InfoHub Logo

Ult bolyp uıyp, halyq bolyp qalyptasa alamyz ba?

Eń áýeli bir shúkirshilik etip, táýba deıtinimiz - Táńir-Alla sátin salyp, aıdyń kúniniń amanynda tarıh tegershigi ózdiginen keri aınalyp, táýelsizdikke beıbit jolmen qol jetkizgenimiz. Bul Bizge Kók Táńirdiń tartýy, Beket atamyzdyń jar bolǵany. Men ózim solaı dep oılaımyn.

Árıne, san ǵasyrlyq buralańy mol jolda bul qazaqtyń kórmegen azaby men tozaǵy, zaýaly men mazaǵy az emes! Biz neshe ǵasyr tepki kórgen, óz jerinen tentiregen, bordaı toza jazdaǵan halyqpyz. Biraq, bizdi zar zaman da, tar zaman da, asharshylyq pen joqshylyq, soǵys pen stalındik atyp-asý, keńestik áperbaqan saıasat pen shovınısik órkókirektik te jeńe almaǵan uly kúresker halyqpyz. Meniń maqtanarym da, marqaıatynym da sol: týlaqtaı jer úshin janyn da, qasyqtaı qanyn da aıamaǵan erjúrek Erler, esil Babalar! Solardan qalǵan Uly Mura - Uly Dala! Osynaý keń dalany kezip, qıyryna kóz salǵan saıyn tolǵanamyn da tebirenemin, al bul Dala, alyp ta dana - boz Dala ylǵı da kúńirenip jatqandaı kórinedi maǵan. Iá, kúńirenip jatyr!..Beıne dombyradan tógilgen, quıqyljyǵan qudiretti qońyr kúı sıaqty. Kúı bolsa, asaý da aryndy!.. Keı-keıde dúleı de azaly!.. Óıtkeni, kúı degeniń tarıhtyń naǵyz ózi, kókesi ǵoı.

Ol tarıh tylsymdarynan syr shertedi, babalardyń qaıtalanbas ór bolmysy men beren qasıetterinen, kesek minezderinen habar beredi. Babalar bolmysy - shyńyraýdyń túpsiz tereńindegi qulaqty jarardaı muzdaı da móp-móldir, tunyq ta káýsar sýdaı aınymas qazaqy jaratylys. Babalardyń baıaǵy batyr beınesinde qazaq ultynyń aına-qatesiz arǵy tamyr tegi men mundalaıdy. Ol kezdegi qazaq basqa edi-aý!..

Odan beri tutastaı dáýir, ǵasyrlar ótti. Abyroı bolǵanda búgingi urpaq eń úlken baqyt, asqaq arman - egemendikke jetti. Sol dańqty babalardan qalǵan qasıetti qazaq jerine ıelik etti. Endigi maqsat sol Jer - Anany eshkimge de satpaý, qarys súıemine deıin kirshiksiz saqtaý, ony mápeleı bilý, eldiń yrys-nesibesin aıdalaǵa shashpaý. Barymyzdy baǵalaı, bazarlaı, uqsata bilsek, múlde utylmas edik. Keń shalqar Dalamyz - baılyqtyń shylqyǵan kózi. Alaıda, sol baılyǵymyz buǵyp jatyr. Ony tolyq ıgiligimizge jaratyp ilgeri basýǵa ilki izdenisimiz, batyl betburysymyz jetpeı jatyrǵandaı ma qalaı? Osyndaı kól-kósir baılyq, mol ǵylymı-ınjenerlik-adamı kúsh-qýatqa ıe bola tura Qazaqstan ekonomıkasynyń kúrt óse almaýy, eldiń áleýmettik jaǵdaıatynyń tym álsireýi halyqty alańdatpaı qoımaıdy. Adamdy turmystyq jaǵdaı bıleıdi demekshi, ózegi talyp jartylaı ashqursaq júrgender sana-sezimi birinshi kezekte el múddesin oılaýǵa jete ala ma? Al bazar tóńirektegen balalar men jas jetkinshekterdiń bilim-biligine, tálim-tárbıesine kim jaýap bermekshi?

Halyq degen ál-aýqat dárejesine qaraı ár túrli topqa bólinip turady. Baılar men jarlylar. Ortashalardy aıtpaı otyrmyn. Al baılarymyz qandaı baılar? Olar qazaq jerinen túrli shıkizatty óńdep, taýar shyǵaryp paıda taýyp otyrǵan shyn mánindegi eńbekqor, jańashyl iskerler me, joq álde, bar bolǵany alyp-satarlyqpen, qýlyq-sumdyqpen nemese eldiń ústinen kún kórip baıyǵandar ma? Mundaılardyń elge, jerge paıdasy da joq, paıdasy bolmaǵasyn qajeti de shamaly. Osy baı degenderimiz, elge, jerge, ultyma, halqyma bolsyn dep jatyr ma? Ondaı shynaıy patrıot, elim dep eńiregen erlerdi tabý búgingi kúnde tas qarańǵyda jaryq sáýle izdegendeı qıyn sharýa bolar edi.

Munyń barlyǵyna ulttyq sana-sezim kerek. Ulttyq sana-sezim bolý úshin ata-baba, ana tili, atameken, ata dástúr, ata salt, ata kásipterdi jete meńgerý, qanǵa sińirý, dilimiz ben dinimizdi saqtaý, naǵyz ulttyq pedagogıkaǵa, halyq taǵylymdaryna súıengen tálim-tárbıe bolýy qajet. Minekı, «menmin» dep keýdesin soqqan kúni búgingi jigit aǵalarynyń aldynda qandaı uly mindetter tur. Jańa bastalý qarsańyndaǵy júzjyldyqtar men myńjyldyqtarda jańa býyn ómir súretin bolady, baba-tarıhtan dáris alyp, ózderinen keıingi urpaqqa qazaqtyń ózine ǵana tán barlyq qadir-qasıetterin jetkizetin de solar. Qansha degenmen qazirgi jas tolqyn jańa kezeńniń, táýelsizdiktiń perzentteri. Olardyń sanalary ulttyq ezgiden tazaraq, shovınızm óktemdigine ushyramaǵan. Qazirgi jastardyń qımyly erkin, kókirekteri zor. Tek bilimderi mol, túısikteri tereń, aqyldary kóp, qaryndary toq bolsa dep tileımin. Ýaıymdary joq bolsyn dep aıta almaımyn, óıtkeni, ýaıymsyz, muńsyz, qamsyz adamnan eshteńe shyqpaq emes. Bizdegi ýaıym da, úmit te bireý: Qazaq eliniń egemen, kóregen el bolýy, qazaq jeriniń gúldenýi. Sondyqtan da eldiń jetistigine qýanyp, kemistigine qosa kúızelemiz. Búgingi tańda árbir qazaqtyń aldynda ortaq bir saýal bolsa kerek: ol - elime, jerime, halqyma ne jasadym, ne tyndyrdym, jyrtyǵyna jamaý, qajet jerine kirpish bolyp qalana aldym ba degendeı. Mine, osyny oılanaıyq, dostym. Azamattyń naq azamattyǵy da, abyroıy da sol el-jurty aldyndaǵy arynyń tazalyǵymen, halqyna jasaǵan jaqsylyǵy, sharapatymen ólshenedi. «Ulyq bolsań, kishik bol!» Halyq úshin emes, qara bas úshin jasalǵan sharýa elenbek emes. Eldik óreli paıymnan. otanshyldyqtan otbasylyq tirlik. pendeshilik joǵary turmaǵaı, aǵaıyn. El eńsesin kótere alsaq, qaı-qaısymyz da enshiden qur qala qoımaspyz láıim!

23.11.1999 jyl.

---