InfoHub Logo

Kúni boıy kózi jumýly turǵan namazsham gúldiń qaýashaǵy ashylyp, baqshanyń aınalasy juldyzdy aspandaı jaınap sala bergen kezde, dýmandy jerge Ábdibek te jetken edi. Ábekeń toıǵa dáý qara eshkini múıizinen súırep ákeldi. Bir qolynda toı-anaǵa degen tartýy, bir qolynda kóne baldaq. Mańdaıyndaǵy jyra-jyra ájimnen shyp-shyp ter shyǵyp tur. Basyndaǵy kıiz qalpaǵy bir shekelep qısaıyp ketken. Tyrysqaq kebenektiń azaby az bolmaǵanǵa uqsaıdy.

Ábdibek bul toıǵa qara eshkini emes, taıdaı qyzyl qoıdy ákelmekshi edi, Gúlaıym kónbedi.

— Baıǵus-aý, erteń oqý bitirip balań keledi, sonda soımaımyz ba, — dep jolatpady.

Jegjaty qara eshkige kóńili toıa qoımasyn Ábdibek biletin. Biraq, muny elep, shaqyrý qaǵazyn jibergen soń, qyz uzatý toıyna qur alaqan barýdy uıat kórdi de, osy, bir sıyrdyń sútin bir ózi beretin dáý qara eshkige kózi tústi.

Uzatylǵan qyzdyń ákesi syr bermegen boldy.

— O, Ábeke, hosh keldińiz! Áp-bárekelde-e! — dese de, sháýshıgen kóse beti tyrjıyńqyrap, shegir kózi ótirik kúlimdep, Ábdibektiń quttyqtaýyn júre tyńdap, aldyna ekpindeı kelip toqtaǵan «Jıgýlı» jaqqa elpeńdeı basyp kete bardy.

Ábdibek qara eshkini mal qora túbindegi qazyqqa ózi aparyp baılady.

Meıman kóp keldi. Deni «Moskvıch», «Jıgýlı» minip, osy zamannyń tulparlarynan túsip jatty. Olardyń ishinde eshki jetektep kelgen bóten eshkim bolǵan joq. Ákelgen syılary: televızor, tońazytqysh, kilem, eń joq degeni elektr samaýryn. Tipti qyzdyń bip jezdesi myń somdyq ımport garnıtýr syılapty dep te sóz tarap ketti.

Namazsham baıyp bara jatqan mamyr aıynyń aıaq sheni. Hay terekter basynda qus ataýly toı bolaryn sezgendeı ý da shý. Gúldegen jıde toǵaı jatqan samal jelmen jupar ıisi ańqıdy. Qaladan «Volga» minip kelgen qalyńdyq qyzdyń jezdesi kostúminiń omyraýyn ashyp tastap, samalǵa tósin tosyp:

— O, shirkin, mynaý keremet qoı! — dedi.

— Osy biz Kavkaz, Qyrym deımiz. Naǵyz kýrort, shynynda, mine ǵoı, — dep jezdekeıdi ekinshi bireý qostady.

Olar osylaısha tabıǵatty tamashalap turyp, batys jaqtan urlana shyqqan toqymdaı qara bultty baıqaǵan da joq. Tek qara tumsyq, qaıqy quıryq sary kúshik qana aspanǵa muńaıa bir qarap, aýzyn aqsıta ashyp kerildi de, kúbijiktep baryp, shynjyryn syldyrlatyp úıshigine kirip ketti. Bireý soıaıyn dep jatqandaı-aq qara eshki zarlady. Álgi shýyldaq shymshyqtardyń úni pyshaq keskendeı tyıyla qaldy. Onyń esesine aýyl syrtyndaǵy qara sý boıynan kók qasqa baqalardyń baryldaǵy kúsheıe berdi.

Qubyla tús lezde túnerip, aspan kemerinde jarqyl oınady. Toıly aýyldyń ústine qara bultty jolatqysy kelmegendeı shyǵystan jel qataıdy.

Bultta aılasyn asyryp, aspannyń teristik qaptalyn kóbeleı oraǵytyp, taý bókterindegi aýyldy qorshaı tónip kep qaldy.

Toı aǵasy qolyna mıkrofon alyp, meımandardy baý ishindegi uzynnan-uzaq sozylǵan qatar-qatar ústelderge jaıylǵan aǵyl-tegil mol dastarqanǵa shaqyrdy-aý.

Qurmetti qonaqtar tór jaqqa baıaýlatyp, mamyrlap kele jatqanda, dál osi sátti kútip turǵandaı, tuńǵysh tamshy da tyrs ete tústi. Artynsha-aq áı-sháıge qaramaı, doly jańbyr yshqyna tógip-tógip júre berdi.

— Oıbaı dastarqandy jabyńdar! — dep shyryldady toı ıesi.

Qonaq kútýshiler taı shaptyrym dastarqan betine gazetterdi, klenkalardy jaýyp úlgergenshe, botana sel júrdi de ketti.

— Esil as rásýa boldy-aý,—dep jylamsyrady úı ıesi bosaǵadan baspalap qarap.

— Eshteńe etpeıdi, Seıtqul qurdas, jaqsy nyshan bul. Jer toısa — el toıar, — dedi Ábdibek baldaǵyn súıenip jaýynǵa súısine kóz tastap.

— Ótkinshi jaýyn ǵoı ásheıin, — dep, bireý nemketti aıta saldy.

Aıtsa — aıtqandaı, jańbyrdyń tasyr-tusyry tyıyla qaldy. Yqtap turǵan meımandar dastarqanǵa qaraı qaıta jamyrady.

Qoldan shapqan aq jonyq oryndyqtar shylqa sý bolyp, jurt otyrar-otyrmasyn bilmeı ańtarylyp, sál sostıysyp qalǵan.

— Eshteńe etpeıdi, jazdyń jańbyry ǵoı, — Ábdibek skameıkany shekpeniniń jeńimen sıpaı súrtip tastap, baldaǵyn ústelge súıep, talystaı shalǵy murtyn taramdap qoıyp jaıǵasa berdi.

Qaraqurym meımandar syryqqa keshke qonaqtaıtyn taýyqtaıyn qurqyldasyp baryp otyrysqan soń, toı aǵasy mıkrofon arqyly daýystap, jas jubaılar kele jatqanyn habarlady.

«Jar-jar» magnıtofonmen aıtylǵan shaqta aq jeleńdi qalyńdyqpen qara kostúmdi kúıeý jigit qoltyqtasyp, qyzyl shatyrly úıdiń baspaldaǵynan túse bergen. Qalyńdyq qurbylary men kúıeý joldas jigitter saltanatpen sońyna ergen. Jurt údere túregelip, qol shapalaqtap, qoshemet kórsetken. Tórge ornatylǵan prezıdıým sıaqty dastarqan basyna jas jubaılar toby baryp otyrysty. Ol toptyń tusyna symǵa kerilip, qyrmyzy kilem jaınaǵan, sol kilemdi álsin-áli shalyq jel shaıqap qoıady.

Salt jolymen qyz ákesi sóılegende, jurt ornynan túregelip, shyny bitken syńǵyrlap, alǵashqy tost ta alyndy. Endigi sóz kezegi kúıeý jigit jaǵyna tıgende, aspannyń bir qabyrǵasy qaqyrap túskendeı shatyr-shutyr ete qaldy da, sýyt jańbyr komandamen atylǵan oqtaı taǵy da tópep bersin. Árkim-árkim bastaryn gazetpen jaýyp, qorǵalanyp kórip edi, ol ildága jaramady. Aýzyna as jańa tıgende, mańdaıǵa jańbyr bolyp tas tıgendeı, qonaqtar qoǵadaı japyrylyp, úıdiń irgesine, taldyń tasasyna qaraı yǵysa berdi. Tipti qyrmyzy kilemniń tusy da jalańashtandy.

Tek birinshi ústeldiń ushar basynda tyrp etpeı bireý otyr eken. Jańbyrdan qashqandar:

— Toı bastalmaı jatyp mas bolǵan mynaý kim?

— Syrdyń sýy sıraǵynan kelmeıdi-aý óziniń? — dep kúlisti.

Aq ordanyń ornyndaı alyp dastarqan basynda japadan-jalǵyz qalǵan Ábdibek edi. Mas bolǵan túgi de joq. Alǵashqy tosta aqqaınar shampannan bir urttaǵanda qoıǵan. Á degende olda baldaǵyna qol soza berip edi, «táıiri, jazdyń jańbyrynan da kisi eshki qusap qasha jónele me eken!» — dep qaıtadan basylyp qalǵan.

Sóıtip otyrǵanda, juldyzdy alqa sıaqty elektr shamdarynyń bireýi jaýyn tamshysynan snarád jarylǵandaı shart ete qaldy.

Yqtap turǵan qarıalardyń bireýi kúbirlep: «bismildá, bismildá!» dep te qoıdy. Al Ábdibekke bul jarylys soǵys dalasyn elestetip ákeldi. Lenıngrad qorǵanysynda belýardan shalshyq sý keship, laısań okopta, kúzdiń sýyq jańbyry men nemistiń ystyq oǵynyń astynda tapjylmastan bir aı turǵan.

«Sol surapyldan aman qalǵan jandy tap qazir qudaı almas», — dedi Ábdibek baýdaǵy jańbyr sabalaǵan qoıjelkektiń japyraǵynan kóz almaı tesile qarap.

Bir aýyq qara bult tesilip, birer juldyz syǵalaǵandaı boldy. Jaýyn saıabyrlady.

Meımandar bosqynnan qaıtqan aýyldaı qaýqyldasyp, árkim óz jurtyn izdeı bastady.

Aq jonyq jabaıy skameıkalardyń aıaqtary aýyr-aýyr salmaqqa shydas bermeı bylqyldaq sazǵa batyńqyrap bara jatty...

Mıkrofonǵa qaıtadan til bitip, toıdyń shyraıy kire bergen.

— Ábeke-aý, jaýynnyń astynda otyryp qalǵanyńyz qalaı? — dedi qaladan «Volga» minip kelgen jezdekeı basynan áli de qolshatyryn túsirmegen qalpy.

— Áı, shyraǵym, anaýyńnan quıshy tuqymyń qurǵyrdy, — dedi Ábdibek jaýap ornyna «ekstra» araǵyn nusqap. Shynynda da, shylqyldaǵan kıimnen qos jaýyrynnyń ortasy qurysyp, tula boıy zil tartyp bara jatqan. Jezdekeıdiń araq quıýǵa shatyrdan qoly jýyq arada bosaı qoımaǵan soń, Ábdibek shıshanyń aýzyn ózi ashty.

«Beti maıǵa qýyrǵan bıdaıdaı eken. Soǵysqa qatysqan ba? Ne jas ekeni, ne kekse ekeni belgisiz osy qasqa mehnat kórmegen shyǵar», — dep Ábdibek álginiń ájimsiz balpyq keıpine kóziniń astymen qarap qoıyp, bir dáseri stakan araqty tartyp kep jiberdi.

Kópten beri tatpaı ketken dámi edi, ózegin taspadaı tilip tústi. Osy araqty tuńǵysh ret sonaý kúzgi sylbyrańqyda okopta otyryp ishken.

Toıǵa jan kirip, aınala tóńirek gýildese bastady. Ábdibek myrs etip kúlip qoıdy. Okopta alǵash araq ishkende, ishinde ot oınap, batpaq ordan qarǵyp shyǵyp, qaq mańdaıdaǵy tóbeniń ar jaǵynda jatqan nemisterge avtomatyn kezenip tura umtylǵysy kelip ketken.

Ábdibektiń shalǵy murty selk etip, bir urty taǵy búlkildedi. Ol da osyndaı mamyr aıynda Gúlaıymǵa úılenip edi. Jıyrmaǵa tolar-tolmas býyrshyn jigit bolatyn. Maýsym aıynda soǵys bastaldy. Shildede bul maıdanǵa attandy.

Sodan soń belýardan sý keshken okop... Sonda qalaı aman qalǵan? Qalaı aýyrmaǵan? Endi toı myna qýanyshqa jınalǵan aǵaıyn ótkinshi jaýynǵa shydaı almaı, dúrkin-dúrkin qasqyr tıgen qoı qusap tura-tura qashady.

«Qazirgi adamdar názik qoı, — dedi Ábdibek. — Bularǵa ne daýa. Sol soǵysty kórgen men de boıkúıezdenip baramyn ba, qalaı? Jańaǵy ótken jaýynnan jaýyrynym qurysyńqyrap qalǵandaı».

Ol eshkimge «al»da demeı, «kel» de demeı, «ekstradan» dáseri bokal taǵy tastap jiberdi. Eshki mańyraǵandaı boldy. Dý-dýman, yzy-qyzy daýystyń arasynan qara eshkiniń úni qulaǵyna anyq shalyndy.

«Tuqymyń qurymaǵyr, laǵyn joqtap qudaı syılap tur-aý, — dep qoıdy Ábdibek. — Aıtpaqshy, Seıtqul qurdas sony mal ǵurly kórmedi-aý osy. Soıqan salsam ba eken, tuqymyń qurymaǵyrdy. Eshki mal emes pe eken? Oıbaı-aý, qudaılardyń qudaıy Zevstiń ózin ana sútiniń ornyna eshkiniń sútin berip asyrapty. Senbeseń, bizdiń Serikten sura» dep oqýdaǵy balasyn eske aldy.

...Okoptyń boz-botana sýy sińgen oń aıaǵyn snarád julyp ketti. Álgide bir tamshy tıip jarylǵan shamdaı kóziniń aldy jarq ete qaldy da, sol shamnyń úńireıgen uńǵysyndaı meńireý qarańǵylyq qushaǵynda qulap jatty. Sonan soń myna baldaq paıda boldy.

Ábdibek ústelge súıeýli turǵan baldaǵyn sıpalap qoıdy. Baldaq ta buǵan súıengisi kelgendeı, sholaq aıaǵynyń tuqylyna qulaı berip edi, Ábdibek ústelge qaıta súıeı saldy.

Sóz sóılep, tost aıtýshylar taýsylar emes. Tolassyz sóz. «Aý, bul kolhozdyń esep berý-saılaý jınalysy ma, álde toı ma? — dedi Ábdibek. — Toıdan qur qaıtqansha óleńińdi aıt, jaýdan qur qaıtqansha jaraly qaıt. Nege óleń aıtpaıdy myna jurt?»

- Kelesi sóz kúıeý bala Ázimbaıdyń naǵashysy Shynaıdarǵa beriledi, —dedi mıkrofon.

Ábdibek selk ete qaldy.

— Shnaıder deı me? Nemis pe? — dep ornynan atyp tura jazdap, baldaqsyz ekeni esine túsip, qaıta basyldy.

— Shynaıdar deıdi, aqsaqal, Shynaıdar. Kúıeý balanyn naǵashysy, — dep túsindirdi qarsysyndaǵy jezdekeı. Sonan soń kórshisine burylyp sybyrlady: — Aqsaqal mas bolyp qaldy. Qaıdaǵy nemis esine túskeni nesi?

«Meniń aıaǵymdy alyp qalǵan Shnaıderdiń oǵy, — dedi Ábdibek sıgaret soryp otyryp. — Eki eli joǵaryraq kesilgende ekinshi grýppa beretin eken. Otyz jyldan asty, úshinshi grýppadaǵy múgedekpin. Eki santımetrdiń arysy ne, berisi ne? Al pensıadaǵy aıyrmashylyq alshaq... Jaraıdy, ashtan ólip, kóshten qalyp jatqan joqpyn. Ágárkim, oq julǵan aıaqpen birge ózim tolaıym qalsam qaıter edim. Adamǵa shúkirshilik kerek. Myna tuqymyń qurymaǵyr, Seıtqul ǵoı, men soǵysyp júrgende, bir kóziniń aǵy arqasynda kolhozǵa bastyq boldy. Endi osy aýyldyń moldasy. Úsh júz adam shaqyryp, qyzyn uzatyp otyr. Meniń qara eshkimdi qomsyndy-aý osy. Soıqan salsam ba eken?»

— Kelesi sóz — aýylymyzdyń qadirli aqsaqaly, Uly Otan soǵysynyń ardageri Ábekeńe, Ábdibekke beriledi...

Ábdibek ornynan kóterile qoımady. Ony bireý ańǵardy, bireý ańǵarmady. Meımandar qyzǵan kez bolatyn. Ábdibek eki judyryǵyna mańdaıyn tiregen kúıi uıyqtap ketken.

— Ábekeń sál sharshasa kerek, — dep aıqaılady kórshisi jezdekeı toı aǵasyna.

—  Báse, baǵana jańbyrdan qoryqpaı jalǵyz ózi siltep otyrysy qıyn edi, dep qaldy bireý barqyraı kúlip. Kelesi sóz...

* * *

Ol qaratorǵaıdyń áninen oıandy. Qolynyń eki qary uıyp qalypty. Moıny da sireskendeı. Basyn kóterip jan-jaqqa qarasa — jym-jyrt. Bolar-bolmas shyraı shalǵan bozala, ýyz tań. Aspan qylaýsyz. Aýlaqta túsi qýarǵan aı qaltyrap tur. Tal-daraq basyndaǵy qustar oıanyp, quıqyljyta ánge basty. Kúıeý jigit pen qalyńdyq tusyna tutylǵan qyzyl kilem ornynda eken. Ábekeńniń ishi jylyp qaldy. Maıdan dalasynda qulamaǵan tý sıaqty kórindi qyrmyzy múlik.

Ábdibek sıpalap, baldaǵyn taýyp aldy. Jerge qulap qalǵan eken. Baldaq ony tastap ketpes. Óle-ólgenshe, aqyrǵy dem taýsylǵansha bul baldaq adal serik.

Bir-bir basyp, qyzyl kilemniń tusyna bardy.

— Tý jyǵylǵan joq, men jeńilgen joqpyn! — dep aıqaılaǵysy keldi.

Sharbaq jaqtan keshegi ózi baılap ketken qara eshki qaqsap qoıa berdi.

---