InfoHub Logo

Áleýmettik jelini aqtaryp otyrsańyz, keıbir kompanıalardyń bırjaǵa shyǵyp, IPO ótkizgeni, sonyń arqasynda bıznestiń irgesin qalaýshylardyń mıllıarder atanǵany týraly aqparatty kezdestirip qalýyńyz múmkin. Dese de, jeke kompanıanyń kópshiliktiń kompanıasyna aınalý prosesiniń artynda ne turǵanyn kóp adam bile bermeıdi. Oqyrman qaýym úshin búgin biz atalmysh prosesti jiliktep otyryp, túsindirip bermekshimiz.

Aldymen – IPO degen ne?

Óziniń aksıalaryn kópshilikke satýǵa usynǵanda kompanıa IPO(Initial Public Offering – IPO) ótkizedi. Álbette, uıymnyń bul turǵyda mártebesi ózgeredi – ıaǵnı, jeke kompanıa (kez kelgen nıet bildirýshi aksıoner bola almaıdy) kópshiliktiń kompanıasyna aınalady (kez kelgen nıet bildirýshi aksıoner bola alady).

Jeke kompanıalardyń quramynda da aksıonerler bolýy múmkin, alaıda olardyń sany asa kóp bola qoımaıdy. Mundaı kompanıalar retteýshi organdardyń talaptarymen betpe-bet kelip jatady, olardyń talaptary IPO ǵa jaslǵan talaptardan ózgeshe bolady. IPO aksıalaryn alǵashqy satylym shyǵarylymyna daıyndaý prosesi birneshe aıdan bir jylǵa deıin sozylýy yqtımal. Bul qadam kompanıanyń aıtarlyqtaı qaltasyn da qaǵady.

Kompanıalar nelikten IPO ótkizedi?

Bári de aqshaǵa kelip tireledi — kompanıa qarjy tartýdy maqsat tutady. Qarajat qolǵa túskennen keıin ol bıznesti damytýǵa nemese ınfraqurylymnyń reınvestısıasyna jumsalýy múmkin.

Kompanıa aksıasynyń jarıaly(kópshilikke) túrde satylymǵa shyǵýynyń taǵy bir artyqshylyǵy — eń úzdik mamandardy tarta otyryp, top-menedjerlerge opsıondardy usynýǵa múmkindik týýy. Buǵan qosa aksıalar kelisim jasaý kezinde tólemniń bir bóligin jabýǵa qoldanylýy múmkin. Máselen, Facebook-tyń WhatsApp-ty satyp alýy kezinde mesendjerdiń negizin qalaýshylar bırjaǵa shyǵyp qoıǵan áleýmettik jeliniń $19 mıllıardtyq aksıasynyń aıtarlyqtaı bóligine ıe bolǵan. NYSE nemese NASDAQ sekildi álemdik iri bırjalardyń tizimine ený — óte úlken abyroı bolyp esepteledi.

IPO daıyndyq kezindegi alǵashqy qadamdar

Bırjany kózdegen kompanıa IPO prosesin uıymdastyrýmen aınalysatyn ınvestısıalyq bankti (nemese birneshe bankti) jaldaıdy. Teorıalyq turǵyda óz aksıalaryn kompanıalar ózdigimen satylymǵa shyǵara alady, dese de tájirıbe júzinde bul qadamǵa eshkim barmaıdy. IPO prosesin uıymdastyrýshy bankter anderaıterler dep atalady.

Goldman Sachs nemese Morgan Stanley sekildi bank jaldanǵannan keıin — olardyń ókilderi men kompanıa basshylary arasynda kelissózder júrgizilip, onyń barysynda satylymǵa usynylatyn aksıanyń quny, olardyń tıpteri jáne tartylýy kózdelip turǵan qarajattyń jalpy mólsheri anyqtalady.

Kompanıa men anderaıter arasynda kelisimge qol qoıylǵannan keıin bank sol memlekettiń retteýshi organyna ınvestısıalyq memorandýmdy usynady. Mysaly AQSH-ta bul organ — qundy qaǵazdar boıynsha Komısıa (SEC) bolyp tabylady. Bul qujatta kompanıa men usynystar týraly jan-jaqty aqparat — ıaǵnı, qarjylyq esepten bastap, basshylardyń ómirbaıany, uıymnyń zańnamalyq máseleleri, qarjy tartýdyń maqsaty, kompanıa aksıonerleriniń aǵymdaǵy tizimine deıin jazylady. Budan keıin retteýshi organ usynylǵan aqparatty teksere kele qajettilik týyndaǵan jaǵdaıda qosymsha málimetterdi suraı alady. Eger barlyq aqparat shyndyqqa saı kelse, onda IPO júrgiziletin kún belgili bolmaq. Al anderaıter kompanıanyń barlyq qarjylyq málimetterin daıyndaı bastaıdy.

Anderaıterlerdiń múddesi qandaı?

Investısıalyq bankter IPO uıymdastyrýǵa óziniń qarajattaryn salyp, bırjanyń lıstıńine túpkilikti túskenshe kompanıanyń aksıalaryn «satyp» alady. Bankter IPO-ǵa deıin tólegen aksıalardyń baǵasy men satylym bastalǵan ýaqytta belgilengen aksıalardyń baǵasy arasynan paıda tabady. IPO-ǵa áleýetti kompanıa shyqqan kezde anderraıtor quqyǵyna ıe bolǵysy keletin bankterdiń básekesi odan ary qyza túsedi.  

IPO júrgizýge qyzyǵýshylyqty arttyrý úshin anderaıterler jıi jarnama kampanıasyn (Road Show) júrgizip, onyń barysynda kompanıalardyń qarjylyq kórsetkishteri buryn jınalǵan aqparattardy áleýetti ınvestorlarǵa usynady. Tipti keıde mundaı málimetter dúnıeniń tórt buryshyn sharlap ketýi múmkin. Ádette, Road Show kóbinese iri ınvestorlar úshin uıymdastyrylady. Kóp jaǵdaıda mundaı ınvestorlarǵa aksıalardy resmı satylym bastalǵansha satyp alý usynylady — bul proses allocation dep atalady.

Aksıalardyń quny men bırja

IPO kúni jaqyndaǵan kezde bırjaǵa shyǵatyn anderaıter men kompanıa aksıanyń quny boıynsha ortaq kelisimge keledi. Qun birneshe faktorǵa táýeldi bolýy yqtımal: atap aıtqanda kompanıanyń áleýettiligi nemese keleshekten kúttiretin úmiteri, Road Show nátıjesi men aǵymdaǵy naryqtyq jaǵdaı kóp áserin tıgizedi.

Anderaıtermen birge iri jáne áleýetti kompanıalardyń aksıasyn satylymǵa shyǵarý boıynsha bırjalar da básekelestik kórsetedi. Lıstıńte mundaı kompanıalardyń paıda bolýy ótimdilik pen satylymnyń kólemin arttyrýǵa jol ashady. Bul rette abyroıdyń da aıtarlyqtaı róli bar. Kompanıa tanymal bolǵan jaǵdaıda bırja ókilderi kompanıa basshylyǵynyń aldynda óz alańynda aksıalardy satylymǵa shyǵarýdyń tıimdiligin túsindirip baǵady.

IPO kezindegi aksıalardy satyp alý

Resmı satylym bastalmaı turyp, jeke ınvestorlar kompanıalardyń aksıalaryn satyp ala almaıdy. Alǵashqy kúnderi ádette jańa kompanıalardyń aksıalarynyń satylymy birshama aýytqýshylyqty bastan keshiredi. Sondyqtan, analıtıkter kelisim jasaýǵa asa asyqpaýǵa, aksıalardyń baǵasy aıtarlyqtaı turaqtalýyn kútýge keńes beredi.

IPO júrgizýdiń artyqshylyqtary men kemshilikteri

IPO júrgizýdiń ózi kompanıa úshin ádette oń septigin tıgizedi, sebebi múndaı jolmen qarjy tartý qadamy kompanıanyń shyn máninde aıtarlyqtaı óskenin kórsetedi — bul qadam iri masshtabty keńeıý barysynda qajet bolǵan qarajatty tartý maqsatynda jasalady. Sonymen qatar, jarıaly kompanıalarǵa kóp nazar aýdarylǵandyqtan, personal alý men marketıń prosesteri jeńildeı túsedi.

IPO júrgizýdiń kemshilikteri arasynda bırjaǵa shyqqannan keıin kompanıaǵa retteýshi organdardyń tarapynan nazardyń qataıa túsetinin aıtýǵa bolady. Bul rette kompanıalar oryndaýǵa mindetti bırjalyq alańdar men memlekettiń qoıǵan talaptary jetip artylady. Kóbine qarjylyq esep berý jaǵyna qatysty. Buǵan qosa, kompanıanyń negizin qalaýshylar IPO júrgizgennen keıin aksıalaryn satyp, birden mıllıoner atalmaýy da múmkin, óıtkeni bul qadam kompanıanyń baǵyt-baǵdary men bıznesti kapıtalǵa aınaldyrýyn báseńdetýi múmkin.

---