesi bar edi. Qabyrǵalas bólmeden sol sheshesiniń:

— O ne, ulym? — degen daýysy estildi.

Adam esikti ashyp qaldy da, shalqasynan túse jazdady. Qarsy aldynda — kisi basty qotyr sıyr tur. Ol aýzyn arandaı ashyp:

— Ulym, saǵan ne boldy? — dedi. Týra sheshesiniń daýysy!

Adam asyp-sasyp kıine bastady. Bes qubyjyq ony qaýmalap tura qalyp, suraqty qarsha boratty:

— Ne boldy, janym?

— Bizge nege munsha shoshyp qaraısyń? — dedi buqa kózdi, esek qulaqty qubyjyq.

— Nege qalshyldap tursyń? — dedi kendir shashtylardyń bireýi.

Adam:

— Joǵalyńdar! Ketińder! — dep baqyryp, dalaǵa ata jóneldi.

Bu ne sumdyq?! Kóshe toly arsa-arsa maqulyqtar. Adam da emes, ań da emes. Basy múıiztumsyqtyń basyndaı bop pil tur. Shıbóri basty, jylan quıryqty býıvol kele jatyr. Maımyl álpetti túıe júr. Úlkendigi sıyrdaı baqanyń basy quddy kisiniń basy sekildi. Jer betindegi ań ataýlyny túgel jınasa da, dál mundaı qorqynyshty kórinis bolmas. Biraq mynalar ań da emes.

Adam aldy-artyna qaramaı zytty. Qıqy-jıqy maqulyqtardyń ara-arasynan atqaqtap ótedi. Ózi qyzmet isteıtin keńseniń esigine jetip bir-aq aıaldady. Basqyshpen júgirip joǵary shyqsa, — onda da qubyjyqtar tolyp júr. Adam óz kabınetine qoıyp ketti de, ornyna baryp otyra qaldy. Dereý qońyraýynyń túımesin basyp, hatshysyn shaqyrdy. It basty, kisi aıaqty kúrketaýyq kirip kelip:

— Ámirińizge quldyq, ápendim, — dedi.

— Men... men... jyndanǵan shyǵarmyn!.. — dep bajyldady Adam.

— O ne degenińiz? Birdeńege qatty renjidińiz be? — dedi kúrketaýyq kádimgi hatshysynyń ásem daýysymen.

Adam kózin tars jumyp alyp:

— F. bıkeshti shaqyryp kelińiz, — dedi.

— Qup bolady.

F. bıkesh onyń mashınıstkasy edi. Ǵajap sulý qyz. Adamnyń naqsúıeri bolatyn.

Sálden soń esik ashyldy da, ústiniń sýy sorǵalap túlen kirip keldi, — ıttiń aıaǵynan aýmaıtyn tórt aıaǵy bar.

— Sen kimsiń?! — dep Adam baj ete tústi.

— Siz shaqyrǵan ekensiz... — dedi túlen.

Esinen tanyp qalmaı turyp bastyǵyn taýyp alǵysy kelgen Adam bas dırektordyń kabınetine qaraı tura júgirdi. Kirip barsa, — stol basynda óńkıip bir qubyjyq otyr.

Adam:

— Men uıyqtap jatqan shyǵarmyn, tús kórip jatqan shyǵarmyn, — dep kúbirlep, kóshege atyp shyqty.

Kóshe toly sol baıaǵy maqulyqtar; úıdeı-úıdeı órmekshiler, pildeı-pildeı qaraqurttar, kisi álpetti búıiler, qaztaban krokodılder...

Adam:

— Qutqaryńdar! Qutqaryńdar! — dep baqyryp, kóshe boılap júgire jóneldi.

Onyń daýysyn estip opyr-topyr jınalǵan maqulyqtar qýyp jetpek bop sońynan umtyldy. Adam shıbóriniń aýzyna túsip qala jazdady. Bir jerde ony qaban aıaqtan shalyp jalpasynan qulatty, biraq Adam sonda da ustatpaı:

— Qutqaryńdar! Kómektesińder! — dep baqyryp beze berdi.

Maqulyqtar ony birneshe saǵat boıy qýalap, aqyrynda boldyrtyp aparyp bir tuıyqqa qamady.

— O, baıǵus-aı, shyn-aq aljasqan eken, — desti qaýmalap.

Ony bas salyp ustap aldy da, baılap-matap tastady, sonsoń olaryn mise tutpaı, aıaq-qolyn kisendep, bir jaıdaq arbaǵa salyp, «Jyndyhana» degen jarnamasy bar bir úıge alyp bardy. «Bas dáriger» degen jazýy bar bólmege kirgizdi.

— Qutqaryńdar! Shynymen bir kisiniń bolmaǵany ma?! Qutqara kórińdershi! — dep jalbaryndy Adam.

Bólmege túıe aıaqty shaıan kirip keldi Ústinde aq halaty.

— Bosatyńdar! — dedi shaıan.

Adamdy baılap-mataǵan jipterdi sheship, aıaq-qolyndaǵy kisenin aldy. Adam ózin qorshalaǵan qubyjyqtardy kórmeý úshin betin tizesine basyp otyra qaldy.

Aq halatty shaıan jumsaq únmen:

— Sizge ne boldy? — dep surady.

— Eshteńe de bolǵan joq, — dedi Adam, basyn kótermesten.

— Onda júzińizdi nege jasyrasyz?

Adam kúni boıy kórgenderin aıtyp:

— Kisiler qaıda? Olar qaıda ketken? — dep nalydy.

Áldekim myrs etip kúldi.

— Túsinikti. Syrqatyńyzdan qazir-aq aıyqtyramyn.

Shaıan sıyrdaı baqaǵa burylyp:

— Qymbattym, aınany alyp kelińizshi, ózin-ózi kórsin, — dedi.

Shoshqa men shıbóriden týǵandaı eki qubyjyq úlken aına alyp keldi.

Aınaǵa kóz salǵan Adam ózi áli kórmegen bir sumpaıy qubyjyqty kórdi: bet álpeti kisige uqsaıdy, biraq kilkildep turǵan qan men iriń. Eki ezýinen dál soıyldaı eki tis shyǵyp tur. Esek qulaq. Kózi tabaqtaı. Basynda — tarmaq-tarmaq múıiz. Denesi kádimgi kesirtkeniń denesindeı jap-jasyl, jup-jumyr, qabyrshyq-qabyrshyq.

Adam jan daýysy shyǵa shyńǵyryp, esinen tanyp qaldy. Álde zamanda ǵana esin jıyp, aýzy ıkemge áreń kelip:

— Men qaıda jatyrmyn? — dedi.

Janynda turǵan aq halatty dáriger:

— Siz aýrýhanadasyz. Jaǵdaıyńyz qalaı? — dep surady.

— Raqmet, dáriger myrza, jaǵdaıym óte jaqsy, — dedi Adam jymıyp.

— Kúnderdiń kúninde búgingideı syrqatqa ushyraı qalsańyz, dereý aınaǵa qaraı qoıyńyz! — dedi dáriger.

Dárigerdiń janynda áp-ádemi eki qyz kómekshisi tur eken. Adam bárine alǵys aıtyp, aýrýhanadan shyqty.

Kóshede — ersili-qarsyly ótip jatqan kúndegi tanys-beıtanys kisiler... Adam keńsesine baryp qyzmetin istep, keshke úıine qaıtty...

— Hal-jaǵdaıyń qalaı, janym? — dedi ol áıeline.

— Qaıyrly tań! — dedi áıeli. — Sen búgin kóp uıyqtadyń ǵoı... Kofe daıyn, tur, tosyp otyrmyz.

Adam tóseginen turdy, kıindi, jýynyp-shaıyndy, balalaryn betinen súıip erkeletti.

Qabyrǵalas bólmeden:

— Ulym, hal-jaǵdaıyń qalaı? — degen daýys estildi.

— Óte jaqsy, apa. Óziń qalaısyń? Qýattymysyń? — dedi Adam.

Orysshadan aýdarǵan ǴABBAS QABYSHEV

---