InfoHub Logo

Keńes úkimetiniń murtyn balta shappaı dáýirlep turǵan shaǵy. Shirkin, pende balasy sál-pál shyr bitse, keshegi qajaǵan quıqasyn umytyp kete me? Osy áńgimeniń týyndaýyna sebep — bir Jálmen degen kempirdiń : — Mágezinniń qara nanyn ıt-qusymyzǵa bermesek, dastarqanǵa salyp kórgen emespin! — dep barsynǵanynan bastalǵan-dy.

— Áı, shunaq kempir, kúnde qoı soıyp, aýzyń aq maıdan arylmaı otyr ma edi, álde, keshegi asharshylyqta jegen «labadanyń» dámin umyttyń ba?! — dep jóýshendige ashý shaqyrmaıtyn ákem, sonda qatty keıigen edi.

El basynan qıyn-qystaý nebir zamannyń ótkeninen ústirt qana habardar bizge «labada» degen beıtanys ta, maǵynasy tańsyq kórinip: - Áke, «labada» degen ne? — dep suraǵanym bar. Ákem minezi tomyryqtaý bolǵanymen kótermeıtin sózdi álgindeı salaqtatpaı, silkip tastaıtyn short minezdi, jaıdarylyǵy ustasa keńinen kósiletin mol aryndy adam edi. Qydyńdap júrip, áıteýir, osy áńgimeni aıtqyzǵam.

— Otyzynshy jyldyń qarsańynda eldegi bar maldy jıyp, «moıynserik» bop quryldyq — dep bastady ákem áńgimesin. — Qazaq dese bárimizge tıedi ǵoı, áı, qyzyq-aq halyqpyz, «egin sal, mal asyra, birigip kúnińdi kór» dep qolqalap basymyzdy qosqany sol edi, keler jazda bar el tym-tyraqaı bosyp ketti. Sondaǵy baryp panalaǵan jerin aıtsańshy: myna turǵan Sholaqbulaqtyń jyrasy, Borlynyń saıy...kimnen jasyrynam dep júr eken essiz jurt! Sóıtip Tastumada úsh-aq úı qaldyq. Artarǵa júgi, kósherge kóligi joq naǵyz taqyr kedeıler ekenbiz. Biz qorqatyn bu dúnıede qudaı da, quqaı da qalmaǵan-dy. «El bosty» degen habardy estip, Oıjaılaý Lepsiden ásker shyǵypty. Óńkeı kók myltyq asynǵan, sary ala kıimdi soldattar. Kóshe almaı jurtta qalǵan bizdi esirkep, «bandy óltirip ketpesin» dep, qasymyzǵa eki soldat tastap ketti. Ózderi jyra-jyra, saı-saıdy saǵalap júrgen bosqyndardy jınaýǵa attandy. Kolhozǵa artyq mal-múlkin bergisi kelmeı taısaqtaǵan aýqattylar ózderimen birge kóptegen jalań but kedeı-kepshikti de azǵyryp, ilestire ketken edi. Aqyry, birazy sol jyly «arǵy bet» asyp, asa almaǵandary sabylyp Tastumaǵa qaıta oralǵan. Jalǵyz bizdiń aýyl ǵana emes, «balapan basyna, turymtaı tusyna» ketken kún jalpy jurtqa jaıylyp, «ishten ashtyq shyqty» degen sýyq qaýeset te estile bastaǵan-dy.

Úrkinge ushyraǵan elde qaı bir bereke qalar deısiń, qosanjarlap urǵan qýańshylyq ta yńyrshaǵy shyqqannyń ashamaıyn arbıtty. İnim Bedelbek ekeýmiz taý asyp ketken Toqpan degenniń úıine ıe bop qaldyq. Ol: «Astymdaǵy minip júrgen atymdy kolhoz tartyp aldy» dep, ókpelep Qytaı asqan-dy. Ózi el ishindegi aýqatty, barlardyń biri bolyp sanalatyn. Qat-qat kıiz ben tonǵa belshemizden battyq. Bedelbek ol kezde on úsh-on tórtte bolar, men osy qý aıaǵymnyń sińiri tartylyp, shaý bop qalǵam. Aǵaıyn-juraǵattan tek Sadýaqas aǵa ǵana bar. Olar da óz kúnderin ózi áreń kórerlikteı halde. Den-saýlyǵy da máz emes. Aǵa — bir aýylǵa bas bop, elin asyraǵan batyr edi ǵoı! Aldyńǵy bir jyldary syrttan jylqy aıdap, barymtadan kele jatqanda jolaı qýǵynshylardyń tosqaýylyna ushyrap, jaltara qashyp qutylsa da jalǵyz oq jaýyrynyna qadalǵan edi. Sodan beri sýyt júristen qalyp, úı kúshik ómirge kóshken. Al qalǵan aǵaıyn-týmalar bosqyn kezinde toz-toz bolyp ketken-di. Áıteýir, noǵaı ishinde degen bir sybys qana biletinimiz.

Sol jyly qar kópke deıin túspeı qoıdy. Jyl da qýań bop, astyq az shyqqan. Kolhoz bir bos úıdi qamba jasap, bar astyqty soǵan jıǵan. Kelesi jylǵa degen tuqymdyǵy, elge enshilegen tam-tumy, ókimetke ótkizeri de sonda.

Bir kúni inim Bedelbekti Andreevkaǵa bazarǵa jiberdim. Úıde tuz túgesilip qalǵan edi. Tuz degen keremet qymbat. Týra ushpaı tur! Kelisi bes som. Bir qaranyń quny! Aqshamyz joq. Tek Toqpannan qalǵan shyt-shubyr, kıiz-mıiz ǵana aıyrbasqa dep áketkeni. Bedelbek birge erip ketken elmen ilesip, barǵan kúni qaıta oralmady. Kelip onyń habaryn aıtqan da eshkim bolmady. Surastyrar mende shama joq. Sonymen úsh kún, úsh túnge aınaldy, Bedelbegimniń habarsyz ketkenine...

Bir qursaqtan tórteý edik. Sheshemiz sol tórtinshige bosanyp jatqanda baladan ketti. Kóp uzamaı ákemiz de óldi. Onyń artynan aıaǵyn apyl-tapyl basyp júrgende sheshemizdi juta týǵan ul da joq boldy. Sóıtip, ortanshymyz Kúnbala degen qyz, Bedelbek úsheýmiz - áke-sheshe, baýyrdan aıyrylyp, sopıyp jetim qaldyq. Úlkenderi ózim, Kúnbala da boı jetti, Bedelbegim kishkentaıynan estıar edi, qoıshy áıteýir, eptep-septep ólmes tirshilikke de qol jetkizdik. Kúnbala turmysqa shyqty. İnim ekeýmiz taǵy sopıyp jalǵyz qaldyq. İzinshe ózim úılendim, biraq dám-tuzymyz jarasyp kóp tura almadyq. Qos taqyljyrymnan siresken birdeńe jabysyp, júre almaı shońqańdap shaý boldym. Bir jetim men bir múgedek kimge kerek. Sozsam qolym, attasam aıaǵymdaı jalǵyz tiregimnen qapıada kóz jazyp, qan qusar halge dýshar bop, ne oılarymdy bilmeı úshinshi túndi qarsy aldym.

Sonoý kúzdi kúni úıdiń mańaıyndaǵy qýraı-tikendi otyndyqqa oryp alǵanbyz. Mal joq bolsa qýraı da bitik bop, qalyń shyǵady eken. Kilet, odan aýyz úıdi de istiktep otynǵa toltyryp qoıǵanbyz. Úı jyly. Astyda kıiz, bir tondy basqa jastap, kelesisin jamylyp jaıpaq kánniń ústinde aǵaıyndy ekeý aıqasyp jatýshy edik. Egin orǵan ýaqytta eki qap bıdaı jınap alǵanbyz, kórneý ustaýǵa qorqyp, kánniń astyn úńgip, ura qazyp soǵan jasyrdyq. Osynyń bárin sharýalap júrgen sol qarǵadaı Bedelbegim. Kolhoz da kúndelikti bir-bir keseden dep ólshep, tarysyn úlestirgen. Áıteýir, ólmes kúnge jetkizer degen azdy-kópti dám bar. Bedelbegim kele qalsa qarny ashyp jeter dep taryny molyraq bóktirip, kán ústinde jantaıyp jatqam. San-saqqa júgirgen oıymnyń ishinen jamandyqty úrkitip, jaqsylyqtyń betin beri burmaq bolǵan dalbaspen arpalysyp jatqanda kózim ilinip ketipti. Talaıdan tosqan tosyn dúrsilden uıqym shaıdaı ashyldy. «E, qudaı, Bedelbegim bosa ıgi!» dep kán ústinen domalap túsip, túregelýge dármenim jetpeı esikke qaraı eńbekteı jóneldim. Tabaldyryqpen eki ara aılyq joldaı kórindi-aý, sonda! Esik kózinde domalap jatqan meniń ústimnen túsken Bedelbegim: «Aǵataıym-aı!» dep bas saldy. Ańyrasqan ekeýmiz toqal tamdy basymyzǵa kóterdik. Maıyn únemdep ádeıi syǵyraıtyp qoıatyn ondyq shamnyń piltesin kóterip, qazan astyna ot tastap, bókken tarymdy jylytyp Bedelbekke berdim. Qarny ash ekeni tútikken túrinen kórinip tursa da, suǵanaqtanbaı bıazy iship otyrǵan inimnen: «Oıpyraı, osynsha kún qaıda boldyń?» dep as sońyna taǵatym jetpeı suradym. Ol maǵan kóziniń astymen qýlana qarap, jymıdy da qoıdy. Birnárseni bitirgende, nemese búldirgende óstıtin ǵadeti bar edi. Elden qalyp, qur beker kóshe kezbegenin ishim sezgenmen ne dep joryrymdy bilmeı dalmyn.

...Bazarǵa barǵan soń ol aparǵan zattaryn aıyrbastap, azǵana tuz alypty da, sosyn ary qaraı Mekelaevka túsip ketipti. Sondaǵy bir aýqatty orystyń úıin torýyldapty. Qyzyl ashtyq — mal-janynan aıyrylǵan qazaqqa ǵana jaýdaı tıgeni bolmasa, shóp-shalamyn jep júre beretin ózge jurtty mańaılaı qoımaǵan-dy. Alyp shyqqan amalyn qarasańshy: uzyn taıaqtyń ushyna biz qadap, taqtaıdyń sańlaýynan buzaýly sıyrdy kezek-kezek piskektep, búgelek qýǵandaı qorany tas-talqan ǵyp dalaǵa bir-aq atqyzady. Sodan sıyrdyń quıryǵynan ustap alyp, artynan piskektep, ókpesi talǵanyna qaramaı qustaı ushady. Enesiniń sońynan torpaǵy da qalyspaı qosa eripti. Kúndiz daldalaý jerge boı tasalap, maldy jaıyp, torpaq pen qosa talasyp sıyr sútimen júrek jalǵap, sonymen túndeletip jetken túri osy eken.

Sıyr men buzaýdy kilettiń bir bos qýysyna qamap, móńiremesin dep aýyzdaryn myqtap tumshaladyq. Tap sol túni soıyp alarlyq shama da, qural-saıman da joq edi. Allanyń rahymy tústi me, áıteýir sol túni qapalaqtap qar jaýdy. Sol jaýǵannan qatarynan úsh táýlik tópeledi. Túser izge degen qaýipti — qalyń qar múldem óshirdi. Erteńine soǵymnyń qamyna kiristik. Úıde bir eski qylyshtyń synyǵy jatatyn. Toqpan degen kisi óte bir uqypty adam eken: qaıraq ta, aıaq býatyn arqan da tabyldy. Kúni boıy qylyshty qaırap, qylpyldatyp qoıdyq. Kún batysymen sıyrdyń basyn kilet ortasyndaǵy dińgekke baılap, ekeýlep júrip óldik-taldyq degende áreń qulattyq. Terisin sypyrýǵa kúsh jetpedi. Teri-merisimen músheleýge týra keldi. Etti kórneý jerge saqtaı almaıtyn bolǵan soń, esik aldyndaǵy taý bop úıilgen kúresin astyna jasyrdyq. Iisine kelip, arshyp jer deıtin ıt ekesh ıt te joq, tek árekidik ashyqqan qasqyrlar ǵana aýyl mańyn torýyldap ketetin. Endigi baqqanymyz osy, etti — ózgeni qoıǵanda ıesine bere qoıarymyz ekitalaı.

Alǵashqy kúnderi ishek-qaryn asyp jep, sorpa-sý iship qaryq boldyq. Aýyl ishinde qatynas sırek. Bári de qatyqsyz qara sýǵa telmirip, bireýge bólip berer eshteńesi bolmaı, shyqpa janym shyqpamen otyr. Jáne olar Bedelbek ekeýmizdi óletinder sanatyna qosyp, áıteý, kóz jumǵan kúni bir aparyp kómermiz degen oıda júredi eken. Osy kezde etektegi ashyqqan jurt arasynan ishinara shetineı bastaǵandar da bopty. Men — múgedekpin, Bedelbegim — áli jap-jas. Biz ólmegende kim ólmek!? Osyndaı tujyrymǵa belderin bekem býǵan aǵaıyn-týǵan, aýyldastar bizdiń úıdiń tútini ósher kúndi kórermiz degen pıǵylǵa jyǵylǵandaı talaıǵa deıin at izin salmady. Báribir «saqtyqta qorlyq joq» demekshi, etti túnniń ekinshi ortasynda ǵana asamyz. Sıyr óte semiz bop, jelin maıy bar, áıteýir, úlken jáshik toly maı túsken.

Túnde tyńqıyp toıyp alyp, túske deıin kán ústinde aıqasyp uıqyny soıamyz. Oıanǵan soń qalǵan-qutqan tamaqty jylytyp iship, tún aýǵansha taǵy otyramyz. Tamaq toq bolǵan soń, kóńil de toq. Etti kúnde jeı bergennen keıin, ishtegi jylannyń beti de qaıtady eken. Kekirigimiz azyp, burynǵydaı emes, tamaqty da tartyna ishetin boldyq. İsh maılanyp qalǵan sekildi. Jeńil-jelpi, ońaıǵa shyǵaryp qoıǵan etimizdi eńserip tastadyq. Endi qyrsyq qylǵanda jilik shaǵatyn balta tabylsaıshy!

Men bir kúni eki dorbany ortasynan býyp, moınyma qorjyn qusatyp asyp, aýylǵa shyqtym. Taıaqqa súıenip, shoıqyrańdap, qaıyr suraǵan bop júrmin. Kezdesken jerden balta ilip ketý edi — maqsatym. Áý basta prıemshiktiń úıine kirdim. Kózime balta túspedi. Áıeli dorbama bir tostaqan tary saldy. Sosyn Shákóshke degen melısanikine bardym. Aty Rahymjan edi, boıynyń kishkentaılyǵyn minep, aýyldaǵy qatyndar solaı dep ketken. Ol úıden de urymtal jerde kórneý jatqan balta kóre almadym. Bir tabaq un, jarty taba nan berdi. Osynyń bárin shoqańdap úıge aparyp tastadym da qaıta oralyp, Sadýaqas aǵanyń úıine soqtym. Sháı ishkeli jatyr eken: «Kel, shaıǵa otyr!» dep dastarqanǵa shaqyrdy. Eki-úsh kese shaı ishken soń, tamaq býyn-býynyma túsip álsiregen adamsha qısaıyp jata kettim. Basymda jaman túlki tymaq, mılyqtata keptep kıip alǵam. Eki betim qyp-qyzyl narttaı, sep-semizbin. Sony baıqamasyn dep istegen amalym da, tegi ashtyqtan da adam isip-keýip, tolyp ketedi ǵoı.

Sadýaqas aǵa jalǵyz sıyryn kúndiz aldyna shóp salyp qoraǵa qoıatyn da, túnde aýyz úıine ustaıtyn. Ashyqqan jurt arasynda ury-qary da kóbeıgen. Sol sıyryn sýǵaraıyn dep, shaı ishken soń tysqa shyqty. Málıman jeńgem de artynan eki shelegin ustaı ilese ketti. Úıde tek osy ápkeń-Nurbala ǵana qaldy; sonda úsh-tórt jasar, tili anyq shyqqan kezi. Qısaıyp jatyp esiktiń kózindegi baltany baıqadym. Nurbala ózimen-ózi oınap otyrǵan. «Áketaıym, anaý baltany áperip jibershi.» dep edim, jarqynymnyń júgirip baryp ákele qoıǵany. «Má, aǵa.» dep týra qolyma ustatty. Jalma-jan dorbama salyp, qoıynǵa súńgitip jiberdim. Endi basqa eshteńeniń keregi joq. Biraq syr bildirmeıin dep, aǵa-jeńgemniń kelýin kútip jata berdim. Birazdan soń olar da oraldy. Azǵana tary, eki bólek borsha orap berdi. Rahmetimdi jaýdyryp men kettim. Úıge kelsem Bedelbegim manaǵy unnan nan pisirip jatyr eken. Balta taýyp ákelgenime ol da qatty qýandy. Sóıtip, jilik shaǵyp, maıyn jep, kemigin kemirýge de qol jetti.

Túski mezgil edi. Túnnen qalǵan asty jylytyp, ortaǵa endi ala bergende Sadýaqas aǵa jetip keldi. Bizdiń óli — tiri ekenimizdi óz kózimen kórgisi kelgen bolýy kerek shamasy. «Aǵa, tórge shyǵyp asqa otyryńyz!» dep ekeýmiz tómen ysyryldyq. Aǵa dastarqanǵa jaıǵasyp, týralǵan etten jedi. Sosyn rahmet aıtty da túregelip, kánge quıryq basyp biraz otyrdy. Jilik shaqqan baltany kúnde jasyryp qoıýshy edim, búgin qara basyp kórneý qaldyryppyn. Baltasyn tanyp, eńkeıip aldy da ary-beri qarap, sıpap júzin kórdi. Battasqan maı. Taǵy biraz óstip ún-túnsiz otyrdy. Bedelbek ekeýmiz de tym-tyryspyz. Endi qaıter eken dep qas-qabaǵyn, qımylyn baǵýdamyz. Áli de shaǵatyn jilik bar; bizdegi basty ýaıym sol. Sadýaqas aǵa baltany alǵan ornyna qaıta qoıdy da lám-mım demesten shyǵyp ketti. Úıine barǵan soń jeńgeme: «Uıat boldy, masqara! Ana ekeýin óledi dep aldyn-ala kórin qazyp júrsek, bıyl qys óletin túrleri joq eken!» depti, biraq et jegeni jaıly tis jarmapty.

Sóıtip qysty da eńserip tastadyq. Túnde et jep, kúndiz túske deıin uıyqtaımyz. Sıyrdyń usaq-túıek jilik, qabyrǵa, omyrtqalaryn taýysyp ta qaldyq. Terisiniń ózi de ıgere bilseń as. Ádemilep úıtip, ystyq sýǵa sap, jaqsylap qyryp, qaınatsań, dámi aýzyńnan ketpes tamasha taǵam bolyp shyǵa keledi. Taıynshany ary ustaýǵa jaǵdaı bolmady. Annan-mynnan jıǵan shóp-shalamymyz da sarqyldy. Aqyry ony da soıdyq.

Taǵy bir kúni, túnniń talaı ortasy bolǵan, etti qazannan endi túsirip jatqanda esik aıqara ashylyp:

— Assalaýmaǵalaıkúm, kesh jaryq! — dep bireý áppaq býǵa oranyp, saıtandaı kirip keldi. Jyryq atanyp ketken Mándirbaı degen eken.

— Ýáláıkúmsálám, kisi etin jeıtin bolsań tórlet!-dep, men oǵan oryn nusqadym. Qolymda synyq qylysh, etti sonymen qıqalap týraýshy edik. Jyryq shynymen tiksinip qaldy. Men bolary boldy, endi nesine jaltaqtaımyn dep túıdim de: — Kel, qoryqpa, maldyń eti! — dep arbıǵan omyrtqanyń bireýin alyp kórsettim. Ol ábden toıǵansha jep aldy da rahmetin aıtyp, jónine ketti. Bedelbek ekeýmiz eki udaı kúıge tústik. «Iapyraı, bu Jyryq endi qandaı lań bastar eken?!» Aýzynyń jeli bar edi. Aıtqandaı-aq erteńinde elge jaıypty. Birinshi, aýyldyq Keńeske baryp: «Sıyr soıyp, et jep jatqan jerinen ústinen tústim!» depti. Keńes Shákóshke melısaǵa habarlaıdy. Ol: «Qoı, múmkin emes! Osy áneýkúni ǵana dorbasyn asynyp, qaıyr surap bizdikine kelip ketken.» deıdi. Sondaǵy shash al dese bas alatyn jandaı shap sholaq etekter: «Barý kerek! Tintý kerek!» dep ókireshteıdi. Shákóshke melısa ary-beri oılap, bylaı degen eken: «Ar-uıat degen qaıda!? Anaý bolsa múgedek, inisiniń túri anaý, asha kóterýge de jetken joq. Ózderi óleıin dep jatqan sorlylardy tintemiz dep obalyna qalarmyz. Sandyraqty doǵaryńdar!» Melısanyń sózi-sóz. Jelókpeler sap tıylady. Taıaqtyń dódesin Jyryq jepti!

Biraz kún ótkesin, kileń belsendiler bir úıge jınalyp, araq iship otyrady. Sózden sóz shyǵyp: «Osy, olarda ras et bolsa, bir asymdyq suratyp alaıyqshy» dep kelisedi. Ózderi de ábden tań-tamasha bolǵan kórinedi. Sıyr joǵaldy dep izdeý salǵan eshkim joq, ıapyraý, aspannan túsken ne mal, óıtpese etti qaıdan jep otyr!? Aqyry Shákóshke aıtypty: «Men qaǵaz jazyp bereıin, berse maǵan beredi». Sol úıdiń qoldy-aıaqty bir balasyna qaǵazdy ustatyp, tapsyr dep jumsaıdy.

Bedelbek bazarǵa ketken. Taǵy tuz túgesilgen. Aıyrbasqa dep biraz  pisken etten alǵan. Úıde jalǵyzbyn. Sonymen álgi bala keldi. Qolynda bir japyraq qaǵaz, anadaı jerden qorqyp turyp áreń usyndy. Bizden bala ekesh bala da qorqatyn halge jetippiz. Qaǵazda bylaı dep jazylypty. «Sáke, Ana joly Jyryqtan ras pa, ótirik pe bir habar estip edim, biraq sizdiń kóńilińizge qarap mán bermegenmin. Eger sol ras bolsa, Muqanbaıdyń úıinde bir top aýyl azamattary bas qosyp otyr edik, soǵan azǵana tiske basar birdemeni myna balamen berip jiberseńiz. Sálemmen, Rahymjan Esbolatuly!»

Qaǵazdy oqyp, búktep jan qaltama saldym da, janymda jatqan qylyshty alyp: — Apyraı, Bedelbektiń joq bolǵanyn qarashy, myna balany ustap-ap soıyp jeıtin edik! — dep tap berdim. Bala jer-kókti basyna kótere attandap, shybyn-shirkeı usha jóneldi! Baryp kórgen-bilgenin aıtypty. Shákóshke: «Kórdiń be Jyryq, eger ras bolsa ol meniń betimdi qaıtarmas edi, seniń taǵy bir bastap júrgen kezekti lańyń eken ǵoı — bul! Tapqan ekensiń tiresetin teńińdi!» dep Jyryqqa taǵy shúıligedi.

Artynsha aman-esen tuzyn arqalap bazardan Bedelbek te oraldy. Bolǵan jaıdy baıan ettim. Ekeýmiz ary keńesip, beri keńesip aqyry: «Qoı, azǵana et berip kóreıik» dep kelistik. Tós súıegin etegine deıin ekige bólip, bir-eki súbe qabyrǵadan, qalbaǵaı omyrtqa jáne úlken bir kesek et qosyp Bedelbekke arqalatyp jiberdim. Muqanbaı qambashynyń úıinde bári ábden ýlap otyrǵan ústinen túsedi. Talqajaý etkenderi tarynyń qurǵaq talqany ǵana eken. Bedelbek kirip barǵanda bári oryndarynan ysyrylyp: «Tórge shyq, shyraǵym! Tórlet!» depti. Bedelbek sálemdemeni tapsyrady. Qambashy sol arada: «Aınalaıyn, erteń aýdanǵa astyq jóneltpekshi edim, sybaǵańdy sonda alarsyń, al búginshe myna bir put bıdaıdy ala tur!» dep dorbasyn bos qaıtarmapty.

Erteńinde Bedelbekke manaǵy dorbany ustatyp, qambaǵa qaıta attandyrdym. Muqanbaı: «Óı, eneńdi uraıyn, saǵan dorba ákel dep pe edim, káne, baryp qap ákel!» dep ursyp qaıtadan qaıtarady. Toqpannan qalǵan qoqyr-soqyr kóp dúnıe ishinen qap ta tabyldy. Aýzy alty qarys nán ala qapty qoltyqtatyp qaıta jiberdim. Aıamaı-aq nyǵarlaǵan eken, súıretpege salyp áreń ákeldi.

Sodan etti tartynshaqtamaı el-jurtqa da úlestire bastadyq. Kúresin astynda sıyrdyń jarty etinen astamy jatqan, bútkim aýyl qaýjańdasyp, qaryq boldy da qaldy. Ózimiz de toqpyz.

Qar erip, kún jylynaıyn dedi. Endi mashaqqa bir ilinsek — óle qoımaspyz. Jyl — jaýyn-shashyny mol, jaqsy boldy. Egin bitik shyǵyp, el yrysqa keneldi. Bedelbegim prıemshik bop jumysqa ornalasty. Artynsha Keńestiń hatshylyǵyna kóterildi. Ókimet úı bas saıyn bir-bir taıynsha, úsh qoıdan úlestirgen. Shala baıydyq ta qaldyq. E, tamasha-aı, bizge tıgen úsh qoıdyń bireýi — qazaqy, qara qoı bolatyn. Sol jyly egiz qozy tapty. Kelesi jyly taǵy egiz. Aldyńǵy toqtylar men basqa qoılar da qozdady. Qarap otyrsań, yrys keleıin dese aıaq asty eken. Taǵy bir qunajyn satyp aldyq, onymyz býaz bop shyqty. Qoıshy áıteýir, dáýletti úılerdiń birine aınaldyq. Men usaq maldardyń birazyn satyp, aqsha jasap, Almatyǵa baryp úlken dárigerge qaraldym. Eki aıdyń júzinde aýylǵa qulan-taza aıyǵyp qaıttym. Óstip ózdi-ózimiz bop, elmen endi teńesip kele jatqanda bir búıirden qanquıly soǵys kıip ketti. Men eńbek áskerine alyndym da, Bedelbek soǵystyń qaınaǵan týra ortasyna attandy. Qyryq ekinshi jyly Lenıngrad qorshaýynan shyqtyq degen bir ǵana habar tıip, artynsha Prohorovka degen selonyń túbinde bolǵan urysta qaza tapty degen qaraly qaǵaz jetti.

Al ózim qyryq jetinshi jyly biraq oraldym. Aqmola-Qartaly temir jolyn saldyq. Shlábin soǵys zaýytynda istedim. Áıteýir, buıyrǵan dámdi biraz tattyq. Qyryq segizinshi jyly osy shesheńe úılendim. Qyryq toǵyz múshelimde seni kórdim. Sen týǵan kezde el-jurt soǵys zardabynan sál-pál arylyp, bet-júzine qan-sól júgire bastaǵan edi. Sodan mal baqtyq. Shesheń ekeýmiz peshenemizge jazylǵandy birge kóterisip, kárteıip, zeınetke shyqtyq. Osy áńgime neden shyqty ózi?

— Áne bir kempir qara nandy mensinbeı, «labadanyń» dámin umytqanynan.

— Iá, ıá, solaı eken ǵoı...

— Áke, «labada» degen ne?

— Labada degen — kádimgi qarasoranyń dáni, syrty qap-qara da, ishi appaq bolady. Bókken taryǵa, bıdaıǵa keneýi molaısyn dep qosyp jeıtinbiz. Solaı qaraǵym... Keńshilik te — basqa qonǵan baq tárizdi, kesel túrtip búgin nan tepseń, erteń kóńirsigen quıqaǵa zar bolmasyńa kim kepil?!

---