İlıas Jansúgirov «Dombyra» óleńi
Qazaq tili men ádebıeti páni muǵalimi
Ýmarova Nazgúl Seıpattalqyzy
Sabaqtyń taqyryby: Kórkem sózdiń zergeri – İlıas Jansúgirov. «Dombyra» óleńi.
Sabaqtyń maqsaty:
1. İ. Jansúgirovtyń ómiri men shyǵarmashylyǵymen tanystyrý, óleńderin oqyta otyryp, aqyn jáne aýdarmashyny tanytý, óleńniń mazmunyn meńgerte otyryp, ıdeıasyn ashý.
2. Ár oqýshynyń oı - qıalyna erik bere otyryp, ózinshe oı túıýge baýlý, shyǵarmashylyqqa, mánerlep oqýǵa daǵdylandyrý, oılaý áreketterin qozǵalysqa túsirý, oılaý daǵdylaryn damytý.
3. İ. Jansúgirovtyń ádebı murasyn qurmetteýge tárbıeleý.
Sabaqtyń ádisi: jańa taqyrypty ıgerý sabaǵy.
Sabaqtyń kórnekiligi: İ. Jansúgirovtyń portreti men onyń eńbekterine arnalǵan shaǵyn kitap kórmesi.
Pánaralyq baılanys: mýzyka, tarıh.
Sabaqtyń barysy:
1. Uıymdastyrý kezeńi.
1. sabaqtyń maqsaty men mindetin túsindirý.
2. Úı jumysyn «Órmekshi» oıyny arqyly tekserý.
Ár partadaǵy tapsyrmalardy oryndaý. №1. «táýelsizdik» taqyrybyna ne daıyndadyń?
№2 B. Maılınge baılanysty asosıasıa qurastyrý.
№3 B. Maılınniń «Daýdyń basy Daırabaıdyń kók sıyry» shyǵarmasyndaǵy keıipkerlerdi ata.
№4 Shyǵarmanyń sheshimi qandaı boldy?
2. Jańa sabaq.
1. Muǵalimniń kirispe sózi. Ónerliler ólkesi atanǵan Jetisý jeri aqyndyqtyń aq ordasy ispetti. Solardyń ishinde shoqtyǵy bıik, tulǵasy eren, keýdesinde kúı kúmbirlep, júreginen án terbelgen aqyn qazaq ádebıetiniń iri qalam qaıratkeri - İlıas Jansúgirov. Aýyz ádebıetinen, Abaı poezıasynyń tilinen kóp úırengen, olardy túrlendirip, jańǵyrtyp, jańarta paıdalanǵan İlıas Jansúgirov qazaqtyń poetıkalyq til mádenıetine de aıryqsha úles qosty. Árbir sezim, qımyl, kórinis, qubylys onyń shyǵarmalarynda jalań berilmeı, únemi tapqyr teńeý, utymdy epıtet, metaforalar arqyly beınelenedi.
Óleń qurylysynda da İlıas óziniń sheberligin tanytqan aqyn.
1 slaıd. Kórkem sózdiń zergeri.
2 slaıd. İ. Jansúgirovtiń portreti
3 slaıd
Qazaq poezıasynyń Qulageri
• Lırıkasy
“Ákemnen qalǵan kóz edi”, “Óner - oqý – jastyń qarý-jaraǵy”, “Búgingi dala”
• Óner taqyryby
“Ánshi”, “Kúı”, “Kúıshi”, “Ánshige”, “Dombyra”, “Bulbulǵa”
İLIAS JANSÚGİROV
Prozasy: “Joldastar” romany, “Jol aýzynda”, “Quq” jınaǵy.
Poemasy: “Qulager”
Dramalary: “Mektep”, “Raıhan”, “Isataı - Mahambet”, “Kek”
3. Oqýlyqtan İ. Jansúgirov týraly bólikterge bólip oqyp, áńgimeleıdi.
4 slaıd.
BALA İLIAS
SÓZ ZERGERİ - İLIAS
AÝDARMASHY İLIAS
5 slaıd.
İLIAS JANSÚGİROV – aqyn, dramatýrg, jazýshy, aýdarmashy
6 slaıd.
• Qaraǵandy 7 jyldyq mektebinde oqydy
•1922j. muǵalim“Tilshi” gazeti eńbek etti
• 1920 j. Tashkent 2 jyldyq muǵalimder kýrsy
• 1924j. Almaty Halyq aǵartý ınstıtýty
• 1924 - 1928j. Máskeý Jýrnalısıka ınstıtýty
• 1928j. “Eńbekshi qazaq” gazeti
7 slaıd,
“Keń dala meken etken qazaq jurtynyń eń aıaýly qasıetti aspaby – dombyra. Onyń symdaı tartylǵan qos isheginde san alýan ǵasyrlardyń aqyl – oıy, kóńil kúı jatyr. Dombyra eldiń kónekóz shejiresi, kópti kórgen qarıanyń kóńil kúıi!”
A. Jubanov
8 slaıd. Dombyra sýreti.
4. Óleńin oqý. «Dombyra»
Óleń qurylysynda qandaı erekshelikter baıqadyńdar? Óleńniń oqylýyna qalaı áser etip turǵany týraly aıtyp berińder.
9 slaıd.
Rıtorıkalyq suraý (lepti suraý)- oıdy, sezimdi áserli jetkizý úshin jaýaby ózinen - ózi aıqyn nárseni áserli leppen, suraý túrinde aıtý. Óleńde qoıylǵan suraýdyń jaýabyn oqyrman ózi bilip otyrady. Rıtorıkalyq suraýly sóılem jaýapty qajet etpeıdi.
Dombyranyń qudiretin qandaı sózderdi qoldaný arqyly kórsetti?
Dombyra týraly el arasynda ańyzdar kóp. Sol ańyzdardy búgin oqyp kóreıik.
Dombyra – dastan (ańyz)
Ertede qylyshynan qan tamǵan, qaharly hannyń jalǵyz boıjetken qyzy bir han balasyna atastyrylyp qoıǵanyna qaramastan kedeı jigitke ǵashyq bolyp, kóńil qosyp júredi eken. Muny bilip qoıǵan han jigitti dereý darǵa astyrady. Mystan kempir ómirge jańa kelgen sábılerdi japan túzge aparyp, jap - jasyl máýeli qaraǵashtyń basyna qyzdy shyǵysqa, uldy batysqa qaratyp, ilip ketedi. Nárestelerdiń kóz – jasy tamǵan aǵash butaqtary birte - birte sýalyp, qýara bastaıdy. Qos júrek soǵýyn toqtatqanda báıterek te ósýin doǵarady.
Sharanasyn jaryp shyqqan bópelerin ańsaǵan anasy egizin izdep jolǵa shyǵady. Barmaǵan taýy qalmaıdy. Kúlkisiz kúnder, uıqysyz túnder, armanmen aılar, jylaýmen jyldar ótedi.
Birde dińkesi ketip sharshaǵan qyz ábden qýrap kúıreýge aınalǵan bıik aǵashtyń túbine kelip qısaıady. Uıyqtap ketken ony áldebir saz, áýen oıatady. Qulaq túrip tyńdasa «án salyp» turǵan qasyndaǵy bıik aǵash eken. «Bul bir qasıetti aǵash boldy» - dep ol kúnde báıterektiń túbine túnep, syrly áýen estip, kóńil jubatyp tynyǵyp júredi. Sorly ana onyń qupıasyn bilmek bolyp, zer sala tekseredi. Qaraǵash jýan túbinen jińishke basyna deıin qýys eken. Ushar basynyń eki jaǵynda butaqtan - butaqqa kerilip qalǵan ishekter kózge ilinedi. Batys jaǵyndaǵy ishek bostaý, al shyǵys jaǵyndaǵy ishek qatty tartylypty.
Egiziniń óliminen habary joq muńlyq endi aǵashtan kúıdiń qalaı shyǵatynyn túsinedi de, ózine qýys aǵashtan aspap jasap alyp, manaǵy eki ishekti soǵan tartady. Shertip kórse qulaq tundyrar keremet ún shyǵady. Zaǵıp beıbaq bostaý tartylǵan ishektiń úni muńdy shyǵatyndyqtan, «ulym Muńlyq», tym ashshy, zarly shyǵatyndyqtan qatty tartylǵan ishekti «qyzym Zarlyq», - dep atap, kúndiz - túni qolynan tastamaı kúı shyǵaryp, el kezip, egizin izdep ketken eken.
Sergitý sáti. Maqal – mátelderdiń syńaryn tabyńdar.(mýzyka aıaqtalǵansha jınap al)
2 ańyzdy oqyp, «Aqsaq qulan» ańyzyn oqý
Joshy han balasymen otyrady, olardyń ústine Asan qaıǵy kirip, taǵzym etip, amandasady.
Joshy han: Asan qaıǵy, tórlet, álemniń tórtburyshyn aralap keldiń, qandaı ǵajaıyp jańalyqtaryń bar? Kóre - kóre kósem bolar, sóıleı - sóıleı sheshen bolar degen. Estigenińdi emes, kórgenińdi aıt.
Asan qaıǵy: Onda myna oqıǵany aıta otyraıyn, Saryaýyl degen jerde qulandardyń úlken tabyny bar, olardy eshkim de atyp ala almaıdy, óıtkeni tabyn bastaýshysy Aqsaq qulan jaqyndatpaıdy. Aqsaq qulanda tabıǵatqa áser etetin jáne adamnyń tilin túsinetin, sóıleıtin sıqyrly qasıeti bar eken.
Joshy hannyń balasy: Men nanbaımyn. Aılaly batyr aldyrmas, ózimniń 40 jigitimmen baryp, sol Aqsaq qulandy atyp ákelemin.
Joshy hannyń balasy 40 jigitimen Saryaýyl jerindegi dem alyp jatqan sansyz qulandarǵa keledi. Olar atýǵa daıyndalǵanda, Aqsaq qulan alǵa shyǵyp osqyrynyp, jerdi tepkiledi, sol kezde qara shań barlyq jerdi alyp ketti. Qara tumannyń ishinde úreıli daýys qulandarǵa buıryq berdi: «Qyzyl kıimdi adamdy janshyp, ańshylardyń janynan ótip ketińder». Jigitter denesin jermen jeksen qylyp jibergen hannyń balasyn áreń tabady. Qoryqqanynan hanǵa shyndyqty aıta almaı, balasynyń ólimin jasyrady.
Joshy han: Kimde - kim balam týraly jaman habar ákelse, sonyń aýzyna qorǵasyn quıamyn.
Qatal hannyń aldyna baryp, qaraly habardy estirtýge eshkimniń batyly barmasa kerek. Sonda uly jyrshy, kúıshi Ketbuǵa aqyl taýyp qaraly habardy estirtipti.
Ketbuǵa Joshy hanǵa kelip, amandasyp, kúı oınaıdy.
Joshy han: Doǵar, mynaý ne tartyp otyr? Balamnyń ólimin aıtty ǵoı. Qorǵasyn ákelińder.
Ketbuǵa: Han ıem, menen eshqandaı ún bolǵan joq qoı. Sóılegen myna dombyra.
Joshy han: Onda dombyraǵa qorǵasyn quıyńdar.
Sóıtip dombyranyń quıylǵan jeri mynaý. Dombyranyń dybys oıyǵy dep atalady. Osydan jasaıtyn túıinimiz: bizdiń qazaqtyń qasıetti qara dombyrasy uly kúıshilerdiń qolynda óz únimen attyń shabysyn da, adamnyń qýanyshyn da, qaıǵysyn da jetkize bilgen.
Asyl muralardyń biri – kúı óneri. Ony óshirmeı jetkizgen eki qudiretti kúsh bar. Biri – dombyra, ekinshisi - sol dombyrany sóıletip qana qoımaı, sol arqyly halqyna rýhanı qýat bergen sazgerlerimiz. Olar Qurmanǵazy, Dáýletkereı, Dına, Táttimbet, Mahambet t. b. Dombyra tek kúı ǵana emes, án oryndaǵanda súıemeldeýde qoldanatyn aspaptyń biri.
Birjan sal, Aqan seri, Jaıaý Musa, Ámire Qashaýbaev - dombyranyń ánge ár berip, ánshige demeý bolatynyn dáleldedi.
Tanym derekti oqý.
Al, «Dombyra» ataýy qaıdan shyqqan?
1. Keı derekterde «Dombyra» sózi arabtyń «Dýnbahıbýrra» tirkesinen, ıaǵnı «Qozy - quıryq» degen sózinen qalyptasqan degen dálel aıtylǵan. Shyndyǵynda dombyranyń turpaty qozynyń quıryǵyna uqsaıdy.
2. Endi bir zertteýshiler dombyra ataýy «Domvıra» degen qyz atynan shyqqan bolýy kerek dep topshylaıdy.
3. Aspap ishegin dál bura – durys kúıle, aspap ishegine dem bura, t. b. uǵymdardan kelip - dem bura, dombyra – dombyra bolyp ketýi múmkin.
10 SLAID ARQYLY MÝZYKADAǴY JAŃA JANR TÝRALY QYSQASHA AITÝ.
Jas kúıshi Asylbek Eńsepov estradanyń kómegimen qazaq kúılerin jaryqqa shyǵarǵan kezde, jastar jaǵy joǵaltqan qazynalaryn qaıta tapqandaı eleńdesip, kádimgideı bet burdy. Halyqqa kúıdi mundaı ádispen jetkizýdiń kiltin tapqan, sóıtip kópshiliktiń moınyn burǵyzǵan Asylbektiń ákesi, kúıdi ǵylymı túrde zerttep, ony mektep baǵdarlamasyna engizýdi kózdep júrgen, soǵan arnap birneshe oqýlyqtar jazǵan Jasaral Eńsepov. Osy jolda ol dúnıege «DEKKO» janryn ákeldi. Óziniń aıtýynsha, bul ataý D - dombyra, E - estrada, K - kúı, K - kompúter, O - oryndaýshy degen sózderden shyqqan.
Jańa janrdaǵy baǵytta A. Eńsepovtiń oryndaýyndaǵy T. Muhamedjanovtyń «Detstvo» án baıanyn tamashalaý.
Qorytý. Toptastyrý
Baǵalaý
Úıge: İ. Jansúgirovqa hat jazý, Óleńdi mánerlep oqýǵa daıyndalý.
Ýmarova Nazgúl Seıpattalqyzy
Sabaqtyń taqyryby: Kórkem sózdiń zergeri – İlıas Jansúgirov. «Dombyra» óleńi.
Sabaqtyń maqsaty:
1. İ. Jansúgirovtyń ómiri men shyǵarmashylyǵymen tanystyrý, óleńderin oqyta otyryp, aqyn jáne aýdarmashyny tanytý, óleńniń mazmunyn meńgerte otyryp, ıdeıasyn ashý.
2. Ár oqýshynyń oı - qıalyna erik bere otyryp, ózinshe oı túıýge baýlý, shyǵarmashylyqqa, mánerlep oqýǵa daǵdylandyrý, oılaý áreketterin qozǵalysqa túsirý, oılaý daǵdylaryn damytý.
3. İ. Jansúgirovtyń ádebı murasyn qurmetteýge tárbıeleý.
Sabaqtyń ádisi: jańa taqyrypty ıgerý sabaǵy.
Sabaqtyń kórnekiligi: İ. Jansúgirovtyń portreti men onyń eńbekterine arnalǵan shaǵyn kitap kórmesi.
Pánaralyq baılanys: mýzyka, tarıh.
Sabaqtyń barysy:
1. Uıymdastyrý kezeńi.
1. sabaqtyń maqsaty men mindetin túsindirý.
2. Úı jumysyn «Órmekshi» oıyny arqyly tekserý.
Ár partadaǵy tapsyrmalardy oryndaý. №1. «táýelsizdik» taqyrybyna ne daıyndadyń?
№2 B. Maılınge baılanysty asosıasıa qurastyrý.
№3 B. Maılınniń «Daýdyń basy Daırabaıdyń kók sıyry» shyǵarmasyndaǵy keıipkerlerdi ata.
№4 Shyǵarmanyń sheshimi qandaı boldy?
2. Jańa sabaq.
1. Muǵalimniń kirispe sózi. Ónerliler ólkesi atanǵan Jetisý jeri aqyndyqtyń aq ordasy ispetti. Solardyń ishinde shoqtyǵy bıik, tulǵasy eren, keýdesinde kúı kúmbirlep, júreginen án terbelgen aqyn qazaq ádebıetiniń iri qalam qaıratkeri - İlıas Jansúgirov. Aýyz ádebıetinen, Abaı poezıasynyń tilinen kóp úırengen, olardy túrlendirip, jańǵyrtyp, jańarta paıdalanǵan İlıas Jansúgirov qazaqtyń poetıkalyq til mádenıetine de aıryqsha úles qosty. Árbir sezim, qımyl, kórinis, qubylys onyń shyǵarmalarynda jalań berilmeı, únemi tapqyr teńeý, utymdy epıtet, metaforalar arqyly beınelenedi.
Óleń qurylysynda da İlıas óziniń sheberligin tanytqan aqyn.
1 slaıd. Kórkem sózdiń zergeri.
2 slaıd. İ. Jansúgirovtiń portreti
3 slaıd
Qazaq poezıasynyń Qulageri
• Lırıkasy
“Ákemnen qalǵan kóz edi”, “Óner - oqý – jastyń qarý-jaraǵy”, “Búgingi dala”
• Óner taqyryby
“Ánshi”, “Kúı”, “Kúıshi”, “Ánshige”, “Dombyra”, “Bulbulǵa”
İLIAS JANSÚGİROV
Prozasy: “Joldastar” romany, “Jol aýzynda”, “Quq” jınaǵy.
Poemasy: “Qulager”
Dramalary: “Mektep”, “Raıhan”, “Isataı - Mahambet”, “Kek”
3. Oqýlyqtan İ. Jansúgirov týraly bólikterge bólip oqyp, áńgimeleıdi.
4 slaıd.
BALA İLIAS
SÓZ ZERGERİ - İLIAS
AÝDARMASHY İLIAS
5 slaıd.
İLIAS JANSÚGİROV – aqyn, dramatýrg, jazýshy, aýdarmashy
6 slaıd.
• Qaraǵandy 7 jyldyq mektebinde oqydy
•1922j. muǵalim“Tilshi” gazeti eńbek etti
• 1920 j. Tashkent 2 jyldyq muǵalimder kýrsy
• 1924j. Almaty Halyq aǵartý ınstıtýty
• 1924 - 1928j. Máskeý Jýrnalısıka ınstıtýty
• 1928j. “Eńbekshi qazaq” gazeti
7 slaıd,
“Keń dala meken etken qazaq jurtynyń eń aıaýly qasıetti aspaby – dombyra. Onyń symdaı tartylǵan qos isheginde san alýan ǵasyrlardyń aqyl – oıy, kóńil kúı jatyr. Dombyra eldiń kónekóz shejiresi, kópti kórgen qarıanyń kóńil kúıi!”
A. Jubanov
8 slaıd. Dombyra sýreti.
4. Óleńin oqý. «Dombyra»
Óleń qurylysynda qandaı erekshelikter baıqadyńdar? Óleńniń oqylýyna qalaı áser etip turǵany týraly aıtyp berińder.
9 slaıd.
Rıtorıkalyq suraý (lepti suraý)- oıdy, sezimdi áserli jetkizý úshin jaýaby ózinen - ózi aıqyn nárseni áserli leppen, suraý túrinde aıtý. Óleńde qoıylǵan suraýdyń jaýabyn oqyrman ózi bilip otyrady. Rıtorıkalyq suraýly sóılem jaýapty qajet etpeıdi.
Dombyranyń qudiretin qandaı sózderdi qoldaný arqyly kórsetti?
Dombyra týraly el arasynda ańyzdar kóp. Sol ańyzdardy búgin oqyp kóreıik.
Dombyra – dastan (ańyz)
Ertede qylyshynan qan tamǵan, qaharly hannyń jalǵyz boıjetken qyzy bir han balasyna atastyrylyp qoıǵanyna qaramastan kedeı jigitke ǵashyq bolyp, kóńil qosyp júredi eken. Muny bilip qoıǵan han jigitti dereý darǵa astyrady. Mystan kempir ómirge jańa kelgen sábılerdi japan túzge aparyp, jap - jasyl máýeli qaraǵashtyń basyna qyzdy shyǵysqa, uldy batysqa qaratyp, ilip ketedi. Nárestelerdiń kóz – jasy tamǵan aǵash butaqtary birte - birte sýalyp, qýara bastaıdy. Qos júrek soǵýyn toqtatqanda báıterek te ósýin doǵarady.
Sharanasyn jaryp shyqqan bópelerin ańsaǵan anasy egizin izdep jolǵa shyǵady. Barmaǵan taýy qalmaıdy. Kúlkisiz kúnder, uıqysyz túnder, armanmen aılar, jylaýmen jyldar ótedi.
Birde dińkesi ketip sharshaǵan qyz ábden qýrap kúıreýge aınalǵan bıik aǵashtyń túbine kelip qısaıady. Uıyqtap ketken ony áldebir saz, áýen oıatady. Qulaq túrip tyńdasa «án salyp» turǵan qasyndaǵy bıik aǵash eken. «Bul bir qasıetti aǵash boldy» - dep ol kúnde báıterektiń túbine túnep, syrly áýen estip, kóńil jubatyp tynyǵyp júredi. Sorly ana onyń qupıasyn bilmek bolyp, zer sala tekseredi. Qaraǵash jýan túbinen jińishke basyna deıin qýys eken. Ushar basynyń eki jaǵynda butaqtan - butaqqa kerilip qalǵan ishekter kózge ilinedi. Batys jaǵyndaǵy ishek bostaý, al shyǵys jaǵyndaǵy ishek qatty tartylypty.
Egiziniń óliminen habary joq muńlyq endi aǵashtan kúıdiń qalaı shyǵatynyn túsinedi de, ózine qýys aǵashtan aspap jasap alyp, manaǵy eki ishekti soǵan tartady. Shertip kórse qulaq tundyrar keremet ún shyǵady. Zaǵıp beıbaq bostaý tartylǵan ishektiń úni muńdy shyǵatyndyqtan, «ulym Muńlyq», tym ashshy, zarly shyǵatyndyqtan qatty tartylǵan ishekti «qyzym Zarlyq», - dep atap, kúndiz - túni qolynan tastamaı kúı shyǵaryp, el kezip, egizin izdep ketken eken.
Sergitý sáti. Maqal – mátelderdiń syńaryn tabyńdar.(mýzyka aıaqtalǵansha jınap al)
2 ańyzdy oqyp, «Aqsaq qulan» ańyzyn oqý
Joshy han balasymen otyrady, olardyń ústine Asan qaıǵy kirip, taǵzym etip, amandasady.
Joshy han: Asan qaıǵy, tórlet, álemniń tórtburyshyn aralap keldiń, qandaı ǵajaıyp jańalyqtaryń bar? Kóre - kóre kósem bolar, sóıleı - sóıleı sheshen bolar degen. Estigenińdi emes, kórgenińdi aıt.
Asan qaıǵy: Onda myna oqıǵany aıta otyraıyn, Saryaýyl degen jerde qulandardyń úlken tabyny bar, olardy eshkim de atyp ala almaıdy, óıtkeni tabyn bastaýshysy Aqsaq qulan jaqyndatpaıdy. Aqsaq qulanda tabıǵatqa áser etetin jáne adamnyń tilin túsinetin, sóıleıtin sıqyrly qasıeti bar eken.
Joshy hannyń balasy: Men nanbaımyn. Aılaly batyr aldyrmas, ózimniń 40 jigitimmen baryp, sol Aqsaq qulandy atyp ákelemin.
Joshy hannyń balasy 40 jigitimen Saryaýyl jerindegi dem alyp jatqan sansyz qulandarǵa keledi. Olar atýǵa daıyndalǵanda, Aqsaq qulan alǵa shyǵyp osqyrynyp, jerdi tepkiledi, sol kezde qara shań barlyq jerdi alyp ketti. Qara tumannyń ishinde úreıli daýys qulandarǵa buıryq berdi: «Qyzyl kıimdi adamdy janshyp, ańshylardyń janynan ótip ketińder». Jigitter denesin jermen jeksen qylyp jibergen hannyń balasyn áreń tabady. Qoryqqanynan hanǵa shyndyqty aıta almaı, balasynyń ólimin jasyrady.
Joshy han: Kimde - kim balam týraly jaman habar ákelse, sonyń aýzyna qorǵasyn quıamyn.
Qatal hannyń aldyna baryp, qaraly habardy estirtýge eshkimniń batyly barmasa kerek. Sonda uly jyrshy, kúıshi Ketbuǵa aqyl taýyp qaraly habardy estirtipti.
Ketbuǵa Joshy hanǵa kelip, amandasyp, kúı oınaıdy.
Joshy han: Doǵar, mynaý ne tartyp otyr? Balamnyń ólimin aıtty ǵoı. Qorǵasyn ákelińder.
Ketbuǵa: Han ıem, menen eshqandaı ún bolǵan joq qoı. Sóılegen myna dombyra.
Joshy han: Onda dombyraǵa qorǵasyn quıyńdar.
Sóıtip dombyranyń quıylǵan jeri mynaý. Dombyranyń dybys oıyǵy dep atalady. Osydan jasaıtyn túıinimiz: bizdiń qazaqtyń qasıetti qara dombyrasy uly kúıshilerdiń qolynda óz únimen attyń shabysyn da, adamnyń qýanyshyn da, qaıǵysyn da jetkize bilgen.
Asyl muralardyń biri – kúı óneri. Ony óshirmeı jetkizgen eki qudiretti kúsh bar. Biri – dombyra, ekinshisi - sol dombyrany sóıletip qana qoımaı, sol arqyly halqyna rýhanı qýat bergen sazgerlerimiz. Olar Qurmanǵazy, Dáýletkereı, Dına, Táttimbet, Mahambet t. b. Dombyra tek kúı ǵana emes, án oryndaǵanda súıemeldeýde qoldanatyn aspaptyń biri.
Birjan sal, Aqan seri, Jaıaý Musa, Ámire Qashaýbaev - dombyranyń ánge ár berip, ánshige demeý bolatynyn dáleldedi.
Tanym derekti oqý.
Al, «Dombyra» ataýy qaıdan shyqqan?
1. Keı derekterde «Dombyra» sózi arabtyń «Dýnbahıbýrra» tirkesinen, ıaǵnı «Qozy - quıryq» degen sózinen qalyptasqan degen dálel aıtylǵan. Shyndyǵynda dombyranyń turpaty qozynyń quıryǵyna uqsaıdy.
2. Endi bir zertteýshiler dombyra ataýy «Domvıra» degen qyz atynan shyqqan bolýy kerek dep topshylaıdy.
3. Aspap ishegin dál bura – durys kúıle, aspap ishegine dem bura, t. b. uǵymdardan kelip - dem bura, dombyra – dombyra bolyp ketýi múmkin.
10 SLAID ARQYLY MÝZYKADAǴY JAŃA JANR TÝRALY QYSQASHA AITÝ.
Jas kúıshi Asylbek Eńsepov estradanyń kómegimen qazaq kúılerin jaryqqa shyǵarǵan kezde, jastar jaǵy joǵaltqan qazynalaryn qaıta tapqandaı eleńdesip, kádimgideı bet burdy. Halyqqa kúıdi mundaı ádispen jetkizýdiń kiltin tapqan, sóıtip kópshiliktiń moınyn burǵyzǵan Asylbektiń ákesi, kúıdi ǵylymı túrde zerttep, ony mektep baǵdarlamasyna engizýdi kózdep júrgen, soǵan arnap birneshe oqýlyqtar jazǵan Jasaral Eńsepov. Osy jolda ol dúnıege «DEKKO» janryn ákeldi. Óziniń aıtýynsha, bul ataý D - dombyra, E - estrada, K - kúı, K - kompúter, O - oryndaýshy degen sózderden shyqqan.
Jańa janrdaǵy baǵytta A. Eńsepovtiń oryndaýyndaǵy T. Muhamedjanovtyń «Detstvo» án baıanyn tamashalaý.
Qorytý. Toptastyrý
Baǵalaý
Úıge: İ. Jansúgirovqa hat jazý, Óleńdi mánerlep oqýǵa daıyndalý.
You Might Also Like
-
№22 negizgi orta bilim beretin mektep - ınternaty
