InfoHub Logo

2001 jyldan bastap Technoogy Review basylymynyń jýrnalıseri áli keń qoldanys tappaǵan nemese jaqyn arada jalpyǵa qoljetimdi bolatyn 10 damyǵan tehnologıaǵa tańdaý jasap keledi. Mine, bıylǵy tizimi de shyǵypty.

1. Metaldy 3D basyp shyǵarý

ZD basyp shyǵarý bar ǵoı. Onyń nesi jańalyq dep oılaýyńyz múmkin. Iá, bunyńyz da jón. Degenmen, bıylǵy ZD burynǵysynan ózgeshe. Osy ýaqytqa deıin ZD basyp shyǵarý kóbinese plasıkke qoldanyldy.  Al qalǵandary, ásirese metal basyp shyǵarý bul tehnologıaǵa qymbatqa túsetin. Endi metal buıymdaryn ZD basyp shyǵarý qoljetimdi boldy. Lıvermor ulttyq zerthanasynyń zertteýshileri úsh ólshemdi basyp shyǵarý ádisiniń bólshekterin bolattan jasaǵanyn jáne ol kádimgi tásilmen jasalǵan bólshekterden áldeqaıda kúshti ekendigin málimdedi. Sonymen qatar Markforged jáne Destop Metal kompanıalary metaldan úsh ólshemdi basyp shyǵara alatyn prınterlerdi jetkize bastady. Osyndaı qurylǵyny GE kompanıasy jasamaq nıette.

2. Jasandy embrıon

Kembrıdj Ýnıversıtetiniń ǵalymdary jańa ómirdiń konsepsıasyn tolyǵymen ózgertýde. Olar shyny tútik ishinde baǵanalyq jasýshany zerttep, ony qoldana otyryp, tyshqannyń embrıonyn ósirdi. Bul ne analyq jasýshasyz ne spermasyz iske asty. Baǵanaly jasýshalar ózdiginen embrıonǵa aınalyp, birikti. Biraq ol ázirshe odan ári damýǵa qabiletti emes. Soǵan qaramastan bul ómir súrýge qabiletti adam embrıondaryn jasaýdyń standartty emes tásiliniń alǵashqy qadamy deıdi. Bul zertteý ǵalymdarǵa jasandy organdardy qalaı ósirýdi, genderdi óńdeýdi, tuqym qýalaıtyn aýrýlardyń aldyn-alýdy, embrıondardyń damýyn bastapqy satylarda zerttep, túsinýge kómektesedi. Ýnıversıtet ókilderiniń aıtýynsha, jasandy nemese sıntetıkalyq embrıon ǵalymdarǵa adam ómiriniń týý prosesin qadam-qadammen zertteýge múmkindik beredi.  Alaıda medısına salasyndaǵy bul damý, bolashaqta sútqorektilerdiń analyq jasýshasyz týýyna alyp kelýi múmkin.

3. Aqyldy qala

Google-diń enshiles kompanıasy Sidewalk Labs, Kanadanyń Toronto qalasynda aýmaǵy 8 sharshy kılometr bolatyn «aqyldy» tehnologıalardyń bári derlik qoldanylatyn Quayside "aqyldy" aýdanyn turǵyzbaq. Ol qalanyń shyǵys jaǵalaýynda ornalasady. Internettegi izdeý júıesiniń jergilikti bólimi Google Canada bas keńsesin sonda kóshiredi. Kompanıa osy jerde turatyn rezıdentke aınalyp, aımaqtyń damýyna 50 mıllıon dollar jumsamaqshy. Negizi jobanyń quny shamamen $ 1 mlrd, buǵan Toronto bıligi qosymsha $1,25 mlrd aqsha qospaq. Smart shahardy salýshylar qala ómirindegi barlyq (saıası, tehnologıalyq, dızaınerlik) sheshimder mıllıondaǵan sensordan alynǵan aqparattar negizinde qabyldanǵanyn qalaıdy. Sondaı-aq josparda kólik júıesin tolyq jetildirý kózdelgen. Barlyq avtomobılder ózdigenen júretin júıege aýysady. Bul degen sóz, bolashaqta robotaksı qyzmetteri de iske qosylady. Sondaı-aq baspanany qoljetimdi etý de josparda bar. Sonymen qatar jeke ómirdiń quqyǵyn qorǵaýda qatań talaptar qoıylmaq. Budan bólek "aqyldy" aýdandarda ekologıalyq turǵydan barynsha taza energetıkalyq júıe men avtonomdy tranzıttik jeliler paıda bolady. Dachıkterdiń keń jelisi  aýa sapasy men shý deńgeıinen bastap, azamattardyń kúndelikti qyzmetimen aıaqtalatyn barlyq aqparattardy jınap ınfraqurylymdy jaqsartýǵa kómektesedi.  IT-kompanıalar jańa ári qyzyqty qosymshalardy jasaı alýy úshin Sidewalk Labs barlyq baǵdarlamalyq ázirlemelerin tegin etti. Eger Torontodaǵy joba sátti iske assa, San-Fransısko, Denver, Los-Andjeles jáne Bostonda aqyldy aýdandar salynbaq.

4. Qoljetimdi jasandy ıntellekt

Qazirgi ýaqytta jasandy ıntellekt jaıly jıi sóz qozǵalady. Ony kózben kórip, qolmen ustap kórmesekte ol týraly jıi estımiz. Tek iri tehnologıalyq kompanıalar (Apple, Amazon, Facebook) ǵana ony quraldary retinde qoldanyp jatqandyǵy bolmasa, qarapaıym halyqtyń budan asa habary joq. Naqtyraq aıtqanda, jasandy ıntellekt tek iri tehnogıganttarǵa ǵana qoljetimdi. Degenmen... Qazir bunyń sheshimi tabyldy. Amazon, Baidu, Google, Microsoft  tehnogıganttary JI salasyndaǵy ózderiniń birqatar ázirlemelerin bultty platformalarǵa ornalastyra bastady. Bul degen sóz, bultty tehnologıa arqyly JI bárine qoljetimdi bolady. Olar ózderi ázirlegen zattardy bárine qoljetimdi etip, bultty tehnologıaǵa ornalastyrý sebebi, basqa kompanıalarǵada buny óz maqsattaryna paıdalanýǵa múmkindik berý.  Bul medısına, óndiris, energetıka salalarynda revolúsıa jasap, ındýstrıany óte tez damytýǵa septigin tıgizedi. Degenmen, jasandy ıntellekt qoljetimdi bolyp turǵanmen, kez kelgen adam onymen jumys istep kete almaıdy. Al JI salasynda mamandar jaldaýǵa kóptegen adamdardyń múmkindigi joq. Bul osy saladaǵy mańyzdy máselelerdiń biri. Google jáne Amazon kompanıalary bul máseleni túsine otyryp, AI salasyndaǵy jańa kadrlardy daıyndaýǵa kómektesetin konsaltıńtik qyzmetter usynbaqshy.

5. Neıron jelileriniń saıysy

Neırojeliler mıllıondaǵan keskinderdi tanýdy úırengenimen, uzaq ýaqyt boıy ózdiginen eshteńe oılap taba almady. Bunyń sheshimin Monreal Ýnıversıtetinen Aıan Gýdfelloý tapty. Ol GAN jasady. Bul boıynsha aldymen qos neırondar birdeı zatty úırenedi. Odan keıin onyń bireýi generator, ekinshisi dıskrımınator bolady. Generator neırojelisi ózine tanys keskinge jańa zat qosady, al dıskrımınator  jelisi onyń bar ıa joq ekendigine kóz jetkizedi. Mysaly, generator adamǵa úsh qol jasap qoısa, dıskrımınator shynaıylyqta adam úsh qoldy bola ma álde bul ótirik keskin be ekendigin aıyrady. Ýaqyt óte kele generator keskinderdi ártúrli etip ózgertýge mashyqtanǵany sonsha, dıskrımınator sol keskin shynaıy ma joq pa ajyrata almaı qaldy. Neırondyq jeli jańa ári realısik nárseni elestetip, ony iske asyrǵan.

GAN osy jyldyń eń ozyq tehnologıalarynyń biri boldy. Nvidia-niń baǵdarlamalaýshylary ataqty tulǵalardyń júz myńǵa jýyq sýretterinen adamdardyń bet-beınesin qurastyrdy. Mundaı beınedegi adam ómirde bolmasa da, ol shynaıy adam beınesinen esh aıyrmashylyǵy joq boldy.

Qysqasha jazsaq, Google Brain, DeepMind, Nvidia mamandary shynaıy túpnusqalyq sýretter men daýystardy adamnyń qatysýynsyz jasaýǵa jasandy ıntellektti májbúr ete aldy. Bul arqyly mysalǵa, ózdiginen júretin kólikter jolda adam ótetin jerler men kólikterdiń ártúrli jaǵdaıynda (kólik soǵysýy) ózin beıimdep, jattyqtyrýǵa múmkindik bermek. Solaı adam qatysýynsyz ózdiginen jumys isteýge kóshe bastamaq.

6. Aýdarmashy qulaqqaptar

Google men Baidu jaqynda ǵana Pixel Buds qulaqqabyn tanystyrdy. Pixel Buds qulaqqaby  - Pixel smartfony men Google Translate  qosymshasymen birigip jumys isteıdi. Qurylǵynyń baǵasy - $159. Ol 40 tilden avtomatty túrde aýdara alady. Ol úshin tek túımeni basý nemese «Maǵan ıspan tilinde sóıleýge kómektes!» dep aıtý qajet.

Ol qalaı jumys isteıdi?

Bir adam qulaqqapty taǵady, ekinshisi smartfondy ustaıdy. Qulaqqaptaǵy adam óziniń tilinde aıtqandy, smartfon avtomatty túrde aýdaryp, daýystap aıtady. Al smartfonǵa jaýap bergen adamnyń sózin, ​qulaqqaptarda sınhrondy aýdarma arqyly estıdi. Shýly kóshede júrgende bulaı qarym-qatynas jasaý qıyn. Degenmen bul Google Translate-ke qaraǵanda áldeqaıda táýir.

Degenmen, bul qurylǵyǵa Google Pixel 2 smartfonymen tirkesken. Iaǵnı siz qurylǵyny alǵyńyz kelse, onymen birge Pixel 2 smartfonyn da satyp alý kereksiz. 

7. Nóldik emısıalyq gaz elektrostansıasy

Amerıkandyq úsh kompanıa: tehnologıalyq 8 Rivers Capital energetıkalyq  Exelon Generation jáne qurylys  CB&I kompanıalary tabıǵı gazdy ekologıaǵa qaýipsiz etýdi sheshti. Net Power júıesi kómirtektegi dıoksıdti atmosferaǵa shyqpaı turyp, jınap ala alady. Bul júıe «taza» ári arzan elektr alýǵa múmkindik bermek.

Net Power startapy Hústonda nóldik emısıalyq gaz elektrostansıasyn saldy. Bul tehnologıanyń negizi - ólshemi 1/10 bolatyn jańa týrbınalar. Týrbına aýmaǵy 5,6 kv.m bólmelerge ornalastyrylady. Sonymen birge, ol sýperkrıtıkalyq suıyqtyq kómegimen tıimdi jylý berý arqasynda birdeı kúshti bolyp qala beredi.

Kishigirim týrbınada tabıǵı gaz janý kamerasynda taza ottegi ortada jaǵylyp, odan tek sý býy men kómirtegi dıoksıdi óndiriledi. Sonymen, kamera joǵary qysym men temperatýrada sýperkrıtıkalyq kómirtek qos qyshqyldylyǵymen toltyrylady. Janý kamerasynda kómirqyshqyl gazy men sý býynyń biraz mólsheri óndiriledi. Sodan keıin, bul joǵary temperatýradaǵy qosyndy joǵary qysymdy gaz týrbınasyna baǵyttalady, sol jerden qysym energıasy bilikti aınaldyryp, elektr energıasyn óndiriledi.

Salqyndatylǵan gaz qospasy týrbınadan shyǵarylyp, bólikterge bólinedi. Kómirtegi dıoksıdiniń qajetti mólsheri sýperkrıtıkalyq kúıge deıin órtengennen keıin, týrbınadaǵy qajetti gaz aınalymyn qamtamasyz etý úshin kameraǵa oralady. Kómirqyshqyl gazynyń qalǵan bóligi jer astyna kómiledi nemese basqa kásiporyndarǵa satylady. Al taza sý aǵyzylady.

Mundaı elektr stansıasynyń otyn tıimdiligi 80%. (salystyrý úshin, Qazaqstandaǵy kóptegen elektr stansıalarynyń tıimdiligi 21-22% aspasa, amerıkandyqtar úshin ol shamamen 60% quraıdy)

Net Powere esebinshe, qoǵam elektrli mashınalarǵa jappaı aýysqan kezde, elektr qýatyna degen qajettilik burynǵydan da arta túsedi. Sondyqtan tabıǵı gazdyń bolashaǵy jarqyn bolýy múmkin: eger elektr stansıasy tıimdi bolyp, sonymen birge qorshaǵan ortany lastamasa, onda nege qazba otyndaryn paıdalanbasqa?

8. Jelidegi naqty qupıalylyq

Internet ıdentıfıkasıanyń jańa júıesi sizdiń tulǵalyǵyńyzdy týǵan kúnińiz ben basqa da jeke derekterdi berýdi talap etpeı-aq rastaı alady. Bul  zero-­knowledge proof hattamasynyń arqasynda júzege asty. Baǵdarlamaýshylar bul júıeni jasaýǵa on jylǵa jýyq jumsaǵanymen, oǵan jurttyń qyzyǵýshylyǵy tek ótken jyly Zcash krıptovalútasynyń arqasynda ǵana aýdy. Baǵdarlamalaýshylardyń aıtýynsha, bul júıe arqyly álemniń kez kelgen núktesine baqylaýsyz aqsha jiberýge bolady. Bul Zcash bıtkoınnan basty aıyrmashylyǵy. Bıtkoınǵa ıelik etýshiniń árbirinde áripter men sandardan turatyn mekenjaı bolady.  Al kez kelgen tranzaksıalar arnaıy reestrler arqyly júrgiziledi. Solaı quqyq qorǵaý organdary málimetterge saraptama jasaı otyryp, bul mekenjaı kimge tıesili ekenin anyqtap, tranzaksıany baqylaı alatyn. Osylaısha blokcheın quqyq qorǵaý organdarynyń qyzmetkerlerine esirtki saýdasymen aınalysatyndardy tabýǵa birneshe ret kómektesken.

Al Zcash negizi MIT áriptesterimen birge ızraıldik oqymystylar jasaǵan zk-Snark krıptografıasynyń ádistemesinde qurylǵan. Bul boıynsha barlyq tranzaksıalar jelide rastalady, biraq tranzaksıa qatysýshylarynyń meken-jaılaryn qadaǵalaý múmkin bolmaıdy.

Degenmen, zk-Snark artyqshylyqtarymen qatar, kemshilikteri de bar. Sonyń eń bastysy -  bul tym aýyr ári baıaý tehnologıa. Sondyqtan ony ázirleýshiler bul tehnologıany jeńil ári qoljetimdi etýdiń joldaryn izdestirip jatyr.

9. Boljaýshy gen

Medısına jýyrda adam týylmaı turyp, onyń qandaı aýrýlarmen aýyratyndyǵyn boljaı alady. Ǵalymdar taraǵan aýrýlar men aqyl-oıdyń erekshe damýy gende bar bolǵanyna baılanysty emes, toptyq genderdiń ózara árekettesýinde ekendigin anyqtaǵan.

Kóp uzamaı sábı týyla salysymen, genetıkalyq pasport alatyn kúnde alys emes. Onda bolashaqta ınfarkt alý, rak nemese dıabetke shaldyǵý yqtımaldylyǵy qanshalyqty ekendigi kórsetilip turady. Bul dárigerlerge kúrdeli aýrýlardy asqyndyrmaı, bastapqy deńgeıden emdep jazýǵa múmkindik bermek.

10. Kvanttyq kompúterler

Kvanttyq kompúterlerdiń jaryqqa shyǵýyn bárinen buryn hımıkter asyǵa kútýde. Hımıkter bul arqyly qandaı jańa molekýlany jasaıtynyn aldyn ala aıtyp otyr: dáriden de tıimdi jańa aqýyzdar, akýmýlátorlarǵa arnalǵan jańa elektrolıtter, sondaı-aq kún sáýlesin tikeleı suıyq otynǵa aınaldyra alatyn qosylystar.

Kádimgi kompúterlerdiń mundaı zattardy jasaýǵa tehnıkalyq qaýqary jetpeıdi. Al kvanttyq kompúterler paıda bolǵan kezde, ol hımıkter úshin kúndelikti ómiriniń bir bóligine aınalmaq.

Kalıfornıalyq Rigetti Computing startapy kvanttyq kompúterlerdi mashına jasaýda paıdalanýǵa bolatyndyǵyn dáleldedi. Sondaı-aq kompanıa Forest kvanttyq kompúterlerin bultta (bultty tehnologıa) ornalastyryp qoljetimdi etti.

Derekkózi: hightech.fm

Qanıa Tabys

---