InfoHub Logo

Darhan Dildahan — Almatydaǵy Aqsaı bilim-ınnovasıa lıseıiniń (qazaq-túrik lıseıi) túlegi. Lıseıdi bitirgennen keıin óz kúshimen Gonkongke oqýǵa túsken. Ol qazirgi ýaqytta Chinese University of Hong Kong-ta computer science mamandyǵynda oqıdy. Bul ýnıversıtetti birneshe sebepterge baılanysty tańdaǵan. Sonyń biri — bilim sapasy men ýnıversıtettiń reıtıńi. Ol sheteldik úzdik oqý ornyna qalaı túskeni, ondaǵy ómiri jaıly tolyqqandy aqparatpen bólisti.

Shetelge oqýǵa tapsyrý prosesi

Shetelge oqýǵa tússem degen oı oqýshy kezimde keldi. Degenmen, naqty is-áreketke 11-synyptyń ortasynan bastap kiristim. Qazan aıynan bastap IELTS testine daıyndaldym.

Qujattarǵa keletin bolsam, kóptegen ýnıversıtetterdiń óziniń standarttary bar. Birinshi, jańa jyldan keıin IELTS tapsyrdym. Ekinshi,  mekteptegi tabelderimdi (9 synyptan bastap), atestat jáne UBT nátıjesin ótkizdim. Úshinshi — eger bar bolsa gramotalar. Men mektepte oqyp júrgende belsendi oqýshy boldym. Hımıa páninen olımpıadalarǵa baryp, oryn aldym. Mánerlep óleń oqýdan jáne sport jaǵynan jarystarǵa qatystym. Osylardan alǵan gramotalarymdy ótkizdim. Sondaı-aq mektepke prezıdenttik partıanyń múshesi boldym. Ony da atap óttim. Sebebi olar tek bilim jaǵynan emes, mekteptegi belsendiligińe de nazar aýdarady. Tórtinshi — motıvasıalyq hat jazdym. Qujattardy ótkizgende osylardyń bárin aǵylshyn tiline aýdaryp, jiberdim. Arada bir nemese eki apta ótkennen keıin ózderi ıntervúǵa shaqyrdy.   Mende ıntervú Skype-pen boldy. Intervúde birneshe adam qatysady: fakúltet bastyǵy, international Students Office-tiń basshysy jáne profesorlar. Olar tapsyrǵan qujattaryńa baılanysty suraqtar qoıady. Asa qıyn suraqtar emes. Olar suraqty tanysý úshin, aǵylshyn deńgeıińdi tekserý úshin qoıady dep oılaımyn.

Negizinde men bir emes, birden úsh ýnıversıtetke tapsyrdym. Eki ıntervú boldy. Bireýiniń jaýaby kesh kelgendikten oǵan asa mán bergen joqpyn. Gonkongtegi ýnıversıtetter jaıly kóp bilmegendikten, ınternetten reıtıńterin qaradym. Sondaı-aq men kishkene kesh tapsyrǵannan keıin biraz ýnıversıtetterdiń tapsyrý ýaqyty jabylyp qalǵan ıaǵnı merzimi  ótip ketken. Sondyqtan úsh ýnıversıtetke ǵana tapsyrdym. Budan bólek Chinese University of Hong Kong meniń mamandyǵym computer science jaǵynan jaqsy kórsetkishteri boldy. Sondyqtan dál osy ýnıversıtettke tapsyrdym.

Chinese University of Hong Kong

Meniń ýnıversıtetim Chinese University of Hong Kong dep atalady. 1963 jyly negizi qalanǵan. Qatelespesem, reıtıń jaǵynan álemdik top-50-ge kiredi. Al meniń fakúltetim boıynsha álemdik reıtıńte 22-26 — orynda.  Ýnıversıtet úlken. Bizde baklavırat pen magıstranttardy qosqanda 24 myńdaı stýdent bilim alady. Kampýsy da úlken. Úlkendigi sonsha basqa fakúltetke barý úshin avtobýs qoldanamyz.  Ýnıversıtetimizde kolej júıesi (college system) paıdalanylady. Bul — Kembrıdj, Oksford ýnıversıtetterindegi júıeni qoldanatyn Gonkongtaǵy jalǵyz ýnıversıtet. Solaı, bizde 9 kolej, olardyń árbiriniń asqanasy, jatahanasy bar.

Oqý aqysy jylyna 18-19 myń dollardyń aınalasynda. Men grantta oqımyn. Sonymen qatar, aı saıyn $400 jýyq alatyn stıpendıam bar. 

Bir kúndik oqý kúni

Kúnderim birdeı bolady dep aıta almaımyn. Degenmen bir kúndik oqý kúnimdi sıpattap kóreıin. Tańerteń 7:30-8:00 aralyǵynda tańǵy as ishemin. 8:30-9:00 — aralyǵynda ýnıversıtetke baramyn. Eger sabaq bar bolsa, sabaqqa baramyn, bolmasa sabaq bastalǵansha kitaphanada otyramyn. Úı jumysyn oryndaımyn, aldaǵy emtıhandarǵa daıyndalamyn nemese demalamyn. Kitaphanada demalatyn arnaıy jerler bar.  Odan keıin dostarymmen birge túski as ishemin. Túski asty kóbinese úıden ákelýge tyrysamyn. Sebebi ýnıversıtette 20-ǵa jýyq asqana bolǵanymen, bárinen tamaqtana almaısyń. Tamaqtary jaqsy emes...  Keıbir asqanalar tamaqqa shoshqanyń etin de qoldanady. Tek  pákistandyq bir asqana bar. Sol jerden túski as ishemin. Biraq bir jerden tamaqtana bergen de keıde jalyqtyrady. Tústen keıin sabaqqa baramyn. Biraq ár kúnde sabaq kestesi ártúrli. Aptasyna bes kún tańerteńnen keshke deıin emes, bir kún bir sabaq bolýy múmkin nemese 2-3 sabaq qatar bolýy múmkin. Keıde tańerteń bir sabaq bolsa, keshke bir sabaq bolady. Kúndiz bos ýaqytymdy ýnıversıtette ıaǵnı kitaphanada ótkizemin. Kitaphanada joǵaryda aıtyp ketkenimdeı, sabaq oqımyn, emtıhandarǵa daıyndalamyn, demalamyn. Keshke sabaqtar eń kesh degende 18:30-da bitedi. Sodan keıin úıge baryp, keshki asymdy ishemin. Odan keıin qaıtadan sabaq oqımyn (kúldi). Sabaq az sıaqty bolyp kóringenmen, negizinde kóp. Úı jumystaryn oryndap úlgermeısiń. Emtıhandarǵa daıyndalý kerek. Ýaqytym sabaq oqýmen ótedi. 

Men jataqhanada turmaımyn. Ýnıversıtette oqıtyn dostarymmen birge páter jaldaımyz. Páterimiz ýnıversıtetke jaqyn ornalasqan. Ózimiz kezektesip tamaq jasaımyz, úıdi de kezektesip tazalaımyz. Munda páter aqysy da, azyq-túlik te qymbat. Endi aıta berseń bári qymbat.  

Oqytýshylary

Oqytýshylardyń kóbisi qytaılar. Qytaı degende sol Gonkongtiń óziniń qytaılary. Degenmen, shetelden oqyp kelgen profesorlar da óte kóp. Olar álemdegi Garvard, MIT, Oksford sıaqty myqty ýnıversıtterden bilim alǵan. Shynymdy aıtsam, keıbir profesorlar aǵylshyn tilinde sóılegende aksentteri baıqalady. Sóılegende jaǵymsyzdaý bolady nemese keıbir sózderin túsinbeı qalýyń múmkin. Osy jerde oqytýshylarmen qarym-qatynas jasaý ońaı ekendigin atap ótkim keledi. «Men profesormyn, sen stýdentsiń» degendeı búrokratıa joq. Jazsań, tez jaýap beredi. Tipti túnde jazsań da, saǵan tez jaýap berýge tyrysady. Problemań bolyp qalsa, baryp sóılesseń kóbinese qolushyn sozady. Keıde profesorlardyń ózderi «eger túsinbeseńder, taǵy bir qosymsha sabaq jasaıyq, jınalyńdar, men senderge qaıtadan túsindirip bereıin» deıdi. Bul jaǵynan oqytýshylar óte jaqsy. Sondaı-aq  profesorlardyń arasynda Nobel syılyǵyn alǵandar, zertteý jaǵynan jaqsy jetistikterge jetkender az emes.

Qazaqstandaǵy bilim berý júıesinen aıyrmashylyǵy

Gonkongta memlekettik segiz ýnıversıtet bar, onyń beseýi álemdik reıtıńte TOP-100-ge kiredi. Bul oqý sapasynyń joǵary bolǵandyǵyn kórsetedi. Ýnıversıtette stýdentterge óte kóp jaǵdaılar jasalynǵan. Sol jaǵynan bul jaqta jaqsyraq dep oılaımyn. Bizde bilim berý júıesinde baǵa berý jaǵy basqasha. Bul baǵalaý júıesin curve system dep ataıdy. Qazaqstanda 90-nan joǵary «A», 80-90 arasy «V»  dep eseptelinse, bizde eń joǵary bal alǵan stýdentiki «A» bolyp eseptelinedi. Al toptyń tek 10% ǵana «A» ala alady. Eger basqalardyń bári  100 bal alsa, sen 100–den 90 bal alyp ta «V-», «S» alyp qalýyń múmkin. Toptyń jartysy nemese 20% «A» ala alady degen joq.  Sondyqtan stýdentterdiń arasynda básekelestik joǵary. Bul ózime unamaıdy. Grant saqtap qalý úshin stýdenttermen baǵa jaǵynan jarysý qajet bolady. Al bul jaqta qytaılar men Úndistannan kelgender bar. Olarmen jarysý qıyn. Qazaqstanda naqty aıta almaımyn. Sebebi óz basym eshqandaı ýnıversıtette oqyǵan joqpyn. Biraq dostarym aıtýynsha ol jaqta da oqý qıyn. Biraq dál myna jaqtaǵydaı qıyn dep aıta almaımyn. Myna jaqta stýdentterdi kishkene qınap jiberetin sıaqty. 

Bos ýaqytynda nemen aınalasatyndyǵy jaıly

Oqýdan bólek, sportpen aınalysamyn. Fýtbol oınaǵandy qatty jaqsy kóremin. Apta sońyńda dostarymmen birge fýtbol oınaımyz. Bir ret jarysqa qatysyp, chempıon da boldyq.  Júzýge qatysamyn. Ústel tenısin oınaımyn. Kitap oqımyn.

Gonkongke eń alǵash kelgen kezde... 

Eń alǵash kelgen kezde bes jyl birge júrgen lıseıdegi dostarymdy saǵyndym. Jalǵyzdyqty sezindim. Basynda eshkimmen sóılespeı júrdim. Aǵylshyn jaǵynan sóılesý praktıkasy bolmaǵandyqtan, sóıleýge kishkene qınaldym. Eger birdemeni durys emes aıtyp qoıam ba dep uıaldym. Shynymdy aıtsam, basynda kóp sóılese almadym. Sondyqtan da kóp dosym bolmady. Budan bólek aýa raıy bizge qaraǵanda óte ylǵaldy ári ystyq. Sol qıyn boldy. Tamaq jaǵynan qınaldym. Sol kezde ýnıversıtetimizde halal asqana bolǵan joq. Biraq ózimiz daıyndaıtynbyz. Tamaq jasaýdy úırendim. Keıde túski as ishpeı, durys tamaqtana almaı júrgen kezderim de boldy. Bul jaqta lıseıdi  menen eki jyl buryn bitirgen qazaq dosym boldy. Qalaı, ne isteý kerek degendeı suraqtardy sodan suraıtynmyn. Onyń keńesteriniń kóp kómegi tıdi.

Qazaqstandyq stýdentter kóbinese neden qınalady?

Jańadan kelgen stýdentterde mádenı eseń (kúltýrnyı shok) bolýy múmkin. Óıtkeni múldem basqasha ortaǵa tap bolady. Klımat jaǵynan basqasha, adamdary basqasha. Biraq asa bir qatty qınalady dep oılamaımyn. Sońǵy úsh jylda qazaq stýdentteriniń sany kóbeıdi. 3-4 jyl buryn kelgende qıyn bolatyn edi. Ol kezde qazaq stýdentteri az bolǵandyqtan jalǵyzdyqty sezinesiń. Al qazir barlyq jerde Qazaqstannan kelgen stýdentter bar. Ýnıversıtetter aldyńǵy qatarly ozyq oqý oryndary bolǵandyqtan, sabaq jaǵynan qınalady, árıne.  Kóptegen stýdentter grantqa túsip keledi. Al grantty saqtap qalý úshin belgili bir GPA-di ustap turý kerek. Grantty saqtap qalý kerek, stıpendıadan aıyrylyp qalmaý kerek degen qysym túsedi. Sabaq qıyn. Joǵary bal alý da qıyn. Sondyqtan stýdentterdiń arasynda básekelestik joǵary. Kim emtıhandardy jaqsyraq tapsyrady, sol joǵary bal alady. Al qytaılarmen, gonkong stýdentterimen oqý qıyn. Sebebi olarda kishkentaıynan bastap oqýǵa qatty kóńil bólgen. Eger statısıkaǵa qarasaq, dúnıejúzinde Gonkong mektepteri sapasy jaǵynan Sıngapýrdan keıin ekinshi orynda tur. Solarmen jarysý qıyn bolady. Odan bólek, ınjenerıada oqımyn. Úndistannan kelgen jaqsy oqıtyn kóptegen stýdentter bar. Solarmen jarysý kerek. Sebebi árkim óziniń grantyn saqtap qalǵysy keledi. Bastapqy kezde sol jaǵynan qıynshylyqtar bolady. Tamaq jaǵynan qınalýy múmkin. Jańadan kelgen kezde baǵa jaǵynan qınalýy múmkin. Transport, azyq-túlik bolsyn, bári qymbat.  Myna jaqtaǵy baǵany teńgege aýdarsaq óte qymbat bolyp kórinedi de, alǵyń kelmeı qalady. Nan — 500 teńge, avtobýs — 300 teńge, taksı — 3000-4000-5000 teńge. Bul eń alǵash kelgen kezde ǵana. Sodan keıin úırenip ketesiń. Soǵan qaramastan maǵan Gonkong unaıdy. Asa bir qatty qınalyp júrgenin kórgen joqpyn. Ózim basynda qınalǵanymmen, qazir úırenip ketkenmin. Unaıdy ózime.

Gonkong ne úıretti?

Eń alǵash Gonkongti kórgende bizdiń eldiń áli qanshalyqty damýy kerektigin ańǵardym. Ekinshi bir jaǵynan shúkir etýdi úırendim.  Tamaq jaǵynan bolsyn, úıler jaǵynan bolsyn... Sebebi myna jaqta aqshań, durys jumysyń bolmasa, ómir súrý qıyn.  Sol sebepti úısiz adamdar kóp. Óte baılar da, óte kedeıler de bar. Soǵan qarap shúkir etýdi úırendim. Bylaı bul jaqtaǵy ómir jaqsy jaǵynan áser etti.  Kózqarastarym ózgerdi. Eger qalasań ár nársege jetýge bolatyndyǵyn úırendim. Qıyn bolsa da, aldyma úlken maqsattar qoıa alatyn boldym. Ózime degen senimim artty. 

Gonkong turǵyndary Qazaqstandy durys bilmeıdi. Men olarǵa jer kólemi jaǵynan 9-oryndaǵy memleket, Qytaıǵa kórshi, osyndaı da osyndaı dep túsindiremin. Olarǵa jylqy etin jeıtinimizdi aıtqanda tań qalady.

Aldaǵy josparlary jaıly

Oqý bitirgen soń, 1-2 jyl jumys istep, ózimdi osy saladan kórgim keledi. Sosyn magıstratýraǵa tapsyrsam degen oı bar. Eger de jumys tabylyp jatsa, Amerıkada da jumys isteý oıymda bar. Óıtkeni biraz tájirıbe jınaý kerek. Sondaı-aq bitire sala elge qaıtsam, kishkene qıyndaý bolady. Sebebi tájirıbeń bolmasa, jumys tabý da qıyn.  

Shetelde oqyǵysy kelgen stýdentterge aıtarym...

Shetelde oqyǵysy kelgen stýdentterge berer keńesim: birinshiden, aǵylshyn tilin jaqsy meńgerý. Ekinshiden, belsendi bolý. Sport jaǵynan bolsyn, basqa saladan bolsyn, belsendi bolyp, is-sharalarǵa qatysýǵa keńes beremin. Sebebi ýnıversıtetter tek bilim jaǵynan emes, kúndelikti ómirdegi belsendiligińe de nazar aýdarady. Oqýshynyń qanshalyqty jan-jaqty ekendigi olar úshin de mańyzdy. Taǵy da aıtarym, eshqashan artqa sheginbeý kerek, qoryqpaý kerek. Múmkindikter óte kóp. Tek ózimiz izdenip qaramaıtyn sıaqtymyz. İzdenip qarasaq, kóptegen jerlerde biraz múmkindikter bar.

Qanıa Tabys

---