InfoHub Logo

— Ýaı, beri kelshi!

Arsa-arsasy shyqqan alasa sharbaq artynan eńkish deneli, tórtbaq shal taltańdaı shyqty da, qolyn kólegeıleı qarap tura qaldy. Sógile bastaǵan dymqyl qardy ombylap, solaı qaraı bettedim.

Shal qyzarǵan sýly kózimen bas-aıaǵymdy bajaılaı sholyp ótti de, opyraıǵan tissiz urtyn maljańdata:

— Óı, álgi tekesaqal qurdastyń balasy emessiń be? — dedi.

— Assalaýmaǵalıkým...

— Álik... Sonda qaısysyń? Álgi qaspaq tanaý shunaǵy oqyp júr dep edi.

— Sol bolamyn, ata.

— Endeshe atańnyń qaq basyn... Basqa bolsa bir jón, al pımańdy jamap beretin Ybyshty umytqanyń ne?

— Tanydym ǵoı, ata. Burylyp kelgenim de sol emes pe?

— Iá, tanydyń,— dep, táttige ókpelegen baladaı burtańdaı sóılep, syryǵan maqta shalbarynyń yzǵan baýyn baptap baılaı bastady.— Sálem bere me degen úmitpen áli turmyn kóz taldyryp. Taltań, taltań... Osy kúnginiń balasy sol. Kindik kesken uıasynan attap shyqsa, muryndaryn kóterip keletin ádeti... Joq-aý, myqyr Qadyrdyń ulynyń qorlyǵyn aıtam da. Ánebir áskerden orys áıel alyp qaıtamyn dep hat jazatyny — aıtyp otyrǵanym. Demalysqa kelipti. Umytpasam, ótken jetiniń jumasy shyǵar, at sýaryp kele jatyr em, qarsy jolyqqany. Qoltyǵynda Ásemniń zavqulyp qara qyzy. «Kápir bolyp ketpese sálem berer»,— degen soqyr úmitpen toqtaı qalǵanym. Qaıda, shekesinen qarap shyrt túkiredi. Bolmaǵanda moıyn bursa etti. Bizdiń úıdegi baqyldaq teke súzerde tuıaǵyn syrtyldata múıizin tosyp, bir aınalyp shyǵatyn-dy. Soǵan uqsap jańaǵy jaman edireńdep sart-surt basyp óte shyqty. Sheshesinen úsh qaıtara týyp kelse de, aq taıaqpen qaq mańdaıdan salyp ótpek em, amal ne, uzap ketti. Kúıip ketkenim ǵoı, túge, enesinen beri qaraı sypyrta sabadym bálemniń. Sorasy aǵyp, mektep pen brıgádiniń arasynda myqyr ákesiniń saptama etigin súıretip júrýshi edi, salpaqtap. Qarǵa maltyǵyp kele jatqanda artyma alyp, úıden talaı ret talqanǵa toıǵyzyp jiberip edim Kórmeımisiń áni, shaı men káshini qosyp otyratyn salpy etek sheshesiniń aýzynan sol kúıi túse salǵandaı bárin umytypty.

Ybekeń kúıbeńdep tonynyń túımelerin saldy.

— Jaryqtyq, namazdy naýryz qaýyrt bastaldy. Jadyraǵan jaz qyr astynan qubyla jylt etkeli tur-aý. Ólmegen qulǵa keledi áli.

Kúbirleı kúnge qarady. Eńkeıip basyn shaıqady.

— Enteleı basyp, eńserip bara jatqan kúnder-aı deseńshi.

Uzaq kúrsindi. Kóktem shýaǵy qyrsyq shaldyń kóńiline qatqan tońdy jibitken tárizdi.

— Áı, meniń myna ottaýym ne? Kárilik ıttiń basqa shyqqany osy. Úıdegi shesheń qazanyn qyzdyryp jatqan, dám tatyp ket.

— Raqmet, ata, asyǵys edim.

— Táıt, ári! Raqmetiń ózińe! O nesi eı, atań qazaqta bolmaǵan yrymdy bastap. Aıranymdy tógip, shelegimdi tóńkermessiń. Tóńkerseń de meıliń. Talaǵym tars ketpes odan. Oımaıaý, tyrtıa qalýyn!

Barqyldaı sóılep, aldyma tústi. Eriksiz artynan erdim qaırylyp qaramady, eretinimdi onsyz da biledi. Ybekeń degenińiz ejelden shaıqy shal ǵoı. Etektiń ashylyp-jabylǵanyn bile bermeıtin qara borbaı kezimiz. Ybekeń keshke jumystan qaıtqasyn ketpenin laqtyryp tastap, pysmyllasyn aıtyp, úı-úıge bas suǵyp shyǵatyn. Qylpyldaǵan ustarasyn qaldyrmaı ala júredi. İzdeıtini biz sıaqty qaradomalaqtar. Shashtyń eliden asqanyn baıqasa boldy, temirdeı taqymynyń arasyna qysyp, laqsha baqyrtyp sypyrady da tastaıdy.

Ol kezde áke maıdanda júr. Kózi barda qaq tórde qonjıa otyryp, qarq-qarq kúlip, shaı soraptaıtyn atqaminer dosy túnde qyrsaý esikti qıratardaı dúrsildetip, záremizdi ushyratyn ádet tapqan. Sheshe baıǵus jyp-jyly jumsaq baýyryna bizdi qysyp jatyp qystyǵa jylaýshy edi... Sol shirkindi kúnderdiń kúninde búkil el aldynda kókala qoıdaı sartyldatyp soıyp alǵan da osy Ybekeń bolatyn.

Kúńk-kúńk sóılep keledi. Aıaǵyna kıgeni qoldan bastyrǵan jińishke qonysh, jalpaq jaıyn basy qaıqıǵan pıma. Magazınnen satylatynyn óltirse suqpaıdy. Jylda qozy berip, Petka tamyryna bastyrtyp alady. Onysynyń tabanyn kıiz quryǵandaı «ZIL» - diń pokryshkasynan kesip alyp jamapty. Eki aıaǵynyń arasy bala júgirip ótkendeı taltaq.

Sóılep keledi. Manaǵydaı emes, jaımashýaq, jumsarypty.

— Kók saqal Qaısa qaıda? (bizdiń shaldy aıtady) Jatqan shyǵar kempiriniń qasynan shyǵa almaı. Asqazany dám alǵyzbaıdy dep edi, kóńilin surap kirip-shyǵa almadym da. Úı kúıbeńi, dúnıe tirligi jipsiz baılaıdy. Kimge senip, kimge tapsyrǵandaısyń? Sharýaǵa qyry joq bul zaman balasynyń. Óńkeı oqý-toqý qýyp shapqylaǵan pysyq pátshaǵarlar. Sonda qoıdy kim baǵyp, kúrekti qaı shal ustaıdy eken? Aıtpaqshy, qurdas ne kúıde? Súıenip bolsa da syrtqa shyǵyp júr me?

— Shúkir ázirge. Beti beri qarady.

— Qudaı amandyǵyn bersin, áıteýir. Ortalaryńdaǵy qalqıǵan jalǵyz shaldy kútseńdershi. Bárińniń basyńdy biriktirip, birińdi eki, ekińdi úsh etip otyrǵan sol kóksaýdyń bedeli, uqsańdar. Aýrýy da bir-birine jalǵasyp, sozylyp ketti. Ánebir jańadan kelgen seltıme shash doǵdyr qyz bálneske aldy dep estigen em...

— Operasıa jasaǵan, jaman bolmady. Qazir asty jaqsy ishedi.

— Aınalaıyndardyń siltegen pyshaǵy da em-aý. Keýdesindegi oqty alǵanda da ólip-tirilip edi. Myna aýrýy da jyǵylǵanǵa judyryq boldy. Jazylǵanyna shúkirshilik etemiz de. E, ol ekeýmiz ne kórmedik. — Shal qamyqqandaı basyn shaıqap, tómen qarady. — Álgi oqýyń qandaı edi, balam?

— Jýrnalıs, ata.

— O nesi sonda?

— Gazet-jýrnalǵa maqala jazady.

— Odan da qaǵaz kemiremin dep taq tóbesinen týra túsirip aıtsańshy. Qoı jaǵyna aýysqanyń paıdaly edi. Ferme shetinde júrgenderdiń buǵaǵy bultımaıtyndary, áı, biren-saran-aý. Jýan sarynyń inisin bilesiń be! Sonysy zaýatehnıktiń oqýyn bitirgen. Demalysqa kelip júrgende qamystaı qatyp, ıne jutqan ıtteı ilmıip qalǵan neme edi, endi qudaıyna da pysqyryp qarasyn. Syı da, syra da sonyń sońynda. Kim qatyn alyp, bala súıse, sol úıdiń tórinde qarnyn qushaqtaı shánıip jatqany. Qonıaq-moınaq deıtin alamoıyn bótelkelerdiń aýzyna da jýan sarynyń inisi ıe...

— Ata, solardyń isin teksere komısıa kelipti.

Shal selk etti.

— Astapyralla, sóziń jaman ǵoı, soqqan! Kimnen estidiń? — dedi de, sál oılanyp, jaýap kútpeı qaıta sóılep ketti. — Tym maılanyp ketkenniń nesi jaqsy. Tynysh júrgenniń de ashtan ólip, kóshten qalǵany joq. Kóılek kók, tamaq toq. Dúnıe dese kózderi qyzaryp shyǵa keletin qazaqshylyq ta sonyń bári. Áıtpese sonshama obyrlanatyndaı ne áketip barady?.. Degenmen aǵalaryńdy kútińder. Jazylsa da órship ketýi ǵajap pa. Naǵashylaryńnyń tory bıesin bıyl jazǵa nege baılamaısyńdar? Ol jaryqtyqtyń torsyq shalaby da em emes pe. Ózi birsánálnı pensıaǵa ilikti me?!

— Aýdandaǵylar o basta alaı-bulaı dep edi, ańyry alatyn boldy, Ybeke.

— Solaı de... Men bilsem, ony istegen Jaqyptyń ráısebez sazarmasy. Ittiń ózi degende ózegi túsedi. Anaý Qarataldaǵy kolhoz sharýasyna qol úshin tıgizbegen kúıek saqal naǵashysynyń aı saıyn alpys somdy qaqshyp jatqanyn tóńirek tegis biledi... Turmys tolyń, ómir jarqyn, ishsin, kısin, ony nesine qyzǵanaıyn. Kári saýlyqtyń ǵumyryndaı jas qalǵanda bótenniń yrysyna kóz qyzartý ıtime kerek pe? Aldyndaǵy az kúndik aıaq astaı mánsabyn aıdap salǵan malyna sanaıtyndarǵa yza bolǵan da meniki.

Úndegemin joq. Qarsy sóz aıtsam, shaldyń shalqasynan túsetini taǵy anyq. İİİaldaryń synbaıdy, synsa emendeı shart túsedi.

Taltús. Jony ashylyp, qaraqulaqtanyp qalǵan kúresin ústinde ottaı sulý kúreń átesh óńeshin kere ójet-ójet shaqyrady. Kenet aldyn kese qaıqańdaı ótip bara jatqan semiz qara taýyqtyń sońynan qarap turdy da, bir ýaqytta áı-sháı joq tapyraqtap moınyn soza qýyp berdi.

Álden soń sharbaq artynan adymyn iri-iri tastap ordańdaı shyqty da, kerilip tura qap masattana aıqaı saldy. Sońynan qanattaryn júre jınaı qara taýyq ta shyqty. Manaǵydaı emes, tóbe júni úrpıip, qanqyzyl ásem aıdary bir jaǵyna qısaıypty...

Baǵana basynda múlgip otyrǵan dalba-dulba kári qarǵa aýyq-aýyq qarqyldaıdy da, kózin qaıta jumady. Tegi, jemi mol jaz aılarynyń jaqyndap qalǵanyn raqattana oılap otyrsa kerek. Jol ústindegi býy burqyraǵan at qıyna eki-úsh torǵaı talasa shıqyldasady. Kórshi baqshadaǵy qudyqtan qyzyl shyraıly kelinshek tańy aǵaryp, sý tartyp jatyr.

— Myna julymyrdyń alysyp júrgenin qarashy. Qap, aıaǵyndaǵy etikten ne qaldy eken! Qystaı osy kákeı oınap, kıim shaq keltirmedi. Endi mynaý taǵy...

Kóshede bes-alty bala qaqpysh oınap júr. Aralaryndaǵy tańqy tanaý sary eshkimge des berer emes. Eski malaqaıynyń qulaqtary jalpyldaı anadan bir, mynadan bir shyǵady. Ójet-aq. Uzyn tura qarany eleýsizde shalyp qulatyp, aqjem bolǵan aǵash dopty ala jóneldi. Qarsy kelgen qazanbas qaranyń aıaqtarynyń arasynan dopty ótkizip jiberip, eki jaǵyn sıyrdyń qatqan tezegimen belgilep qoıǵan qaqpaǵa shirene soqty.

— Oral, ýa Oral, beri kel! Óı, ıt, uǵa ma, joq pa ózi?

Bizge kináli túrde japaqtap, tanaýyn shuqı jaqyndaǵan ony:

— Sıyr anaý sýarylmaǵan. Tym bolmasa shóbi joq aldynda. Asty da shyǵarylmapty. Osy seniń ne oılaǵanyń bar, á?— dep, taıaǵymen Ybekeń tartyp jiberdi. Bala qortańdaı myrsyldap, sharbaqtan toqyǵan qoraǵa kirip ketti.

— Qolymdaǵy tuńǵysh nemerem ǵoı. Qyz qıasyna, ul tuǵyryna degendeı ketti bári bet-betine ydyrap. Keıde óstip elirip ketetini bar. Áıtpese sharýaǵa tıanaqty. Alaı-bulaı bolyp ketsek, kim basymyzǵa quran oqytyp, kúrek topyraq tastar. Qaladaǵy qaıyrsyz shı aıaq, shoshaq bastar ma?

Sıyr qoradan súıretpe toly japalary bar Oral shyqty.

— Aınalaıynnyń aqyly bar, áne. Kór de tur, áli qońyr buqa shyqty satyp, peleseped áperem. — Meıirlene basynan sıpap edi, Oraldyń qabaǵy jazyldy. Tanaýy deldıip, súıretpeni órshelene tartyp qoradan shyqty.

Ybekeń qaqyrynyp qaldy.

— Balam, úıge kireıik!

Alasa aýyz úıden ótip, shal tór úıdiń esigin ashty.

— Kempir, basyńdy kóter! Ulyń keldi.

Tór aldynda beshpetin basyna kóldeneń salyp damyldap jatqan aq kempir selk etti. Qoly qaltyldap, jer taıana túregeldi de, adym attaýǵa áli kelmegendeı shóke túsip otyra ketti. Iegi kemseńdeı qolyn sozdy.

— Ulym ba? Jaryǵym ba? — Esi shyǵa sybyrlap, kári kózderinde qýanysh oty jyltyldaıdy.

— Ulyń, kindik ulyń, Qaısanyń oqýdaǵy nemeresi.

— A-a-a, Qaısanyń urpaǵy ma edi? — Kezergen ernimen mańdaıymnan súıdi. — Aman-esenbisiń, qaraǵym? Úıdegi jaman shesheńniń deni saý ma? — Kempirdiń nursyz kózindegi jaspen jarqyraǵan úmit oty sóne bergen eken.

— Já, jeter, sheshesi. Bala qara shańyraqqa sanap kelip otyr.

Ybekeńniń daýsy kómeski shyqty.

Shal tórge jaıǵasypty. Taqyr basyn etekteı ań shytpen súrtip otyr.

— Ánsheıin Asqatymnyń qurbylaryn kórgende kóńil qurǵyr bosap ketedi de. — Kempir jaýlyǵymen kóz ushyn súrte teris aınalyp shyǵyp ketti.

Asqat shaldyń kenje uly edi. Byltyrlar ınstıtýtty bitirip kelip, sovhozda bas ınjener bolyp istegen. Bıyl qysta shóp presteıtin mashınany jóndep júrgende abaısyzda tisine túsip ketipti...

Azdan soń býy burqyrap et keldi. Qara qumannan qol shaıdyq.

Ybekeń kúrekteı alaqanymen betin sıpady. Dastarqan jınaldy. Aýyz úıden ótip, syrtqy esiktiń qaıys tutqasyn taba almaı biraz áýrelendik. Tozǵan esiktiń oıbaıyn saldyra syrtqa shyqtyq aqyry.

— Sovhoz jańa salynǵan páter berip edi, almadym. Shetten kelgen bala-shaǵasy kóp bir jigitke berdik. Balalar osy úıde baýyryn kóterdi. Eski tymaǵymdy kıip, boqshasyn arqalaǵan Asqatymdy jetektep, ana tabaldyryqtan attaǵanym sanamda áli saırap tur. Astyna muz qoıyp syrǵanaıtyn áneý tómpeshigi de kózge ystyq. Kóńil degen qıyn eken, qaraǵym, qıa almadym. Eski qorǵandy kóremisiń? — Shal baqsha shetindegi ara shuryq-shuryq tesik uıa salǵan alasa dýaldy kórsetti. — Umytpasam, ótip ketken aıdyń aıaǵy bolý kerek, Jaqyptyń jyndy uly tráktirin dyryldatyp qopara bastady. Ashasyn arqalaǵan bireý bas, kóz joq ólshep júr. Ekeýin de taıaqtap qýyp shyqtym. Asqatym alǵash ret osyǵan shyǵyp atqa mindi... El ǵoı, aıtypty, álgi jaman úıge kelip, aıybyn moıyndady. Tentekteý bolsa da aqyly bar eken aınalaıynnyń.

Shal tómen qarap sóılep tur. Qolaǵashtaı qyzyl murnyn ýystaı qysyp, sińbirinip alady da, ashshy áldene aýzyna túsip ketkendeı tyjyrynyp qalady.

— Júregim qysa beredi. Keıingi kezde óstetindi shyǵardy. Keıbir kúni qart býradaı shóke túsirip ketetinin qaıtersiń.

Ybekeń alqynyp qaldy. Keýdesi syr-syr etip, beli búgilip barady. Súıemeldep esik aldyndaǵy qary erı bastaǵan oryndyqqa aparyp otyrǵyzdym.

— Erekshe ystyq edi basqasynan qulynym. Erte óshti, jas ketti. Qaladaǵy uldarym shúpirlegen nemerelerimdi ertip jylda keledi. Asqatymnyń orny tolyp qalǵanyn sonda kórseń. Kempir ekeýmiz bir jasaryp, máre-sáre bop qalamyz. Qoı, áńgimeni doǵaraıyq. Soza bersem, káriniń ómirge ókpesi taýsylmas. Oqy, shyraǵym. Bizdiki sóz syrǵasy retinde aıtqan. Keleshektiń qyzyǵy sonda desedi. Júr ǵoı, áne, Sákenniń uly maı-maı bolyp... Kánekólińde kelip júr. Qarttarǵa, bizge eshteńeniń keregi joq. Ómirden saqtaýly sybaǵamyz ben enshimizdi alyp bolǵamyz. Elep-eskerip, kezdeskende durys sálemderińdi qısańdar bolǵany. Al, qaraǵym, jortqanda jolyń bolsyn!

Kúnge kúıgen ájimdi moınyn sozyp, mańdaıymnan ıiskedi. Júre berdim.

— Áı, balam, beri kelshi.

Qaıta bardym qasyna.

— Kelshi, janym! — Bul joly, qatqyl, qurǵaq erinderimen betimnen súıdi de, maǵan súıenip turyp qaldy.

— Asqatym qaıtqaly belim ketip qaldy ǵoı, ketip qaldy. Qulazyǵan elsiz, essiz dalada qalǵandaımyz. Aldanyshym manaǵy sarjalaq. Syrt kózge aıdynymdy syrtqa salyp júrgen bolamyn. Keýdirep qalǵan qur keýdeni kótergen dalbasa da. Ol da qý namystyń túrtkileýi. Ári kempirdi aıaımyn. Áne-mine dep júrgende kóńilin bosatyp qaıtemin. Osylaı ońashada ǵana kóńil sherin bosatyp alamyn... Jaraıdy, bara qoı, shyraǵym. Ákeńe sálem aıt. Qarttyq qurdas eki ıyqtan basqan sekildi. Jaýryn tósekke tıgen saıyn ólim de esikti qaǵyp ketedi. Ómirimizdiń jalǵasy sender dep bilemiz. Men, seniń atań, myqyr Qadyr bastan keshken qyrǵyn soǵystyń betin ármen qylyp, tek sender cay, baqytty bolyńdar laıym. Bizge qalǵany da, qolymyzdan keletini de osy tilek qana.

Jarqyly joǵalǵan jentek qardy ombylaı uzaq baramyn. Nege ekeni beımálim, keıin qaraǵym kelmeıdi. Shydamadym, sharbaqty aınala berip eriksiz, artyma buryldym.

Alpamsadaı dene taıaqqa eki qolymen jarmasa salmaǵyn salyp súıenip tur eken. Áne, kúıbijikteı qaltasynan ań oramal alyp, kózine apardy.

Men taqtaq jolǵa túsip júrip kettim. Bul joly sońyma burylyp qaraǵamyn joq.

---