InfoHub Logo

Sizder bul dúnıede ekinshi sortty kisiler bar ekenin bilesizder me?

Meniń ómirimniń kóp jyly sondaı kisilerdiń ortasynda ótti, men olardy bes saýsaǵymdaı bilemin. Olardy aıyra bilý ári qıyn, ári ońaı. Ońaı deıtinim: syrt qaraǵanda olar bir-birine tym uqsas keledi. Aıtalyq: siz kememen Patshazada araldaryna, Qadykóıge bet aldyńyz, nemese Bosforda júzip kele jattyńyz deıik. Sonda ekinshi klass salonyna baryp qarasańyz, odan tek ekinshi sortty kisilerdi ǵana kóresiz. Meniń balalyq shaǵym Patshazada araldarynyń birinde, Heıbelıadta ótti. Sodan bergi otyz jyl boıynda, menińshe, ekinshi klass jolaýshylary eshqandaı ózgermegen tárizdi. Ekinshi klass salonyna qashan kirsem de, sol balalyq shaǵymdaǵy ekinshi sortty kisilerdi taǵy kórgendeı kúı keshemin. Salonda sol baıaǵy qyzyl ıek kempir-shaldar, saqal-murty qyrylmaǵan qyrqyljyńdar, jasyna jetpeı qartaıǵan qyz-jigitter otyrady. Áıelder de, balalar da sol baıaǵy qalyptarynda. Aıaqtarynda — sondaǵy jyrtyq-jamaý shulyqtary, ústerinde — sondaǵy ońyp ketken kıimderi. Ol ol ma, tipti sózderi de, áńgimeleri de, ázil-qaljyńdary da ózgermegen.

Qazirde men Erenkóıde turamyn. Kúnde keshke avtobýsqa minemin. Ol — Qadykóıge saǵat toǵyzda kelip, kemeden túsken jolaýshylardy alyp qaıtatyn sońǵy avtobýs. Onda árqashan tek ekinshi sortty kisiler syǵylysyp turady. Avtobýstyń ólýsiregen jaryǵynda olardyń betine qarasam-aq boldy, aralǵa bet alǵan kemeniń ekinshi klass salonynda turǵandaı sezinemin.

Avtobýstarda birinshi, ekinshi klass deıtin oryn joq, al birinshi klass jolaýshylary arnaýly taksılerge minedi, biraq keıde avtobýsqa da minip, ekinshi klass jolaýshylarynyń arasynda turatyndary da ushyrasady. Keshe keshke men solardyń bireýin saǵat toǵyzdaǵy avtobýstan kórdim. Ol sońyraq kirdi de, oń qolymen aspaly baýdan ustap túregep turýǵa májbúr boldy. Ózi eńgezerdeı zor eken, tóbesi tóbege tıe jazdap óńkıip turdy. Ústinde qonymdy qara kók paltosy bar. Basynda — qymbat qalpaq.

Tórt tekshe bet-pishinine qarasań, — quddy Mýsolını: talpaq sheke, jalpaq ıek. Ekinshi sortty kisilerdiń arasyna tap bolǵanyna qorlanyp turǵany anyq baıqalady. Ol avtobýstyń eń aqyrǵy aıaldamasy — Isherenkóıge bılet aldy.

Avtobýstyń júrýine az-aq ýaqyt qalǵanda taǵy bir kisi kirdi. Á degende kózime onyń jamaýly galoshy shalynǵanyna áli qaıranmyn. Kózildirigi synyq eken, sol jaǵy qulaǵyna jip baýmen shalynypty. Kóne paltosynyń jeńi jamap-jasqalǵan. Ekinshi sort «men mundamyn» dep-aq tur. Ol qara kók paltoly jolaýshynyń aldyna baryp qystyryldy.

— Sálemetsiz be? — dedi kózildirikti.

— Shúkir. — Qara kók paltoly teris aınalyp ketti. Sóıleskisi kelmegeni birden baıqaldy. Al anaý sóılespeı tynar emes:

— Jafar-beı, halyń qalaı? — dedi.

Jafar-beı teris qaraǵan qalpy:

— Jaqsy, — deı saldy.

Kóne paltolynyń kóńili kónshimedi. Eı, jarandar, bul da kúni keshe ózimizdeı bolǵan degisi, sóıtip, óziniń baǵasyn arttyrǵysy kelse kerek:

— Ne jańalyq bar? — dedi.

Uzyn myrza alǵa qaraı ketip qalýǵa tyrysyp edi, — onysynan dáneńe shyqpady. Syǵylysqan ornynan syrǵyp kete almasyn sezgen soń:

— Jaqsy, — deı saldy taǵy da.

Sóıleskisi kelmese, nemene, sabaısyń ba ony?! Óziniń buryn neshinshi sortty bolǵanyn jurtqa bildirgisi kelmese, qaıtesiń. Kózildirikti kisi sony ańǵara qoıyp onyń mazasyn ketirýdi oılady ma, álde sózqumarlyǵy ustady ma, — ol arasyn men bilmeımin.

— Jafar-beı, jumys qalaı? — dedi taǵy da.

— Jumys ta jaqsy! — dedi Jafar-beı yzǵarly únmen.

— Allanyń raqymy jaýsyn. Al balalar qalaı?

— Jaqsy!

— Táńirdiń bergenine shúkir.

Avtobýs júrip ketti. Jurt yrǵalysyp qaldy. Uzyn sony paıdalanyp ilgeri bir attap úlgirdi. Ekeýiniń arasynda úshinshi bir jolaýshy paıda boldy. Kózildirikti:

— Myrza, raqymshylyq jasap meniń ornyma tursańyz qaıtedi, men tanysymmen áńgimelesip tur edim, — dedi oǵan.

Ekeýi oryn aýystyrdy. Kózildirikti tákappar myrzamen qaıta qatarlasty.

— Jafar-beı, basqa ne jańalyq bar?

Jafar-beı onyń betin qaıtaryp tastaǵysy kelgen qatqyl únmen:

— Bári de jaqsy, shyraǵym! — dedi.

— E-e, allanyń kózi túzý bolsyn! — dep galoshty jolaýshy eki mınýttaı únsiz turdy da: — Jafar-beı, taǵy nendeı jańalyq bar? — dedi.

Jafar-beı úndemedi. Anaý qaıtadan surady.

Jafar-beı estimegen sıaqty. Anaý úshinshi ret surap jaýap ala almady da, ony ıyqqa túrtip qaldy. Jafar-beı sýyq júzben jalt qarady:

— Ne boldy?!

— Basqadaı taǵy ne jańalyq bar deımin.

— Bári jaqsy, qalqam!

— Jaqsy bolǵany kerek. Allanyń raqymy jaýsyn saǵan! Al seniń Ahmed-beıiń ne istep júr?

— Burynǵysynsha.

— Al jeksuryn bastyq she? Onyń da jaǵdaıy jaqsy ma?

— Jaman emes.

— Bárekeldi! Bári de jaqsy bola bergeı!

Qadykóıden úsh aıaldama uzadyq. Kózildirikti kisi endi neni surasam eken degendeı oılanyp turyp-turyp, taǵy bastady:

— Aıtpaqshy, Jafar-beı, bizdiń Nadjı me, Nedját pe bir kórshimiz bolyp edi, ol qalaı qazir?

— Jaqsy!

Myljyń kórshisinen aýlaq turýǵa tyrysqan Jafar-beı alǵa qaraı eptep jyljı berdi. Biraq kózildirikti odan bir eli qalar emes.

— Taǵy bir kórshimiz bolyp edi. Aty aýzyma túspeı turǵanyn qarashy. Álgi... keremet balyqshy she...

— Ol da jaqsy!

— Semásy she?

— Jaqsy!

— Onyń kórshileri she?

— Kórshileriniń bári jaqsy. Bári de jaqsy, qalqam!

— Áp bárekeldi! Al álgi kim she? Aty tilimniń ushynda turǵanyn qarashy. Kim edi álgi?

— Qalqam, ol da jaqsy. Bári jaqsy dedim ǵoı! Bári de aman-esen.

Kózildirikti kisi bir zamandaǵy kórshilerin kezekpen esine túsirip: «Ol qalaı turady? Álgi anaý qalaı turady?» dep taqymdaı berdi. Janyndaǵysy balaǵattaǵandaı sýyq daýyspen: «Jaqsy!» deıdi. Men eriksiz oıǵa qaldym. Kózildiriktiniń munysy qaı qylyǵy? Sirá, «jaqsy!» degen jaýap jynyn keltiretin shyǵar. Eger Jafar-beı tym qurysa bir ret: «jaman» dese, kózildiriktiniń kóńili kónship, taqymdaýyn qoıýy da múmkin-aý, á? Iá, keneshe qadalýynda sondaı bir gáp bar.

Basqa bir esebi bolýy da ǵajap emes. «Myna sándi kıingen symbatty myrza jurtqa meniń baıyrǵy tanysym ekenin bildirip, menen: «Al sen óziń qalaısyń?» dep surasashy» deıtin shyǵar álde.

Ol óziniń adamgershilik sezimi elep-eskerilse eken deıdi; eger Jafar-beı azdap bolsa da jyly shyraı bildirse, kózildiriktiniń tóbesi kókke jete qýanyp: «Qudaıǵa shúkir, jaqsymyn!» — der edi de, sol qýanyshyn maldanyp, suraǵyn doǵarar edi. Álde onyń kókiregine sher tolyp, muńyn kimge shaǵaryn bilmeı, ishqusa bop júrgen shyǵar ol?

— Jafar-beı, býhgalterińiz Állásen qalaı?

— Jaqsy dedim ǵoı. Bári de jaqsy turady! Bári de, bári de!

Kózildirikti taǵy oılandy da, taǵy surady.

— Al álgi kim she?

— Jaqsy!

— Al anaý...

— Jaqsy deımin!

— Álgi mashınıstka bolǵan áıel she?

— Jaqsy, jaqsy! Mashınıstkanyń da jaǵdaıy jaqsy!

Jańa palto kıgen symbatty myrza alǵa jyljı-jyljı shoferdiń janyna jetti. Esiktiń dál kózinde, bosaǵaǵa súıenip turdy. Odan ary taban sıar jer joq.

Kózildirikti kisi jamaý-jasqaý galoshyn súıretip bir eli qalar emes.

— Kir jýatyn Fatıma bar edi. Ol qalaı?

— Jaqsy!

Kózildirikti «al men qalaımyn?» degendi qashan aıtar eken dep oılap qoıdym. Kóp kútken joqpyn.

— Jafar-beı, munda men syrqattanyp qaldym. Júdegenmin, á? Óńim qalaı?

— Jaqsy, jaqsy. Óńiń óte jaqsy!

Biz Isherenkóıge deıingi jol ortasyna jeter-jetpeste-aq men Jafar-beıdiń endi uzaq shydamasyn, bombasha jarylaryn anyq sezdim.

— Seniń esińde me, qojanyń shoferi... Jafar-beı úndemedi. Kózildirikti ony túrtip qaldy:

— Qojanyń shoferi qalaı? A?..

— Ol da jaqsy!..

— Aǵa master Kázim she?

— Iá, ol da jaqsy! Bári jaqsy!

— Al álgi lazy1 baǵban she?

— Jaqsy dep kelemin ǵoı. O, alla! Bári de jaqsy! Kondýktor kezekti aıaldamany habarlady. Avtobýs toqtady. Aldyńǵy esik ashyldy.

— Meláhat-hanym degen tiginshi bar edi...

Ol aıtyp úlgirgenshe Jafar-beı avtobýstan túse jóneldi. Kózildirikti onyń sońynan aıqaılady:

— Meláhat-hanym qalaı?

— Jaqsy!

— Kúıeýi she?

— Kúıeýi de, áıeli de, balalary da jaqsy! Bári jaqsy, dúleı neme, bári jaqsy! Bári jaqsy, jyn soqqan neme, bári jaqsy! Bári jaqsy, jeksuryn neme! — Jafar-beı qarańǵyǵa sińip ketti. «Bári — jaqsy!» dep bajyldaǵan daýysy ǵana qulaǵymyzda qaldy.

Avtobýs júrip ketti. Kózildirikti ózinen-ózi kúńkildeı bastady:

— Álgi alaıaq ótirik aıtty. Ollahı, ótirik aıtty! Qazirgi zamanda jurttyń bári jaqsy turýy múmkin emes! Bárine qaıdan jaqsy bolady? Sonda qalaı, jurttyń bári bir partıaǵa birigip ketken be?

Ol aqyryn ǵana kúlip qoıdy:

— Endi tún ishinde ol marshrýtty taksı de, avtobýs ta taba almaıdy. Meıli, Isherenkóıge deıin myna sýyqta óńkıip jaıaý barsyn salpaqtap, múmkin aqyly kirer!.. Bıtin syǵyp qanyn jalaǵan sarań sol! Aqshasy shirip jatsa da taksı jaldamaıdy. Avtobýsqa minip dándegenin qarashy. Dándegen ıtke jalattym, bálem!

Orysshadan aýdarǵan ǴABBAS QABYSHEV

---